Nga Sulejman DIDA/
“Krajl Nikolla i Malit të Zi” i autorit Ramiz Lushaj asht nji ese e thuktë me nota biografike të dinastëve të këtij vendi të vogël e ngacakeq, kryesisht në aspektin e ekspansionit kriminal që kanë zhvillue në dam të trojeve dhe etnisë shqiptare. Burimet historike tregojnë se gati 90 për qind e territorit të sotëm të Malit të Zi asht territor etnik shqiptar dhe se nji pjesë e madhe e popullisisë së rracës tonë asht likujdue fizikisht me vrasje dhe ekzekutime masive, asht dëbue me mënyra të ndryshme ndërsa pjesa e mbetun asht asimilue dhe sot thirren me mbiemnat e ngarkuem me sufiksat iç apo viç dhe trajtohen si muslimanë boshnjakë. Ekspansioni represiv kundër shqiptarëve asht ushtrue nga kush ka mundë, nga grekët, sllavët etj. dhe në këtë mes ka ndikuar pa dyshim edhe dobësia jonë si fis me tipare individualiste dhe spontaniteti si dhe nga mungesa e organizimit apo programacionit.
Sllavët sollën në territoret e sotme të Malit të Zi fillimisht një familje. Më pas e ndihmuen atë të shndrrohej në dinasti dhe të rritej në trupin tonë etnik, të ushqehej me gjakun e fisit tonë. Trojet shqiptare u sakrifikuen edhe për shkak të pazareve të Perandorisë Ruse dhe Perandorisë Osmane. Duke qenë në kufijt e dy përbinshave, kombi shqiptar u shtyp prej të dyve. Kurrë nuk mund tja kishin dalë Malazezët, po as serbët të mposhtin pjesë të kombit tonë nëse ndeshja mes tyne do të kishte qenë afërsisht e barabartë, ose të paktën ballëpërballë apo tek e fundit nji përballje vetëmpërvetëm. Përkundrazi, Mali i Zi pushtoi nji pjesë të territoreve tona në vitet ’70 dhe ‘80 të shekullit të XIX nën presionin e flotës ruse, asaj franceze etj. dhe me ndihmën ogurzezë të turqve osmanë.
Në përmbushjen e krimit ndaj shqiptarëve, sllavët e Ballkanit nuk harrojnë të shqiptojnë herë mbas here nji ligësi gati të çuditshme, hierarkinë e forcës së krimit. Ne jemi serbë, thonë malazezët, për me trembë shqiptarët e mbetun aty. Ndërsa vetë serbët thonë, ne jemi rusë, për me trembë shqiptarët në tansi. Ju do të lexoni në këtë tekst se kështu identifikoheshin organizatat kriminale malazeze në fund të shekullit XIX dhe në gjysmën e parë të shekullit XX që damtonin popullsinë e pambrojtur shqiptare. Malazezët e kthyen në moto vrasjen e shqiptarëve në dyqind vitet e fundit. Në kapitullin 18 të këtij libri lexojmë: “Princi nuk e pret malaziasin ndryshe, por me pyetjen: ku je, more trim, a preve mjaft koka të shqiptarëve?”. Njëjtë qenë indoktrinue edhe serbët, madje edhe serbët banorë të Kosovës. Njëjtë kanë vepruar qarqe të caktueme në Greqi kundër krahinës tonë çame etj. Njëjtë dëshmohen edhe sot
Ky asht nji libërth me penelata të shpejta, një oh në histori, një gotë me ujë i ftohtë që na shkund nga përgjumja. Nji libërth që na kujton se ekspansioni i Malit të Zi vijon sot e kësaj dite dhe që fatalisht udhëhiqet nga drejtuesit e shtetit apo principatës. Për me i kuptue ma qartë e ma thellë rrethanat kërcënuese, për me pa ma kthjelltë rrezikun që na kanoset, duhen ndërmarrë përpjekje ma serioze për botime ma të plota të kësaj teme. Kjo do të ishte nji sipërmarrje e vështirë, por nga ana tjetër asht e domosdoshme që ne ta kuptojmë se jemi humbës të mëdhenj në këto troje, dhe se nuk ban me u heqë sikur nuk po ndodh asgja.
Në fund due me pru në vëmendje mesazhin e një tregimi që ma tha para do kohësh nji rozhajas kur ishte fjala për relacionet shqiptaro-malazeze atje. Ferra i tha hardhisë, a të fle nji natë këtu prane teje, sepse nuk kam ku të pushoj? Po, moj ferrë, pse jo, rri sonte se nuk bahet nami, tha hardhia. Të nesërmen ferra i drejtoi të njatën lutje me kalue natën aty afras. Lutja e ferrës u përsërit edhe ditën e tretë, e hardhia pranoi. Ditën e katërt ferra nuk i merr leje hardhisë por po qëndron si në truallin e vet. Kështu hyn grindja mes tyne derisa thirrën një gjykatës. Shikoji kush i ka rrënjët më thella dhe vendos, i kujt është trualli, tha ferra. Dhe në të vërtetë ferra i kishte depërtuar rrënjët aq thellë sa fitoi prej gjykatësit autoktoni mbi truallin që kishte zaptue. Mbas do kohësh ferra e mbështolli trupin e hadhisë derisa kjo ra e vdiq.

*Studiues, gazetar, poet