Ne Foto: Lazer Shantoja ishte i pari qe u mor me esperantisten ne Shqiperi. Lazër Shantoja lindi në Shkodër më 2 shtator 1892 (ose me 7 korrik 1891[1]), në një familje tradicionalisht të shquar për patriotizëm, intelektualizëm dhe kontribut në fushën e albanologjisë[2]. Nacionalist e demokrat, orator, poet lirik, eseist, përkthyes, i mbiquajtur “famullitari i pianofortit”, Shantoja do kujtohet sidomos si përkthyesi i veprave të mëdha të Gëtes, Shilerit dhe Hajnes. Shkrimet e Shantojës mbetën të shpërndara ndër gazeta e revista, por u përmblodhen e u botuan në 2005 nën kujdesin e botimeve françeskane në “Vepra, Lazër Shantoja”.Wikipedia/

Nga Bardhyl Selimi*/

Ndonëse lëvizja esperantiste në Shqipëri zë fill të paktën që në vitin 1907, me priftin katolik Lazër Shantoja, pushkatuar nga komunistët më 1945, ajo është zhvilluar më shpejt pas vitit 1990.

Atëhere u lejuan të ashtuquajturat organizata jo qeveritare, ndër të cilat Lidhja Esperantiste Shqiptare u njoh nga Ministria e Kulturës në maj 1991 dhe ishte ndër të parat. Pasoi një veprimtari e gjallë për të propaganduar, dhënë mësim, botuar, përkthyer, komunikuar me botën e jashtëme. Atëhere ishin aktivë shumë anëtarë në disa qytete kryesore. Pas vitit 1997 në arritëm të regjistrojmë pranë Shkollës së Lartë për Turizëm dhe Kulturë në Bydgoszcz, Poloni disa dhjetara studentë nga të cilët të paktën 30 morën diplomën bakalaur dhe dy masterin. Në këtët shkollë esperanto ishte gjuhë bazë në mësim.

Por Ministria e Arsimit ende nuk i ka njohur diplomat e tyre, të firmosura nga profesorët e AIS, thjesht për faktin që AIS është njohur ligjërisht në një gjykatë të San Marinos dhe jo nga Ministria e Arsimit e atij shteti të vockël !?

Që prej tre vitesh shqiptarët mund të lëvizin lirisht nëpër zonën Shëngen. Kjo arritje pozitive e shqiptarëve, në mënyrë paradoksale, ndikoi negativisht në rekrutimin e anëtarëve të rinj të Lëvizjes për esperanton, sepse me sa duket të rinjtë tanë e përdornin esperanton për të lëvizur lirisht jashtë vendit. Por edhe Ministria e Arsimit si dhe politika qeveritare gjuhësore duke favorizuar anglishten, ka lënë mënjanë gjuhët e tjera të huaja dhe nuk ka favorizuar futjen e esperantos në shkolla dhe universitete. Është për t’u përmëndur që qeveria e dikurshme shqiptare, pak pas pavarësimit të vendit, në vitin 1922 mbështeti propozimin për futjen e esperantos në shkollat fillore.

Sot shtohet edhe mplakja e anëtarëve tanë dhe tërheqja nga veprimtaria e një pjese të tyre. Aq më tepër që shteti na kërkoi ta regjistronim shoqatën në gjykatë gjë që kërkonte shumë para.

Në këto kushte, e mirëpritëm propozimin e z. Tomasz Chmielik nga Swidnik, Poloni për të përkthyer në esperanto disa vepra të letërsisë shqipe. Ai vetë kish përkthyer nëpërmjet gjuhëve të tjera disa romane të autorëve të njohur shqiptarë, si Ismail Kadare dhe Fatos Kongoli, po ashtu poezi të autorëve të tjerë në Shqipëri e Kosovë.

Para dy vitesh, doli romani “Lëkura e Qenit” e Fatos Kongolit, i cili është edhe anëtar i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë. Paraqitja e librit u bë në prill 2012 në sallën e Akademisë në praninë e profesorëve, politikanëve, gazetarëve dhe pati një jehonë të madhe brenda vendit. Një grup esperantistësh polakë u intervistuan në TV dhe ligjëruan para studentëve të universitetit të Tiranës.

Para pak kohësh, dolën dy vepra të tjera, novelat “Parrullat me gurë” të Ylljet Aliçkës dhe vëllimi me popezi i Luljeta Lleshanakut.

Janë gati për botim romani “I Humburi” i Fatos Kongolit, një vëllim me poezi i Eqrem Bashës. Deri në fund të vitit do dalë edhe një vëllim me poezi i Sali Bashotës dhe eventualisht romani “Funerali i Pafund” i Visar Zhitit,

Katër romane të Ismail Kadaresë presin nënshkrimin e marrëveshjes me agjentët tregtarë të tij jashtë vendit sepse gjithçka bëhet vullnetarisht dhe falë parave që mbledhim ndër miqtë. Autorë të tjerë nuk kanë kërkuar para nga ne.

Duhet të theksojmë që një ndihmë të madhe kanë dhënë me kontrollin gjuhësor zotërinjtë Istvan Ertl dhe Josip Pleadin, ky i fundit ka bërë pa pagesë edhe faqosjen.

Komisioni Evropian i UEA është rigjallëruar sepse edhe në kontinentin e vjetër ka lëvizje të dobëta, ndër to edhe në Shqipëri. Mbase ky fakt mundësoi edhe pranimin formal të shoqatës sonë si anëtrja e 71-të e UEA që më 26 korrik 2013. Me këtë rast vizitoi vendin tonë zonja Tatjana Loskutova nga Ivanovo e Rusisë, e cila mbajti një ligjëratë para dhjetëra të pranishmëve në Bibliotekën Kombëtare në Tiranë, ku kishin ngritur edhe një stendë me shumë kopje të librave në esperanto nga fondi i asaj b iblioteke (ndër to edhe librin e shkruar në origjinal në esperanto nga Cuk Simoni “Skëndërbeu- heroi i Shqipërisë” botuar në Tiranë më 1929), përkthime nga esperanto më shqip etj

Shpresojmë që edhe nëpërmjet përkthimit në esperanto të shkrimtarëve të njohur shqiptarë ne do ta tërheqeim opinionin brenda vendit dhe do t’i bindim institucionet arsimore për nevojën e futjes së esperantos në shkollat tona.

*Bardhyl Selimi, Sekretar i Shoqatës Esperantiste Shqiptare