NGA ANTON ÇEFA*-
Populli ynë, si një popull i lashtë me vlera të larta shpirtërore, e ka vlerësuar lirinë si gjënë më të shtrenjtë dhe është përpjekur pa reshtur për ta njëmendësuar, ka luftuar dhe është flijuar për të. Këtë e dëshmon historia. Malet tona kanë jetuar gjithmonë të lira. Për më tepër, malësori ynë ka jetuar i lirë edhe si individ.
Liria kombëtare, shtetërore, shoqërore është e lidhur ngusht me lirinë vetjake, kuptimësinë e së cilës, kultura jonë e pati përkufizuar që heret, në kohën e Rilindjes. Konica, i pari ose i pari ndër të parët, na e pati sqaruar që: “Liria është të mundet njeriu të besojë ç’i do zembëra, të thotë ç’i do zembëra, të shkrojë ç’i do zembëra, të bëjë ç’i do zembëra, veç ato që janë kundra lirisë tjetër njeriu.”
Ëndrrën e thellë për lirinë, për një botë me tolerancë, shpresë, qëllime e përpjekje fisnike drejt një të ardhmeje më të mirë, ne e ushqyem, e përjetuam, e dëshiruam në mënyrën më të skajshme në kohën e diktaturës.
Natyrisht, ka edhe një liri të brendshme, individuale-dimension shpirtëror i një njeriu të qytetëruar në kuptimin më të plotë të kësaj fjale, dimension i një shpirti vërtet fisnik-që njeriu e ndërton në qenien e tij, edhe kur ajo nuk ekziston në mjedisin shoqëror ku jeton, punon e krijon.
Liria- një nga vlerat më të mëdha njerëzore -është e lindur në natyrën e njeriut, si një element i patjetërsueshëm që i takon atij dhe nuk ka të drejt kush t’ia mohojë, t’ia grabisë, t’ia dhunojë, siç ndodhi me popullin tonë gjatë dekadave të diktaturës.
Përvoja e hidhur që kaluam, tirania e dispotizmi i diktaturës, çmenduria e ideologjisë komuniste, që zgjatën jo më pak se një gjysmë shekulli, i dhanë një rrezatim diellor, një aereolë të shenjtëruar kuptimit, dëshirës, gjakimit, ëndrrës, shpresës për lirinë. Por kur ajo na erdhi, ne e humbëm drejtpeshimin si individ e si popull, nuk e kuptuam mirë, nuk e vlerësuam drejt, nuk qemë në gjendje ta përdorim si duhet. Humbja e drejtpeshimit të një populli është një gjë e tmerrshme.
Aq e dëshiruar e aq e mirëpritur, liria na erdhi disi si e çoroditur; sepse ne na kishte çoroditur trysnia e fortë, e gjatë dhe e errët e diktaturës; prandaj ajo na u duk si e huaj, si një gjë që na përkiste, por që nuk po e bënim dot tonën. As që mund të bëhej fjalë atëherë për ndriçimin e institucioneve demokratike. Përkundrazi, na u krijua një gjendje kaotoke, e turbullt, në të cilën jo vetëm nuk po dinim të orientoheshim, por nuk po njihnim as njëri-tjetrin. Kjo vinte, ndoshta, ngase ne qemë larguar aq shumë prej vlerave tona etnike dhe, në atë turbullirë mendore e shpirtërore, individuale e shoqërore, nuk po dinim se ç’ duhej bërë me të.
Kur Shqipëria, në rrokopujën e krijuar në vitet e para pas shpalljes së pavarësisë, e pati humbur drejtpeshimin, pati përjetuar pikërisht këtë gjendje shpirtërore të çoroditur, këtë konfuzion shpirtëror, Konica- më falni që po i drejtohem rishtas kësaj mendjeje të ndritur -pati shkruar: “Shqipërinë ua dhanë Shqipëtarëve dhe nuk dinë çka të bëjnë me të.”
Mund ta perifrazojmë plotësisht këtë shprehje të Konicës, sepse kështu na ndodhi me lirinë, në vitet e para të dekadës së fundit të shekullit që kaluam. E fituam, sepse e meritonim, e fituam ngase u përpoqëm, apo sepse çmendurisë së kuqe i kishte ardhur fundi; më drejt: të tria së bashku, sido që ta marrim, ne e keqpërdorëm atë, e çuam veten tonë, vendin tonë drejt një rrokullisjeje, e cila vazhdon ende sot e kësaj dite dhe nuk dihet se kur e si do të përfundojë.
Ky qe fati që diktatura i pati përgatitur popullit tonë dhe që vazhdonte t’ia gatuante me duart e saj të përgjakshme.
Kështu erdhi liria në vendin tonë. Para së gjithash, me pasigurinë dhe banditizmin, me një varfëri të skajshme, që u thellua edhe më tepër nga shembja e ekonomisë socialiste. Banda të organizuara nga komunistët, që donin të ruanin pushtetin me çdo kusht, kryesisht nga frika se do të humbnin privilegjet dhe sidomos nga frika se do të paguanin për krimet e tyre të llojllojshme deri tek ato të përgjakshmet e të stërpërgjakshmet, morën në dorë pishtarin e zjarrit dhe sopatën e prerjes.
Pamë me sytë tonë se si digjeshin fabrika, se si priteshin vreshta e ullishta; na dhimbti zemra e na dhemb edhe sot kur e kujtojmë, duke parë se si shkatërroheshin trenat e autobusët, pamë vetëm shkatërrim. Një shkatërrim i pashëmbullt!. Kështu, ata donin ta trembnin popullin: “Doni liri, demokraci ? – Ja kjo është liria, demokracia: pasiguri, vrasje, djegie, vjedhje.” Po ky shkatërrim u përsërit përdhunshëm në vitin e nëmur 1997, kur komunistët u ngritën lugat për të dëshmuar që: “Ne jemi, i takojmë kësaj toke, nuk ka gjë që na heq.”
Të pafuqishëm për ta ndryshuar gjendjen, në një kohë kur politika e shtërpësisë së idealeve, politika meskine e individëve dhe grupeve që kanë si qëllim vetëm përfitimin vetjak nuk e kishte vënë fare ujin në zjarr për të shëruar trashëgiminë e kuqe; jo pak shqiptarë menduan ta gjejnë lirinë jashtë atdheut dhe atëherë ndodhi ajo që pati filluar më parë me shkeljen e kufijve, vazhdoi me ambasadat, anijet, etj. dhe që vazhdon edhe sot në mënyrat më të ndryshme. Shqiptari filloi të mendojë se lirinë, sigurinë dhe mirëqenien mund t’i gjejë në vend të huaj.
Po kjo liri vetjake, liria në vend të huaj, ka një shije fare të largët, krejt të zbehtë ndaj lirisë që kërkuam dhe pritëm në ato vite dhune, sepse kjo nuk është liria, demokracia e popullit tënd, liria e atdheut tënd. Nuk ka asnjë vlerë njerëzore më të lartë, më fisnike se se liria vetjake e pajtuar me lirinë e atdheut dhe popullit tënd; një gjendje e tillë ku populli ndërton jetën e vet, gjykon të kaluarën dhe krijon të ardhmen mbi bazën e vullnetit të tij të lirë, të ushqyer nga forca e madhe e dashurisë për atdheun; ajo që magjeps çdo shpirt fisnik.
Sot jemi një popull që e ka humbur besimin te politika (vetëm 40 % merr pjesë në votime dhe edhe kjo nuk e di se ku i shkon vota) dhe që e kërkon mirëqenien e lirinë vetjake në një vend të huaj. Nën peshën e kësaj dileme: lirisë vetjake në një vend të huaj dhe lirisë në vendin tend, nga anon kandari? Qoftë e përkohshme kjo dilemë e mallkuar !
*Dielli –Arkiv-Editorial