nga Illo Foto/
Kryeqyteti i nje vendi,quhet i tille,jo thjesht se aty punojne organizmat e larta te shtetit, por edhe sepse simbolizon karakteristikat kulturore,historike, ekonomike te shtetit.Nuk mund te kuptohet Roma, pa Koloseun,Athina pa Akropolin, Moska, pa Kremlinin etj.Sejcili kryeqytet te imonon autoritetin dhe kulturen e vet.
Une jam me origjine fshatar.Qyteti i pare,qe kam vizituar,ka qene Gjirokastra dhe qe ndodhet vetem 20 km larg fshatit tim te lindjes, kur isha vetem 8 vjec. Mbresat e asaj dite jane te pa shlyshme ne ndergjegjen time dhe sot,qe jam afer 80 vjet. Parafytyrimi im nuk ndahej nga grumbulli i shtepive, mureve, kinemaja, shkollat e medha me disa kate,rruget e shtruara me kardllem te ngjeshur.Ne jeten e gjate , kam pare shume qytete dhe disa kryeqytete. Pjesen dermuse te jetes e kam kaluar ne qytete. Dy dekada te jetes ne Atdhe , i kam kaluar familjarisht ne Tirane. Dy dekadat e fundit , banoj ne NY . Nga venbanimi yne i perhershem , leviz rralle. Ne datat 17- 19 Prill kreva nje vizite ne Washington DC , qe eshte , 5 ore me autobuz , larg nga NY . Ne kete vizite shoqerohesha , nga ime shoqe , Milika dhe vajza jone , Klara .
Keto te dhena i shkrova , per te krijuar idene se i kam te dyja ndjesite e vendbanimeve , me synimin , qe t’i vleresoj sa me objektivisht, venbanimet qe vizitoj . Te kritikosh ate , qe kane bere te tjert eshte me lehte se sa te besh ate qe kritikon . Sejcili vizitor , ne c’do vend qofte , pyejet e para te tij , jane per raportet e banorve me mjedisin , me ekonomine familjare dhe me punesimin . Natyrisht , une s’kam pse ndryshoj nga c’do vizitor , por instiktin e pyetjeve ma kalit pozicioni i studjusit dhe gazetarit . Raportet e banorve me mjedisin , punesimin nepermjet resurseve , polarizimin e shoqerise , jane tema kryesore te shkencetarve te sotem ekonomiste , per shoqerine globale, tashme te formuar .
Nje intelektual i c’do niveli , ne Washington do te perqendrohet ne vlerat historike , arkivore dhe politike , qe ruan kryeqyteti i shtetit superfuqi boterore . Njerzit , qe kane studjuar ne Biblioteken e Kongresit dhe qe u jane referuar arkivava te Amerikes, jane shkencetare dhe studjus te nderuar te vendeve te tyre . Kjo ndodh se te tera falangat e shtetit amerikan jane krijuar me kujdesin e jashzakonshem te Baballareve te kombit te ri amerikan , qe jane njerez te vecante dhe te pa perseritshem ne Bote . Shkurt dhe qarte , Washington DC e ka merituar statusin si qendra politike , kulturore , arkivore , me e rendesishme e botes . Une do te sqaroj ndjesite e mija , ne prekjen e pare te jetes viziule, ne kete qytet ekollogjik , me arkitekture imponuse , qe i pranon njerzit pa sqime , me te gjitha kulturat dhe edukatat mbare boterore . Madheshtia e ketij qyteti , buronn nga thjeshtesia e konceptimit ne projektim .
Wahingtoni eshte me shume universal se sa specifik . Ketu mund ta ndjesh veten suedez , kinez , korean , shqiptar dhe domosdoshmerisht , amerikan . Washingtoni e ka pershtatur pazgjithshmerisht formen , me permbajtjen e tij gjithperfshirese . Qofte dhe 2 ore te jeshe ne Washington , perkushtohesh per kete qytet mikprites dhe njerezor . Une qendrova dy dite , prandaj kam te drejte ta quaj veten amerikan i Washingtonit DC.
Te dhenat ekonomiko – mjedisore , lexusui i gjen vetem me nje klikim ne komjuter .
Rruga , per ne Washington DC nuk ka ndonje ndryshim nga magjistralet nderkontintese te Amerikes. Iindustria e ndertimit sot nuk identifikohet nga muret e larte , por nga komleksiteti i rrugeve dhe rrugicave , qe mundesojne shume kalime , per nje pike dhe dhe urat solide . Ne hyrje te qytetit, Washingtonin DC duket nje natyre krejt tjeter nga ajo , qe lashe ne NY. Ne DC kishte shperthyer gjelberimi dhe lulet e qershive kishin perfunduar . Atmosfera ishe mbuluar me qilimin shumngjyresh te luleve , qe ne NY duhen me shume se 7 dite te ndodhi . Sipas ndjesise time , pranvera ne DC eshte 10 dite me e hershme , se ne meridianin kontinental te Amerikes . Kjo saktesohet me raportet meteorollogjike , qe bota mbare i referohet buletinit amerikan . Freskine e perjeteshme rajonit ja jep lumi Patomak , qe nga permasat e pellgut , eshte gati sa 1.5 siperfaqja e Shqiperise . Mund te jene arsyet klimatike , qe Baballaret e kombit e emeruan kryeqytet Washingtonin ? Mund te mos jete vetem kjo arsyeja , por mund te jete njera prej tyre. Ne pamje te pare kjo mund te duket nje kaprico ekollogjike, por behet fakt i domosdoshem , kur Federata amerikane , permbledh Alesken e akujve dhe Floriden e prandveres se perjeteshme . Nje qender medjatore unifikimi eshte motiv , qofte dhe formal .
Gjeografikisht Washingtoni DC ndodhet ne qendren gjografike te Shtetit federal me te madh te botes , qe identifikohet me tre geramat , USA . Ky shtet nuk u formua se duhesh te ekspozonte nje fuqi me vlera universale . Kjo federate u krijua , per t’i treguar botes se fuqia vjen prej bashkimit . Kete bashkim nuk kane mundur ta krijojne as shtetet e Amerikes se jugut dhe as Bashkimi europjan , qe po ben perpjekje titanike, per nje Europe te tipit amerikan . Deri me sot ky Uion nuk eshte formuar edhe mund te mos formohet . Ndoshta shreh skepticizmin tim , kur shprehem se ne Europen e sortme mungojne Baballaret e kombit , por nuk do te thote se do te mungojne perjetesisht . Ata baballare , qe drejtuan Europen , perpara nje shekulli , bene gabimin fatal te coptimit etnik te kombit shqiptar , duke lene pas shume sherre nderkufitare , qe une as i di dhe as kam tagrin t’i permend .
Duke shetitur ne WDC, e ndien nje zgjerim provizor te mushkrive . Merr fryme me lirisht, sepse qyteti eshte i zhvilluar orizontalisht , nje fenomen i kundert me NY dhe te gjithe qytetet e sotme metropolitane te botes , qe vijojne te zhvillohen vertikalisht me gradacilet , qe te kufizojne frymarrien dhe shikimin . Kur njeriut i zvogelohet orizonti i shikimit , ndjehet ngushte fiziollogjikisht . Aparatet jetesore zvogelojne funksionin , per te mbijetuar . Washingtoni si qytet me zhvillim orizontal , e meriton statusin qytet aerobik. Te tille qytete sot ne bote jane te rralle dhe behen gjithnje me te rralle . Tendenca zhvillimore ka kohe , qe eshte ne gare me lartesite qiellore . Ne njesine e siperfaqes, ne qytetet horizontale , banojne dhe punojne me pak njerez , por kjo kompesohet, statistikisht , me jeten me te gjate te banoreve .
Zhvillimi horizontal i W DC -Se , perputhet me arkitekturen e sejciles nderteses dhe e grupit te ndertesave te e njejtit funksion . Te perqendrojme vemendjen ne ndertesat qeverritare . Ato perbejne nje grup ndertesash te evidentuar dukshem .Aty perpunohen plane , behen bilance dhe analiza , per Ameriken, duke ruajtur dhe baraspeshat e zhvillimit boteror . Kur gjendesh perballe korpusit qeverritar , te bie ne sy madheshtia e Pentagonit , Senatit , Kongresit dhe departemannteve . Keto jane ndertesa hijerenda dhe madheshtore . Shtepia e bardhe perballe tyre , duket shume e vogel . Ketu arkitektura ka mbeshtetur kuptimin demokratik te pushtetit . Pushteti i Presidentit , eshte jo vetem kalimtar , por me i kufizuar se Kongresi dhe organet ligjvenese .Kjo e vertete apsolute konfirmohet edhe nga ndertimi arkitekturor , qe na jep fenomeni optik , kur i shofim objktet te lidhura , sic jane realisht . Ne filmimet televizive , Shtepia e bardhe , duket me e madhe se sa duket , kur je perballe saj. Shtepija e Bardhe si institucion dhe objkt qeverritar , cvleresoi totalisht ish Pallatet mbreterore boterore , institucione parazite , konservatore me lluksin prallor te sjelle nga feudalizmi .
Pa qene arkitekt , urbanist ose fjorist ndjehesh i plotesuar , kur shetit midis rrugve , sepse e gjen cdo objkt ne vendin e vet , pa asnje teperim ose mangesi . Territori eshte i mbushur me ndertesa , rruge , sheshe , parkinge , por kudo gjen siperfaqe te gjelberta ne planin orizontal dhe vertikal . Nuk ka boshllek , por as mbingarkesa optike . Ne te 2400 Km. rruge me shume mbi dhe nen kalime , kombinime te hekurudhes dhe te metrose , ke pershtypjen se je duke bere nje rruge te vetme , qe te con shume shpejt, ne vendin , qe ti deshiron . Mjedisi te nxit te ecesh ne kembe , ose me bicilketat qytetese . Aty ku ndeshesh me nje boshllek te cdo figure gjometrike , plotesohet me lulishte te mbushur me lule te familjes te tulipanve . Luleria orizontale dhe ajo e drurve dekorative, qe quhen gjelberim qyteti , te ndjek pas ne cdo cep , qe mbetet brenda kurores se gjelber , qe ngjason me kurorat antike te dafines .
Washington DC-ja eshte venbanim dhe qender administrative qe ploteson kerkesat e te tera kohrave, deri sa pas me shume se dy shekuj , nuk ben dot as nje vrejtje , per ndertimin e territorit te tij . Imitim i ndertimit struktor arkitektonik dhe arobia mjedisore ,do te jene qytete bioindustriale te se ardhmes. Keshtu e shof une Wahingtonin aktual .
Ne radhe te pare Washington Dc eshte qytet me vlera te pa diskutushme politike . Studentja e Univesitetit “G.Washington ” , Emilja , na spjegoi te tera stajutajat , qe gjenden me karar, ne shume sheshe te qytetit. Ajo u ndal gjate , ndoshta dhe per hir te profesionit te saj te arthem ,te komleksi skulpturor i Martin Luter Kingut . Kjo statuje madheshtore eshte ndertuar brenda nje komleksi skupluror me motiv historik . Nje shkemb graniti i madh , pa forme te rregullt sterometrike ,eshte i care me furi nga nje shkemb i forte, me i vogel , por me kompakt , masiv dhe me i larte se shkembi pa forme . Ne shkembin , qe ka dale nga kjo carje eshte gdhendur ne granit, shtatoria e M. L Kingut , njeriut qe tronditi Ameriken , per barazine rracore . Kjo barazi u rrit brenda vendit dhe arriti maturine ne presidencen e sukseshme te presidentit me ngjyre , Barak Obama . Nuk besohet se per te gjitha pabarazite shoqerore do te duhet nga nje Martin Luterking . Shoqeria duhet te ndergjegjesohet , per diferencat extremiste te pasurise se sotme .
Washington DC. eshte nje liber enciklopedie , qe rri i hapur dite nate , per syte e banorve , te vizitorve, te studjusve dhe shkencetarve . Nje vizite sado e thjeshte dhe e shpejte , edukon . Njeriu del me shume improsine , behet me i bute , me i arsyshem me tolerant , sepse mendon qe ka DC , qe e kane konceptuar dhe ndertuar mendje te ndritura . Eshte qyteti i te arthmes , kur industria do te vishet me kostum biologjik dhe biollogjia do te industrializohet . Qyteti i pare ne bote , qe eshte i gatshem , per te pranuar kete transformim politiko -shoqeror , eshte W_DC- ja.
Njeriu me mendje te shendoshe dhe gjykim normal , le te beje pak aritmetike . U be kryeqytet ne 1790 dhe po qe se vendosej sot , do te behej po keshtu , me keto parametra funksionale , ndertimore ,artistike , ekollogjike dhe teknike . DC eshte qender e vogel banimi . Duke pasur me pak se 600 mije banore , ndersa me rrethinat bashkangjitur arrin nje milion . Ky mund te konsiderohet popullimi me optimal i kesaj siperfaqeje gjografike . Te tilla propocione keshillojne shkencetaret urbaniste dhe ekollogjistet , per vendbanimet e qyteteve te arthme globaliste me permbajtje bio-industriale . Mendimet e Baballarve te kombit amerikan i paraprijne mijvjecarve te zhvillimit njerezor .
Ne qender te qytetit shtrihet korpusi universitar “G. W” . Ndertesat mesimore dhe konviktet zene nje pjese te rendesishme te siperfaqes se qytetit . I vizituam keto segmente te ketij institucjoni te rendesishem te universiteve te Amerikes . Studentja shqiptare , Emilija , pret te dipllomohet ne muajin e ardhem . Ajo na futi ne dhomen e konviktit dhe ne sallat e leksioneve .
Me beri pershtypje korpusi i inxhinjerise , qe ka perfunduar se ndertuari vetem pak kohe me pare . Eshte nje mjedis ku bashkohen natyrshem , thjeshtesia , madheshtia dhe funksionaliteti . Ne auditoret , qe duken te pa fund flisnin edhe muret , paisjet , kafeneja , biblioteka, gjithcka . Te tera mjediset ishin te kalkuluar per akustike . Tek tuk , ne keto mjedise , shifje grupe studentesh , qe kryenin detyra ne diten e pushimit . Keto grupe dhe individe ngjanin si molekula te vecuara te trupit shkencor inxhinjerik amerikan . Salla qendrore e korpusit eshte madheshtore dhe e gjithe pushteteshme . Ajo pret turma , qe u jep forme, ne mendime , veprime te perbashketa dhe te fryteshme. Kete fakultet , si pjese te fakulteteve inxhinjerike , mund ta quajme palestra ku stervitet truri i arthem amerikan , per udhtimin drejt yjeve , krijimi i makines pa shofer, ckripezimi i ujit te oqeanit, urbanizimi aerobik etj. probleme te ketij kalibri . Vete mjedisi ndikon , qofte dhe mbi vizitorin e thjeshte dhe kalimtar , sic ishim ne.
Ne bujtem ne qendren rezidenciale ne Wirgjinia . Dukej lluksoze , me hyrjen e kycur me celes elektronik , me rrethimin me kangjella dhe zhytur ne nje mjedis pylli dekorativ . Klara tha se ky mjedis ngjan me rezidencen e pushimit te Floridas . U ndjeva mire , me kete vleresim te Klares , duke parafytyruar te arthmen njerezore te jeteses masive . Ne rezidencen , qe po flas, nuk banonin senatore dhe ministra , por njerez te shtreses se mesme , qe presupozohet te bejne shumicen e popullsise , ne shoqerine e arthme globaliste dhe pa kriza .
Ndertesat , qe perfaqesojne shumicen ne W -DC, ishin te mirrekalkuluara per frymarrje normale dhe teresisht me konstruksion druri . Nuk ka materjal ndertimi me higjenik se druri. Muri i drurit ka frymarrie . Shtepija me mure druri eshte objkt jetesor lluksi . Siguria e automatizuar kunder zjarrit, e ben kompleksin te garantuar . Donika , mbesa ime dhe bashkeshorti i saj Klajdi dhe te dy qente e tyre te lluksit , kane disa vite , qe banojne ne kete apartament , qe menazhohet nga nje kompani e profilizuar . Mjediset e brendshme dhe komunikimi me mjedisin rrethus eshte shume harmonik dhe komod , pa te shkaketuar zymti dhe lodhje mendore . Ne kemi pare me qindra apartamente komerciale ne N Y , qe nuk afrohen per t’u krahasuar, kryesisht nga hapesira volumetrike , per fryme te cdo banori . Vleresimi i nje apartamenti , finalizohet me gjumin. Ne kete apartament fjetem shume qete dhe u clodhem plotesisht, pa merak dhe pa parafytyrime te zgjatura .
Bashkejetesa me kafshet e lluksit eshte bere pjese e jetes njerezore boterore , qe vjen duke u thelluar. kete bashkejetese e perbuzi dhe e eliminoi komunizmi . Kam pasur mendime konservatore , per kete bashkejetese , por koha po e thyen gradualisht konservatorizmin , qe nuk eshte vetem shqiptar . Kafshet e lluksit do te vijojne te zene gjithnje e me shume hapesire jetesore nga njeriu , sepse jane ndihmese e njeriut . Njeriu teknollogjik , shkarkon, duke i lene prapa dites se punes, shume lodhje dhe emocione tek besniket e vet pa vese dhe trille njerezore . Loja dhe bashkbisedimi me kafshet e luksit eshte terapi , nga me efektivet , per semundjet me baze nervore .
Sado qe ne qytet nuk pame geto , syri me zuri pak lypsare dhe ndonje te pa strehe endacak . Mendoj se ne raport me popullsine banuse , jane ne shifra te pa perfillshme . Te tilla kategori shoqerore do te kete edhe shekujt e arthem . Keto jane protuberanca mendore te shoqerise , qe nuk mund t’u shmanget sistemi . Per t’u bindur juve , qe nuk jane protuberanca te sistemit , po ju paraqes disa shembuj te komunitetit shqiptar , qe banon ne Kryeqytetin amerikan .
Nuk kam statistike se sa shqiptare banojne dhe punojne ne kete qytet magjik , por po ju rendis disa familje , qe une i njof . Femijte e kolegeve dhe miqve te mi : A. Obdari , P. Papazisi , P. Pali , L. Chani , F. Shahinllari , F. Korreshi, P. Mihali , V. Cici, banojne dhe kryejne detyra te rendesishme shteterore ne Kryeqytetin amerikan . Keshtu ndodh edhe me mbesen time , Doniken dhe bashkeshortin e saj , Klajdin. Studentja , qe na shoqeroi ne UGW , Emilia , eshte vajza e djalit tim , Kristaqit .
Krenohem me bashkpatriotet , qe kontribojne ne ushtrimin e pushtetit amerikan ! Shqiptare te ingranuar ne menyre intelektuale gjenden an’e kend botes . Lipset te jene me te interesuar , per te ndihmuar ne Atdheun e origjines , qe ka prapambetje te theksuar ne te tera fushat e ekonomise , shkences dhe biznesit .
Shembulli i adoptimit te individeve te lartpermendur , me con te perfundimi se shqiptaret e persekutuar nga regjimi komunist , te varferuar dhe te pa shprese , gjeten mundesi te natyralizohen ne Wahington Dc, per nje kohe infra te shkurter . Ketu nuk e kane gjetur veten vetem shqiptare , por perfaqesus nga te gjitha kombet e botes . Te 170 familjet e ambasadave te huaja , qe jetojne dhe punojne ne W DC , ndjehen me fat , qe i solli detyra ne kete qytet te te gjitha kohrave . Eshte e pa justifikuar objektivisht ekzistenca e lypesve dhe endacakve , qe sigurisht kane nje kontakt me te hershem me kete qytet . Lypsaret dhe endacaket , sado qe jane bashkudhetare te kapitalizmit , mbeten te tille , per faje dhe pa aftesise se tyre patologjike .Per te plotesuar kerkesat e nje reportazhi me detyre ekonomike , vizitova nje treg fshatar , por nuk mund te kryej kahasimet e duhura , sepse tregu ishe me produkte ‘bio'”. Mbetet vetem shembulli i nje dreke ne restorant , diku afer U G W. Simbas kesaj dreke cmimei ishte 2% me i ulet se nje dreke e ngjashme ne restorantet greke te NY C.
Demokracia amerikane, e nisur si eksperiment boteror,mbetet metafora e te arthmes globaliste te njerezimit . Vendbanimi me i mundshem i te arthmes , do te jene venbanime te ngjashme me Washingtonin e sotem , qe megjithse i themeluar perpara me shume se dy shekuj,pervec vlerave urbanistko- mjedisore , perben parametrat me optimale te bashkejeteses midis shtresave shoqerore .
NY – Prill 2015