NGA DALIP GRECA*/

Fedearata Panshqiptare e Amerikës Vatra ka hyrë në shekullin e dytë të jetës së saj. I pari shekull u mbyll shkëlqyshëm vitin e shkuar me festimet madhështore të 100 vjetorit të themelimit të saj, që përkuan edhe me 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë. Privilegji i Vatrës ishte se ajo i parapriu Pavarësisë së Shqipërisë, madje ideoi shkëputjen nga Turqia pushtuese dhe orientoi Qevëerinë e Ismail Qemal Beut kah Perëndimi dhe këmbënguli fort për këtë.

Vatra i kreu më së mirë detyrat e saj ndaj Kombit dhe shqiptarizmës në Shekullin e parë të jetës së saj. Farën e shqiptarizmës, që hodhën në tokën amerikane patriotët mendjendritur të Rilindjes Kombëtare, që më 1904 me mësuesin martir Petro Nini Luarasi dhe që e kultivoi Fan Noli me Besa-Besën  dhe Kishën Orthodokse Shqiptare dhe Sotir Peci me Kombin, që e orientoi në shtylla Kombëtare Faik Konica me idetë progresiste , me mendjen e tij të ndritur dhe penën prej ustai, Vatra diti që t’i bëjë bashkë dhe të shtrojë rrugën Kombëtare.

Ashtu siç thotë Hymni i Vatrës, i cili prej dekadash ishte mbuluar nga pluhuri i kohës dhe u ringjall në 100 vjetorin e themelimit:

Vatra, kështjell’ e dashur

E Mëmë Shqipërisë

Me dashuri na mblodhi

Rreth shkabës në mërgim…

Vatra e sotme kurrë nuk duhet t’i harrojë punët e Vatrës së djeshme, as Nolin e Konicën, as dishepujt e tyre; Kristo Kirka, Kristo Floqi, Paskal Aleksi, Elia Tromara, Llambi Çikozi, Kosta Vasil, Kosta Kota e dhjetëra të tjerë. Duke nderuar paraardhësit themelues, Vatra nderon veten dhe kauzën e saj Kombëtare.

Vatra është faqebardhë para historisë dhe Kombit sepse detyrat Kombëtare i ka kryer më së miri si një nxënës shembullor. Kontributet e saj i ka përmbledhur shumë bukur arkitekti i saj, inspiruesi illuminist Fan Noli, në një fjalim me rastin e 50 vjetorit të Vatrës, ku janë përmbledhur bëmat kombëtare të Vatrës:  “Vatra luajti një rol historik në historinë e Shqipërisë. E para e punës themeloi “Diellin” e çila është një gazetë që nisi më 1909-ë dhe po vazhdon akoma…! S’ka asnjë gazetë tjatër shqiptare e cila të ketë një jetë aq të gjatë.“Vatra”, kur u shkel Shqipëria, pas luftës ballkanike dhe në kohën e luftës së parë, lojti rolin e një qeverie në mërgim. Vatra po përmbante delegatë në Evropë për të mbrojtur Shqipërinë se s’kishte njëri tjatër që ta mbronte. Dhe këta delegatë qenë Konica dhe Turtulli edhe “Vatra” më 3 të qershorit mblodhi para që t’i përmbanjë këto dërgata.Dhe jo vetëm përmbanin delegatët tanë, por përmbanim edhe delegatët e kolonive të tjera, si kolloninë shqiptare të Rumanisë. Vatra u përfaqësua me delegatin e saj, më 4 të korrikut 1918, përpara Presidentit Uillson edhe fituam një nga miqtë më të mëdhenj, i cili e shpëtoi Shqipërinë nga copëtimi. Në Kongresin e Lushnjës, “Vatra” s’kishte delegatë, po ç’ngjau? Fryma e “Vatrës” ishte atje. Secilët njerëz, ca nga njerëzit që zgjodhi Kongresi i Lushnjës, ishin njerëz të “Vatrës”. Kongresi i Lushnjës siç e dini bëri një Këshill të Regjencës dhe një nga pjestarët e kësaj Këshille ishte doktor Turtulli, delegati i “Vatrës”. Kur formuan kabinetin, Ministri i Punëve të Jashtme ishte Mehmet Konica, përsëri delegat i Vatrës.Pas Kongresit të Lushnjës ngjau lufta heroike për të dëbuar italianët nga Vlora.Fryma e Vatrës qe atje, edhe kënga “Vlora Vlora”, sikundër e dini, është bërë nga një përfaqësonjës i Vatrës, të cilin e kemi këtu në mes tonë.Ia dini emrin, por për ata që s’e dinë do ta thom: profesor Thoma Nasi.Pasi u çlirua Vlora, u nisa edhe unë që të vete në Shqipëri, nuk di ç’të bënja atje dhe me çfarë pasaportë shkova? A ka ndonjë njeri që e mban mënd këtë? Besoj se kanë qenë nja 2 a 3. Me pasaportë të cilën ma ka dhënë Çekrezi, si përfaqësonjës i Vatrës në Uashington. Në Gjenevë, kur u pranua Shqipëria si pjestare e Lidhjes së Kombeve, më 17 të dhjetorit 1921, kryetari i dërgatës përsëri ishte një përfaqësonjës i Vatrës, besonj që e njihni.Pastaj, ç’na ngjau atje në Gjenevë? Pasi mbaroi delegati juaj atë misionin e tij, mbeti atje. Qeveria shqiptare s’kishte para. E vërtetë që s’kishte para ose nuk e deshte atë përfaqësonjësin të kthehej përsëri në Shqipëri, se nuk u durohej më… Përsëri Vatra i pagoi të ardhurat e udhës që të shkoj s’andej. Tashi, dy fjalë për ish-kryeministrin e Shqipërisë që e kini këtu. S’është fjala që të lëvdohem për veten time, po dua t’ju thom këtë gjë: A ka shumë kombe, në të cilat shumica të jenë muhamedanë e të zgjedhin një kryeministër prift të krishterë?…

“Vatra” pastajza, ka bërë një punë të lavdëruar duke botuar libra si “Othellua” i Shekspirit, “Kasollja” e Ibanjesit, “Don Kishoti” i Mançës, “Historia e Skënderbeut” dy herë shqip dhe njëherë inglisht, si “Albania Rock Garden of South Eastern Europe”. Këto janë ca nga shërbimet e “Vatrës” në kohën e shkuar.

Deri para pak kohe, në opinionin e komunitetit, në disa nga mediat e majta në Shqipëri apo website i mëshohet shumë togfjalshit-akuzues: “Vatra merret me politikë” dhe menjëherë pas këtij konstatimi vjen urdhëri :Vatra nuk duhet të merret me politikë! Cila është e vërteta? Vatra me Kanunoren e saj ia ndalon vetes marrjen me politikë se kështu ia diktonin ligjet amerikane atëherë kur u krijua, por në të vërtetë Vatra është marrë gjatë të gjithë jetës me politikë dhe nëse nuk do ta kishte bërë këtë,  ajo nuk do t’i kishte kryer dot punët e mëdha që ka bërë për Komb. Me miqtë amerikanë  dhe europianë Vatra i ka dalë për zot Kombit dhe ka luajtur rolin e avokatas së tij. Ishte Vatra ajo, që krijoi diplomacinë shqiptare në Londër, në Gjenevë , Lozanë e Washington, duke përfaqësuar shtetin e  munguar në rrethet e diplomacisë dhe politikës europiane me njerëz të saj siç ishte Mehmet Konica e dr. Mihal Turtulli, Vatra i orientoi ata, Vatra ua pagoi rrogën, Vatrës i raportonin ata, kur shtet nuk kishim. A ishte kjo marrje me politikë? Ata që i kërkojnë Vatrës mosmarrjen me politikë kanë hallin e  mosbashkëpunimit të Vatrës me komunistët. E vërteteta është e hidhur. Vatrën me komunistët e ndajnë rënkimet që ende ndjehen së largu nga terri i diktaturës, e cila u mori jetën apo i kalbi burgjeve vatranët, që i patën dhënë shpirtin Kombit: Komunistët pushkatuan ish komandanitin e trupave vullnetare të Vatrës, pjesmarërs në luftën e Vlorës dhe në kufijtë jugorë të Shqipërisë në kohëtrazirat me grekërit, Aqif Përmetin, u pushkatua editori i Diellit Bahri Omari, ish kryetari i Vatrës Kolë Tromara; bashkëthemeluesin e Vatrës, ish menaxherin e parë të Diellit, ish kryetar i Besa-Besën, dhe ish kryetari i së parës degë të Vatrës, asaj Nr. 1 në Boston, Kristo Kirka, e ndëshkuan për mosbashkëpunim, dhe ai vdiq burrërisht si vatran, në burgun e Burrelit, dhe sot është varrhumbur, por ende i këndohet kënga e i thuren vargje. Për këtë martir, ish kryetari i Vatrës,  bashkëvuajtësi i tij, Arshi Pipa, do ta “qante” me elegjinë prekse:

Nuk foli, nuk mallkoi.
Por kur ra, fjala ju pre,
Ndigjuem, qysh lehtë ankoi:
“Për flamur!… Për atdhe!”!

Po ish kryetari i Vatrës dhe editor i Diellit Aqile Tasi, po Kolë Rodhja, po Ali Kuçi, që i priu fushatës së 3 qershorit 1917-1919 të Vatrës, ”Për shpëtimin e Shqipërisë”, që iu pre jeta gjatë torturave në hetuesi? Ja pra çfarë muri lartësohet mes Vatrës dhe diktaturës komunsite.

Vatrën për dekada e ka shqetësuar e sotmja dhe e nesërmja e saj. Edhe në kuvendet e saj, edhe në gazetën e saj Dielli është rrahur ky problem, kolektivisht dhe individualisht. Prof. Arshi Pipa e ka trajtuar në një cikël shkrimesh në Dielli. Para tij e ka trajtuar edhe vatrani Peter Ktona me broshurën “Misoni i Federatës Panshqiptare të Amerikës, Vatra  Dje dhe Sot”, ndërsa ish editori i Diellit dhe sekretari i Vatrës për vitin 1958-59 Peter Prifti, po ashtu na ka lënë një esse brilante për misteret e jetëgjatësisë së Diellit dhe Vatrës.  Natyrisht nuk ka receta të gatshme që të tregojnë se ç’duhet të bëjë Vatra që t’i shpëtoi erozionit gërryrës të kohës, gjithçka është e përjetësuar në Kanunoren dhe historinë e saj.

Fatmirësisht, shekulli i dytë e ka gjetur Vatrën më të organizuar në këto tri dekadat e fundit, e ka gjetur me degë të reja, të tjera mund të ngrihen shumë shpejti ,e ka gjetë me përfaqësues të brezit të ri dhe inteligjencës.

Kryesia dhe Këshilli i ri do të jetë e mira që të ngrënë degë edhe atje ku mungojnë. Mungesa e një dege në Boston apo Uster, ku ka qenë djepi i Vatrës historike, duhet të kapërcehet. Deri në mesin e  viteve ’80, Bostoni cilësohej si Meka dhe Jerusalemi i shqiptarizmit, po sot? Për arsye sentimentale të shqiptarizmit Vatrës i duhet degë në Boston. Aty lindi dhe u bë e famshme Vatra shqiptare. Le të jetë ky një objektiv i afërt i udhëheqjes së  re të Vatrës. Filadelfia ka një komunitet të shumtë, edhe aty Vatra ka qenë e forët dhe plot tradita shqiptarizmi Vatra e Nolit dhe e Konicës. Po sot? Pak më tej, degët e Vatrës në Bridgeport, Waterbury, kanë qenë tepër të fuqishme. Ku janë sot? Ende kemi vatranë të vjetër si Ali Demirali, vëllezërit Bushka, Sami Kulla dhe gjenerata e tyre që vazhdojnë t’i mbajnë lidhjet me Vatrën, po ama degë s’kemi.Në Chikago ka një komunitet të madh, por Vatra s’ka degë. Dikur degët e Vatrës në Toronto dhe Montreal të Kanadasë kanë qenë shumë aktive, por sot nuk kemi qoftë edhe një vatran atyre anëve. A mund të riorganizohen? Natyrisht. Shkuam deri në Kanada dhe harruam Bronxin, ku është qendra e Vatrës, Shtëpia e saj, nuk ka degë edhe pse ka vatranë! Po ashtu s’ka degë as në Brooklyn, Long Island etj.

Problem i pazgjidhur mbetet afrimi i brezit të ri në Vatër. Një sinjal pozitiv u dha në prag të Kuvendit nga dega e re e Westchestër South, ku ka kualiete të rinjësh e të rejash të shkolluar, po ashtu degët në Michigan, Washington, Jacksonville, South Florida, kanë tërhequr një masë të rinjësh, që do t’i përcjellin vrullin dhe energjinë e tyre Vatrës historike, por nuk mjafton me aq.Nuk është vetëm anëtarësia, dera që të çon tek afrimi i të rinjëve në Vatër. Vatra duhet t’i bëjë të interesuar të rinjët për të ardhur deri në Vatër. Aktivitetet e saj do ta afrojnë masën e rinisë tek ajo.U takon dhe vatarnëve si individë që afrojnë familjet e tyre në Vatër, t’i bëjnë të interesuar fëmijët. Fatkeqsisht Vatra ka hequr dorë edhe nga piknikët tradicionalë, me të cilët mburrej në tri dekadat e para!

Misioni i Vatrës për shekullin e dytë të jetës së saj mbetet çështja Kombëtare. Është koha që Federata të hartojë një program konkret për kushtet e reja që i janë krijuar Kombit tonë. Natyrisht që Vatra nuk është për bashkim folklorik të kombit, por strategjia e saj Kombëtare, me maturinë që e karakterizon, duhet të pasqyrohet në program mbarëkombëtar dhe ai të publikohet. Për Vatrën është koha që të bëjë më shumë për shkollën shqipe këtu në SHBA, për ruajtjen e  gjuhës, kulturës dhe traditave Kombëtare. Vatrës i takon që të bëhet promotori i këtij bashkimi gradual, shpirtëror, arsimor, kulturor  e sportive.Vatrës ia jep këtë rol vetë historia e saj.

Kuvendi i Vatrës që u mblodh në 101 vjetorin e themelimit të saj e ka hedhur vështrimin në shekullin e dytë, që kërkon më shumë përkushtim, dhe vizion të qartë, më shumë energji.

Misioni i Vatrës do të vazhdojë përsa kohë të jetë shqiptaria, pra përjetësisht. Për ta realizuar këtë Mision në shekullin e  dytë të jetës së saj,Vatrës i duhet rikthim në kohët e saj të arta; i duhet përfaqësim dhe shtrirje kudo ku ka shqiptarë në Amerikë, duhet t’i dëgjohet zëri në Washington, i duhet që të reagojë në kohë , dhe jo pas kohe, për cdo ngjarje që lidhet me Kombin shqiptar, i duhet dhe një vizion bashkëkohorë.

• Ky eshte editoriali i Diellit per gazeten e muajit Maj, 2013