Bardhyl Selimi – Dielli

Një Rrëfim i fuqishëm kundër regjimit komunist

October 1, 2020 by dgreca

Rreth librit “Si mbijetova në ferrin komunist” të Saimir Reshit Malokut–Tiranë 2020-Shkruan Bardhyl SELIMI*-

Bardhyl Selimi(majtas) dhe Saimir Maloku-

Pas vitit 1990, kur u bë e mundur Fjala e Lirë edhe në Shqipëri, u shkruajt pa drojë për të kaluarën komuniste të vendit, që zgjati gati 47 vjet. Sidomos me interes ishin kujtimet e atyre që e vuajtën në kurrizin e vet tmerrin e dhunës së shtetit totalitar enverist. Shumë prej tyre, për fat, ishin me kulturë dhe me mendje të kthjellët, kështu që rrëfimet e tyre ndikonin më fuqishëm në njohjen e të vërtetës së hidhur të së kaluarës komuniste.

Më kanë bërë përshtypje të thellë librat e zotërinjve Zhiti, Tase, Ҫela, Lubonja, Ngjela, Pllumi, etj. Shumë dëshmi të gjalla janë pasqyruar edhe në botimet e Institutit për Studimin e Krimeve të Komunizmit në Shqipëri.

Në këtë varg veprash të tilla vjen edhe libri vëllimor i zotit Saimir Maloku, të cilin, për fat, e kam njohur nga afër, pasi është edhe djalë i hallës sonë, Fatime Maloku (Mezini).

Saimiri është vetëm një vit më i ri se unë. Në shtëpinë e tij shkoja shpesh, pasi ajo ndodhej pranë qendrës së Tiranës, në një rrugicë të zonës, që thirret prej vitesh si “Tregu i Ҫamëve”, Ajo është një shtëpi e vjetër tiranase përdhese, me oborr të vogël, por që dallonte nga pastërtia dhe lulet e shumënumurta brenda saj. Babai i Saimirit, Reshit Maloku, ka qenë shok klase i dajës tonë, Mustafa Halil Gjeraku, te Shkolla Teknike Amerikane në kohën e Mbretërisë Shqiptare, e cila shkollë futi në arsimin shqiptar prakticitetin dhe dobishmërinë dhe e ngriti nivelin shkencor të tij. Mjerisht, shumë nga ata që e kryen atë shkollë të madhe u përndoqën mizorisht nga regjimi komunist.

Saimiri mësoi shumë nga i ati, nga kultura e tij, ndonëse vijoi shkollat ushtarake bashkë të vëllanë më të madh, Agimin dhe u bë oficer radiondërlidhjeje. Por ai studioi me zell dhe u shqua në të gjitha ciklet e edukimit, sidomos në studimet universitare në Fakultetin e Inxhinierisë Elektronike. Aty ai u diplomua si inxhinier elektronik me rezultatet më të larta në mësime në atë kohë. Njohuritë e tij Saimiri, menjëherë, i vinte në jetë, në repartin ushtarak ku shërbente, por edhe në shtëpi. Mbi të gjitha, Saimiri i shpëtoi “indoktrinimit” me ideologjinë komuniste, sepse, falë rrëfimeve të babait për botën dhe atyre që dëgjonte në stacionet radiofonike dhe televizive të huaja perëndimore, u njoh me të vërtetën e madhe e të thjeshtë, sipas të cilës, bota ishte shumë më e madhe, më e larmishme, më interesante se ajo ku i kishte mbyllur shqiptarët regjimi enverist. Ky ishte një guxim i jashtëzakonshëm që i karakterizonte njerëz të tillë me shpirt të lirë si Saimiri!

Që në fëmijëri, Saimiri mblidhte dhe shkëmbente pulla postare. Këto pulla ishin një dritare për të parë botën e jashtëme. Nisi korrespondencën me filatelistë të huaj. Kjo korrespondence, deri në fillim të viteve 60, ishte mjaft e përhapur te të rinjtë. Edhe unë veproja kështu. Madje atëhere, kur Shqipëria ishte ende pjesë e Bllokut Socialist, korrespondenca me bashkëmoshatarët nga ky Bllok Socialist sugjerohej nga vetë zyrat e Komiteteve të Rinisë nëpër qytete. Sigurisht, gjuha që përdorej ishte rusishtja e mësuar në shkollat e Shqipërisë që nga mosha 11 vjeç. Pranë shtëpisë së Saimirit ishte një godinë e madhe katërkatëshe ku më vonë aty u bë selia e Ambasadës së Turqisë. Gjatë viteve 1950-1960 aty banonin shumë familje të këshilltarëve ushtarakë sovjetikë. Kjo gjë e ndihmoi Saimirin ta mësonte shpejt gjuhën ruse nga fëmijtë e vegjël të këtyre familjeve të mësipërme.

Por Saimiri kish mësuar nga i ati edhe anglishten. Kështu që, krejt natyrshëm, ai mund të fliste edhe me anglishtfolës. Në vitet e rinisë së tij, këta të fundit mund të ishin vetëm miq të Partisë dhe shtetit tonë komunist. Me këta Saimiri nisi të flasë dhe të korrespondojë pa i shkuar mendja kurrë të bëhej vegël e ndonjë shërbimi të fshehtë armiqësor. Këta miq të huaj apo turista kryesisht britanikë, e ndihmuan atë për të siguruar ilaçet që mungonin për mjekimin e të atit të paralizuar, në vitin 1968.

Ai nuk e mori vesh, që në fillim, se kishte ngjallur dyshime në punonjësit e Sigurimit të Shtetit, të cilët madje kishin hapur një dosje hetimore me përpunim aktiv 2A si agjenta të mundëshëm të Zbulimit Britanik, për të dhe të atin, sikurse kishin bërë me qindra mijë qytetarë të tjerë. Kjo dosje ishte më e rëndësishme për Sigurimin e Shtetit se bëhej fjalë për një oficer radiondërlidhjeje!

Edukata familiare e Saimirit ishte e shëndoshë, atdhetare, por jo dogmatike. Në shtëpinë e tij dëgjohej vazhdimisht muzikë, popullore dhe e huaj. Kjo për arsye se në vitin 1968 babait të Saimirit iu mundësua që të kish një aparat televizori për ndihmesën e tij të madhe në rindërtimin e Shqipërisë dhe në Sportin e Qitjes. Në atë kohë, shtëpia e Saimir Malokut u bë një qendër e fshehtë e kulturës perëndimore. Sepse aty, pothuaj çdo natë, vinin me dhjetëra qytetarë për të parë emisione italiane dhe jugosllave, si Festivalin Italian të San Remos, ndeshje ndërkombëtare sportive, etj. Në korrik të vitit 1970 Saimiri shpiku një pajisje të vogël elektronike televizive që më vonë u quajt “kanoçe”. Kjo pajisje mundësonte që të shiheshin lirshëm kanalet televizive të huaja. Edhe unë kam dëgjuar atëhere muzikë atje dhe kam parë filma të huaj të bukur që nuk shfaqeshin në ekranet e kinemave dhe televizionit shqiptar. Sepse Saimiri duarartë kishte ndërtuar antena dhe kishte shtuar pajisje të përshtatshme për të marrë dhe përforcuar sinjalet televizive dhe radiofonike. Thjesht për kulturë më të plotë qytetare dhe rinore.

Por si mund të lejonte regjimi i atëhershëm një “herezi” të tillë?! Fakte për veprimtari armiqësore ndaj shtetit dhe Partisë nuk kishin, atëhere o burra t’i sajojmë atij, nëpërmjet kallëzimeve të rreme të informatorëve të fshehtë që hynin e dilnin si “miq” familiarë në shtëpinë e Saimirit. Këtu nisi drama e madhe personale dhe familiare e Saimirit.

Sidoqoftë, Saimiri vijoi të shërbejë aty ku e caktuan, me zell dhe ndershmëri, gjithnjë duke besuar se është i pafajshëm. Por qëlloi edhe një kohë e vështirë, kohë e fushatave spastruese, që përsëriteshin periodikisht, si dikur në ish Bashkimin Sovjetik dhe në Kinë, ashtu edhe në këtë Shqipërinë tonë të vogël por të mbërthyer nga një diktaturë e egër. Qëlloi mesi i vitit 1976! Ishin arrestuar, dënuar, pushkatuar osë burgosur me qindra ushtarakë të lartë dhe të ulët, po ashtu nëpunës të lartë civilë, familjet e të cilëve i internuan në fshatrat më të largëta të vendit tonë. Kishe frikë të shkoje edhe në mbledhjet e përgjithshme të kolektivave, sepse papritur mund të bëheshe viktima e radhës.

Me 3 maj të vitit 1976, Kryeministri kriminel i Shqipërisë, Mehmet Shehu, dha urdhër për arrestimin e Saimir Malokut duke vënë me dorën e tij shënimin: “Të arrestohet! Është armik i poshtër!”

Me 13 maj të po atij viti, para qindra ushtarakëve dhe të tjerëve militantë ekstremistë komunistë, në një sallë shumë të madhe kinemaje dhe mbledhjesh të reapartit ushtarak në Burrel, e arrestuan Saimirin dhe e futën menjëherë në një qeli paraburgimi të nëndheshme të godinës se Policisë. Më mirë të thuash e futën në kështjellën e Ifnit të Marsejës ku mbyllën me pabesi Edmond Dantesin, heroin e njohur nga romani “Konti i Montekristos” i Dumas. Pa dritë, pa ajrim, në lagështi, veshur lehtë, Saimiri përjetoi një tmerr të vërtetë. Shtoi këtu hetuesinë e zgjatur, gjyqin farsë, ku turmat me tru të shpëlarë nga ideologjia sunduese e tregonin me gisht atë si “armik i poshtër, si kriminel i rrezikshëm”, kërkonin varjen apo pushkatimin. Skena të tilla kanë qenë të zakonshme në gjyqet politike që nga 1945 në Shqipërinë komuniste.

Nuk mjaftoi dënimi shumëvjeçar, por me urdhër nga lart, Saimirin nuk e dërguan në burgjet politike sikurse ishte rregulli, por e mbajtën ende edhe për rreth shtatë muaj në atë qeli skëterrë. E trajtuan si një kafshë të egër, në të cilën njeriu u shndërrua nga kushtet e skajshme të vështira (uri, pisllëk, ngricë, veçim i plotë, pa asnjë lidhje me familjen, pa të drejtë ankimi në organet e drejtësisë).

Policia, si ndëshkim, kishte ndaluar ndihmat ushqimore dhe teshat nga familja. Seancat e shumta të hetuesisë fillonin në mes të natës dhe vazhdonin afër gjashtë orë. Ato shoqëroheshin me tortura fizike dhe psikologjike plot fyerje dhe kërcënime.

Një mrekulli ishte që Saimiri nuk vdiq, pasi humbi gjysmën e peshës trupore, shtatë dhembë, shikimin normal, ndjesitë dhe pjesërisht aftësitë mendore.

Kjo bëhej pasi qëllimi kriminal i Sigurimit ishte që Saimirin së bashku me të atin e paralizuar, pasi ta arrestonte këtë të fundit, ta dënonte me vdekje si “agjentë të mundëshëm të Shërbimeve Sekrete Britanike”.

Plani tjetër i fshehtë i Policisë ishte që Saimiri të vdiste në qelinë e nëndheshme për shkak të kushteve çnjerëzore të jetesës. Por Saimiri, falë sinjalizimit të fshehtë nga një punonjës dashamirës i Policisë, e alarmoi tërë personelin aty. Atëhere kur Saimiri ishte në prag të vdekjes mizore, ia lejuan takimin me familjen

Edhe mjekët me qytetari nuk lejuan që Reshiti, që ecte me karrocë invalidi, të arrestohej.

Por, o Zot, e ëma. Fatimja dhe xhaxhai, Shaban Maloku, që e shoqëronte atë, nuk e njohën fare Saimirin. Ai u dukej si njeri i shpellave, por jo i fuqishëm si këta të fundit, përkundrazi i skeletosur, i mbuluar me lesh në fytyrë e krye, pa dhëmbë, mezi qendronte në këmbë, me erë që kundërmonte nga papastërtia. Kjo vërteton më së miri planin famëkeq të Sigurimit të Shtetit, sepse një hetues në dhomën e hetimit i tha Saimirit, pasi u arrestua: “Na trego, o armik i poshtër veprimtarinë tënde agjenturore si spiun i Perëndimit. Ne, fytyrën tënde prej ëngjëlli do ta shndërrojmë në fytyrën e Djallit, që as familja jotr të mos të njohë!”

Me shumë vështirësi u muar vesh e vërteta. Familja kërkoi që i biri të shkonte në burg për të vijuar dënimin atje. O Zot, burgu dukej shumë herë më i mirë se ajo qeli danteske!

Në Burgun e famshëm të Burrelit Saimiri gjeti profesorë, priftërinj, njerëz me kulture, që kishin mbijetuar edhe ata. Mësoi shumë prej tyre. Edhe në Burgun e Ballshit pak më vonë, ndenji disa muaj. Kurse në Burgun- kamp të Spaçit, që është cilësuar si nga më të tmerrshmit në Europë, Saimiri punoi në minierë por edhe ndihmoi me profesionin e vet që jeta e të burgosurve të shijonte pakëz ëmbëlsi, duke dëgjuar këngë që lëshonin altoparlantët e ndrequr nga Saimiri ose filma nga televizorët që mirëmbante inxhinieri ynë.

Punoi Saimiri vite të tëra deri sa, pas më shumë se tetë vitesh, një amnisti e vitit 1985 e përfshiu edhe atë. U kthye në shtëpi, u çmall me të atin i cili kish pritur me kaq shumë shpresë, i plotësoi atij dëshirën për t’u martuar. Pak pas martesës, i ati ndërroi jetë më 6 tetor të vitit 1986. Saimiri punoi në ndërmarrjen e riparim-shërbimeve elektroteknike me kategorinë e parë, dmth me pagën minimale, (atëhere 420 lekë) duke pritur të ndodhte shndërrimi politik edhe në Shqipëri.

Ditën e 20 shkurtit të vitit 1991 atë e gjejmë në Sheshin Skënderbej, në krye të protestuesve që kërkonin rrëzimin e monumentit të diktatorit Hoxha. Në janar të vitit 1991 Saimiri krijoi Shoqatën e parë të të përndjekurve politikë të Rrugës së Kavajës dhe të shumë rrugëve bashkuese me të dhe vijoi të shërbejë në profesionin e vet, pavarësisht se i ofruan poste në aparatin shtetëror.

Përcolli me interesim zhvillimet politike të vendit, ku mjerisht ish përndjekësit, ish komunistët ekstremistë, si dhe pinjollët e tyre vijonin të shijonin një jetë pa u trazuar, pa ndjerë përgjegjësi morale dhe juridike për krimet e kryera nga ata. Zhgënjimi popullor bëri që mbi 1.2 milionë shqiptarë, ndër ta shumica demokratë, ta braktisnin Shqipërinë për një jetë më të mirë jashtë saj. Qeveritë pluraliste nuk arritën ta bëjnë dekomunistizmin e vendit, përkundrazi ato, me aparatin shtetëror dhe median vetëm përhapnin në forma të rafinuara idenë se socializmi ka qenë një rend më i mirë shoqëror, duke ndikuar fuqishëm në rininë, që nuk e ka përjetuar atë regjim fizikisht.

Për të penguar sado pak këtë revansh të ish komunistëve të veshur me tesha të reja socialiste Saimiri mendoi të shkruante këtë liber, ku janë jo vetëm kujtimet e tij personale por edhe ato të bashkëvuajtësve të tij. Duke pasur parasysh personalitetin e Saimirit, si intelektual dhe profesionist me dije të shumta dhe i lirë nga paragjykimet, dogmat, partishmëritë, sigurisht që do prisnim që libri të pasqyronte shumë fakte të jetës në Shqipëri në të kaluarën komuniste, të përcillte shumë kumte (mesaxhe) të rëndësishme për të sotmen dhe të ardhmen.

Në librin e tij Saimiri tregon si arriti të mbijejojë në ferrin komunist për afër 200 ditë në qelinë e nëndheshme të paraburgimit. Ai mbajti lart moralin e tij duke iu lutur Zotit ditë e natë para një kryqi të madh që ai bëri duke gërvishtur murin e qelisë me anën e shtatë dhëmbëve që i ranë nga sëmundja e rëndë e Skorbutit. Gjithashtu ai këndonte apo kërcente muzikën e Legjendave të Rrok end Rollit të viteve 1960-1970.

Më poshtë kam shkëputur disa fragmente nga ky libër.

f.133

Historia gjithmonë do ta kujtojë këtë periudhe dhimbjeje të tmerrshme dhe alarmante që mbolli komunizmi në Shqipëri. Ҫfarë kohe e pabesueshme, tepër tronditëse dhe vëllavrasëse! Kohë kur burri ndahej nga familja dhe pushkatohej edhe pa gjyq….Vëllai spiunonte vëllain, gruaja mohonte burrin dhe komshinjtë denonconin dhe survejonin njëri tjetrin; miku kthehej në armik dhe në informator të Sigurimit të Shtetit. Gjithçka mund të prisje nga kushdo, kudo që të shkoje, në punë, në zyrë, në shkollë, në ushtri etj. Pabesia kishte errësuar sytë dhe mendjet e njerëzve. Të gjithë spiunonin për të mbijetuar.

f. 145

Të shumtë ishin ata qytetarë të cilëve u mohoheshin të drejtat më elementare si e drejta e fjalës, e jetës, e mendimit, e votës, e besimit, e pasurisë, e lëvizjes së lirë dhe e ndërgjegjes etj.

Në mëhallën ku banoja, shkalla e persekutimit komunist ishte mjaft e lartë. Në afro 50 shtëpi pranë shtëpisë sime, kishte 23 të burgosur apo të pushkatuar të tjerë për motive politike si:

Seit Shabani, Profi Ҫoka, Eqerem Mëniku, Muharrem Ferhati, Xhafer Vila, Abdul;a Mëniku, Theodhor Ҫoka, Bujar Bakalli, Kol Sheshi, Ali Bakiu, Qazim Turtulli, Ilia Naçi, Tefik Dashi, Pashko Brahimaj, Muhamet Dashi, Bujar Kokoli, Masar Mëniku, Zyber Naçi, Piro Agohiti, Petro Marqidhi, Adrian Kokoli, Abdyl Selenica e të tjerë.

f. 154

Kushtet e jetesës sime në qelinë e nëndheshme ishin të tmerrshme dhe çnjerëzore, Unë nuk kisha as dyshek, as jorgan, as jastëk, as çarçafë, as peshqir, as rroba, as tesha të tjera për t’u ndërruar, as sapun, as furçe dhëmbësh dhe as shapka këmbësh, as çorape, Brenda qelisë sime unë kisha një gjysmë batanije leshi tepër të vjetër, të hollë e të pistë si dhe një pagur plastik për të pirë ujë apo për të urinuar në të ditën ose natën, sepse derën e qelisë gardianët e policisë nuk e hapnin në të tilla raste të nevojave personale.

f. 157

Një të burgosuri politik hetuesi i tij i kishte thënë: Saimiri, po të mos e pranojë akuzën si agjent i Perëndimit, përveç elektroshokut do t’i fusim korrent në prapanicë dhe do ta çojmë atë në Tiranë në dhomat speciale të torturave me ftohje dhe ngrohje të menjëhershme, duke e zhveshur lakuriq për një kohë të gjatë si dhe pasojat shëndetsore do jenë shkatërruese.

f. 183

Mehmet Shehu ishte kryeministri më ekstremist dhe më i rrezikshëm komunist. Ai gjatë Luftës së Dytë Botërore, si komandant i Brigadës së Parë Partizane urdhëroi pushkatimin e afro 140 robërve italianë, të cilët ishin dorëzuar vetë në njisitet partizane pas kapitullimit të Italisë Fashiste. Këtë urdhër ky njeri i poshtër dhe gjakatar e dha sepse donte që t’u merrte robërve italianë rrobat e tyre të trasha dimërore dhe këpucët. Kjo ka ndodhur, sikurse më kanë treguar disa fshatarë të vjetër të zonës së Martaneshit, pranë vendit të quajtur Guri i Muzhaqit, kur unë punoja në atë zonë gjatë viteve 1967-1969.

Krimineli Shehu urdhëroi që trupat e robërve italianë të vendoseshin në një gropë të madhe dhe të mbuloheshin me gurë dhe me drutë e mbeturinat e gjetheve. Me këtë veprim kriminal, Mehmet Shehu shkeli në mënyrë flagrante Konventën Ndërkombëtare të Robërve të Luftës.

Gjithashtu ai vrau me dorën e tij 70 civilë të pafajshëm të Lushnjës në të njëjtën kohë, duke i akuzuar si bashkëpunëtorë të gjermanëve. Në kujtimet e shumë partizanëve tregohet se Mehmet Shehu ka vrarë dhe ka therrur me dhjetëra robër të tjerë italianë në vende të ndryshme të Shqipërisë gjatë Luftës së Dytë Botërore.

f. 215

Sipas mendimit tim, diktatura komuniste dhe naziste ishin si vëlla e motër me njëri tjetrin për sa u përket krimeve më mizore ndaj njerëzimit.

f. 216

Gjykata ishte një institucion formal që zbatonte vendimet e Partisë Komuniste dhe të diktatorit Hoxha.

f. 221

Hitleri edukoi rininë gjermane me ideologjinë naziste dhe me ndjenjën dhe imazhin e luftës. Po ashtu, dhe diktatori Hoxha bëri të njëjtën gjë duke edukuar popullin dhe rininë shqiptare me ideologjinë komuniste dhe me imazhin e luftës.

f.229

Deri më sot, asnjë persekutor apo oficer i Sigurimit të Shtetit nuk është dënuar në Shqipëri për krime çnjerëzore të kësaj natyre.

f.237

Për mua dhe popullin tone, komunizmi shqiptar ishte një sistem shoqëror tepër i mallkuar dhe i kamufluar i shekullit të kaluar në historinë njerëzore.

f. 239

Nuk e imagjinoja dot në jetë që të lindja i lirë, ndërsa pjesën më kryesore të jetës sime dhe pasuniversitare ta kaloja i lidhur me pranga metalike si i burgosur politik. Kalova çaste tepër të tmerrshme dhe vuajtje të jashtëzakonshme për gati 200 ditë në qelinë time të nëndheshme, sa vdekja për mua do të ishte një çlirim shpirtëror. Isha në kufijtë e fundit të jetës dhe të shëndetit fizik dhe mendor, ashtu si një njeri mjaft i sëmurë në agoninë e vdekjes. Më qante shpirti im i sfilitur dhe mjaft i dërrmuar nga këto vuajtje të panumurta, duke derdhur lotë të shumtë nga sytë e mij të zgurdulluar. Me mjaft vështirësi dhe duke u dridhur, arrija të thosha fjalën e artë dhe tepër hyjnore: Të lutem, o Zot, shpëtomë se po vdes!:

f. 255

Përderisa ish oficerë të Sigurimit të Shtetit kanë kryer krime penale ndaj popullit, ata duhej të ndëshkoheshin penalisht në kohën e demokracisë për krime të pandëshkuara. Ndërsa gratë e këtyre ish oficerëve të mësipërm privatizuan dyqanet shtetërore më të mira të kryeqytetit dhe sot marrin qira dhe fitime të majme.

Për të mbuluar krimet e tyre, persekutorët tanë me anë të pinjollëve dhe nostalgjikëve të komunizmit po shfaqin dhe transmetojnë nëpër shumë stacione televizive me dhjetëra dokumentarë të komunizmit dhe, me leje nga Qeveria Socialiste, këto gjashtë vitet e fundit, në mënyrë të plotë dhe pa i demaskuar apo censuruar ato, ku lavdërohet diktatori dhe regjimi komunist, ku fyhen rëndë SHBA dhe Britania e Madhe, tregohet si kapeshin agjentët anglo-amerikanë dhe si denoheshin ata dhe klerikët e nderuar, si u hoq feja, shfaqet kulti i individit i diktatorit Stalin dhe miqësia sovjeto-shqiptare, vizita e kryeministrit Ҫu En Lai në Shqipëri dhe miqësia e madhe shqiptaro-kineze, kongreset e Partisë Komuniste, si shembeshin kisha e xhamia, sesi populli brohoriste dhe përshëndeste diktatorin Hoxha në manifestimet e 1 Majit apo nëpër stadiume, miqësia shqiptaro-jugosllave dhe takimet e Enver Hoxhës me Titon, edukimi i rinisë në aksione dhe në zbore ushtarake, duke qëlluar nëpër tabela qitjeje ku ishin vendosur portretet e presidentëve të SHBA, BS, etj

f. 257

Vendet perëndimore nuk duhet të heshtin, sepse po dëmtohet rëndë imazhi i demokracisë dhe brezi i ri po infektohet me idetë komuniste. Këto dokumentarë televizivë kanë irrituar dhe zemëruar shumë shtresën e të persekutuarve politikë. Kjo i ka nxitur enveristët e komunizmit të dalin e të thërrasin në rrugë për ish udhëheqësin e tyre Enver Hoxha, duke mbajtur në duar me dhjetëra portrete të tij.

f. 276

Në burgun e Spaçit të burgosurit politikë ishin “skllevër të shtetit komunist”, të cilët detyroheshin të punonin me pagesë tepër të ulët, sa një e dhjeta e punëtorëve të lirë dhe me tre turne. … Burgu – kamp i Spaçit të kujtonte gulagët rusë ose kampet e punës së detyruar në Siberi, gjatë kohës së diktatorit komunist Stalin.

f. 278

Në burgun e Spaçit punonte edhe Sami Dangëllia. Ai kish lindur në vitin 1926, u fut në burg nga Partia Komuniste sapo u çlirua vendi dhe vuajti dënimin deri më 23 prill 1987, pra 43 vjet! Ky është një rast i paprecedent në vendet ish komuniste të Europës Lindorë dhe të Ballkanit.

f. 289

Diktatori Hoxha dhe Partia Komuniste si themel të shtetit të tyre kriminal kishin vënë kufomat dhe eshtrat e mijëra vetëve të pafajshëm, duke e spërkatur me gjakun e tyre. Gjithashtu ata u shkatërruan lumturinë dhe burgosën me mijëra veta, internuan 50 mijë familje në fshatrat më të këqia dhe moçalore. Të gjithë këta u 12

trajtuan sikur të ishin skllevër apo kafshë me pretekstin se do edukoheshin nëpërmjet punës.

f.297

Ishte mjaft e habitshme se në të gjitha qytetet e Shqipërisë qytetarët blinin dhe hanin bukë gruri. Ndërsa familjet e fshatarëve ishin të detyruara të hanin vetëm bukë misri.

Gjatë librit zoti Saimir Maloku shpreh zhgënjimin e vet përse ende nuk është ngritur Memoriali në kujtim të viktimave të komunizmit në Shqipëri dhe përse 20 Shkurti, dita e rrëzimit të monumentit të diktatorit Hoxha, nuk është shpalluar nga asnjë qeveri pluraliste si ditë kombëtare, simbol i rënies së komunizmit.

Ky libër ka vlera të mëdha historike dhe edukative për Njerëzimin dhe kryesisht për brezat e rinj dhe të ardhmen në botë, në mënyrë që fara e Komunizmit të mos rikthehet sërish. Prandaj ky libër duhet të përkthehet në gjuhë të huaja, si diçka e çmuar për Njerëzimin. Ai është mirëpritur nga populli shqiptar dhe Trupi Diplomatik Perëndimor në Tiranë.

Konspektoi Bardhyl Adem Selimi, 29 shtator 2020

Kurani: ndërmjet tekstit dhe kontekstit

August 1, 2017 by dgreca

2 Kurani

Përse myslimanët nuk reagojnë më fort kundër organizatave terroriste që veprojnë në emër të Islamit dhe janë të paregjistruara? Mahmoud Hussein i përgjigjet pyetjes duke analizuar premisën e ndalesave kuranore.

Nga Mahmoud Hussein/

Përktheu Bardhyl Selimi/

Shumica dërrmuese e myslimanëve është e terrorizuar nga regresi barbar që përfaqëson Shteti Islamik (ISIS), po ashtu për shkak të mëtimit të tij për të folur në emër të Islamit- Islam ky që shumica e myslimanëve nuk e quajnë të vetin. Por duke dënuar ISIS-n në të dy nivelet, njerëzor dhe moral, ata përballohen me vështirësi me të nga pikpamja teologjike. Ata priren të mos e pranojnë si organizatë, që është jashtë Islamit, duke thënë se ligjëratat e ISIS nuk janë myslimane, pra thjesht i injorojnë.

Por në të vërtetë, çështjet nuk janë kaq të qarta, sepse ISIS mëton se ai vjen nga Islami dhe vetë i referohet Kuranit dhe Haditheve. Për ta demaskuar argumentin e këtij grupi, ne duhet së pari ta pranojmë faktin evident që Islami nuk përshfaqet vetëm në një formë. Në të shkuarën, ashtu sikurse në ditët tona, ai është shfaqur me veshje shumë të ndryshme dhe divergjente, disa syresh ishin në kundërshtim, madje në armiqësi njëra me tjetrën.

Kështu, ne mund të shohim qysh e ka mbështetur ISIS vizionin e vet, që synon jo të bindë njerëzit, por të nxisë terror, jo t’i konvertojë shpirtërat, por të zgjojë instinktet më primitive dhe vrasëse te ne. Grupi ofron një vizion të shtrëmbëruar të Kuranit dhe Haditheve.

ISIS-n duhet ta dënojmë në dy nivele, për mënyrën me të cilën ai kërkon dhe zgjedh fragmente nga tekstet origjinale dhe pastaj i regullon ato për t’i konformuar ndaj veprimtarisë së vet antinjerzore. Nga ana tjetër, për mënyrën se si ai përkthen seksione nga këto tekste (kuptimi i të cilave ujdisej me Arabinë e shekullit të shtatë), në urdhëresa që ai mëton të jenë absolute dhe të përjetshme. Për këtë arsye, ISIS mundet ta shenjtërojë nënshtrimin e grave ndaj burrave dhe të justifikojë praktikën e skllavërisë. Për këtë arsye, ai mundet të poshtërojë të gjithë çifutët dhe të gjithë të krishterët, mbështetur në vendimet gjyqësore të imponuara ndaj disa çifutëve dhe disa të krishterëve në kushtet e konfliktit dhe në kohën që nuk ka lidhje fare me ditët e sotme.

Ringritja e vullnetit të lirë

Përse kaq shumë myslimanë jofanatikë, që janë ndeshur me këtë opinion negativ të ISIS, nuk kundërshtojnë fort me zë të lartë dhe qartë? Sepse ata duhet të pranojnë një ofertë radikale. Ata duhet të pranojnë hapur faktin që Zbulimi hyjnor ka pasur edhe udhëzime, edhe urdhëresa rrethanore. Me fjalë të tjera, duhet të diskutojmë dogmën e ndalesave kuranore.

Kjo dogmë mbështetet në faktin që, së pari, logjikisht nuk kundërshtohet fakti që Kurani është Fjala e Zotit dhe Zoti nuk hidhet dot poshtë, të gjitha vargjet e Kuranit duhet të kenë një kuptim të përjetshëm dhe universal. Kështu, lind një krizë vetëdije, që e ndeshin të gjithë myslimanët sot kur ata ngrihen kundër vargjeve që mund të kuptohen në kushtet e Arabisë së shekullit të shtatë, por që nuk ujdisen me nevojat e sotme morale.Sidoqoftë, kjo krizë nuk ka mbështetje. Dogma mund të rrëzohet pa tradhëtuar të vërtetën thelbore të Kuranit. Aq më tepër, udha drejt të vërtetës thelbësore të Kuranit shkon përmes mohimit të dogmës- sepse dogma rrjedh, jo aq nga Kurani vetë, se sa nga premisa e luftës në Kuran që nga shekulli i nëntë- pikërisht që Fjala e Zotit është e njëjtë në përmbajtje me Zotin vetë. Natyra e saj hyjnore është e përjetëshme si Ai vetë.

Por, në fakt, kjo premisë e kundërshton Kuranin. Në Kuran, Zoti dhe Fjala e Tij nuk gëzojnë të njëjtin status. Zoti i kapërcen kohërat, ndërsa Fjala e Tij është e lidhur ngushtë me kohën. Fjala qendron ndërmjet absolutes dhe relatives, universales dhe të veçantës, shpirtërores dhe të përhohëshmes. Prandaj Kurani nuk mund të lexohet si një trup urdhëresash të përngjitura fjalëpërfjalë, kudo dhe kurdo.Më tej. si mund të pranohet kjo dogmë në botën myslimane për një kohë kaq të gjatë, kur ajo është kundër qartësisë së Kuranit? Ajo ka vijuar të ekzistojë vetëm në fund të luftës së gjatë, që daton që në shekullin e nëntë, në Bagdadin e Abasidëve.

Ajo periudhë karakterizohej nga rryma mendimi përjashtimisht të larmishme e të paskrupullta. Teologët mutazilidë argumentonin që vullneti i lirë nuk ishte në mospërputhje me fuqinë hyjnore absolute. Zoti i kish pajisur njerëzt me aftësinë e arsyetimit racional dhe forcë krijuese, që qihej qudra, falë të cilës ata mund të vepronin lirisht. Falasitët (filozofë) përbënin shkollën tjetër të racionalizmit, që e vendosnin veten jashtë perimetrit teologjik, qëllimi i tyre ishte të përfshinin të gjitha fushat e dijes, njësoj si tradita filozofike greke.

A Mamluk Qur’an, dorëshkrim (shelfmark Masahif Rasid 14), pjesë e Regjistrit Botëror të Kujtesës Ndërkombëtare të UNESCO-s, Biblioteka Kombëtare dhe Arkivat e EgjiptitPor mutalizitët dhe falasitët duhet të përballeshin me valën konformiste gjithnjë e më të fuqishme. Si rojtarë të traditës, jurisët dhe teologët, u bënë të vendosur në disiplinat e tyre përkatëse për të shkatërruar çdo nocion të vullnetit të lirë, duke thënë që kjo sfidon gjithëfuqinë e Zotit

Një qendrim asnjanës, i vendosut ndërmjet të dy rrymave varej në fund të fundit nga fakti se si secili fraksion e trajtonte natyrën e tekstit kuranor.

Për mutazilitët, që Kurani ishte “krijuar” nga Zoti do të thosh që ai nuk ndahet dot nga Zoti dhe është shfaqur në një moment të caktuar të krijimit të Tij. Kështë është ndërfutur një dimension përkohëshmërie, gjë që ua lë njerëzve lirinë për veprim e për interpretim. Ndërsa për kundërshtarët e tyre, Kurani nuk është “i krijuar”. Me fjalë të tjera, ai është i njëjtës lëndë me Zotin dhe është si Ai, i përjetshëm. Nga kjo pikëpamje, nuk ka aq rëndësi ta kuptosh Kuranin se sa ta përhapësh atë, t’a përthithësh natyrën e tij hyjnore përmes leximit dhe përsëritjes pa fund. kështu teksti fitoi statusin e diçkaje absolute, një të vërtete të paprekshme, nga ku buroi nocioni i ndalesave kuranore.

Dogma e ndalesave kuranore ka lindur për të dalë fitimtar pas përballjes. Kështu, për shumë shekuj, ideja e vullnetit të lirë humbi në shpirtin e Islamit për t’u rishfaqur në fund të shekullit XIX.

Të prirë nga intelektualët e shquar myslimanë, mendimi reformist ndërmori thyerjen e doktrinës për ndalesat, duke u frymëzuar nga shpirti i iluminizmit dhe mbështetur në disiplinat moderne të historisë, antropologjisë dhe gjuhësisë. Duke mos kërkuar origjinën hyjnore të Zbulimit, lëvizja nisi hetimin e historizmit të shfaqjes mbi tokë.

Si rezultat, ajo doli kundër rojtarëve doktrinarë që e zhvlerësuan mendimine ri duke e cilësuar si të paligjshëm mjetine tij metodologjik- arsyetimin kritik- që ka mbijetuar në bashkësinë njeërzore dhe në shkencat shoqërore. Sipas rojtarëve të dogmës, që pohojnë së Zbulimi i Kuranit përputhet me diçka tjetër nga vullneti i përjetshëm i Zotit- dhe që përfyrojnë se kjo mund të ketë lidhje gjithësesi me një kontekst të veçantë- është diçka jo normale e shpikur nga jobesimtarët. Kjo ngjason me diçka hyjnore nga pikëpamja nga jashtë. Vërtetimi, ideja jo normale mbështetet në argumente të sjella nga disiplinat jofetare të huaja ndaj Islamit.

Nën dritën e kronikave të shekullit të nëntë

Ҫështje për ne tash bëhet: a mund ta trajtojmë këtë kundërshti? A mundet të tregojmë lidhjen e domosdoshme ndërmjet tekstit dhe kontekstit- pa pasur referime në shkencat laiker, por bazuar krejtësisht në tekstet fetare- që gjykohen si të padiskutueshme nga rojtarët më të vëmëndëshëm të dogmës?

Përgjigjia është po. Kanë ekzistuar në të vërtetë tekste fetare që lejojnë këtë interpretim, dhe ato kanë ekzistuar qëkur. Ato dolën nga nevoja e ngutëshme në Kuran që patën shkollat fetare në shekullin e parë të Islamit. Shkollarët kishin nevojë t’i kuptonin shumë vargje që ishin të vështira, në mos të pamundëshme për t’i interpretuar pa hetuar rrethanat që shoqëruan atë Zbulim.

Duke u ndeshur me këtë sfidë, ata iu kthyen burimit të gjithë informacionit që kishte të bënte me kohën e Zbulimit- dëshmitë e lëna nga shokët e Profetit. Shumica e këtyre ndjekësve nuk mund ta kapnin gjithnjë kuptimin e vargjeve të Profetit që ai i kish recituar atyre. Ata duhej të shokin vetëm ose me grupe për ta pyetur atë për këto vargje. Dhe Profeti u përgjigjej duke u shpjeguar, duke komentuar dhe ilustrua vargje të ndryshme.

Pas vdekjes së tij. detyra e transmetimit të asaj që ishte mësuar drejtpërdrejt nga Profeti për te radhët në rritje të besimtarëve të erinj u ra shokëve të tij- fjalët e tij tashmë të pasuruara me kujtesën vetiake të kohës dhe vendit kur qenë zbuluar.

Pas vdekjes së shokëve të fundit të Profetit, njerëzit nisën të mbledhin këto dëshmi dhe të shkruajnë për to. Në fillim të shekullit të nëntë doli hartimi i parë me titull: “Jeta e Profetit Muhamed (Al-Sîra al-nabaëîyya) e firmosur nga Muhammad Ibn Is’haq. Këtë hartim të parë e pasuan shumë të tjerë, vlen të shënohen katër kronistë të mëdhenj që punuan gjatë kohës së Dinasistisë Abaside:

al – Ëâqidî, autor i Kitâb al-Maghâzî (Libri i Historisë dhe Fushatave), Muhammad Ibn Sa‘d, që shkroi Kitâb al-Tabaqât al-Kabîr (Libri i Klasave të Mëdha), i njohur gjithashtu si Libri i Shokëve, Ndihmësve dhe Pasuesve; al-Tabarî (839-923), autor i Kitâb al-Rusul ëal-Mulûk (Historia e Profetëve dhe Mbretërve); dhe al-Balâdhurî, që shkroi Kitâb Ansâb al-Ashrâf (Gjenealogjitë e Fisnikëve).

Inteersi kryesor i këtyre kronikave është se ato na tregojnë historinë e jetës së Profetit me ngjarjet kryesore që pasuan gjatë një periudhe kohore të ashpër.

Falë tyre, ne kemi një hartë të përafërt të momenteve të njëpasnjëshëm të Zbulimit, që na lejon të vendosim qindra vargje kronologjikisht, secilin në lidhje njëri me tjetrin dhe njëkohësisht t’i vndosim ato në kontekstin e tyre vetiak.

Duke lexuar tekstin e Kuranit nën dritën e këtyre kronikave, ne shokohemi nga një fakt evident: askund në Kuran nuk lejohet konfondimi i Zotit me Fjalën e Tij. Askund nuk lejohet parashikimi i përjetësisë së Fjalës së Tij nga përjetësia e Zotit vetë. Lezimi që e rivë tekstin në kontekst na sugjeron neve të skicojmë tre përfundime themeore.

I pari: në Kuran, Fjala e Zotit adopton një gjuhë, një kulturë dhe mënyrë mendimi që reflekton shqetësimet e Arabisë së shekullit të shtatë.

E dyta: në Kuran, Fjala e Zotit nuk paraqitet si monolog, por më shumë si shkëmbim ndërmjet Parajsës dhe Tokës.

Zoti bashkëbisedon në kohë reale me bashksinë e myslimanëve të parë, me ndërmjetësinë e Profetit.

E treta: Zoti nuk u jep çdo herë Fjalëve të Tia një peshë të njëjtë. Kurani shpall urdhëresa të ndryshme të së vërtetës, disa absolute dhe të tjera relative, disa të përjetshme dhe disa rrethanore.

Pra, e vërtetë është që Zoti nganjëherë i zëvëndëson disa të vërteta me të tjera, duke dekretuar abrogimin e disa vargjeve përmes vargjeve zbulimore të njëpasnjëshme.

Ky ishte parimi i abrogimit, i formulua në vargun që pason:

“ne nuk abrogojmë vargun ose e bëjmë atë të harrohet me përjashtim kur e përmirësojmë atë apo e zëvëndësojmë me diçka të ngjashme”. (Verse II, 106 (Rilato estas ekstera)).

Pra, nga kjo pikpamje, koncepti i kohës në Kuran bëhet i pashmangëshëm.në fakt, vetëm koncepti i kohës mund të rivendosë plotësinë e fuqisë së Zotit, Kjo është e saktë sepse ndërhyn provizorisht duke lëshuar t vërteta relative, të lidhura me rrethana të ndryshme. Dhe sepse situata ndryshon, të vërtetat relative ndryshojnë bashkë me të. Kështu, në se Zoti pohon dy çështje kundërthënëse, kjo ndodh sepse e vërteta ka ndryshuar në kohë. Zoti është gjithmonë i drejtë në momentin kur Ai flet. për t’i kuptuar të vërtetat e tij relative, ne kemi nevojë ta lidhim secilën prej tyre me rrethanat kur ato janë thënë.

Asnjë varg nuk mund të jetë “më i mirë” se sa tjetri, në se jemi në fushën e absolutes..Te absolutja, gjithçka është e barabartë dhe krahasimi është i pamundur. Që një varg të jetë “më i mirë” se një tjetër, duhet që ato të dy të ekzistojnë në kufijtë e relativitetit. Dhe ato nuk mundet të jenë të dyja të vërteta në se ato kanë lidhje me rrethana të ndryshme ose me fjalë të tjera, në kohë që ndryshojnë.

Kështu janë momentet e njëpasnjëshme në Kuran, kohët “më përpara” dhe “më pas” dhe madje momente që fshijnë të tjerët- prandaj një dimension vërtet provizor. Përfundimi është vetëevdient: Fjalët e Zotit nuk mund të konfondohen me Zotin Vetë. Fjala nuk mund të asimilohet në thelbin hyjnor të Zotit. Ne nuk mundemi- ne nuk duhet- ta lexojmë Kuranin në mënyrë të tillë sikur scili nga vargjet e tij trupëzon hyjninë e Zotit, sepse madje edhe shmangia e udhës do të qe një tradhti ndaj Tij.

Sapo Fjala e Zotit ndahet nga Zoti dhe sapo Fjala mbështillet në përkohëshmërinë njerëzore, kërkesa për ndalesat e Kuranit nuk mund të mbrohet më. Ajo jo vetëm nuk reflekton të vërtetën në Kuran, ajo madje bie në kundërshtim me të. Besimtarët pra këshillohen nga vetë Kurani ta përdorin arsyetimin e vet dhe të ushtrojnë vullnetin e vet të lirë për të vendosur vetë cilat vargje janë të detyrueshme dhe cilat nuk kanë lidhje me ta.

Kurani në këtë rast pushon së shfaquri te besimtari si një tog urdhëresash dhe ndalesash, për t’i ndjekur ato kudo dhe kurdo. Ai bëhet sërish ai që ka qenë gjatë 22 viteve për Profetin dhe shokët e tij- një bashkëbisedim i hapur për ribërjen e botës; një thirrje për të menduar dhe vepruar me përgjegjësi; një mundësi e ofruar për këdo për të gjetur udhën e Zotit në jetën e përditshme.

*Mahmoud Hussein

Mahmoud Hussein është pseudonim i Bagdad Elnadi dhe Adel Rifaat, dy shkrimtarë franko-egjiptianë që kanë botuar një numër tekstesh standarde: Al-Sira (2005), Understanding the Qur’an Today Kuptimi i Kuranit sot) (2009),dhe më i fundit, më 2016, Les musulmans au défi de Daech (Muslims challenged by ISIS).(Myslimanët që sfiduan ISIS-n)

Përktheu Bardhyl Selimi, 31 korrik 2017

“Trojet e Arbrit” në Kuvendin Vjetor

August 16, 2015 by dgreca

Nga Bardhyl SELIMI/
Që një vit më parë, dëgjova për një Shoqatë atdhetare me emrin “Trojet e Arbrit”. Miku im, Behadini, që kishte qenë në kuvendin e saj, mbajtur në Gjakovë, vjeshtwn qw shkoi, më shpjegoi se Shoqata ka në gjirin e saj intelektualë nga të gjitha trevat dhe diaspora shqiptare. Ajo është themeluar në vitin 2004 dhe mban Kuvende vjetore në qytete të ndryshme të Shqipërisë Etnike.
Qëllimi kryesor i saj është të vetëdijësojë shqiptarët dhe institucionet e tyre për nevojën e bashkimit kombëtar në rrugë demokratike. Njëkohësisht, përmes studimeve dhe ligjëratave, antarët e saj hulumtojnë të kaluarën historike duke synuar të nxjerrin në pah të vërtetat dhe duke përgënjeshtruar njwkohwsisht mashtrimet e bëra nga historianët e politizuar. Për të janë me rëndësi luftërat e përpjekjet e popullit shqiptar dhe e përfaqësuesve të tij të shquar për mëvetësi, pavarësi, përparim shoqëror, demokraci, shtet ligjor, edukim atdhetar, shoqëri të shëndoshë.
Këtë vit, Kuvendi i trembëdhjetë, u mbajt në Krujë, në një ditë të bukur verore. Tema qendrore ishte “Populli shqiptar në rrjedhat e historisë dhe roli i personaliteteve nga Epoka e Madhe e Gjergj Kastriotit- Skënderbeut e deri në fund të shekullit të njëzetë”.
Kryetari i Shoqatës, profesori Muhamet Shatri më ftoi edhe mua, për më tepër se, me këtë rast, do merrej edhe pëlqimi për propozimin, drejtuar Komunës së Prishtinës, për ta shpalluar “Qytetar Nderi” priftin atdhetar At Nikoll Marku, nga Elbasani, propozim që e pata paraqitur unë. Një vit më parë Shoqata i propozoi Komunës së Prishtinës për ta emëruar një gjimnaz të qytetit me emrin e profesorit atdhetar, Ahmet Latif Gashit, hartuesit të Hartës së Shqipërisë Etnikedhe Atllasit të parë gjeografik të Shqipërisë, drejtor i ish Normales së Prishtinës në vitin 1944.
Hotel “Panorama”, në hyrje të Pazarit mesjetar të Krujës, u bë mikpritësi i pjesëmarrësve në Kuvend të cilët ishin të shumtë. Një pjesë syresh ka udhëtuar me avion nga bota e jashtëme, të tjerë me vetura dhe autobuze.
Mbresëlënëse ishte hapja e Kuvendit. Përveç dëgjimit të Himnit Kombëtar, ju bë nderim tre antarëve të Shoqatës, që kanë ndërruar jetë këtë vit (zotërinjëve Dedë Gjon Marku, Ibrahim Metaj dhe Emin Fazlija), u recitua një poemë e Ernest Koliqit dhe u dëgjua kënga “Thërret Prizreni mori Shkodër”.
Risi ishte përshëndetja e At Nikollë Markut, famullitar i Kishës së Shën Mërisë në kalanë e Elbasanit që 20 vjet, i cili mëton për një Kishë të vërtetë autoqefale shqiptare, me idealet e Fan Nolit dhe drejtuesve të tjerë të shquar të ortodoksisë shqiptare, kundër çdo ndërhyrje nga kishat e huaja. “Në kishën tonë- tha At Nikollë Marku, mbajmë dy flamuj, atë të Kishës dhe atë Kombëtar, pasi ne jemi në radhë të parë shqiptarë pastaj ortodoksë, katolikë apo myslimanë. Në krye të Kishës sonë duhet të jenë shqiptarët dhe fryma e Kishës sonë duhet të jetë atdhetare”.
Përshëndeti edhe një ish luftëtar i UҪK, deputet, ish pjesëtar në Betejën e Koshares, ku ranë dëshmorë 113 vetë duke thyer kufirin shqiptar- shqiptar, për herë të parë. “Kur unë shërbeja ushtarak, u flisja gjithnjë vartësve të mij për historinë, që nga Lufta e Trojës, Aleksandri i Madh, Piroja, Skënderbeu etj duke i frymëzuar ata me heroizmin e tyre. Betejën e Koshares e krahasoja me atë të Termopileve, ku treqind spartanë përballuan mijëra e mijëra persë..”
Ishin planifikuar të mbaheshin rreth 65 kumtesa, referate dhe recenza. Shumica e tyre u lexua përmbledhtazi, pasi, si rregull, Shoqata i boton tërësisht ato në një libër të madh, gati një mijë faqesh, sikurse ishte ai që doli me rastin e 100- vjetorit të Pavarësisë nën titullin “E djathta shqiptare në mbrojtje të Shqipërisë Etnike “, botuar në Prizren më 2013. (Libri gjendet në Bibliotekën Kombëtare, kryeredaktor prof.dr. Muhamet Shatri).
Nga kumtesat, që u lexuan, po veçoj disa:
“Gjergj Kastrioti- Skënderbeu dhe Kosova”, e Bedri Muhadrit, zbulon shumë fakte interesante të shtrirjes së zotërimeve të Kastriotëve deri në Prizren dhe më gjerë.
Figurën e heroit tonë Kombëtar te autorët kroatë e shtjelloi z. Pajazit Hajderi, ndërsa z. Xhemal Meçi, pasi trajtoi Të Drejtën Zakonore me emrin e Lekë Dukagjinit, kujtoi shumë elementë nga toponimia jonë që e kanë ngulitur figurën e këtij personaliteti të shquar shqiptar. Figurën e Skënderbeut si model heroik në kohë, në letrat shqipe, e paraqiti Prendë Buzhala.
Risi, edhe për mua, ishte trajtimi i temës” Vështrim historik mbi principatën e Artës, 1350-1450″ që e bëri z. Nue Oroshi. Kisha dëgjuar për princët Pjetër Losha dhe Gjin Bue Shpata, në shkrimet e prof. Astrit Lekës, pasi nga fisi i tyre kanë qenë shumë luftëtarë në oborret mbetërorë të Evropës. Kumtesa në fjalë i plotësoi më tej këto njohuri.
Rolin e princit të Mirditës, Preng Bib Doda në lëvizjet antiosmane 1878-1912, e ndriçoi z. Prenk S.Gjikola.
Prof. Muhamet Shatri solli fakte dhe përfundime të reja rreth Kryengritjes së përgjitshme shqiptare antiosmane të vitit 1912. Duke cituar një ish ambasador amerikan në Athinë, në vitin 1914, që thoshte se, në shumë raste, luftërat e shqiptarëve u kanë shërbyer të huajve dhe jo atyre vetë, prof. Shatri theksoi se kjo kryengritje ishte e tëra në dobi të shqiptarëve dhe solli pavarësinë e Shqipërisë.
Z. Eugjen Merlika nga familja e Mustafa Merlikës- Krujës sqaroi çështjen shpesh të përfolur të “kolaboracionizmit” të shqiptarëve gjatë pushtimeve të ndryshme të vendit të tyre.
Z. Izber Hoti na solli shumë vlerësime për bashkëatdhetarwt tanë nga autori i huaj Joseph Hammer, ndërsa Don Pren Kola evidentoi figurën e Nikoll kaçorrit në themelimin e shtetit shqiptar.
Rolin e Fan Nolit gjatë vitit 1919 në delegacionin shqiptar në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë e paraqiti zonja Rezehana Hysa.
Zonja Rukije Rama lexoi kumtesën e Mehmet Rukiqit “Shote Galica- shembulli i heroizmit të femrës shqiptare”. Përqeshjeve të bëra nga njeërz dashakwqinj dhe fanatikë, Shota, tha ajo, iu përgjigjej me zgjuarsi dhe vendosmëri.
Në mbrojtje të veprimtarisë së Mustafa Krujës, si atdhetar dhe politikan i ndershëm, doli me kumtesën e vet z. Ervis Reçi, duke kujtuar që ai është ndër firmëtarët e dokumentit të Pavarësisë dhe luftëtar për bashkimin e trojeve etnike, përkundër subjektivizmit historik që ka ndodhur, tash 70 vjet. Në këtë frymë ishte edhe kumtesa kushtuar rolit të major Abaz Kupit, prijsit të vërtetë të qendresës antifashiste në Durrës më 7 prill 1939 dhe luftëtarit të mëtejshëm për mbrojtjen e kufijve të shtetit shqiptar.
Interes të veçantë paraqiti kumtesa për heroin Shaban Palluzha dhe luftën e tij gjatë viteve 1941-1945. Me këtë rast, foli z. Zahir Kastrati i cili kish përgatitur edhe një ekspozitë fotografike me portretet e disa nga deshmoret heronj te betejave te Shaban Palluzhes, kundwr rreth dyzetemije forca ushtarake jugosllave.
Z. Adem Tasholli referoi për një betejë tjetër të lavdishme të forcave nacionaliste më 15 mars 2015, atë të Gadimes ku u asgjësuan 64 pjesëtarë të OZNA-s. Referati është pjesë e një monografie të botuar tashmë për rezistencën nacionaliste në Gadime e rrethinë, promovuar në Prishtinë në prill 2015.
Zonja Ermelinda Kashaj ndriçoi figurën dhe veprimtarinë patriotike të të afërmit të saj, Aqif Kashah në Gjirokastër, të nëpërkëmbur nga regjimi komunist.
Pas pushimit të drekës, që u dha për të pranishmit në restorantin e hotelit, ku pjesëmarrësit patën rast të shkëmbejnë kujtime dhe njohje, u zhvillua sesioni i pasdites.
Z. Mustafë Haziri foli për ndihmesën atdhetare të Shaban Idrizit në fushën e arsimit shqip në Mitrovicë e rrethinë.
Z. Sabri Maxhuni (Novosella) u ndal në tri shpërnguljet e mëdha të popullsisë së Kosovës pas Luftws sw Dytw Botwrore. Ndërsa ajo e viteve 1954-56 që lidhet me aksionin famëkeq të armëve dhe ajo e viteve 1980 pas demonstratave të 1981 ishin të detyruara nga regjimi shtypës sllavokomunist, kur njerëzit puthnin pragun e shtëpisë dhe shpresonin të ktheheshin një ditë aty, shpërnguljet e vitit të fundit, që kapin shifra alarmuse (mbi njëqindmijë) janë të dëshpëruara, njerëzit shprehen “mos të pafsha më Kosovë!”, e kjo për shkak të politikave të gabuara të udhëheqsisë së saj, po ashtu dhe të propagandës armiqësore.
Z. Riza Sadiku u kujtoi të pranishmëve reagimin e mërgatës shqiptare në Amerikë në vitet 1960 ndaj vizitave të Titos atje, në shenjë proteste ndaj shtypjes kombëtare në Kosovë.
Për rolin dhe ndihmesën e mbretit Leka në mërgim foli Sulejman Gjana, ndërsa për profesor Zef Nekajn foli Tomë Mrijaj.
Zonja Rukije Rama portretizoi figurën e një vajze të guximshme që flijoi veten për mbrojtjen e truallit të vet, të vëllezërve dhe vendit të vet, Syke Haxhisë.
Për veprimtarinëe shquar atdhetare dhe arsimore të Ibrahim Fehmiut, referoi z. Besim Morina.
Interesant ishin dëshmitë e reja të sjella nga z. Kastriot I. Veselaj për emigracionin politik të Hasan Prishtinës 1924-1933.
Në fund, zonja Leonora Laçi u foli të pranishmëve për pasqyrimin e historisë në veprën e Tomë Mrijajt.
Sikurse thashë më sipër, kwto janë vetëm disa nga kumtesat që mundën të lexohen në Kuvend, pasi shumë të tjera, autorët e të cilëve mungonin, do përfshihen padyshim në përmbledhjen që do botohet së shpejti.
Referuesit qenë porositur të mos merrnin më shumë se 5 minuta kohë, gjë që u respektua rreptësisht duke i bërë diskutimet shumë të cunguara, por që edhe tregoi se sa pak përpiqemi ne t’i paraqesim idetë tona sa më shkurt. M’u kujtua një anekdotë më Ҫurçillin, ish kryeministrin e Britanisë së Madhe. Kur një gazetar i Radioas BBC e ftoi të fliste rreth dhjetë minuta, ky iu përgjigj se e ka të pamundur, por për një orë do binte në ujdi…
Kuvendin e mbylli kryetari prof.dr. Muhamet Shatri duke përgëzuar ligjëruesit dhe duke u uruar atyre të ritakohen në Kuvendin e ardhëshëm.
Pas fotove kolektive në hyrje të sallës, një pjesë e tyre shkuan të vizitojnë kalanë dhe pazarin mesjetar.
Bardhyl Selimi, 15 gusht 2015(Foto-Arkiv)

KOHA E LUGATIT

June 24, 2015 by dgreca

Publicistikë nga Nebil CIKA(I riu)/*

Shfletime/

f.26- Lugati Enver Hoxha ende në mendësinë tonë

Lugati ynë (Enver Hoxha) vdiq e u varros si “hero’ nga shteti i tij i lugetërve në vitin 1985. U përmbys si bust e monument në vitin 1991 bashkë me shtetin e lugetërve dhe vetëm kaq. Paudhësitë e tij vetëm u listuan e u përmëndën si përralla apo propagandë politike pas përmbysjes, por asskush nuk u mor e nuk i ndëshkoi ato qoftë edhe si masa të përcaktuara nga mitologjia për të mos u kthyer më si lugat.Ata që e përmbysën apo bënë sikur e përmbysën u përqendruan te pushteti dhe të mirat materiale, duke harruar mundësinë e kthimit si lugat. Madje, i harruan edhe këlyshët dhe dishepujt e tyre, madje i bënë edhe bashkëpunëtorë, me të cilët shumë shpejt ndanë edhe pushtetin. Dhe ja ku jemi sërish, me lugatin midis nesh, ditën për diell dhe pinjollët, dishepujt e tij pushtetarë, që festojnë e brohorasin përrreth tij si demonë rreth shejtanit.

f.30

Feja dhe Lugati

Veçanërisht përgjegjës për “ngjalljen e lugatit” janë institucionet dhe udhëheqësit fetarë të vendit. Nuk e di si e përfytyrojnë ata lugatin, anti-Krishtin e anti-Muhametin, dreqin e të birin, por sinonim më të saktë të tij me Enver Hoxhën nuk besoj se mund të gjendet në historinë botërore.Ajo që lugati i bëri fesë, institucioneve dhe besimit të njerëzve kur ishte gjallë me pamjen e njeriut, mjafton për mallkimin e tij të përditshëm, brez pas brezi nga të gjitha besimet, gjë që nuk ka ndodhur deri tani.

f.35

Ende në pushtet ish komunistët

Politika, parlamenti, administrate shtetërore, sistemi i drejtësisë, media, shoqëria civile, etj. janë të mbushura me autorë të krimeve komuniste, gjë që përbën, jo vetëm një padrejtësi të madhe, por edhe një pengesë gjithashtu të tillë.

f.38 Ilir Meta njihet publikisht si nostalgjik i lëvizjes komuniste gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe, sigurisht, edhe i drejtuesit kryesor të saj diktatorit Hoxha dhe kurrë nuk është kujdesur ta fshehë një gjë të tillë, përkundrazi.

f.47

Komunistët, jo vetëm janë sot zyrtarisht në pushtet, por nuk kanë as turp e frikë ta pohojnë e të nderojnë trashëgiminë e tyre kriminale politike dhe gjenetike.

f.60

Një refleksion I hershëm I z. Edi Rama

Edi Rama në “refleksionet” e tij në vitin 1991 ka shkruar:

Histeria e luftës për pushtet, që kishte projektuar gjenerali Enver Hoxha dhe marrja e pushtetit me dhunë ka qenë thelbi i çdo lëvizje komuniste, është shkaku i vetëm që ajo luftë kundër okupatorit degjeneroi në luftë civile. Pra çështja e pushtetit është argument që zbulon edhe shkakun e tradhëtisë që komunistët i bënë demokracisë dhe kombit shqiptar.

f.68-69

Komunistët perdhosën varret-Hedhja në erë e varrit të Nëns Mbretëreshë në Tiranë, në vitin 1945, shkatërrimi i varrit dhe hedhja e eshtrave në lumin Osum të patriotit dhe firmëtarit të Pavarësisë, Iljaz Bej Vrionit në vitin 1946, në Berat, shkatërrimi i varrit dhe hedhja e eshtrave në lumë të Patër Gjergj Fishtës në Shkodër, tregojnë traditën makabër që politika e majtë përcjell me historinë e saj dhe risjell në aktualitetin e saj sa herë që vjen në pushtet.

..Vrasja dhe tërheqja zvarrë e trupit të Hektorit gjatë Luftës së Trojës, është ngjarja më makabër në veprën e Homerit, në momentin më të lavdishëm historic të grekëve të vjetër, një zakon që e shfaqin hera herës edhe grekët e rinj. Shkulja me traktor e mijëra varreve çifute në Janinë e Selanik në vitin 1944 apo shkatërrimi i një pjese të mirë të varrezave shqiptare në Çamëri, Kostur, Follorinë, Konicë, pas masakrës ndaj çamëve, etj janë padyshim prova që ky zakon barbar ende vazhdon.

Sllavët e vjetër, paraardhës të serbëve kishin zakon të pinin verë me kafkat e armiqve, trupat e të cilëve i gjymtonin e i linin pa varre pas vdekjes. Sjellja e serbëve me trupat e viktimave në Bosnje, Kosovë etj, një pjesë e mirë e të cilave ende nuk janë gjetur, flet sërish për ekzistencën e zakonit të vjetër sllav tek serbët e sotëm, gjë kjo e njohur dhe e pranuar botërisht.

Komunistët si çdo gjë tjetër e morën edhe zakonin e dhunimit të të vdekurve nga krijuesit e tyre sllavo-ortodoksë. Fshehja e trupave të të vrarëve dhe lënia pa vend varri e mijëra personave të konsideruar si armiq të komunizmit, gozhdimi i kufomave, apo lënia varur për disa ditë e deri tek zvarritja pas makinave në rrugët e qyteteve dhe fshatrave kufitare të kufomave të djemve dhe vajzave të vrara në kufi, janë masë dërrmuese provash që dëshmojnë injektimin dhe kthimin në zakon edhe te komunistët shqiptarë të këtij gjesti barbar sllavo-ortodoks.

f.90

“Jemi dy botë të ndryshme”-Jemi dy botë të ndryshme, i tha z. Ditmir Bushati zonjës Jozefina Topalli…Vërtet bota e Topallit është ajo e një ish të përndjekure politike për shkak të kontributit historik të familjes së saj për Shqipërinë dhe rrugën demokratike dhe evropiane të saj. Ndërsa Bushati i takon botës së diktaturës komuniste, izolimit me tela me gjemba të vendit dhe sakrifikimit të tij për interesa të pushtetit.

f.99-102

Gjeneral Rrahman Parllaku

Presidenti Topi dekoroi me titullin “Nderi i Kombit” general Rrahman Parllakun.

Por, “Nderi i Kombit” e nisi luftën si pjesëtar e drejtues i qelizës së parë terroriste, njësitit guerril në Vlorë, përgjegjës për dhjetëra krime nga 1941 deri në 1944. Unë nuk di që njësiti guerril i Vlorës të ketë vrarë ndonjë pushtues, por di me siguri që ka vrarë dhjetëra kundërshtarë nacionalistë, madje edhe komunistë si pjesë e spastrimeve të shpeshta politike në partinë e tyre.

..Rrahman Parllaku ishte komandant i divizionit partizan me komisar Ramiz Alinë që u dërgua nga Enver Hoxha në Kosovë për të shtypur dhe pushtuar Kosovën dhe viset e tjera shqiptare në Jugosllavi nga partizanët jugosllavë. Periudha 1945-1946 shënoi në Kosovë krime e barbari të papara mbi shqiptarët që kulmojnë me Masakrën e Tivarit, ku të paktën 4 mijë shqiptarë u vranë nga forcat jugosllave, pasi ju dorëzuan atyre nga brigadat partizane të Shqipërisë.

…Tashmë është qartësuar roli kriminal dhe tradhëtar i ushtrisë apo partizanëve nga Shqipëria në Kosovë. Ata i prenë në besë vëllezërit e tyre në Kosovë, në Maqedoni e në Mal të Zi, që në besë të Zotit e gjakut të përbashkët kërkuan mbrojtje tek këto brigada, të cilat i dorëzuan tek armata jugosllave, e cila bëri masakër mbi ta.

..Atëhere përse Ramiz Alia konsiderohet me të drejtë si xhelat e tradhëtar, ndërsa ky Parllaku që ka firmosur në krah me të konsiderohet “Nderi i Kombit”. Ç’është kjo logjikë leshi, komandanti trajtohet si hero dhe komisari si kriminel për një krim autorësinë e të cilit e kanë firmosur bashkë.[1]

f.126

Sulmet ndaj Ibrahim Rugovës

Miti i Enver Hoxhës, i ngritur në Kosovë për 50 vjet në mungesë të alternativave të tjera, u shkërmoq me daljen e figurës së Ibrahim Rugovës, kjo është e mjaftueshme për të kuptuar sesa problem përbën për enveristët dhe planet për rehabilitimin e një figure të tillë, diskreditimi i së cilës po tentohet të realizohet me përdorimin në vijë të parë të Demaçit dhe enveristëve të tjerë, ndoshta ende idealistë.

f.130

Nuk është vetëm Rexhep Qosja enverist

Po pranuam Arben Puton në tribunën e përvjetorit të pavarëisë, do të pranojmë edhe Haxhi Qamilin si patriot, por edhe gjyqin special të Enver Hoxhës, ku ai ishte dëshmitar jo si krim, por si drejtësi. Po pranuam Kristo Frashërin, ke pranuar edhe historinë e falsifikuar të Shqipërisë, ku xhaxhai i diktatorit tregohet si firmëtar i pavarësisë, autor i të cilit është edhe z. Frashëri. Po pranuam Kadarenë, duhet të pranojmë “rrënjët e partisë” apo faktin që firma e Enver Hoxhës “ishte vetëtimë”. Po pranuam Dritëro Agollin, do të pranojmë edhe gjithë krimet e Lidhjes së Shkrimtarëve, ku ai ishte për një kohë të gjatë kryetar, etj.

f.138

Shteti komunist ishte kontrabandist

Gazetari Saviano thotë se në Shqipëri në kohën e Enver Hoxhës zhvillohej kontrabanda e duhanit dhe transporti i tyre për në Itali apo vende të tjera nëpërmjet lidhjes me grupet kriminale të huaja. Kontrabanda e duhanit ishte vetëm një nga aktivitetet e mafies komuniste shqiptare, pasi më vonë ajo kaloi edhe në kultivimin dhe trafikimin e lëndëve narkotike, për të mos harruar kontrabandën e armëve, një veprimtari kjo e njohur botërisht. Brezave që jetuan diktaturën, besoj se u kujtohen lulekuqet, kultivimi dhe mbledhja e tyre nën maskën “bimë mjeksore”…Lulekuqja ishte bima mjeksore më me interes, pasi ishte më e shtrënjta nga ato që grumbullonte shteti….Njerëzit që e mblidhnin atë nuk e dinin se ku shkonte ajo. Vonë u mor vesh që ajo përdorej si lëndë e parë e prodhimit të heroinës (të kuqes) dhe se ata ishin marrë për vite të tëra me prodhimin e saj.

f.141

Grupet mafioze të lidhur me ish komunistët

Një nga grupet kriminale më të përfgolura në Shqipëri drejtohej nga pinjollë me lidhje gjaku të drejtuesve shumë të rëndësishëm të Sigurimit të Shtetit, me influencë dhe me lidhje të forta edhe në politikën postkomuniste

f.147

Ar dhe bizhuteri depozituar në bankat e huaja nga qeveria komuniste

Agim Musta ka denoncuar faktin e dokumentuar të një vendimi të Byrosë Politike të KQ PPSH për vendosjen në banka të huaja të sasive të konsiderueshme në ar, argjend e bizhuteri të grabitura prej qytetarëve shqiptarë nga qeveria komuniste, që do të përdoreshin për rimarrjen e pushtetit nga komunistët, nëse ata rrëzoheshin nga pushteti. Ky vendim daton në vitet 60 pas prishjes së diktaturës komuniste shqiptare me Bashkimin Sovjetik, që, me sa duket, u përcoll me frikën e rënies nga pushteti të komunistëve shqiptarë.

Më vonë u zbulua se shteti komunist kishte humbur në spekullimet në bursat ndërkombëatre 4072 kg ar..që ka gjasë përkundrazi, të jenë depozituar për llogari të udhëheqësve komunistë, duke falsifikuar dokumentet.

f.163-167

Qeni Tarti- martiri i pestë

]Të burgosurit e morën që këlysh nga qentë e gjahut të njërit prej komandantëve të parë të Burgut të Spaçit. E rritën, duke ndarë me të ushqimin e pakët, shpeshherë pjesën më të mirë të tij dhe mund të themi që në Spaç Tarti ishte i vetmi mik jo i burgosur i tyre.

Ata u lidhën aq shumë me qenin, por po aq shumë u lidh edhe ai me ta.Ishte një miqësi që në ferrin e Spaçit merrte një rëndësi të veçantë për mijëra mjeranë që ishin mbyllur atje, një pjesë e mirë e tyre për të mos dalë më të gjallë prej tij.

Tarti ishte i vetmi gëzim ose më mirë të themi i vetmi ngushëllim i tyre, e vetmja gjë “njerëzore” në atë vend ku njerëzit ishin shndërruar në kafshë. Tarti ishte miku i të gjithë të burgosurve dhe armiku i njerëzve të qeverisë. Shoqëronte nga burgu në minierë dhe anasjellas të gjitha turnet e të burgosurve, një ritual që e vazhdoi deri ditën e fundit të jetës së tij.

Të burgosurit që e kanë njohur , edhe sot mbushin sytë me lot, kur e kujtojnë dhe disa prej tyre kanë shkruar tregime e poezi për të. Është e pamundur të flasësh me ta për revoltën e Spaçit, pa e kujtuar Tartin me të njëjtën dhëmbushuri e respekt për shokët humanë që u pushkatuan dhe u ndëshkuan në këtë revoltë.

Tarti duket se është për ta më shumë se një dëshmi e masës dhe limitit të krimeve të diktaturës. Ai është njerëzorja dhe fisnikja e manifestuar në shkallën më të lartë nga një kafshë në atë vend ku kafshëria përfaqësohej në mënyrën më harbute e brutale nga njerëzit e qeverisë, nëse do të mund t’i cilësonim dot të tillë.

Tarti kish cilësi vërtet të veçanta, që e bëjnë atë të veçantë për të burgosurit, por edhe për ne që e dëgjojmë atë dhe historinë tragjike të tij. Ai kishte miq, donte e respektonte vetëm të burgosurit. Me të tjerët, që në Spaç ishin njerëzit e qeverisë komuniste, oficerë e ushtarë, gardianë e oficerë të Sigurimit, etj ai ishte gjithnjë agresiv dhe armiqësor. E kuptonte dhe e nuhaste të keqen me një instinkt të jashtëzakonshëm. i njihte njeërzit e qeverisë dhe kur ishin pa uniformnë e u sulej e u lehte sa herë ndodhej pranë tyre. Askush nuk mund ta shpjegojë sesi e bënte ai këtë dallim midis viktimave dhe xhelatëve, por me siguri kjo ishte edhe cilësia më e mirë e më e veçantë e tij.

Komanda dhe rojet e burgut ia kishin “bërë benë” disa herë Tartit, madje kishin tentuar disa herë edhe ta vrisnin, por ai ishte shpëtuar falë kujdesit të të burgosurve.

Tarti, si shumë prej miqve të tij humanë të burgosur, duket se e “mbushi kupën” në revoltën e Spaçit, më 23 maj të vitit 1973, ku duhet thënë se ishte shumë aktiv në përleshjet me forcat e policisë dhe Sigurimit. Ai ishte i pari që iu sul rojeve dhe gardianëve në përleshjen që solli marrjen në kontroll të burgut nga të burgosurit, që çoi në çlirimin për tri ditë të tij; një nga aktet më heroike të rezistencës antikomuniste në Shqipëri.

Po ishte edhe më agresiv në përleshjen gjatë sulmit që ushtria dhe forcat speciale i bënë burgut e që përfundoi me shtypjen e përgjakshme të revoltës, ndoshta më të fortë ndaj diktaturës komuniste në Shqipëri. Kjo duket e vulosi përfundimisht fatin e tij. Sigurimi, komanda dhe qeveria komuniste kishin siguruar tashmë edhe prova për veprimtarinë armiqësore të Tartit, i cili do të bëhej shumë shpejt ndoshta i pari qen martir në histori.

S’kishte si të ndodhte mdryshe. Ky është një tjetër rekord negativ që vetëm komunistët shqiptarë dhe logjika e tyre nën atë të kafshës, mundër të arrinin.

Sigurisht që ndëshkimi i Tartit u la për në fund, pasi xhelatët mbaruan punë me miqtë e tij njerëzorë. Pushkatuan katër të burgosur dhe arrestuan, torturuan pa mëshirë e dënuan me burgime të rënda dhjetëra të tjerë. Vetë burgu u shpall “burg i dënuar” dhe kushtet e terrorit, dhunës dhe torturës u shumëfishuan duke e bërë Spaçin tmerrin e Shqipërisë, gjë që, me sa duket, ishte edhe qëllimi i ndëshkuesve komunistë.

Por sikur të mos mjaftonte kjo, në mes të këtij terrori të pashoq, diktatura i kishte rezervuar surprizën, ndoshta më çnjerëzoren të historisë së saj: varjen në litar të Tartit, të vetmit mik jot ë burgosur, ngushëllimin, ndoshta të vetmen lidhje shpirtërore me njerëzoren, familjet dhe fëmijët e tyre, që një pjesë e tyre nuk do t’i shihnin më kurrë.

Varja e Tartit ishte një torturë më vete, një krim që të burgosurit i lëndoi shumë. Edhe sot fytyrat e tyre ligështohen, kur detyrohen të tregojnë për të. Të burgosurit i nxorën në oborrin e burgut, ndërkohë që “gjykataa ushtarake”, e përbërë zyrtarisht nga “qënie humane”, mori vendimin dhe ekzekutoi me vdekje “armikun”, martirin e epestë të revoltës së Spaçit, zyrtarisht një “kafshë”, por që dukshëm qendronte më lart se ekzekutuesit e tij.

“Në emër të Popullit”, Tarti u çua në “trekëmbësh”, ku vazhdoi të luftonte deri në fund. Xhelatët, oficerë e gardianë të burgut, dështuan në tentativën e parë, pasi Tarti, viktima, arriti ta këpuste telin ku qe varur, por, edhe pse ligji ndërkombëatr i fal jetën nëse i dënuari i shpëton plumbit apo litarit, atë e varën përsëri.

Nuk qe hera e parë që komunistët e bënin një gjë të tillë. E kishin bërë me gjyqin special në Tiranë, ku një prej të dënuarve (me gjasë Bahri Omari) u shpëtoi plumbave dhe kërkoi, sipas ligjit, t’i falej jeta, por prokurori ia hodhi vetë trutë në erë.

Litari u këput edhe në ekzekutimin me varje të njërit prej ingjinierëve të kënetës së Maliqit, sërish u kërkua zbatimi i së drejtës ndërkombëtare, por më kot. Atij ia vunë përsëri litarin në fyt dhe e mbytën. Ia kishin mohur këtë të drejtë universale qënieve humane, si mund t’ja lejonin një kafshe!

Pikëllimi i të burgosurve ishte i jashtëzakonshëm. Varja e Tartit do t’u dhëmbte njëlloj e ndoshta më shumë se shokët e vrarë, më shumë se plagët e marra nga torturat dhe vitet e shtuara të burgut.

Cinizmi i shtetit komunist nuk njihte kufi. Për mbrojtjen e pushtetit të tyre, ata nuk do të ndaleshin para asgjëje. Do të vrisnin edhe kafshët të konsideruara si armike të regjimit! Pikërisht kjo ua ndryshon rolet viktimës dhe xhelatëve dhe e bën Tartin, jo vetëm një viktimë të terrorit komunist, por edhe një simbol, një rekord të natyrës kafshërore të diktaturës, njëherazi një provë e mundëssi për të kuptuar sot limitet çnjerëzore e kriminale të komunizmit shqiptar.

f.182

Pushteti dhe ish të përndjekurit

Në zgjedhjet e para demokratike ku Shoqata e ish të Përndjekurve Politikë ishte e organizuar dhe kompakte, ish të përndjekurit arritën një përfaqësim dinjitoz dhe përcaktues në politikë. Vetëm në radhët e deputetëve të PD-së ishin më shumë se 30 ish të përndjekur, ndërkohë që disa prej tyre, si Pjetër Arbnori, Tomor Dosti, Leka Toto, Uran Butka etj ishin pjesë e rëndësishme e drejtimit politik të PD-së dhe qeverisjes së saj.

f.194- 196

Shkatërrimi I elites kombëtare

Një kombi mund t’i ndodhë një fatkeqësi natyrore apo një luftë, ku mund t’i vriten mijëra e miliona njerëz (gjëra të njohura në histori), por ju keni pësuar një masakër që nuk do të kishte guxuar ta bënte as një pushtues. Ju keni vrarë elitën kombëtare, më të mirët, më të diturit, më patriotët e kombit tuaj. Në këto përmasa nuk e gjen në asnjë vend ish komunist- më thosh një gazetar i huaj ndërsa shihte stendat për krimet e komunizmit në Muzeun Historik Kombëtar.

Të vrasësh elitën e kombit do të thotë t’i presësh kokën vetë kombit, gjë që, siç theksova më lart, nuk kanë guxuar ta bëjnë as pushtuesit më barbarë të këtij vendi. Likuidimi fizik i elitës kombëtare ka qenë një synim parësor i komunistëve shqiptarë që me fillimin e organizimit politik të tyre në vitin 1941, që mori formën e masakrës së vërtetë me futjen e forcave komuniste në Tiranë, pas tërheqjes së trupave gjermane në nëntor të vitit 1944.Të paktën 38 persona të zgjedhur nga elita e kryeqytetit, njerëz publikë dhe me influencë, u rrëmbyen nga banesat e tryre dhe u pushkatuan pa gjyq, duke e kthyer kështu çlirimin e pretenduar nga komunistët në tiparin e një masakre që për 45 vjet do të përgjakte të gjithë Shqipërinë.

Nebil Çika i Vjetri, pat shkruar në “Njëmendësia shqiptare” më 1943: Sikur Francës t’i vareshin 50 filozofët më të mirë, 50 politikanët më të mirë, 50 shkrimtarët më të mirë, 50 industrialistët më të mirë, 50 ushtarakët më të mirë, 50 bujqit më të mirë, ajo nuk do të jetë kjo që është sot.Masakra mbi elitën kombëtare vazhdon me Gjyqin Special, ku firmëtarë të pavarësisë dhe patriotë intelektualë të tjerë u dënuan nga prokurorë me profesionin teneqexhi, vazhdon me pushkatimin e ingjinierëve të kënetës së Maliqit, midis tyre edhe yllin e universitetit të Vjenës, Kujtim Beqirin; me burgosjen dhe vdekjen në internimk të shkrimtares Musine Kokalari; me vrasjen e shkencëtares Sabiha Kasimati; me vrasjen e 21 të tjerëve në masakrën e bombës në ambasadën sovjetike; me pushkatimin e poetëve të Librazhdit, Vilson Blloshmi e Genc Leka; me pushkatimin e përkthyesit Xhelal Koprencka, për të përfunduar në mënyrën më kriminale të mundëshme me varjen në qendër të Kukësit të poetit Havzi Nela, në vitin 1989.

f.204

Profesori Isuf Luzaj

Profesori Isuf Luzaj në veprën “Komunizmi çfarë është?” analizon dhe parashikon zhvillimet para dhe pas komuniste në Shqipëri.

Mblodhi Bardhyl Selimi 23 qershor 2015

[1] Rrahman Parllaku kaloi shumë vite burg gjatë diktaturës dhe pas vitit 1991 ai kryesoi Shoqatën e Veteranëve Demokratë që iu kundërvua Shoqatës së Veteranëve Enveristë. Mbase kjo është arsyeja sipas meje, (Bardhyl Selimi)

Koha e Lugatit- u botua me 2014

Arkitekti qe projektoi Tiranen moderne

September 2, 2014 by dgreca

Ne Foto: Gherardio Bosio*/
Korpusi qendror i Universitetit të Tiranës, që shënon fundin e bulevardit “Dëshmorët e Kombit”, Akademia e Arteve, Kolonada me Institutin Arkeologjik, Stadiumi (sot Qemal Stafa), Kryeministria, Hotel “Dajti”, Pallati i Brigadave me gjithë parkun e mobiliet unike të tij, si dhe trajtat planivolumetrike të Pallatit të Kulturës, Muzeut Kombëtar etj., janë vepër krijuese, monumente kulture dhe realizime të arkitetit të shquar italian, Gherardo Bosio, në fundin e periudhës zogiste dhe sidomos në periudhën e pushtimit fashist të Shqipërisë.
Në planet për Shqipërinë, iu ngarkua Bosios të strukturonte në letër dhe më pas konkretisht në terren, planimetrinë e një kryeqyteti, nga më të rinjtë e Evropës, Tiranës. Dhe ai e kreu këtë punë për një periudhë prej mëse dy vjetësh.
Bosio la pas vepra të dukshme, të prekshme me vlera unikale urbanistike dhe artistike, që ia vlen, në mos më shumë, të paktën një përmendore ose një emër në një nga punët e tij në qendër të Tiranës.
Kush ishte Gherardio Bosio
GherardioBosio rridhte gjenitikisht nga një familje e pasur bankierësh dhe ushtarakësh fiorentinë. Që në hapat e parë të jetës, me simptoma të theksuara artisti në shpirt, ai pa me vëmendje dhe studioi në thellësi kryeveprat e rilindësve të medhenj italianë, duke menduar për t’i risjellë në një mënyrë të re të përshtatur me kohët moderne. Që në vitet ’20 të shekullit të kaluar, ai deklaroi se “nuk mundemi të jemi kaq miopë, sa të mos vëmë re shpërthimin e fuqishëm tani të një pranvere arti, të çliruara prej konopëve mbytës të imitimit e të formulave boshe”.
I ndërgjegjshëm për tërmetin që arti dhe arkitektura moderne po shkaktonin në “botën e vjetër” dhe militant i estetikës së re, sipas së cilës çka nuk është funksionale nuk mund të jetë e bukur, Bosio i ri shkruante se “po shpërthen një arkitekturë që dashunon ajrin dhe dritën, që beson në luksin dhe thjeshtësinë…e që beson më tepër në fuqinë shprehëse të një dige racionale, se sa në atë të një harku triumfi”.
Duke iu drejtuar botës, Bosio deklaronte për ndërhyrjet në zemër të Firencës historike, se këto vepra do të shërbenin “si furnizuese të fuqishme oksigjeni, të afta për të ringjallur frymëmarrjen astmatike të arkitekturës fiorentine”.
Bosio, themelues i grupit të kryesuar nga Micchelucci, punoi me vepra të mëdha urbanistikie në Adis-Abeba, Gondar, Dessié, Gimma, Rieti, në Amerikën Latine e Tiranë. Në këtë mënyrë ai i përket kryekëput brezit të arkitektëve që mbaruan universitetet në vitet ‘26-‘27 të shek XX dhe që kërkonin jo vetëm një “rregull të ri”, por, në emër të një “international style”, edhe “heqje dore nga individualiteti krijues” në emër të një homogjeniteti kulturor të ri që ende nuk e kish fituar betejën ndaj klasicizmit.
Vështirë se mund të gjendet në krejt historinë e arkitekturës botërore një aktivitet më intensiv dhe realizime më të mëdha se ato që Gherardo Bosio zhvilloi në Shqipëri. Nuk do harruar se e gjithë puna e tij në Tiranë u bë vetëm për një vit e gjysmë: Gusht 1939 – Mars 1941. Nuk do shpërnjohur edhe se viti i fundit i jetës së tij ishte një vit i ndarë mes punës, ndërhyrjeve kirurgjikale dhe dhimbjeve të sëmundjes së pashërueshme që i kish zënë pritë.
Bosio vdiq nga kanceri në moshën 38-vjeçare, më 16 prill 1941, në vilën e tij të Montefontit në Firence. Vdiq si hero duke punuar mbi projektet e Shqipërisë deri në orën e mbrame. Ai e kish kuptuar fatin e tij dhe se nuk kishte rrugë tjetër për të përfunduar atë sasi të tmerrshme projektesh, përveçse duke e mbajtur të fshehte nga familja dhe kolegët sëmundjen grykëse që po e vinte poshtë. Familjarët morën vesh se kish thuajse një vit që kurohej, vetëm kur ai u kthye në shtëpi për të mbyllur sytë.
Ai la pas atë që kritiku Cresti e përmbledh me fjalët: “Gherardo Bosio i jetoi me hov krijues të padiskutueshëm eksperiencat e tija projektuese e realizuese, krejtësisht i vendosur, ndonëse në pak kohë, për të lënë pas shenja konkrete dhe të çmuara të një profesionalizmi shembullor plot etikë dhe kulturë”; por, për ne shqiptarët, ai la pas një Kryeqytet.
Bosio në Tiranë
Idetë e Bosios mbi konceptimin dhe ndërtimin e qyteteve të parandorisë, nuk kishin kaluar pa rënë në sy të Mussolinit. Për këtë, në prill të 1938-ës ai i dha një audiencë të veçantë arkitektit, ku dëgjoi prej tij eksperiencën e ngritjes së qyteteve të reja në Afrikën Lindore. Bosio e kish marrë miratimin zyrtar. Tashmë ai kishte një status të rëndësishëm si urbanist dhe një mbështetje (jo vetëm potenciale) për të vijuar punën e vet në shkallë të gjërë.
Kur vuri këmbë në Tiranë në korrik të 1939-ës, ai ishte sakaq këshilltar i parë dhe drejtor i Zyrës Qendrore të Edilicjes dhe Urbanistikës. Pikërisht themelimin e një strukture të tillë i pat kërkuar Beninit në takimin e prillit në Romë. Zyra në fjalë, e krijuar nga Bosio, kishte një funksion tejet të centralizuar; ajo ishte një organizëm qendror që administronte, nën direktivat unitare të një arkitekti, të gjitha planet rregulluese të qyteteve të Shqipërisë, por në funksion të saj ishte dhe “kontrolli i aktivitetit ndërtimor e privat në lokalitete të ndryshme të vendit në mënyrë që të mund të mundësohej zhvillimi racional, homogjen dhe i rregulluar me ligj”.
Respekt për traditën
Ky është motivi që Bosio në projektimin e Planit Rregullues të Tiranës propozonte që të ruhej krejtësisht bërthama e vjetër e qytetit “për të mos humbur gjurmët e qytetit të vjetër mysliman”, dhe Tirana e Re, ndonëse projektohej me kritere perëndimore, duhej të ruante në tërësi dhe të fuqizonte me impaktin e saj karakterin e brishtë të “qytetit kopësht”, të cilin për arsye social-historike Tirana për fat e kishte. Ky respekt i Bosios për traditën vendase edhe në urbanistikë, nuk ishte dhe aq karakteristik për të. Respekti ndaj traditës, pa tradhtuar idealet e racionalizmit dhe të funksionalizmit në urbanistikë, iu forcua në Shqipëri.
Këtu ai, ndonëse kishte një pushtet shumë të madh në funksionin e tij (si kryearkitekt i vendit), nuk veproi si në planet rregulluese që i kishin dhënë famë në Afrikën Lindore Italiane, popullatat e së cilës i konsideronte të paqytetëruara dhe primitive. Veç Tiranës, pa humbur kohë Bosio filloi drejtimin e punës për planet rregulluese të Shkodrës, Milotit, Durrësit, Elbasanit, Korçës, Beratit, Vlorës e Sarandës, duke u përqendruar më së tepërmi në ato të Vlorës dhe Elbasanit.
Për fat të keq këto plane, shpesh tepër të detajuara, jo vetëm nuk u zbatuan, por u harruan qëllimisht.
“Arkitektura fashiste”, etiketë absurde
Gerardio Bosio nuk njihet nga shqiptarët. Emri i tij gjendet vetëm nëpër arkiva, ndërsa i publikuar njihet si “arkitekti fashist Gherardio Bosio”, vetëm e vetëm pse ai punoi në periudhën fatkeqe të gabuar. Ai nuk njihet nga arkitektët tanë, pasi nuk bëhej në shkollë, se ishte “fashist”, një mendësi shqiptare që vazhdon edhe sot në politikën dhe shtetin shqiptar. Etiketa absurde “arkitekturë fashiste” penalizoi jo vetëm ndërtesat e realizuara, por edhe idetë revolucionare të Bosios në urbanistikë dhe u censurua pa kuptim studimi i tyre në Universitet.
Përsa jetoi regjimi komunist, qe e ndaluar që brezat e arkitektëve të rinj të dinin përsenë e kapërcimit kulturor që Bosio i bëri Brasinit, në bulevardin “Dëshmorët e Kombit”, kapërcim që la pas citimet dhe stilet manieriste apo të rilindjes europiane për tek linjat e pastra të një racionalizmi reduktivist. Për dhjetëvjeçarë të tërë vepra e arkitektëve italianë në Shqipëri, por veçanërisht ajo e Bosios, u la në harrim, duke mbërritur në një degradim të skajshëm deri ditën kur projekti “kthim në identitet” do t’i vinte ato nën vëmendjen e opinionit, siç fjala vjen, tashmë me sheshin “Nënë Tereza”.
Vepra të arkitektit Bosio në Itali
Restaurimi dhe zgjerimi i Villa La Pietra (Acton Villa), Firence; projekti memorial i Kristofor Kolombit në Santo Domingo; Arredim mobilim në Dhomën e Mikpritjes të Federatës për Lëvizjen e të Huajve Toscana, Firence; restaurim Casa Uzielli, Firence; restaurim i Kishës së Motrave Blue, Firence; projekti i shtëpisë së pleqve në Firence; House Traballesi, Firence; villa Ginori Conti; Cerreto Pomarance; Institutit Italian i Kulturës, Budapest; Casa Della Gherardesca, Firence; Master Plani Dessie AOI në 1936, produksion në Ekspozitën Kombëtare të Shtatë Mjeshtërive, Firence.
Vepra të arkitektit Bosio në Tiranë
Puna e Bosios në Tiranë është një akt heroik i paprecedent; përveç planeve urbanistike, vetëm në Tiranë ai realizoi Universitetin, Akademinë e Arteve, Kolonadën me Institutin Arkeologjik, Stadiumin (sot Qemal Stafa), Kryeministrinë, Hotel Dajtin, Pallatin e Brigadave me gjithë parkun e mobiliet unike të tij, Casa del Fascio, Tiranë, si dhe skicoi trajtat planivolumetrike të Pallatit të Kulturës, Muzeut Kombëtar, etj.
Bosio dhe “kulla shqiptare”
Që në Firence, si pedagog i vizatimit dhe i restaurimit në universitetin e këtij qyteti, kishte njohuri bazë për atë pjesë të trashëgimisë arkitekturore shqiptare që paraqiste më tepër elemente racionale në vetvete. Duke lënë mënjanë skemat orientalizuese të trashëgimisë osmane në vend, Bosio u përqendrua në impaktin dhe figuracionin që “kulla” malësore kish paraqitur për shekuj dhe në ligjërimin e tij të ardhshëm arkitekturor do ta përdorë me sukses një element të tillë kaq përfaqësues për Shqipërinë.
Në këtë frymë ai, në bashkëpunim me P. N. Berardin, ndërton Pavionin e Shqipërisë në Fiera del Levante të Barit duke konceptuar një volum arkitekturor në trajtë të një paralelopipedi kompakt dhe ku nëpërmjet përdorimit të gurit shfaq në këtë pavijon një cilësi fortifikuese duke rivendikuar “kullën shqiptare”, por të trajtuar me çelës modern. Të njëjtën gjuhë arkitekturore, por të emfatizuar sipas një monumentaliteti të shkëlqyer, Bosio fillon të projektojë që në 39-ën edhe Pallatin e Fashos (sot korpusi i Universitetit të Tiranës). Ky objekt, ndryshon rrënjësisht jo vetëm nga Pallati i Kolonadës dhe i Akademisë së Arteve (siç i quajmë sot), por edhe nga Kryeministria dhe akoma më tepër nga Pallati i Brigadave.
Pavarësisht nga kritika ndërkombëtare, jemi të mendimit se kemi të bëjmë jo dhe aq me një kompromis të Bosios drejt formave tradicionale – që në fund të fundit sot kjo nuk konsiderohet më një gabim – por me një qëndrim ndaj regjimit. Në këtë periudhë në Itali, racionalizmi filloi të revizionohej dhe grupimet e arkitektëve në trysninë ideologjike po flisnin gjithnjë e më tepër për një racionalizëm me individualitet dhe jo internacional. Kjo, e thënë me fjalë të tjera, ishte t’i hiqje bazën filozofike krejt lëvizjes moderne e cila kish lindur bash si një international style. Kështu Bosio, që në veprat e tij të fundit në Shqipëri, po prirej gjithnjë e më tepër drejt një skematizimi dhe një purizmi abstrakt, fort i rrallë edhe në arkitekturën italiane të kohës, bën një përjashtim me projektin e Pallatit të Fashios që i shërbente për të marrë licencën e një lirie të skajshme në projektimin e objekteve të tjera të sipërcituara (të gjitha vepra të tij – me ose pa bashkëpunim – përfshirë këtu edhe Stadiumin dhe hotel “Dajti”). Por edhe ky “lëshim” ndaj një monumentalizmi neoimperial dhe figuracioni tradicional që luhatet mes renesansës italiane dhe mesjetës shqiptare, nuk bëhet pa një kriter vetjak.
Që në të ritë e tij Bosio kur fliste mbi raportin mes modernes dhe traditës theksonte se ai ishte për “një arkitekturë të gjallë, që pulson, që paraqet bukurinë e harmonive rioshe larg atyre që quhen proporcione tradicionale…por që identifikohen me bukurinë që mund të krijohet nëpërmjet teknikave të reja, që nuk ecën me kokën mbrapsht dhe sytë e fiksuara në të kaluarën, por sheh përpara dhe vetëm ndonjëherë ndalon për t’u përkulur me respekt mbi veprën e paraardhësve tanë”.
Të veçantat e punës së Bosios
Me një punë intensive në veprimtarinë e Bosios ndihet fryma artistike e fillimit të shekullit të 20-të. Ai projektoi dhe solli në një formë të re dhe moderne vepra në stil të renesansës (1927), neoklasikes (1928), manierizmit (1929), artit nouveau (1930), Bauhausit (1931), ekspresionizmit (1932), racionalizmit (1933), futurizmit (1935). Pas këtyre kalesave kaq të shpejta e mahnitëse, ai ndaloi, në vitet 29-30, tek “stili ndërkombëtar”, të cilit i mbeti besnik gjithë jetën, udhëhequr prej bindjes së Sant’Elias se “në jetën moderne procesi i zhvillimeve stilistike në arkitekturë ndalon. Arkitektura shkëputet nga tradita dhe rifillohet doemos nga e para”.
Ndryshe nga në Gjermani, në Itali fashizmi toleroi dhe la “dorë të lirë” në art. Në këtë klimë i ra të punonte edhe Bosios si artist, si arkitekt dhe si urbanist. Ai do të shfaqej me talentin e tij sidomos në punimet e Tiranës, të cilat shënojnë dhe pjesën e fundit të aktivitetit të tij në atë jetë të shkurtër që pati.
Rikthimi i bulevardit në identitet, Bosio, një “lexim mes rreshtash”
Sheshi “Nënë Tereza” para godinës qëndrore të Universitetit të Tiranës këto ditë po kthehet në identitet, njëlloj siç është projektuar dhe ndërtuar nga arkitekti italian Gerardio Bosio. Rikonstruktimi i këtij sheshi dhe ruajtja e vlerave të dikurshme të tij janë në një farë mënyre edhe një homazh nderimi për atë që e projektoi dhe e ideoi, Bosion e famshëm. Dhe si për ta përligjur vjen edhe një ogur i mirë, në këtë shesh që mban edhe emrin e Nënë Terezës, do të mbahet mesha e Shenjtë në Ditën Botërore të Paqes nga Papa Françesku, në vizitën që ai do të organizojë në Tiranë gjatë këtij muaji.
Nuk e dimë a do të nderohet dhe përmendet edhe Bosio në këtë rast, sidoqoftë do të qe gjëja më e mirë që do të bëhej. Por edhe po nuk u bë, emri i tij “lexohet midis rreshtave”, në fasadat e godinave dhe shkallareve për rreth.
Me eliminimin e “kolonave”, lokaleve për rreth, shatërvanit, ky shesh do të ketë konfiguracionin e dikurshëm.Ndërhyrjet rehabilituese parashikojnë nivelimin e sheshit qendror koherent me kontekstin arkitektoniko-urbanistik të projektit fillestar. Shkallaret që rrethojnë sheshin do të restaurohen tërësisht, pjesët e munguara të travertinave do të zëvendësohen me të njëjtin material dhe trotuaret do të plotësohen me mozaikun e veshjes sipërfaqësore. Fasadat e objekteve që ballafaqohen me sheshin do të pastrohen plotësisht. Objekteve të Universitetit Politeknik të Tiranës, Akademisë së Arteve, Qendrës së Studimeve Albanologjike dhe Rektoratit do t’u kthehet hijeshia e pamjes së tyre fillestare.
Janë duke u mbjellë pemë dekorative të larta, ndërsa ndryshime pritet të pësojë edhe ndriçimi në këtë shesh. Në këtë punë madhore është përfshirë edhe Pallati i Kongreseve, i cili do t’i nënshtrohet restaurimit gjithashtu .
PS:E dergoi per DIELLIN: Bardhyl SELIMI/