Nga Illo FOTO/ New York/
Spartak Ngjela, nepermjet UET press, ka botuar librin voluminoz “Perkulja dhe renija e tiranise shqiptare 1957 -2010(refleksione, per nje kohe“).E lexova volumin e pare, prej 638 faqe dhe per te do te shkruaj persiatjet e mija, si lexus .
Ta themi, qe ne krye te heres, libri eshte nje veper e punuar me vemendje,duke ndricuar nje periudhe historike te rendesishme te Shqiperise zyrtare dhe te kombit. Volumi i pare shtrihet me analiza, deri ne vitin 1976, ose 32 vite pas Luftes dyte botnore , qe eshte nje periudhe e brishte politike per ne, rajonin dhe Boten.
Autori , si njeri erudit , ka mundur te na japi nje panorame dhe brendi analitike te gjithe kesaj etape , qe zoterohet , per Shqiperine totalisht nga Enver Hoxha. Diktatura enveriste ishte ekstremisht e rrepte , per te ruajtur regjimin nga c’do reagim opozitar.Kete karakteristike te asaj tiranije dhe faktoret , qe e mbajten ate ne kembe aq gjate , na e ka pershkruar autori , ne volumin e pare te vepres , qe analizojme.
Nen tiranine enveriste, shqiptari jeton me shume si nje i burgosur , se sa si njeri i lire. Shqiperine e kane quajtur te huajt, burgu I madh hoxhist.
Tiranija hoxhiste , shkruan autori Ngjela, ishte me e eger se te gjitha tiranite e tjera te ngjashme te Europes lindore komuniste , madje me e eger se vet stalinizmi , nga e cila frymezohej. “Komunizmi lindor, sakteson autori , ishte pashmangesi historike , por sundimi I nje neriu te vetem , deformon dhe vete sistemin “ ( libri , ne faqen17)
Komunizmi eurolindor i pasluftes se dyte botnore , vijon Ngjela , nuk kishte as gje te perbashket me Marxin dhe komunizmin , ai ishte thjesht stalinizem , qe ne organizim dhe hierarki i ngjante nje feje se sa nje ideollogjije dhe partije . Feja i perkushtohet nje zoti imagjinar ; stalinizmi i perkushtohet nje njeriu te vetem real, te veshur me te tera pushtetet dhe kopetencat , duke e vene pushtetin , ne sherbim te familjes se tij.Ky eshte enverizmi . Ketij percaktimi te autorit Ngjela , nuk mun t’i heqesh asnje shkonje .
Vepra e Spartakut mbeshtetet ne memorien e autorit , por te ballafaquar me nje bibliografi te gjere referendare , me dokumente autentike arshivore dhe me shenime te sakta per persona dhe ngjarje . Ne kete kuptim libri, merr formen e nje studimi te plote enciklopedik, per nje sistem tipik autokrat .
Bashkekohesit e regjimit , qe sot jane te moshes se trete, ku bej pjese dhe une , e kane perjetuar kete peridhe , duke sjelle sejcili nje kujtim , nje bashkepunim dhe nje vuajtje , si dhe kujtimet per burgun e pa faj. Personalisht kam analizuar me sy kritik dhe gjeresisht politikat bujqesore , te kesaj periudhe dhe kam percaktuar autoret reale te sukseve te rritjeve , qe munden t’i shmangen frymes diktatotoriale obskurantiste te kohes . Eshte shkruar nga shume autore te tjere , perfshire funksionare te penduar , pinjolle te nomeklatures se larte , madje dhe te rekurtuar ne policine sekrete te kohes . Ka larmi temash dhe interpretimesh . E tere kjo mori shkrimesh , ndricon historine 50 vjecare . Libri I Spartakut ka te njejten tematike , por ne shume pikpamje eshte krejt ndryshe .
Ajo c’ka autori shkruan , eshte me e besushme , jo thjesht per dokumentacionin e cfrytezuar , por dhe per faktin e rendesishem , se Spartaku na i pershkruan gjendjen nga brenda , aty ku ngjarjet ndodhin. Pa diskutim , vepra e Spartak Ngjeles, do te mbetet vepra me e plote dhe me e besushme , qe eshte shkruar , per regjimin enverist dhe per ideollogjine e tij mashtruse .
Spartak Ngjela eshte lindur dhe eshte rritur ne Bllokun e rrethuar , ku hyrja ishte e ndaluar, per personat , qe nuk kishin flet-hyrje . Prindit e tij ishin komuniste te devotshem dhe antare te KQ . I ati , Kicoja,pervec luftetar i oreve te para , ishte nje nder Ministrat me te rendesishem te regjimit enverist .
Gjat lecitjes se librit , bera nje krahasim retospektiv me jeten e seres time dhe ate , qe perjetoi Atdheu ne peridhen qe pershkruan Spartaku. Une, me bashkemoshatearet , jemi rreth 14 vjet me te moshuar se Spartaku. Kur ishim 19 vjec , nuk e dinim se kishte nje lagje “Bllok “ dhe aty thureshin gjithe intrigat e politikes se kohes . Qe kishte ‘Bllok “ e mesuam , kur erdhem ne fakultet , por perseri nuk dinim se c’punohej aty .
Ne keto mosha , Spartaku bente analiza te hollesishme , madje dhe konsultohej me kolege dhe me te moshuar , ne “Broduein “ e Tiranes , qe eshte realisht rruga e Dibres dhe ku te rinjte zhvillonin biseda politike kunder regjimit , ne nje konspiracion te plote .Ngjarjet e “Brodueit “ , sot mund t’i emertojme veshje ideollogjike e urrejtjes popullore te kohes , ndaj regjimit . Per jeten aktive te “Brodueit “ tiranas , na flet dhe Kadareja , tek libri “Dimri I madh “ .
Ne I kemi perjetuar te tera ngjarjet , qe pershkruan Spartaku , por krejt ndryshe . Nga Katershja autokratike nuk dilnin lajme reale , per popullin , por vec ato , qe I interesonin vazhdimesise te pushtetit . Ku t’I gjenim ne lajmet ? Shtypi , letersija , kultura , ishin te diktuara dhe u benin jehone veprave te Enverit . Populli nuk dinte si beheshin gjyqet e fsheta , pushkatimet , torturat , mardheniet ekonomike me jashte , qendrimet reale te Krushoivit , Gorbacovit , Titos . Asgje nuk rrithte nga buti i fermetuar i Bllokut .
Spartaku u arsimua ne menyren me te mire te mundshme dhe fitoi diplomen e jurispodences . Dilte jasht shtetit , lexonte azhanset , qe ishin lajme te pergatitura vetem , per nomeklaturen e larte . Kishte shoqeri te gjere , me perfaqesus nga te tera shtresat shoqerore , kryesisht me njerez te shkolluar , qe urrenin regimin . Komunikonte me te tere femijtet e udheheqsve te Bllokut. Vecohet shoqeria me djemte e ish Kryeministrit , M. Shehu , me djalin e Manush Myftyut , vajzen e Sadik Bekteshit etj . Per vet karakterin e tij te hapur dhe sanguin , bisedonte me vet udhheqsit , madje dhe me vet ish Kryeministrin Mehmet Shehu , me te cilin druanin te bisedonin dhe djemte e tij .
Autori na ka dhene, nje epoke te rendesishme historike mbeshtetur ne memorije dhe dokumente , por te kompozuar ne forme romani .
Si e ka thurur ? Ne qender ndodhet rrethi I pare dhe kryesori I tiranise , qe perbehet nga katershja : Hoxha, Shehu , Kapo ,Balluku . Rrethi I dyte perbehet nga funksionaret e larte , qe ushtronin tiranine , ne kete rreth benin pjese dhe prindrit e Spartakut . Dukej se rrethi I pare ishte I pa thyshem , unik ne mendime dhe veprime , por predominonte Hoxha . Rrethi I dyte ishte ne pamje homogjen , por shume kaotik dhe pa as me te voglin orgjinalitet , por bente jehone , per ate c’ ka dekllaronte dhe zbatonte katershja , mbi ta . Si rrethi I pare dhe I dyti I sherbenin nje personi te vetem , Enverit dhe familjes te tij . Pjestaret e te dy rratheve , ishin ne gatishmeri te kamikazve , ne mbrojtje te njeshit , qe ushtroi tiranine , mbi popullin shqiptar , per 40 vite . Rrethi I pare veproi pa lekundje ne politiken e jashtme dhe te brendshme . Mundi te perballoi sfida te medha ne politike , ekonomi dhe ne diplomaci . Arriti te dali kunder te gjitha aleancave shteterore , me jugosllavine e Titos , me Bashkimin Sovjetik , me Kinen , madje u shpall dhe kunder Traktatit ushtarak komunist te Varshaves .
Veprimi unik i katershes shqiptare u nderkombtarizua gjate, por jo perjetesisht . Katershja e pa thyer u defaktorizua per efekt te strategjive ushtarake dhe per luften per pushtet . Kontradiktat dollen ne siperfaqe dhe filloi veprimi mafioz duke eliminuar njeri tjetrin, ne rrethin e dyte dhe brenda katershes . Katershja proverbale tiranike u tkurr, drejt eliminimit . Sejcili kishte frike nga shoku , qe kishte bashkepunuar mbi 30 vite . Lufta per pushtet i ndau dhe i armiqesoi , ne menyre te pa shembullt . Vetem tirani , Enver Hoxha , vdiqi ne shtrat. Tre shoket e tij te ngushte u eliminuan , bashke me kasten e larte te gjeneralve , qe i kishte pergatitur vete Diktatura .Pushteti i katershes , ra ne doren e byroistit Ramiz Alia, sic e pat kalkuluar familja diktatoriale .
Nga menyra si e ka thurur dhe e zhvillon fabulen , vepra e Spartakut i ngjan romaneve klasike , prandaj lexohet pa sforcim dhe me deshire , per te prekur zgjidhjen e intriges , qe jepet vetem ne kreun e fundit te vepres . Po permend vetem pak pasaktesi kompozicionale , qe kane peshen e tyre , por nuk e erresojne vleren teresore te vepres .
Rralle gjen ndonje fjali, qe del nga konteksi sintaktor , sic eshte kjo : “ Hoxha shkonte pasdite per pasdite dhe rrinte me Shehun , ne shtepine e ketij te fundit ; pasdite per pasdite. ( Libri i S. Ngjeles faqe 602) .
Ne librer gjen materjal te plote dhe te gjithanshem , qe e plotesojne figuren e Enverit , si diktator hipokrit dhe kriminel .Kjo eshte ideja e pa tundur , qe formon lexusi i cdo niveli kulturor . Kam numeruar cilesimet “ medioker dhe frikacak “, qe autori ja vesh Enverit. Ne pjesen e pare keto cilesime jane perseritur 9 here , ne kontekse te ndryshme fjalish. Jane permendur dhe ne librin e dyte te ketij volumi , por nuk i numerova . Pervec faktit , qe perseritje kaq e madhe krijon kakofoni stilistike , eshte ofendim , per poullin shqiptar,popull me histori , sa dhe e pa besushme , qe nje medioker frikacak , ta sundoi per 40 vjet.
Kushdo , ve re se libri analizon shume hollesisht gjendjen politike te shteteve , me te cilet , Enveri dhe Shqiperija , pati lidhje miqesore ose kontradikta . Pershkruan gjendjen ne Jugosllavi , revolucjonin hungarez,gjendia ekonomiko –politike e ish BS , e Kines etj . Keto sqarime duhet te jepeshin fare shkurt, pavaresisht . Nuk e quaj normale te zene afersisht 40% te volumit te librit . Me to mund te behej nje liber i dyte , me teme krejt tjeter dhe te dy librat te kishin madhesi normale .
Autori , ka kaluar, po thuaj , ne heshtje meriten e popullit shqiptar , qe u pozicionua ne krahun fitimtar te Luftes kunderpushtusit nazi-fashist . Ky fakt nuk mund te lihet ne deshiren e cilido autori qofte . Qe te njohesh drejtimin e luftes nga Enveri , nuk do te thote , qe Ai , behet me pak diktator , madje gabimei i tij trashet , kur fitoren e ve ne sherbim te pushtetit te eger diktatatorial te famijes . Autori ka dekllaruar se nuk e ndan Enverin e luftes nga ai i terrorit , por disa historijane e ndajne . Ne “Gazeta shqiptare “, date 19 Dhjetor 2013 shkruhet :” Forca qe cliroi Shqiperine, quhet partizane. Drejtusi I luftes ka nje emer : Enveri . “
Nuk eshte e thene , qe Spartaku ta trajtoi problemin , ne menyre extremist , sic e trajton kjo gazete ,por nuk mund ta anashkaloi . Duhej t’u referohej me shume konkluzioneve te titullarve historike , ose atyre okulare te ushtarakve aleate . Lexusi pranon pa reference kujtime te autorit , qysh kur ishte 5 vjec , por ka parasysh se keto kujtime miturake i ka mireverifikuar me prindrit , kur u be ne moshe madhore . Te mos japesh mendim , per nje lufte , qe u ballafaqua heroikisht me pushtusin Italian dhe gozhdoi 4 regjimente te Hitlerit, lexusi dyshon se autori , nuk ka c’te thote , por ndalet me pershkrime hollesisht ngjarje dytesore. Kjo retorike ul shume pike ne vleresimin e vepres . Statusin e fitimtarit te luftes e mori Shqiperia , jo thjesht drejtusi i luftes se saj, por Ushtria Clirimtare , qe kishte ne perberien masive te gjitha shtresimet shoqerore dhe politike . Shqiperia u clirua nga bijt e vet , qe ishin kryesisht partizane , por kishte dhe nacjonalist. Nje veper qe harron fakte te tilla vetsakrifikohet , pa patur nevojen e oponences minimale .
Statusin e fitimtarit te luftes botnore , Shqiperia do ta meritonte edhe me nje drejtus tjeter . Njerzit nuk lindin as heroj as terroriste . Te tille I ben koha , momenti I vendimeve , qe ata marrin . Keshtu ndodhi dhe me Envein. Personazhet historike , nuk jane krejtesisht te bardhe , ose krejtesisht te zinj . Ne kete dualizem gjykimi ,per luften , fai eshte I historianve te periudhes post komuniste . Atyre nuk u mjaftoi nje cerekshekulli , per te unifikuar mendimet ? C’do liber I shkruar , perfshire dhe kete te Spartakut, ka sfondin hitorik dhe ne menyre te natyrshme , autoret kekojne reference te sigurte kohore .Lufta e dyte ka cilesimin “boterore”, prandaj nuk mund t’I shmangesh vleresimit , qe I kane bere luftes tone , historianet boterore dhe fuqite e medha . Ne jemi ne krahun e fitimtarve dhe kemi herojte dhe veteranet tone te luftes , qe eshte shtresa me e respektuar e shoqerise se sotme . Historianet dhe autoret e extremeve nuk mund te ndryshojne rrjedhen e historise , por jane te detyruar te mos rrine indifferent ndaj nje ngjarje me rendesi te madhe kombetare , sic ishte lufta , qe beri populli.Nuk eshte vetem ky rrast , por dhe autore te tjere levizin ne extreme . Me qe kemi shtresen e te perndjekurve , mohojne veteranet dhe herojte. Gjiri I popullit dhe historia , jane te gjere . I nxejne te dy keto shtresa te respektuara .
Njifet Svetllana , qe ka demaskuar veprimtarine kriminale te te atit, Josif Stalin . Pinjollet e familjeve te shtresave te larta te ish diktatures shqiptare , kane shansin t’e behen me te vlefshem , per shoqerine , duke shkruar sic shkroi Spartaku dhe ka shkruar edhe Bashkim Shehu. Rralle e gjejme kete denoncim . Ilir Hoxha , shkroi nje liber memorial, ne te cilen mbivlerson , ne menyre abuzive vepren e Babait te vet , duke marre mbi supe nje pergjegjesi dyfish te rende , te pakten morale. Demokracia i shuan kufite e luftes klasore, por kushdo lipset te rrezatoi ne rrugen drejt tempullit te lirise mbarenjerezore.
Ngjala mbetet pene , qe mund te kontriboi seriozisht ne letersine politike te post Luftes se dyte boterore, perfshire dhe tranzicionin, duke i pare problemet nga brenda zhvillimevet te tyre.