Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Si Kina Popullore e kombinoi autoritarizmin me kapitalizmin per të krijuar një komunizëm të ri

by

Tomasz Kamusella

Universiteti I Shën Andreas, Britani

Përktheu: Bardhyl Selimi 1 nëntor 2021

Pasi në 1989 ra komunizmi në Bllokun Sovjetik, kanë mbetur pesë shtete të vetëdeklaruar si komuniste: Kina Popullore, Kuba, Laosi, Korea e Veriut dhe Vietnami. Bjellorusia dhe Venezuela mund të shtohen gjithashtu në këtë me qenë se ata përmbushin kriteret e një shteti komunist- ndonëse nuk e thonë këtë zyrtarisht. Kështu bëhen shtatë shtete. Ҫështja është se në Kinë motori i ekonomisë është kapitalizmi, ndonëse ajo deklarohet si një shtet komunist. Në se numri i shteteve komuniste do rritet në të ardhmen atëhere çfarë do të thotë kjo për demokracinë?Interesimi im për komunizmin nuk vjen te unë si historian, por është diçka vetiake. Kam lindur dhe jam rritur në një vend komunist si Polonia në vitet 1970 dhe 1980. Polonia ishte një vend i hirtë ku populli dukej se e kish humbur shpresën. Të gjitha gjërat thelbësore, përfshirë këpucët dhe kafenë, ishin me racion. Por triskat e racionit nuk të siguronin se do merrje gjithçka kishe nevojë. Radhët me orë të gjata (disa herë me ditë) për të blerë gjithçka, që sapo kishte hyrë në shitore, ishin diçka e rëndomtë.Padyshim që jeta që bëja formësoi edhe karierën tiem. Studimet e mia u përqendruan në Europën qendrore dhe lindore, në nacionalizmin dhe regjimet autoritare gjatë dy shekujve të kaluar. Gjatë rinisë time në vitet 1989, andrallat u bënë më të zakonshme, kur mallrat skarco mund të bliheshin vetëm me dollarë amerikanë. Mund të shkëmbenit një fustan veror të madh me një këmishë T, ose një magnetofon që nuk e donit më me ca pelena për bebet. Vetëm uthulla gjendej gjithmonë në raftet e zbrazuar të shitoreve. Mbase, me fytyrë të ngrysur dhe në mungesë të buzëqeshjeve. Studiuesit perëndimore sajuan një fjalë për këtë si “ekonomia e skarcitetit” si rezultat i planifikimit shtëror në prodhim dhe në popull.
. from ëëë.alamy.comRadhët e njerëzve në Poloni në vitin 1990Por nuk ishte vetëm mungesa e ushqimit. Mungonte, së pari, liria. Polonia sikurse I tërë Blloku Sovjetik mbahej mbyllur me një “dry të dyfishtë”, ishte madje e vështirë të udhëtoje edhe në një vend tjetër socialist, qoftë fqinj si Ҫekosllovakia apo Gjermania Lindore. Duhet të nxirrje një pasaportë speciale për të udhëtuar në “demokracitë popullore” (dmth vendet e Bllokut Sovjetik) në Europë. Dhe, pasi të kthehej në shtëpi nga udhëtimi, këtë pasaportë duhej ta dorëzoje sërish në zyrat vendore ushtarake (policia atëherë konsiderohej si repart luftarak).Në se donit të vizitonit një vend kapitalist si Gjermania Perëndimore, ju duhej një lloj tjetër pasaporte. Por në këtë rast kishte të drejtë vetëm një person nga familja për të udhëtuar në “vendet e shthurrura perëndimore”. Pjesa tjetër e familjes mbahej si peng për t’u siguruar që ju nuk do ta shpërdoronit lejen e nuk ktheheshit në atdhe. Nuk kam parë asnjëherë ndonjë pasaportë për të udhëtuar në gjithë vendet e botës, që u jepte mundësi disave me fat të shkonin në SHBA ose Australi.Për mua dhe shumë të tjerë, shtëpia dhe vendi im ngjasonte me një burg të madh. Një cenzurë tepër e rreptë për botimet, filmat dhe televizioni synonte të na bindëte se jeta jonë në Poloni dhe në Bllokun Sovjetik ishte shumë më e mirë se në Nju Jork apo Paris. Dhe disa e besonin këtë propagandë. Njërëzit fshehurazi dëgjonin radion “Europa e Lirë” dhe “Zërin e Amerikës” (me gjithë zhurmimet e qeverisë). Gjatë viteve 1980 u bë më e lehtë të blije libra që shkruheshin me dorë (të pacensuruara, të nëndheshme). Në mesin e rinisë, vlonte ëndërra për t’i shpëtuar këtij burgu dhe për të shijuar “jetën normale” në një “vend normal”. Në një vend pa triska ushqimore dhe me shitorë plot e përplot, ku me një rrogë të vetme mund të kaloje një jetesë me standard të denjë, një apartament dhe pushime verore në Kanariet. Në të folmen polake atë kohë këta ishuj të arqipelagut spanjoll u quajtën Kanary.Endërroni me sy hapur, na thonin prindët. Na këshillonin të rrinim urtë, të bënim sikurse na mësonin mësuesit ose kujdesatrët- dhe kurrë të mos flisnim ato që mendonim. Mbi të gjitha, të mos shanim vijën e Partisë Komuniste, ta lavdëronim Poloninë Socialiste, përndryshe kjo do na kushtonte edhe hyrjen në universitet, humbjen e apartamentit, ose edhe hyrjen në burg. Në vitet 1950, në kohën e stalinizmit, shumë njerëz janë ekzekutuar për kundërshtime të tilla ideologjike.
Por, papritur, lufta e ftohtë ndërmjet demokracive perëndimore dhe Bllokut komunist sovjetik mbaroi në vitin 1989, e pasuar dy vjet më vonë nga shembja e Bashkimit Sovjetik vetë. Kjo superfuqi komuniste thjesht dhe paqësisht (të paktën në Europë) u tret në ajër, duke sjellë zhdukjen e komunizmit si sistem politik dhe ekonomik nga një pjesë e madhe e botës.Ne u bëmë të lirë. Sekretari i fundit komunist i Bashkimit Sovjetik (Mihal Gorbaçov) na dukej si një engjëll që e bëri ëndërrën tonë të zemrës të vërtetë. Ai vendosi që nuk ishte e drejtë ta linte në skamje popullin e vet duke bërë garë armatimesh me Perëndimin. Pesëmbëdhjet vitet që pasuar bënë që shtetet e Bllokut Sovjetik, Polonia dhe Hungaria deri te Rumania e Bullgaria, të futen në NATO dhe në Bashkimin Europian.Në këtë liri mu dha mundësia të vazhdoja studimet në Afrikën e Jugut dhe në Republikën Ҫeke. Kreva studime në Itali, SHBA dhe Japoni, përpara se të zija poste universitare në Irlandë dhe Skoci.Por, me këtë rast, nga 15 vendet që dolën nga shkatërrimi i BS, vetëm vendet Balltike të Estonisë, Letonisë dhe Lituanisë u bënë vertet demokraci perëndimore. Shumica, përfshi Rusinë, u bënë autokraci- ndonëse mëtojnë se ushtrojnë demokracinë parlamentare.Gjeorgjia, Moldavia dhe veçanërisht Ukraina, tani janë gati të bëhen demokraci perëndimore me ardhmëri për në BE dhe NATO. Turkmenistani është pothuaj aq shtypës si Korea e Veriut, ndërsa Azerbajxhani dhe Uzbekistani shihen si shembuj mësimorë të diktaturave shtypëse dhe kleptokratike.Por tani, asnjë vend i vetëm paskomunist ose pas sovjetik nuk e ka deklaruar veten si komunist. Kina Popullore u prin autokraciveMe huazimin e komunizmit të stilit sovjetik në ekonomi dhe politikë, shumica e regjimeve komuniste të mbështetura nga Bashkimi Sovjetik në botë, si Etiopia, Afganistani dhe Jemeni i Jugut dështuan, gjithashtu. Kuba komuniste është një përjashtim i vetmuar në këtë prirje, Ishuli karaibian ka qenë një ferrë e vazhdueshme ndanë SHBA, që nga viti 1961.Komunizmi i ditëve tona është i prirë nga Kina Popullore- ekonomia e dytë më e madhe në botë. Pekini ka qenë krenarisht komunist që nga viti 1949 dhe tani po merr rolin e kundërshtarit kryesor të SHBA, që prin ende dobët kampin e pakësuar të demokracive të globit. Që nga viti 2010, një numër i madh shtetesh kanë hequr dorë nga demokracia.Në dhjetëvjeçarin që shkoi, në Ruandën e pasgenocidit, demokracia u përmbys. E njëjta gjë ndodhi në Etiopi pas luftës civile (Në Tigray në 2020), ndërsa arritjet demokratike të Pranverës Arabe u zbehën në Lindjen e Mesme. Sikurse në Rusinë e Putinit, u instaluan autokracitë elektorale në Bullgari (2009), në Hungari (2010), Serbi (2014), Turqi (205), Poloni (2016) dhe Slloveni (2020).

Më 1 korrik 2019 Partia Komuniste Kineze festoi 100-vjetorin. From ëëë.alamy.comPopullsia e Kinës Popullore është prej 1.4 miliardësh, kjo do të thotë se një e pesta e njerëzimit jeton nën regjimin komunist. Tre shtetet e tjera të vetëdeklaruara si komuniste, Laosi, Korea e Veriut dhe Vietnami, janë kufitare me Kinën Popullore. U krijua vërtet një bllok i ri komunist Sinik (nën ndikimin kinez)Kështu, pas dy dhjetëvjeçarësh të rënies së komunizmit sovjetik (1989), është komunizmi me motor të stilit kinez 2.0- ai që përqafon kapitalizmin e që po merr fuqi.Ngritja dhe rënia e demokracisëPërkufizimi i brishtë i komunizmit të pas Luftës së Ftohtë sharton kapitalizmin me socializmin, sikurse u kuptua në ish Bashkimin sovjetik. Parimi gjithëpërfshirës i socializmit (i parë si komunizëm në Perëndim) thotë: “Nga secili sipas aftësive, secilit sipas ndihmesës së tij.” Në praktikë, kjo përzierje jo ortodokse e socializmit të stilit sovjetik dhe e kapitalizmit do të thotë autoritarizëm, ose madje totalitarizëm, një regjim nën një parti të vetme që ka kontroll të plotë kudo. Ky kontroll shtrihet në ekonominë e sotme të stilit kapitalist, po ashtu. Përmes kësaj partie të vetme, sundon një burrë prijës, i pandryshueshëm.Shpesh një kult individi ngrihet për të dhe çështja ëmbëlsohet me hollësira të të një shteti të mirëqënies. Në shumicën e rasteve këta shtete e reklamojnë veten si komuniste. Të tjerët, si Bjellorusia dhe Venezuela mundet të mos e quajnë veten “komuniste” sot por kësaj ideologjie i japin një emër tjetër.Për shembull, bolivarianizmi në Venezuelë, uniteti kombëtar në Bjellorusi apo Juche në Korenë e Veriut. Sistemi politik njëpartiak e bën Partinë Komuniste dhe prijsin e saj brenda shtetit një diktator. Kolektivizmi i hapur dhe sjellja prej sunduesi e diktatorit, po ashtu retorika populiste për t’u dhënë përparësi masave (duke iu referuar “kombit apo popullit”) përmbi individët, “justifikojnë” rolin e tij dhe sistemin. Në vende si Bjellorusia dhe Kina Popullore, kjo ka shpënë në lindjen e disidentëve që janë përndjekur dhe në kampet e përqendrimit të ngritura për t’i shkulur ata nga “shoqëria e shëndoshë”.Ashtu si shtetet komuniste para 1989, të gjithë këta regjime sunduese të vendit janë antiperëndimorë në retorikën e tyre zyrtare dhe shpesh edhe në veprimet e tyre. Ky agresion antiperëndimor është një tipar tjetër përcaktues i këtyre shteteve komuniste në shekullin 20.Do rritet apo të zbresë numri i tyre në shekullin 21? Gjatë dy dhjetëvjeçarëve pas rënies së komunizmit në Europë, demokracia si një doktrinë e të drejtave njerëzore dhe politike u përhap fort në mbarë botën. Diktatorët u detyruan të mbajnë, të paktën në dukje, një demokraci elektorale në vendet e tyre. Amnesty International dhe Freedom House i turpëruan me sukses autokratët për mënyrat e tyre të sjelljes dhe I detyruan të lironin të burgosurit politikë.Por pas 2010, kjo prirje nisi të përmbyset dukshëm. Simbolikisht, në këtë vit shkrimtari kinez dhe disidenti pro demokracisë Liu Xiaobo u vlerësua me çmimin Nobel për Paqë. Pekini u ndje i fyer nga Perëndimi dhe ndërmori hapa për ta përndjekur Liu-n, familjen e tij dhe miqtë. Autoritetet ia mohuan mjekimin për shërimin nga kanceri Liut dhe ai vdiq shtatë vite më pas.
11, 2010Ekspozitë në Oslo për disidentin kinez , 2010Hiri i Liut u hodh në det për të shmangur një varr për një person që shihej si një hero i demokracisë dhe martir i saj. Kjo do ishte një pikë vatrore për demokratët kinezë, që do shkonin për pelegrinazh duke shprehur respekt ndaj besnikërisë së Liut për lirinë dhe demokracinë.Më pas, në 2020, pandemia krijoi një rast ideal për Pekinin për ta çmontuar demokracinë në Hong Kong, një vend që ka qenë dikur një fener i lirisë politike dhe ekonomike. ‘ Të pasurohesh është e lavdishme’Mos vallë nuk është e tërë ideja e kapitalizmit dhe e anatemimit të fitimit ajo që përbën qëllimin e komunizmit? Në se do qe kështu, përse këto dy të kundërta tërhiqen? Në kohën e nisjes së reformave të 1978 nga Ten Hsiao Pini, në Kinë u zbulua “politika e zbatuar”: mund ta kesh kapitalizmin pa demokraci. Duke hapur një hendek në tregun e ideve, Ten dekretoi që ‘të bëhesh i pasur është e lavdishme’, dmth kapitalizmi ishte ideologjikisht asnjanës dhe mund t’u shërbente nevojave të regjimit komunist. Shartesa e kapitalizmit me komunizmin është një mësim për demokratët që të mos u besojnë mendjes së tyre plot dëshira. Përkundrazi, hipoteza e përfolur shpesh për ndikimet demokratizuese të kapitalizmit duhet provuar. Është e qartë se kapitalizmi nuk prodhon një Bjellorusi, Laos, Vietnam autoritarist dhe totalitarist, aq më pak një Kubë, Venezuelë apo Kore Veriore autoritariste, që dikur u bënë komuniste, (më 1959, 1999 apo 1948) dhe që nuk kanë vullnetin ta përqafojnë demokracinë. Por entuziazmi i Kinës Popullore për një kapitalizëm jo demokratik, që nga viti 2004 – i njohur si konsensi i Pekinit me Perëndimin- mund t’i shtyjë ata në këtë rrugë.Suksesi ekonomik i Kinës Popullore, në se zgjat për disa breza, mund të shërbejë për fortësimin e komunizmit 2.0, me kapitalizmin si pjesë përbërëse të kësaj ideologjie. Komunizm- kapitalizmi nuk është më tani një kundërthënie, përderisa sa Partia Komuniste sunduese i mban sipërmarrësit në shërbim të ideologjisë dhe qeverisjes së saj.Pra, cilat janë karakteristikat e shtetit të ri komunist 2.0? Mbase, vetëdeklarimi si shtet komunist është më i dukshmi dhe kjo figuron në kushtetutë. Edhe sikur disa shtete t’i japing kësaj një emër ndryshe.Të drejtat qytetare dhe njerëzore janë të kufizuara seriozisht dhe shpesh të etiketuara si “komplot perëndimor”. Për shembull, nuk ekziston e drejta individuale për të votuar, ndërsa shteti ka të drejtë t’i përdorë qytetarët sikurse dëshiron ai.Një nivel të ngjashëm tepërimi vërehet në Korenë e Veriur dhe në Vietnam. Është vënë re edhe një shtypje në rritje në Bjellorusi dhe Kubë.Kohët e fundit, Perëndimi është zgjuar ndaj rreziqeve që vlerat e veta liberale dhe demokratike kanë duke u ballafaquar me faktin që kapitalizmi i vetëm nuk mund të sigurojë të drejta lirie dhe njerëzore. Frika që epoka e imperializmit komunist kinez po vjen e kanë nxitur Australinë, Mbretërinë e Bashkuar dhe SHBA, për shembull, të formojnë një pakt ushtarak të ri. AUKUS, gjë që jo përsosmërisht dhe me gjasë e pëlqyer nga Pekini, përjashton BE.Totalitarizmi teknologjikNë Kinën Popullore, tiparet tradicionale të totalitarizmit janë kombinuar fshehurazi me oreksin e sistemit për kushtet dhe mbikqyrjen me teknologjinë e lartë. Për shembull, kontrolli i tërësishëm i myslimanëve të Xinjiang-ut u bë i mundur përmes database-ve masive të rajonit, të AND-ve dhe iriseve të syve të popullsisë.Teknologjia dhe AI janë metodat më të mëdha, pagjak, të komunizmit 2.0 për të shtrirë kontrollin tërësor në popullsi, duke u siguruar se çdo individ ndjek vijën e Partisë. Kjo ka mundësuar gjithashtu mbikqyerjen ushtarake të komplekseve industriale, që janë zemra e një kapitalizmi të suksesëshëm komunist.Më shumë kontroll do të thotë më shumë vende pune në këtë kompleks, të kthyer drejtpërdrejt në rritje ekonomike, që do japë më shumë investime dhe financime për totalitarizmin dhe kështu shtypja bëhet një motor i ekonomisë, një garanci mirëqënie për shumicën (jo të gjithë).Ekonomia e stilit komunist sovjetik 1,0, e bazuar në industrinë e rëndë, tek komunizmi 2.0 kinez mbështetetnga AI, por ajo mund të vështrohet në disa shkallë tek të shtatë vendet komuniste. Korea e Veriut mbetet një vend jashtë mode me komunizëm 1.0. Deri sot Puonggyang kundërshton të ndjekë komunizmin 2.0, megjithë nxitjet e Pekinit (gjithësesi ka dhenja për ndryshime), Kuba dhe Venezuela ndërkohë janë më pranë komunizmit 1.0, duke bërë ende zgjedhje jo pragmatike që ndikohen nga idealizmi dhe ideologjia. Në anën tjetër të spektrit, Bjellorusia, Laosi dhe Vietnami po përdorin metoda që punojnë ekonomikisht ( për derisa Partia sunduese kontrollon prodhimin dhe fitimin). Ata janë nxënës të vetëdijshëm të Kinës, për të përmbushur komunizmin 2.0. Alternativat demokratikePavarësisht që demokracitë botërore japin zgjidhje tërheqëse dhe me ndikim për sëmundjet socioekonomike sikurse papunësia, rënia e standartit të jetesës dhe të ardhurave, si edhe shërbimi mjekësor i keqësuar, kam frikë se komunizmi 2.0 do të fitojë. Në këtë skenar, numri i shteteve komuniste do rritet dhe liritë individuale dhe politike do pakësohen.Nisma kineze e Brezit dhe e Rrugës (BRI) është saktësisht tipi i një projekti ambicioz dhe demokracitë botërore nuk e kanë në këtë moment. Plani është të lidhen dhe të ndërtohet një rrjet i koordinuar hekurudhash, rrugësh dhe korridoresh detarë që të përshkojnë tërë Afrikën, Azinë dhe Europën të eksporteve pa kufij të prodhimeve nga Kina dhe importimin e lehtë të lëndëve të para për këtë shtëpi të fuqishme komuniste.
Ndërtimi i kryeqytetit të ri administrativ të Egjiptit, mars 2021. Egjipti ka partner një kompani shtetërore ndërtimi të Kinës (CSCEC) si pjesë e Nismës së Brezit dhe Rrugëve.BRI jo vetëm që lehtëson shfrytëzimin nga Kian të Euroazisë dhe Afrikës, por ajo funksionon si një brez kryesor për të përhapë në glob komunizmin 2.0Përshtatjet e politikës së shtetit të mirëqënies të markës kineze me prirjet në rritje të autoritarizmit dhe aspiratën e një partie të vetme për të kapur pushtetin janë vënë re në Europë që nga viti 2015 në Poloni, Hungari, Bullgari dhe Serbi. Nuk është habi që udhëheqësit autoritaristë të këtyre vendeve janë dashuruar me suksesin ekonomik dhe politik kinez. Ata shpresojnë të vendosin lidhje të privilegjuara dhe bashkëpunim me superfuqinë e re komuniste dhe nuk do jenë të vetmet në këtë drejtim.Për të marrë favore nga Pekini, autokracitë europiane janë të zëna me çmontimin e demokracisë në vendin e vet dhe duke ndërhyrë në të drejtat politike dhe lirinë atje. Që nga 2015, Polonia ka marrë dhjetëra miliardë euro nga BE për zhvillim por ka hedhur poshtë parimin bazë të BE atë të shtetit juridik. Duke u përballë me një cenzurë në rritje në vitin 2017, në mënyrë të pabesueshme, kryeministri polak tha se nuk ka rëndësi për të me klidhet Polonia, sepse vendi I tij mund të marrë më shumë para nga Kina se sa nga Brukseli.Kam frikë se, pas fëminisë time në Poloninë komuniste, mund ta jetoj pleqërinë nën një regjim komunist 2.0 me një shtypje të përtrirë. Sado shumëngjyrësh dhe me hi-tecj-e mund të jetë fasada e tij, futja me forcë e një partie të vetme sunduese ka për të qenë më e keqe dhe më totalitare se në të shkuarën parakibernetike të Bllokut Sovjetik.Database-t e mëdha të ADN së qytetarëve dhe ato të iriseve do ta bëjnë njëjtësimin vetiak të pamundur të gabojë, ndërsa shërbimet online, monitorimi i lëvizshëm dhe CCTV do e zhdukë privatësinë dhe çdo mundësi për disidencë të organizuar.Në këtë gjendje, çdo person nuk do ketë zgjidhje tjetër veçse të bëjë sikurse i thonë autokratët, ose të vdesë, i harruar nga të gjithë, i mbyllur në një “qeli të zezë” ose në një kamp përqendrimi ,që nuk ekziston zyrtarisht.Edhe kujtimi e një fajtori të tillë ideologjik do fshihet fare nga mendjet e njerëzve, falë “internetit sovran” të kontrolluar nga shteti. Sikurse parashikonte George OrWell te 1984: “Kush kontrollon të shkuarën, kontrollon të ardhmen” .
Përktheu Bardhyl Selimi 1 nëntor 2021

Ilirët në protohistori

by

(Origjina, kultura dhe përhapja e tyre)

 Bardhyl Adem Selimi

Një ndihmesë e vlefshme për historinë tonë

Protohistoria, sipas enciklopedisë, është periudha nga bronzi e deri kur njerëzit ende nuk kishin histori të shkruar, por kishin elementët e tjerë kulturorë, si bashkëjetesa në grupe shoqërore, punimi i tokës dhe mbarështimi i bagëtisë, zejtaria, gjuha e folur etj

Profesori Ibrahim Osmani – Kelmendi rreket të ndriçojë këtë protohistori të ilirëve, paraardhësve tanë. Referenca janë të shumta dhe bashkëkohore kur ai jetoi deri 1979. 

Djaloshi nga Presheva i kreu studimet e mesme në shkollën e mirënjohur si “Medreseja e Madhe e Kral Aleksandrit” në Shkup, mandej studioi për histori në Beograd, Peruxhia dhe Zagreb. Si shumë të rinj të asaj kohe, jo vetëm kureshtarë, por edhe të vetëdijshëm për fatet e gjysmës së kombit shqiptar të mbetur në Ish Jugosllavinë Mbretërore, Ibrahimi pëlqeu të hulumtojë në histori, për t’iu përgjigjur gjithë atyre teorive të gënjeshtra të historianëve sllavë për prejardhjen e shqiptarëve. Dhe Kosova kishte shumë nevojë për këtë! 

Që kur jepte mësim në Normalen e Prishtinës të hapur në 1941 pas bashkimit të pjesës më të madhe të Kosovës me shtetin amë, ai bashkëpunoi me drejtorin e atëhershëm, Rexhep Krasniqin dhe hartoi tekste për nxënësit. Por, kur në vitin 1943, Kosova kërcënohej seriozisht nga një ripushtim sllav, që mundësohej edhe nga bashkëpunimi i komunistëve jugosllavë me ata shqiptarë, sidomos pas prishjes së Marrëveshjes së Mukjes, ai e kuptoi se para se të kërkojë histori, atdheu kërkonte pushkë e zemër që të mos e shqyejnë të tjerët. Kështu, Ibrahimi e la pendën dhe hodhi në krah pushkën që e përdori me shumë vullnet për mbrojtjen e Preshevës dhe trevave të tjera shqiptare. 

Vetëm pasi Kosova dhe viset e tjera n ëish Jugosllavi u pushtuan me ndihmën e partizanëve nga Shqipëria, për të mos vijuar një luftë vëllavrasëse, prof. Kelmendi mori rrugën e mërgimtarit politik në kampet e Greqisë, së bashku me qindra luftëtarë të tjerë, në mes tyre edhe tim atë dhe Luan Gashin e Abdyl Hencin. Bashkë me tim atë, nga viti 1953 ai mërgoi në Australi ku vijoi punën si mësimdhënës dhe hulumtues shkencor, duke shfrytëzuar arkivat e shumë shteteve dhe literaturën përkatëse. 

Tërë kohën ai punoi në kuadër të Partisë së Ballit Kombëtar, bashkëpunoi me revistat e emigracionit politik dhe mori pjesë në konferenca shkencore. Prandaj emri i tij ishte lakuar dhe vetë ai ishte shigjetuar shpesh nga regjimet komuniste në Jugosllavi dhe Shqipëri. Mjerisht, nuk jetoi gjatë.

Dorëshkrimet e tij, fatmirësisht, i mblodhi, i ruajti dhe i përgatiti për botim një nip i tij, juristi Feti Shaipi bashkë me të shoqen e Fetiut, Hyrijen. 

Kur i kam parë tre libra të tij, dhuruar nga Fetiu, më ka ardhë shumë keq që kryetari i atëhershëm i Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, arkeologu Myzafer Korkuti, i pranoi me një farë përçmimi. Sidoqoftë, vlerat e prof. Ibrahimit nuk kanë humbur. Në fund të korrikut 2021, presidenti i Shqipërisë e dekoroi atë me “Urdhërin e Skënderbeut”.

Mblodhi Bardhyl Adem Selimi, 29 shtator 2021

Rustem Kleqka – një ish hoxhë – tani veprimtar për çështjen kombëtare

by

(Mbresa udhëtimi)

Bardhyl Selimi

Në harkun e një muaji –shtatorit 2021- udhëtova dy herë për në Kosovë. Të dy herët e takova aty edhe mikun tim, zotin Rustem Kleqka nga Magura. Ai kish ardhur, si zakonisht, në vendlindje. Para tri javësh ai ishte edhe në Tiranë në “Festën e Plisit”, organizuar në fushën e Dajtit nga vëllezërit Bytyçi.. 

E kam Rustemin nëpërmjet valëve të radios së shqiptarëve mërgimtarë në Norvegji, radio me emër të bukur “Zëri i Arbërit”, që e festoi në verë 20-vjetorin e themelimit. Rustemi dhe zoti Imri Trena janë “motorët” e saj! Kam biseduar shpesh me telefon, me figurë dhe me zë, kështu që kemi mësuar shumë gjera për njëri tjetrin. Më ka thënë se është larguar nga vendlindja më 1987 për të shmangur përndjekjet e mëtutjeshme nga regjimi serb. Ishte fillimisht një hoxhë i ri, praktikant në xhaminë e Magurës, mandej një shitës në një kioskë të fshatit. 

Nga ato që kam mësuar për të, dëshmoj se Rustemi është një atdhetar po aq i flaktë sikur shumë të tjerë si dhe heronjtë e dëshmorët e luftës. E them me bindje, se shumica e hoxhallarëve shqiptarë, e kanë treguar këtë gjatë shekujve. Nuk mund t’i përbaltë ata shembulli i ndonjë syresh të korruptuar dhe me shpirt të shitur ose të molepsur nga fanatizmi fetar.

Është madhështore ajo që bën radio “Zëri i Arbërit” këta 20 vjet. Kjo medie, e ngritur dhe vepruese mbi baza thjesht vullnetare, ka tërhequr dashamirë në mbarë Mërgatën tonë. 

Rustemi vjen nga një familje me tradita patriotike. Në shtëpinë e gjyshit, Sefer Kleqka, është strehuar për një kohë të gjatë vetë Isa Boletini.

Edhe Rustemi është ithtar i njërës parti të sistemit pluralist në Kosovë, por kurrësesi kjo nuk e pengon të ngrejë zërin për unitetin kombëtar, për edukatën qytetare të shëndoshë në shkolla, për shtetin ligjor dhe të fortë të Kosovës. Kjo shprehet në emisionet e përditshme disa orëshe muzikore, kulturore, përkujtimore, që radio në fjalë emeton, por edhe në “Odën e Thesareve Popullore” që ajo mban çdo të shtunë nga ora 22-24. Rustemi regjistron në magnetofinin e tij të vogël por me nxënësi gati të pafund, intervista, rrëfime personale, veprimtari të ndryshme atdhetare dhe i pasqyron në emisionet e radios. Këta dy muaj “pushime” në vendlindje kanë qenë për të, në fakt, një shërbim pune shumë i dobishëm. Dhe mendo që, vite më parë, mjekët kanë ndërhyrë kirurgjikisht në zemrën e tij duke bërë tre bypass-e!

Këtë radhë, Rustemi erdhi bashkë me kolegun tim mësues nga Kaçaniku por me banim në Ferizaj, zotin Maliq Luzha, që rrjeti prestigjioz informativ CNN e fiksoi në filmimet e demonstratave të 1989 në Ferizaj duke u përleshur me milicinë speciale të Milosheviçit.

Erdhën ata në Shkollën Teknike “Adem Gllavica” në Lipjan, ku u pritën nga një grup mësuesish dhe drejtuesisht të shkollës. Ishte shumë bukur ta shihje Rustemin të bisedonte dhe t’i regjistronte të gjithë në magnetofonin e tij për të përcjellë kështu, më vonë, mjaft të dhëna për ecuninë e kësaj shkolle të madhe teknike me 18 profile studimi, që nga bujqësia deri te jurisprudenca! Foli ish drejtori veteran, zoti Hajrush Stublla, sociolog, që, përveç shumë cilësive të tjera si drejtues, është dalluar në vjeljen e investimeve për objektin shkollor nga fondacionet norvegjeze dhe amerikane si dhe për zgjerimin e listës së përgatitjes së profilizuar të tashmë mbi 1800 nxënësve të saj. 

Foli edhe drejtori i sotëm, ingjinieri Skënder Rudari, i përkushtuar për ta vijuar këtë traditë. Folën tre juristë, një informaticiene, një ekonomiste, një sekretar, folën edhe të ftuarit, vetë Rustemi dhe Maliqi, si edhe unë.

Rustemi me të vëllanë, Hakiun, na priti edhe në shtëpinë e tij të bukur tre katëshe në Magurë, ku ai na shërbeu me kafe, çaj, fruta. Aty vizitova Odën e Burrave, diçka madhështore, ku në mure kundrova jo vetëm foto të familjes por edhe të figurave të mëdha kombëtare shqiptare. Në ballkonin – verandë varej në mur një orë e stërmadhe prej druri në formën e hartës së Shqipërisë Etnike të hartuar nga prof. Ahmet Latif Gashi i paharruar.

Gëzohem që ka shqiptarë të tillë të përkushtuar si miku im Rustem!

Bardhyl Selimi, 23 shtator 2021

Agim i një jete pa perëndim

by

Bardhyl Selimi

Lufta më e fundit (1998-1999) për çlirim në Kosovë, kurorëzoi përpjekjet 87 vjeçare të bashkëatdhetarëve tanë atje për ta hequr qafe zgjedhën serbe. Ajo u kushtoi jetën mijëra djemve dhe vajzave sypatrëmbura, që jetonin jo vetëm në vendlindje, por edhe në mërgatë. Vetëm nga Zvicra mike, me sa di unë, janë mbi 60 dëshmorë. Këtu në Tiranë i kam përcjellë përmes ekranit të televizionit ato skena prekëse të ardhjes së qindra vullnetarëve të lirisë nga mërgata, në Europë dhe Amerikë. Ndër to ishin edhe vajza 16 vjeçare, që u shkëputën nga shkolla, nga studimet apo nga jeta e sigurtë në vendet mikpritëse, duke vënë kryet në rrezik për Kosovën martire. Edhe djali im i vogël, Indriti, pasi kish dhënë 150 mijë lireta për fondin “Vendlindja thërret”, ishte i gatshëm ta bënte këtë nga Perugia e Italisë, ku studionte atë kohë. Ishte një kohë heroike, kur “kazani i luftës’ po ziente. Më kujtohet edhe im atë, gjatë vizitës së tij të dytë në Tiranë, në 1994, u thoshte djelmoshave kosovarë, që vinin ta takonin tek unë, që lufta guerilje është, hë për hë, zgjidhja më e drejtë, në mënyrë që pushtuesi serb mos të ndihet i pashqetësuar kurrë në truallin, e huaj për të. Por bashkëatdhetarët tanë zhvilluan jo vetëm luftë guerilje, ata u organizuan në formacione të mirëfillta ushtarake, ndonëse jo të papenguar edhe në shtetin amë, ku politika e brendëshme dhe ajo ndërkombëtare ndërhynte mjaft. Sapo përfundova se lexuari një liber, paksa të veçantë: një grua nga fshatrat e Kaçanikut legjendar tregon për të shoqin dëshmor. Është fjala për zonjën Zarije Zenuni-Bajrami dhe dëshmorin Agim Bajrami. Në një liber, në veten e pare, në mbi 250 faqe, pasqyrohet dashuria e sinqertë, që në shkollën e mesme, midis dy të rinjëve, pengesat që hasi kjo dashuri për arsye politike, vështirësitë që ajo kapërceu. Zarija u dashurua me Agimin, jo vetëm për bukurinë e tij, por së pari për karakterin, shpirtin e sakrificës që ai mishëronte, që në të ri, ndjenjat e tij kryengritëse për liri. Pasi u martuan, Agimi shkoi në shërbimin e detyrueshëm ushtarak, që në atë kohë ishte bërë i rrezikshëm për jetën e qindra djelmoshave shqiptarë. U dënua me burgim të gjatë që, falë dy amnistive, u shkurtua dukshëm. Vendosi të mërgojë ekonomikisht për ta mbajtë familjen e re, iu bashkua pas një viti edhe Zarija, me të cilën lindi tre fëmijë. Por kushtrimi i luftës çlirimtare nuk e linte të qetë Agimin në Zvicrën e begatë. U kthye në Kosovë si luftëtar. Edhe Zarija shprehu gatishmërinë t’i bashkohej atij, por u bind se kujdesi për mirërritjen e tre fëmijëve ishte më i rëndësishëm për Kosovën. Agimi u dallua në organizim, në sigurimin e armatimit fshehurazi, në beteja të herëpasherëshme, duke fituar adhurimin e shokëve. Mjerisht, më 10 gusht 1998, në kulmin e ofensivës së ushtrisë serbe, ai ra heroikisht, së bashku me dy ushtarë të tij. Ishte kjo një tragjedi për të dhe familjen. Por Zarija qendroi si burrneshë. Ajo u kthye paslufte në vendlindje, takoi shokët e luftës së bashkëshortit, mblodhi kujtimet e tyre dhe tani i pasqyroi ato në këtë liber, që bujarisht ma dhuroi, më pak se tri javë më parë në Lipjan, zoti Izet Krivanjeva, kujdestar vullnetar, ndër të tjera, i varrezave të dëshmorëve të Kaçanikut. Më bëhet qejfi që, ndër ata që ndihmuan me kujtime janë edhe të njohurit e mij përmes internetit:Adem Zaplluzha, Fadil Curri, Lumturi Plaku, Mehmet Bislimi. Është mirë kur lexon libra të tilla me dëshmi të mirëfillta nga ata që e kanë përjetuar luftën, pasi kështu njihesh më mirë me të vërtetën e kësaj lufte dhe të protagonistëve të saj.

Po sjell në vëmëdje të lexuesve vetëm një faqe nga ky libër mbresëlënës

“Nuk po shkoj në Kosovë në pushime, por po shkoj të luftoj (bashkë) me UҪK-në”. Kam përshtypjen se të gjithë heronjtë kanë një veçori të përbashkët e të pazakonshme nga të tjerët. Një të veçantë në mënyrën se si kanë vepruar, si kanë vendosur, si kanë rënë dhe çfarë amaneti kanë lënë. Është një psikologji e përbashkët e tyre dhe jam e bindur se shpirti i tyre i madh u jep një aftësi të veçantë, që nuk e kemi ne të tjerët. Ne mund ta duam shumë Atdheun dhe lirinë, Kosovën dhe Shqiptarinë, por nuk jemi heronj. Herojt janë kolosë të mendimit dhe veprimit për ideal. Ata nuk kanë gjë më të shenjtë se ideali. Kjo i bën ata heronj. I tillë ishte dhe Agim Bajrami. Ai kishte ideal të fortë dhe, me vetëdije, u kthye në Atdhe, për t’i dhënë emrin e tij Atdheut, për të paguar lirinë me gjakun e tij, për t’i dhënë gjithçka kishte, edhe frymën e fundit. Nuk u mjafua vetëm me fjalët e nxjerra nga shpirti për një Kosovë të lirë, nuk u mjaftua me dënimet në burgjet më famëkëqinj të Serbisë, nuk u mjaftua me torturat dhe dënimet që përjetoi në trupin e tij të ri; ai vazhdimisht jepte nga vetja, nuk ndalej së dhëni gjithçka kishte, e së fundi edhe jetën. Zvicra është një vend shumë komod për të jetuar i qetë, me familjen dhe miqtë, me punën e ndershme dhe paratë që fiton prej saj. Ky vend me bukuri magjike rrëzë Alpeve zvicerane, të bën për vete dhe ata që vendosen një herë këtu, e kanë të pamundur të shkëputen prej andej. Agimi i dinte të gjitha këto. Ai e vlerësoi këtë shtet edhe për pritjen e barabartë dhe pa paragjykime që u kish afruar shqiptarëve, por shpirti i tij nuk gjente qetësi kur vendi ishte nën pushtim. Sidomos me fillimin e luftës frontale, ai e kuptoi se nuk e kishte vendin këtu, por në Kosovë, atje ku luftohej, atje ku mbrohej Atdheu. Ishte idealist por edhe realist. Idealizmin e dashurisë për malet kreshnike shqiptare ai e shndërroi në realizëm, kur iu përgjigj thirrjes për ta mbrojtur këtë tokë. Atdheu në rrezik! Vendlindja thërret!

Kjo është psikologjia e heroit. Për ta dashur lirinë dhe vendin tënd, duhet të vihesh pakursim në shërbim të tij, pse jo, edhe të vdesësh për të!

Konspektoi Bardhyl Selimi, 12 shtator 2021                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Një shtyllë e Kosovës quhet Preshevë

by

Bardhyl Selimi

Ibrahim Osmani (Kelmendi) ka qenë koleg, bashkëluftëtar dhe bashkëmërgimtar me tim atë. Në kampet e mërgimtarëve politikë në Greqi ai dhe im atë qendruan më gjatë se të tjerët, pasi nuk pranonin të bëheshin agjentë të shërbimeve të huaja. Ideali i tyre ka qenë gjithnjë “Bashkimi i Kosovës dhe i trojeve të tjera në ish Jugosllavi me shtetin amë- Shqipërinë”. E vetmja mënyrë që të liroheshin nga kampi, ishte, sikurse tregon im atë, të pranonin të shkonin në Gjermaninë Perëndimore dhe t’u bënin thirrje kosovarëve të grumbulluar në një kazermë ushtarake atje që të hidheshin diversantë në Shqipëri. Këtë ide ua sugjeroi atyre i arratisuri politik nga familja e Toptanasve, Ihsani. Kështu vepruan. Por, sapo mbërritën në kazermë, ata bënë të kundërtën: u bënë thirrje kosovarëve që ata kurrësesi të mos pranonin  të hidheshin diversantë në Shqipëri. Jo se ata e pëlqenin regjimin enverist, por se kjo binte ndesh me idealin e tyre. Ky veprim i armiqësoi me oficerët drejtues të kampit në Muenchen, prandaj vendosën të mërgojnë në Australi. Im atë thosh se “e kish humbë rrugën në oborrin e vet” pikërisht prej kësaj. Ndërsa ai vetë, duke ditur se unë isha në duart e regjimit komunist në Shqipëri, nuk e vijoi veprimtarinë politike por u muar me shkencë, Ibrahimi, i cili mbeti beqar, vijoi studimet e tij historike dhe shkroi shumë artikuj politikë, sidomos në fletoren BESA. Ibrahimi ndërroi jetë në Melburn, më 1978. Ky libër është një përmbledhje e këtyre shkrimeve, që nipi i tij, zoti Feti Shaipi nga Presheva  e botoi para disa vitesh, krahas disa veprave të mirëfillta shkencore në fushën e arkeologjisë. Është e çuditshme, pse në vitin 1994 kur presidentit të Shqipërisë iu sugjeruan për dekorim disa qindra ish mësues dhe punonjës të tjerë që kanë dhënë ndihmesë në Kosovë, ka munguar emri i historianit dhe luftëtarit të shquar, Ibrahim Kelmendi. Vetëm në korrik 2021 presidenti Ilir Meta e dekoroi atë me Urdhërin e Skënderbeut. Mjerisht, Akademia e Shkencave të cilës i dorëzova disa monografi shkencore të Ibrahimit, i trajtoi ato me mospërfillje. Ibrahim Kelmendi është dekoruar edhe nga presidenca e Kosovës. Një shkollë në vendlindje mban emrin e tij. Piktori Burhan Kaceli na ka dhënë një portret shumë përfaqësues.