Flora Nikolla – Page 6 – Dielli

Hiperealizmi genetik i Agim Sulaj

February 17, 2014 by dgreca

Ne foto:Karikatura “Politikani dhe qytetari”, me te cilë artisti shqiptar u vlerësua nga OKB/

Nga Flora Nikolla/- Artisti shqiptar me banim në Itali, Agim Sulaj, është përzgjedhur të jetë pjesë e jurisë në Festivalin e gjashtë ndërkombëtar të Arteve Vizive që zhvillohet nga data 17-24 shkurt në Teheran. Sulaj, një artist i njohur në të katër anët e botës, fitues i disa dhjetra çmimeve prestigjoze në konkurset e karikaturës e grafikës humoristike, është anëtar i jurisë që vlerëson këtë gjini të artit, në këtë event që organizohet për të gjashtin vit me radhë në kryeqytetin Iranian.

“Iranianët janë dashamirës të kulturës. Artistë nga ky vend janë të njohur në botë për artin në përgjithësi e karikaturën në veçanti”, tregon për ATSH-në artisti shqiptar.

Më shumë se 150 artistë nga 55 vende të ndryshme kanë paraqitur punët e tyre në Festivalin ndërkombëtar të Arteve Vizive, që përveç kategorisë së karikaturës, përfshin edhe posterin më të mirë, fotografinë më të mirë dhe ilustrimin më të mirë, të cilat do të përzgjidhen nga juritë respektive.

Në karierrën e tij si artist, Agim Sulaj numëron mbi 60 çmime ndërkombëtare, Vitin e kaluar shënoi disa të tilla, ndër të cilat ai veçon çmimin e marrë nga Organizata e Kombeve të Bashkuara, në 15 dhjetor 2013, për karikaturën “Politikani dhe qytetari”.

Agim Sulaj, artist i përmasave ndërkombëtare, ka mall për Shqipërinë, Tiranën, por edhe për Vlorën, qyteti i Adriatikut dhe Jonit ku u rrit. Fitues i të paktën 60 çmimeve ndërkombëtare Sulaj, i cili jeton në Rimini në Itali, rrëfen historinë e jetës së tij, lidhjen me pikturën dhe karikaturën, bashkëshoqërueset e tij të pandara. “Në historinë e jetës sime artistike, deri tani janë rreth 200 vepra, që janë vlerësuar në botë”, thotë Sulaj, i cili ka nostalgji për Tiranën e rinisë së tij, rrugicat, glikotë, byrekun e gjyshes në shtëpinë e së cilës u rrit. Për karikaturën me temë të mprehtë sociale, por dhe për pikturën e tij hiperealiste, Agim Sulaj thotë se “të dyja ndihmojnë njëra- tjetrën”. “Profesioni dhe puna më kanë shpëtuar nga megalomania raciste në Itali”, vijon duke shtuar se “njerëzit ndryshonin opinionin për Shqipërinë duke parë punët e mia”. Ai kujton ende me dhimbje se ”dita që hipa ne tragetin Vlorë- Brindisi ka qënë një dramë e vetmuar, e përmalluar duke parë bregdetin e mrekullueshëm të më largohej para syve në horizont”.

E kujtoni pikturën tuaj të parë?

Piktura ime e parë ka qënë një portret i Heroit Kombëtar Gjergj Kastriot Skëndërbeu dhe më pas vizatime nga natyra, subjekte nga fantazia, disa prej të cilave u publikuan në revistën e njohur të asaj kohe “Fatosi”. Këtë aftësi, falë përkrahjes së prindërve të mi, e zhvillova më tej në kurse e mësime private të asaj kohe. Mësuesit e parë kanë qënë Sabaudin Xhaferri, Nestor Jonuzi, etj.

Sa është fondi i pikturave që keni sot…?

Me një numër të saktë nuk mund t’ju përgjigjem, por di të them se fondi i tabllove, duke përfshirë pikturën në vaj dhe shumë ilustrime e karikatura, është i madh. Në historinë e jetës sime artistike, deri tani mund të përmend rreth 200 vepra, që janë vlerësuar në botë e më kanë bërë të njohur. Teknika ime ka proçedura të gjata, deri sa të perfundoj. Prandaj edhe pse pikturoj përditë, veprat e mia janë rreth 30-40 piktura dhe karikatura në vit.

Ju punoni hiperrealizëm, gjini e konsideruar e vështirë në pikturë?

Teknika në një mënyrë hiperrealiste ka qënë që në fillim pjesë e genit tim artistik. Që në fillime, arti im është prirur për ta bërë objektin sa më të gjallë e të vërtetë. Kjo teknikë shoqëron karikaturën time ose ta quajmë artin e satirës. Në Shqipëri kanë qënë dhe janë të rrallë artistët të cilët punonin në këtë gjini. Rruga ime është perfeksionuar në mënyrë private duke punuar në “plein air”, përgjatë bregdetit të mrekullueshem të Vlorës. Mbaj mend se rrija ditë e orë duke analizuar grimcat e shkëmbinjëve apo lëvoret e ullinjve rreth kodrave të qytetit bregdetar. Kur erdha në Itali ky stil u perfeksionua dhe më shumë, duke parë dhe ekspozuar veprat e mia me artistë të mëdhenj në këtë gjini si, Odd Nerdrum, Istvan Sandorfi, Luciano Ventrone, e të tjerë si Baltus, Motraj, etj. Kjo mundësi ekspozimi mu dha falë përkrahjes së Tiziano Forni, drejtor i galerise së Artit Forni, në Bolonjë.

Punoni shumë dhe karikaturë … Ku bashkohet dhe ndahet karikatura me pikturën …?

Në karikaturë jam përfshirë “rastësisht”. Gjatë kohës që studioja në Akademinë e Artit në Tiranë, mësuesi im Sabaudin Xhaferri më prezantoi me karikaturistët e artistët e satirës së revistës “Hosteni” dhe me kryeredaktorin e saj, Niko Nikolla. Mbaj mend në ato vite të kem njohur Zef Bumçin, Dhimitër Ligorin, Iir Pojanin, Bardhyl Ficon e Shtjefen Palushi. Puna dhe stili i tyre ngjalli tek unë genin e fshehur të kritikës nëpërmjet artit e vizatimit. Kështu fillova të rritem e maturohem duke udhëtuar i mbështetur në dy këmbë, pikturën e karikaturën. Piktura e karikatura ime teknikisht ngjajnë me njëra-tjetrën, ndërkohë ndryshojnë në mesazhin e tyre. Karikatura tek unë është një mjet i fuqishëm për të kritikuar problemet e ndryshme të botës, ndërsa piktura trajton subjekte intime të fëmijërisë apo një lloj malli për vendlindjen dhe mbresat e viteve të para të vegjëlisë. Të dyja ndihmojnë njëra- tjetrën e pasurojnë gamën e profilit tim artistik.

Si do ta përkufizonit një karikaturë?

Karikatura është kritika ndaj fenomeneve negative të shoqërisë apo personave të veçantë. Humori është arma e mprehtë nëpërmjet të cilit shprehen mesazhet më humane. Njeriu dhe fati i tij, uria dhe e ardhmja, emigrimi dhe dëshira për një botë të paqtë, këto janë disa nga mesazhet e karikaturës sime. Nuk mund të rri pa përmendur hapat e mia të parë në revistën e njohur “Hosteni”. Mund t’i quaj pa frikë artistët e karikaturës në ato vite mjeshtra të cilët ndikuan në formimin tim. Përfitoj nga kjo intervistë të falenderoj Niko Nikollën, i cili me këmbënguljen e tij më nguliti dhe forcoi besimin në punën time, duke siguruar kështu sukseset e mia të ardhshme. Këto suksese filluan që me çmimet e para të “Hostenit” e deri më sot, në të gjitha kontinentet, duke filluar me Amerikën e Gjermaninë, Turqinë e Hollandën, Belgjikën e Kinën, Rusinë e Francën, Luksemburgun e Kubën, Italinë e Portugalinë, Spanjën e Iranin, Sirinë e Azerbajxhanin etj. Një pjesë e këtyre sukseseve i takon dhe shkollës shqiptare të karikaturës që u personalizua me bërthamën e shëndoshë të revistës “Hosteni”.

Mendoni se në suksesin tuaj në Itali ka vend edhe shkolla e piktura shqiptare?

Në përgjithësi mendoj se shkolla shqiptare e artit të pikturës ka qënë një shkollë mjaft edukative për formimin tim. Natyrisht, jo të gjitha mësohen në shkollë, apo akademi. Di që kam punuar shumë duke gërshetuar studimin akademik me punën e lirë personale. Më pas, në Itali bazat e fituara u përmirësuan dhe struktura ime artistike gjeti një shkollim tjetër, ta quajme atë të përballjes me artistë të mëdhenj dhe dëshirës për të bërë pjesë në këtë grup artistësh. Rezultati i punës sime është konkretizuar në ekspozitën e madhe “Europeo Erranti” në Bolonjë, në Galerinë Forni, ku pikturat e mia qëndronin bashkarisht me artistë të famshëm si Baltus, Igor Mitoraj, Giacometti, Odd Nerdrum, Sandorfi, etj.

Keni mbi 20 vite që i keni ikur Shqipërisë… Mendoni se keni bërë mirë që keni ikur?

Si artist mendoj se kam bërë mirë, për vetë faktin, se Italia dhe më pas shtete të tjera përmirësuan e mprehën vëzhgimin e temperamentin tim artistik. Ekspozitat, muzeumet janë një shkollë tjetër që për fat të keq na u mohua gjatë sistemit monist. Kontakti i gjallë me kulturën të mëson diçka tjetër që as shkolla dhe disa herë dhe puna nuk mund të ta japin. Megjithatë mungesa e vendit tënd është shpesh një mangësi njerëzore plot peshë e brejtje, të cilën mundohem ta heq apo lehtësoj përmes punës dhe krijimtarisë artistike.

Si e shihni sot Shqipërinë?

E shoh gjithmonë me mall dhe ardhjet aty, ndonëse të pakta, me mbushin me kujtime e mbresa të vagëlluara. Për fat të keq shumë ndërtime e betonarme është derdhur në rrugët e Tiranës e Vlorës dhe shpesh më duket se kam ardhur në një vend tjetër, larg vendit tim. Kujtimet e fëmijërisë sime, rrugica, lagjet plot diell, zhurmat e mëngjeseve janë zhdukur dhe vendin e tyre e kanë zënë ndërtimet që i kanë hequr Shqipërisë nostalgjinë e mallin. Megjithatë, Shqipëria mbetet një vend i mrekullueshëm për t’u njohur, qoftë si temperament njerëzor, qoftë si bukuri natyrore.

Kur vizitoni Tiranën çfarë shihni dhe çfarë rikujtoni?

Në Tiranë kam kaluar një periudhë gati 15 vjeçare. Aty kam kryer shkollën e mesme artistike e më pas Institutin e Lartë të Arteve. Jetoja në ato vite të gjyshja, e cila banonte në fund të rrugicës “Naim Frashëri”. Shkollën e mesme e kreva në shkollën “Mihal Grameno” dhe më pas konkurrova në Liceun Artistik “Jordan Misja” ku nuk fitova. Prandaj u detyrova të kryej shkollën artistike të mbrëmjes. Në këto vite i kam rënë Tiranës në çdo cep e rrugicë. Punimet e mia të asaj kohe ishin kryesisht akuarele dhe vizatime. Mbaj mend, si tani, portat prej druri ku trokisja për të kërkuar një karrige, ku mund te ulesha për të pikturuar, diku brënda avllisë rroba të ndera, çarçafë të bardhë që defrenin të varur në diell. Një gliko e ëmbëlsonte punën time, e dhënë nga një dorë gjysheje apo nëne, gjatë orëve të punës në muret e portonet e Tiranës. Nuk do ta harroj kurrë Tiranën në rrugicat e së cilës jam rritur. Portrete të shumta kam bërë ato vite. Thjesht një trokitje tek shtëpia e Prof. Zihni Sakos, një tjetër portret në shtëpinë e Kadri Roshit, në rrugën e Durrësit. Më pozoi me atë vështrimin nga dritarja, pinte kafenë dhe më thoshte puno …, puno e qeshte me të madhe. Kur kthehesha në shtëpi, gjyshja më vinte me tavën e byrekut në duar e më thoshte, “po ç’u bëre morë djalë … u err… !!!”. Ditët e Tiranës mbylleshin me vrullin e një dëshire për t’u zgjuar sa më pare, për të thithur si i etur ajrin e rinisë së parë. Diku, tek kthesa e unazës banonte Edi Rama. Kemi kaluar bashkë një periudhë të bukur arti e rinie. Kemi ndarë së bashku byrekun e gjyshes sime e glikon e gjyshes së tij. Shpesh i thërrisja nga oborri i pallatit ku banonte, gjithmonë rreth orës 2 të drekës, duke e ditur që të tijët flinin në atë orë. Pas disa minutash dilte në ballkon me atë buzëqeshjen e tij pa zhurmë dhe bisedonim tek shkallët gri të pallatit. Tirana … më lidh më “Hostenin”, më lidh më Niko Nikollën, mbledhjet e mëngjesit, fytyrën e Taqos, (Dhimitër Ligorit), Ilirin, Gaqon, Dionis Bubanin e Filip Çakulin. Kopertinat e mia të asaj kohe ilustronin një realitet ku pushteti i kravatës ishte i pranishëm në çdo qelizë të jetës. Kam satirizuar në atë kohë servilin e burokratin, karrieristin e të paaftin. Niko Nikolla, kryeredaktori historik i revistës “Hosteni”, kishte krijuar një ambient perfekt për karikaturistët. Ne nuk na mungonin si baza materiale dhe ngrohja. Më ka mbajtur shumë pranë dhe shpesh gjatë punës vinte poshtë e qeshte me vizatimet e mia. Lexo bre me thoshte, hap gazeta, nxirr tema.

Ju jeni nga Vlora ku edhe u ngrit Flamuri Kombëtar në 28 Nëntor 1012. Ç’përfaqëson Vlora e dy deteve për ju?

Unë u linda në Tiranë, më 6 shtator 1960. Kur isha 2 vjeç, im atë u transferua në Vlorë e prej atëhere mbetem aty. Familja ime më ka futur në gjak dashurinë për qytetin e historinë e tij. Vlora ka qënë burimi im i parë artistik i artit. Natyra e mrekullueshme e qytetit, në ato vite e pandotur në ajër e natyrë, u bë frymëzimi im i parë i krijimtarisë. Të gjitha arritjet ia dedikoj punës në këtë qytet. Kujtimet e mia janë të vagëlluara, por mbaj mend ekspozitën e parë në shtëpinë e kulturës, rrethin e vizatimit, mësuesit e parë, studion e Nestorit, Skënderit, Agronit. Aromën e parë të ngjyrave të vajit e kam ndier në shtëpinë e pionierit dhe nuk do ta harroj kurrë. Qyteti i Pavarësisë, në ato vite, kishte një rreth të mirë artistësh e studiot e tyre ishin përherë me tablo të reja, objekt frymëzimi për mua. Shtëpia e vogël e ngritjes së flamurit ka qënë në ato vite një pikë takimi imja me vendin e historinë e qytetit. Për shumë kohë ka qënë ekspozuar aty një tablo imja, me titull “Abetarja”. Shpesh pushimet e mia i kaloj aty dhe shpesh më vjen keq që kam ikur. Mendoj se dita që hipa në tragetin e parë Vlorë- Brindisi ka qënë një dramë e vetmuar, e përmalluar duke parë bregdetin e mrekullueshëm të më largohej para syve në horizont.

Si mund ta përkufizoni ju emigracionin?

Shpesh emigracionin e kam prezantuar mirë në veprat e mia e në shumë vizatime si “I huaji”, “Shtëpia e emigrantit”, etj. Dhe ato kanë qëlluar në shënjë këtë plagë sociale që e ndan njeriun me vendin e tij dhe e tjetërson, duke e kthyer në një numër pa histori e të kaluar. Jam i lumtur, vërtet, që shumë vepra të mia mbi emigrimin kanë fituar e janë vlerësuar me çmime ndërkombëtare.

Po Italinë si vend …?

U vendosa në qytetin e Riminit pasi çela një ekspozitë në Meting di Rimini, një aktivitet i rëndësishëm që i kushtohet çdo vit miqësisë e kulturave të popujve. Profesioni dhe puna më kanë shpëtuar nga komplekset megalomane raciste që në vitet e para ka qënë i theksuar në këtë vend. Njerëzit ndryshonin opinionin për Shqipërinë duke parë punët e mia. Shpesh u dukej se ne ishim njerëz të pa shkolluar e pa kulturë. Italia është bërë tashme si atdheu im i dytë. Për shumë vite mendoja në shqip e përgjigjesha në italisht. Tani po ndodh e kundërta. Kam një pjesë të mirë të jetës në këtë vend të artit, i cili, dua ta theksoj, ka qenë bujar e dashamirës me mua e artin tim.

Sa çmime keni marrë gjithsej?

Çmimet e mia fillojnë kur isha 25 vjeç e kur bashkëpunoja me revistën humoristike “Hosteni”. Më pas në Itali, Cuneo, Tolentino, Marche, Fano, Rimini… Pastaj nëpër botë. Numëroj mni 60 çmime, pa përmendur titujt e vlerësimet që i dedikohen veprave të mia në aktivitete e promocione të artit të pikturës apo humorit. Kam qënë prezent në marrjen e tyre dhe kam ndier krenari dhe sadisfaksion në ceremonitë e organizuara. Mund të përmend Portugalinë, Turqinë, Spanjën apo Gjermaninë, Belgjikën e Francën.

Ku ndodhen sot pikturat tuaja, në sa galeri apo muzeume, dhe a mund të tregoni ndonjë histori të veçantë që lidhet me to…?

Pikurat e mia ndodhen kryesisht në koleksione private dhe në disa muzeume apo institucione publike, si muzeu “Ali Pashai” në Janinë, Muzeu Norman Rockëel në SHBA, ne selinë e Kombeve të Bashkuara në Nju Jork. Kam dhe ruaj edhe vlerësimin e diplomat e dhëna personalisht nga Sekretari i Përgjithshëm i kësaj organizate, zoti Baan Ki Moon. Mund t’ju përmend historinë e tablosë së pare, kushtuar Ali Pashë Tepelenës, që sot ndodhet në muzeun dedikuar kësaj figure në Janinë të Greqisë. Ishte viti 1989. Isha në Vlorë në atë periudhë kur vendosa të bëj këtë tablo që prezanton dërgimin e kokës së prerë të Aliut para sulltanit. Tabloja kishte përmasa të mëdha, rreth 280cmx180cm. Këtë tablo e dërgova në Tiranë, në Galerinë Kombëtare, dhe komisioni i atëhershëm nuk e ekspozoi pasi gjeti të meta ideore. Në ato vite nuk kishte mjete për të transportuar veprën e për shumë kohë kjo tablo ka qënë e hedhur në magazinat e uzinës “Enver”. Kur shkova për ta marrë nuk e njoha më veprën time. Ishte komplet e bardhë nga pluhuri i allçisë, korniza e deformuar, telajo e shqepur në një anë. Shpenzova më shumë kohë për ta pastruar e sistemuar se sa koha që më ishte dashur për ta bërë atë vepër. Për fat, një burrë i moshuar, gjiton me mua, kishte qënë në Janinë tek të afërmit e më thotë: “Po të duash i dërgojmë një letër muzeut të Ali Pashait në Janinë. Ndoshta e marrin ata”. I bëra tablos një foto me ngjyra. Një miku im italian e lau në Brindisi e ma nisi me postë. Letra u nis. Pas pak kohësh më vjen postieri, një djalë i lagjes, dhe më sjell me një frymë letrën e Janinës, ku ndër të tjera më kishin lënë një ditë takimi në Kakavijë për të parë pikturën, pasi në foto ju kishte pëlqyer. Gjeta një makinë, një zis që po lëngonte në hekurishtet e parkut të makinave të Vlorës, e një shofer që nuk më premtonte se do arrinim në Kakavijë me atë makinë rrangallë. Udhëtuam natën. Unë sipër makinës ku mbaja me dorë tablonë, ose me mirë kokën e Pashait, e ai brënda që luftonte me marshet e makinës. Kujtoj rrugët e Qafës së Poçemit, rrugë të paasfaltuara e mjerane, me një dritëz agimi në fund dhe me një vesë mëngjesi që po më plevitoste. Për fat arritëm në Kakavijë në orën 10:00 të mëngjesit. Në ato vite, Kakavija kishte dy pika doganore, mjaft kontroll e rregull. Përfaqësuesit e bashkisë së Janinës erdhën në orar e kur panë tablonë lëshuan një gjest pëlqimi e habie. Bukur… sa kushton? ishte pyetja e tyre e parë. Ramë dakord për çmimin e më pas të nesërmen erdhën me një makinë të re, jo si zuk-u ynë. Dy punëtorë të ngarkuar nga pala greke e vendosë pikturën me kujdes në makinë. Duke parë tablonë që më largohej nga sytë e vetmja fjalë që thashë ishte “shpëtove o Ali, rrugë të mbarë”. Që atëherë kjo vepër qëndron në sallën e muzeut ku është vizituar nga qindra e mijëra turistë e artëdashës.

Si e konsideroni nismën e AE?

Nisma e juaj është e veçantë, e bukur dhe për ne që jetojmë larg ka një vlerë simbolike të madhe, sepse Shqipëria kujton dhe nderon punën e aftësinë e bijëve të saj në emigrim. Kjo nismë do të bëhet më e plotë jo vetëm me bashkëpunimin tonë, që besoj se nuk do të mungojë, por në radhë të parë edhe me ndihmën e institucioneve përkatëse në Shqipëri. Besoj se do të jetë një aktivitet i mrekullueshëm. Ju faleminderit dhe ju uroj mbarësi.

Letërsia te Ardian- Christian Kyçyku: pak para se të lindte/pak para se të vdiste

February 14, 2014 by dgreca

Nga Flora Nikolla/- Një zë i njohur i letërsisë shqipe bashkëkohore, Ardian Chrihstian Kyçyku është një krijues polivalent që lëvron me sukses të gjitha gjinitë, romanin, tregimin, dramën, esenë…! Deri më sot është krijues i mbi 30 veprave të botuara në shqip dhe rumanisht, të vlerësuara me çmime kombëtare dhe ndërkombëtare. Më i fundit është çmimi kombëtar i letërsisë “Penda e Argjendtë” 2012 për vëllimin me tregime “Perla”, me motivacionin “Për kërkimin, guximin dhe përputhjen e kënaqësisë së shkrimit me kënaqësinë e leximit”.

Bashkëthemelues dhe president ekzekutiv i European Academy of Performing Arts, shkrimtari shqiptar i cili prej gati dy dekadash jeton në Bukuresht ka botuar së fundi në rumanisht “Comunicare in-humanum est” (ese dhe studime interdisiplinore), “My last Million”- antologji dhe spektakël i poezisë ballkanike; “Outizëm dhe pagjumësi” – studim imagologjik, letrar dhe semiotik mbi disa autorë të shqipes. Të tjerë presin radhën për botim, pasi sikurse shprehet Ardian Kyçyku “herë presin librat radhën, herë unë…”

Pak para se të lindte dhe pak para se të vdiste ai thotë se ka kuptuar dashurinë e tij për letërsinë. Tregon se romanet e tij, “Mortët”, “Një fis i lavdishëm e që jep shpirt”, “Engjëjt e tepërt”, “Kristali dhe hienat”, “Home”, “Puthmë, skelet”, “zv.Libri”, “Vdekja shkruan me dy duar” kanë nisur njëherësh me titujt. Kurse “Sy”, “Nata pas vitit zero”, “Vend për një kukull të vetme”, “Qielli në zarf”, “Një botë më tutje” etj., janë mbyllur nga titujt. Por, gjithsesi, në këtë odise veprash kur e pyet se cilën do të veçonte thotë se ndoshta epopenë “Mahnitja e papagajve” që e ka shkruar në vitin 1991 në shqip dhe që ende nuk është botuar. Në historinë shumëshekullore të arsimit të lartë rumun, Ardian Kyçyku është i pari rektor i huaj i Universitetit Rumun. Sipas mediave shqiptare, Senati i Universitetit Rumun të Shkencave dhe Arteve (URSA) “Gheorghe Cristea” në Bukuresht, me një staf prej 25 pedagogësh, e zgjodhën njëzëri rektor të këtij universiteti… Bashkëthemelues i revistës Haemus në Rumani ai tregon se ”tim eti dhe mua na e fali Zoti këtë hapësirë kulturore që mban emrin Haemus dhe ne mundohemi ta çojmë deri atje ku mundet njeriu”. Por, në një farë mënyre, historia e shkurtër e revistës Haemus mund të kqyret edhe si një dramë e disave që nuk qëndruan dot në atdhe dhe e atyre që nuk ikën dot nga atdheu…

Si dhe kur e kuptuat dashurinë tuaj për letërsinë?

Më duket se përgjigja më e ndershme, në frymë letrare, do të ishte: pak para se të lindesha- pak para se të vdisja.

Cilët janë elementët që në tërësi përbëjnë dhe formëzojnë jetën e një shkrimtari profesionist?

Je shkrimtar kur nuk je asgjë tjetër, por edhe kur vetëm shkrimtar nuk je dot. Nga gërshetimi i këtyre dy jetëve të skajshme më duket se fitohet ai vështrim që përshkon kohërat dhe muret e së dukshmes dhe së tashmes.

Cilët janë personazhet tuaja, si lindin dhe si zhvillohen ata? A ju interesojnë personazhet nga pikëpamaja psikanalitike, apo …?

Pas një çasti të caktuar, po e quaj edhe numër faqesh të shkruara, është e vështirë ta ndash personazhin nga gjendja. Letërsia e ka zhvendosur tashmë forcën e rëndesës. Në thelbin e vëmendjes së saj nuk ka si të jetë më tipologjia, ndoshta ngaqë njeriu i sotëm ka kapërcyer çdo cak që e ruante brenda njeriut dhe shpesh kopjon gjendjet nëpër të cilat jeton, ose vdes pa e kuptuar. Psikanaliza u quajt me të drejtë një sëmundje që e pandeh veten ilaç. “Ata mburreshin se i kanë të gjitha ilaçet, unë nuk vuaja nga asnjëra prej sëmundjeve”. Më qartë se ç’e kam shkruar këtu, zor ta them.

Si lind një vepër tek ju? Çfarë ju nxit të shkruani…?

Për mua një vepër nuk lind, por vjen të vdes sa më hijshëm. Më duken teatrale dhe të pagëlltitshme shprehjet për librin që është si fëmija, dhembjet e krijimit si ato të lindjes etj, etj. Ngaqë shpesh ajo që kam në shpirt e në kokë ndryshon prej asaj që më del nga pena. Më tepër se një mamie, unë i ngjasoj një prifti që ndihmon t’i dalë shpirti sa më bukur dikujt (librit përkatës) dhe të lërë në kujtesë gjurmë të bukura.

Si dhe kur e përcaktoni titullin e librit? Komentoni me miqtë kur shkruani?

Varet nga libri. Romanet “Mortët”, “Një fis i lavdishëm e që jep shpirt”, “Engjëjt e tepërt”, “Kristali dhe hienat”, “Home”, “Puthmë, skelet”, “zv.Libri”, “Vdekja shkruan me dy duar”, për shembull, kanë nisur njëherësh me titujt. Kurse “Sy”, “Nata pas vitit zero”, “Vend për një kukull të vetme”, “Qielli në zarf”, “Një botë më tutje” etj., janë mbyllur nga titujt.

Keni shkruar mbi 30 vepra në shqip e rumanisht. Cilën prej tyre do të veçonit?

Ndoshta epopenë “Mahnitja e papagajve”, që e kam shkruar në vitin 1991 në shqip dhe që nuk është botuar ende.

Në veprat tuaja ka edhe nota të realizmit magjik, nota që janë pa kursim në qytetin tuaj të lindjes, Pogradec… Sa i pranishëm është ky qytet në krijimtarinë tuaj?

“Realizmi magjik” është koncept i kritikës letrare dhe i është ngjitur stilit të disa prej librave të mi në mungesë të një togfjalëshi më të frymëzuar. Në trajtën e vet të kulluar “realizmi magjik”, të cilin gjithmonë e kam quajtur “mbijeta, ose jeta që nuk shihet me të parën”, gjendet në folklorin ballkanik, veçanërisht në atë shqiptar. Shumicën e librave e kam shkruar nga brenda Pogradecit, atij të përjetshmit, ku në moshën 4 vjeçare shkrova për herë të parë në shqip dhe ku për fat ende nuk më ka shterur fëmijëria. Sa i përket historisë së letërsisë, trajta të Pogradecit të përhershëm gjenden në të gjithë librat e mi, në disa gjuhë, përtej çdo mitizimi të vendlindjes dhe brenda së vërtetës se “shumë e do Zoti botën që ndryshon pak” (në krahasim me botën siç e ka krijuar Ai).

Kritika rumune e ka vendosur veprën tuaj në një vend nderi, pranë emrave si Markezi, Gogoli, Kafka, Istrati, Dostojevski, etj, ndërsa praninë tuaj në letërsinë rumune e ka vlerësuar edhe si një hapje të kulturës rumune ndaj bijsh që vijnë nga kultura të tjera, që kanë kaluar mes përvojash të hidhura Ballkanike… Si do t’i komentonit analizat e tyre? Me cilën shprehje jeni më dakord?

Padyshim që vlerësimet më nderojnë, por jam kujdesur që të mos i afrohen rrezikshëm punës sime të përditshme.

Jeni specializuar në Universitetin e Bukureshtit për letërsi të krahasuar dhe botërore. Si ndiheni kur shkruani në rumanisht dhe si kur shkruani në shqip, dy gjuhë për të cilat thuhet se kanë përafrime në strukturën e tyre të brendshme?

Shqipja dhe rumanishtja janë dy gjuhë të rralla dhe vërtet kanë të përbashkëta, por janë të paktën nga ana letrare mjaft të ndryshme. E shkruara në dy gjuhë të qarkullimit të kufizuar, – ndonëse bëhet fjalë për mbi 30 milionë lexues të mundshëm, – është një ngjarje tejet vetjake, pak a shumë si dashuria, ose vdekja, dhe çdo përcaktim do të mbetej i pakapërdishëm për lexuesin. Tema e doktoratës sime ishte “Drejtime të modernizmit evropian dhe jehona të tyre në letërsinë shqipe në mes dy luftrave”. Ishte studimi i parë dhe më i zgjeruari në rumanisht i disa prej klasikëve të shqipes (Konica, Poradeci, Koliqi, Kuteli, Fishta, Migjeni) në marrëdhënie me letërsinë evropiane. Nga periudha e doktoraturës në universitetin e Bukureshtit pata fatin të mësoja shumë gjëra duke nisur me mekanizmat që kritika përdor për të nxjerrë dhjamë nga pleshti, duke vijuar me mangësitë e brendshme të disa autorëve dhe letërsive “të mëdha” e duke mbaruar me sprovat që u janë dashur të përballojnë letërsitë e ashtuquajtura “të vogla” gjatë një globalizimi (gloBanalizim e kam quajtur diku), që ka nisur shumë më herët nga sa duket.

Shqipëria dhe Rumania, tradicionalisht, kanë pasur marrëdhënie shumë të mira kulturore dhe historike mes tyre… Aktualisht si i shihni këto marrëdhënie? A ka bashkësi shqiptarësh në Rumani dhe cili është komenti juaj për këtë bashkësi?

Unë nuk kam asnjë lidhje e marrëdhënie me politikën e sot-it dhe kam pasur fatin të jetoj vetëm në vijim të lidhjeve të kahershme shqiptaro-rumune. Thuhet me të drejtë se bashkësia e këtushme shqiptare, dikur, ka ndikuar thelbësisht në bërjen e Shqipërisë moderne. Kjo mjafton që çdo bashkësi e tanishme të bëjë aq sa mundet vetëm për të mos njollosur kujtimin, ose amanetet e paraardhësve. Për fat të keq, edhe këtu shumica e anëtarëve janë si puna e brirëve në thes: secili pandeh se i përket një tjetër koke, ose se është koka e të gjithë brirëve. Prandaj ata që janë zgjedhur të kryejnë diçka me vlerë mund të punojnë në paqe.

Në historinë shumëshekullore të arsimit të lartë rumun, për herë të parë një i huaj zgjidhet rektor universiteti në Rumani. Sipas mediave shqiptare, Senati i Universitetit Rumun të Shkencave dhe Arteve (URSA) “Gheorghe Cristea” në Bukuresht, me një staf prej 25 pedagogësh, ju zgjodhi (njëzëri, me vota të fshehta) rektor të këtij universiteti. Mesa di, Mitrush Kuteli ka qënë drejtor i Bankës Bujqësore të Rumanisë. Duket si një vazhdim fisnik i traditës poradecare e gjitha kjo…?

Arritjet e shqiptarëve në Rumani asnjëherë nuk kanë qënë të pakta. Mitrush Kuteli arriti drejtor në Bankën Bujqësore të Rumanisë; Vangjel Zhapa, – një ndër më të pasurit shqiptarë të Evropës, – ndihmoi Veqilharxhin për botimin e abetares, dhuroi të holla për themelimin e Akademisë Rumune, për hartimin e të parit fjalor enciklopedik rumun etj; familja Gjika i fali Rumanisë plot 11 princër e sundimtarë, një humaniste të rangut evropian, Elena Gjikën, një prift e martir, Monsinjorin Vladimir Gjika etj; Viktor Eftimiu nga Boboshtica ishte drejtor i Teatrit Kombëtar Rumun dhe anëtar i Akademisë Rumune. Shembujt janë të shumtë. Po për mua ka po aq rëndësi fakti se Himni Kombëtar i Shqipërisë u krijua këtu, që Lasgushi e Mitrushi shkruan e botuan këtu disa nga kryeveprat e letërsisë shqiptare moderne, që disa nga veprat e Naimit u botuan së pari në Bukuresht, por edhe që tim eti dhe mua na u dha të shkruanim e botonim këtu mbi 40 tituj librash shkencorë e letrarë, në të dyja gjuhët, që revista Haemus erdhi në numrin e saj të 50-të, me mbi 5 mijë faqe, që Shtëpia Botuese Librarium Haemus ka nxjerrë tashmë nga shtypi disa kolana letrare, historike, dialogje, kujtime, antologji autorësh e poezish, në radhë të parë nga kulturat shqiptare dhe rumune.

Cila është marrëdhënia juaj me botën e studentëve, këtë herë si pedagog pasi ju jepni lëndët Elemente të kulturës dhe qytetërimit ballkanik, Fenomeni Audio-vizual, Imagologjia etj…

I kam quajtur gjithmonë studentët “kolegë të ardhshëm”. Shumica e tyre punojnë tani në pika kyçe të shoqërisë rumune, ose evropiane. Ndjek prej vitesh një parim të cilin e kam emërtuar “tryeza e rrumbullakët me një cep të vetëm”, ku gjithçka mund të diskutohet hapur, por pa u harruar se atje ku hyjnë shumë mamí, siç thotë populli, foshnja del e gjymtë. Në lëndën Elemente të kulturës dhe qytetërimit ballkanik, vite më parë hartova dhe mbajta një cikël leksionesh kushtuar folklorit dhe letërsisë shqipe që njiheshin shumë pak, ose shumë shtrembër.

Jeni anëtar i Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë prej vitit 1998. Si funksionin kjo organizatë dhe sa të lidhur janë shkrimtarët rumunë mes tyre?

Bashkimi i Shkrimtarëve të Rumanisë është themeluar në vitin 1908 nga një grup shkrimtarësh që jetonin në Bukuresht. Shoqata e atëhershme ndryshonte nga e sotmja. Statuti i tanishëm është përpiluar dhe pranuar në vitin 1949. Gjatë diktaturës jo pak shkrimtarë rumunë, në një mënyrë ose në një tjetër, bënë qëndresë. Disa u dëbuan nga Rumania, ose hoqën dorë nga shtetësia rumune dhe u arratisën. Vështirë të gjesh në Ballkan shkrimtarë që të mos qahen nga dobësia dhe pabesia e sivëllezërve, por autorët rumunë më duken mjaftueshëm të lidhur me shoshoqin. Bashkimi i Shkrimtarëve i mbështet anëtarët e vet sipas mundësive. Në varësi të secilit rast, autorit i paguhen dy udhëtime jashtë shtetit kur është i ftuar në ndonjë veprimtari ndërkombëtare; i shlyhen shpenzime të ndryshme mjekësore dhe ka si dhuratë një gropë varri. Nuk është për të qeshur po të kihet parasysh sa kushton sot një “banesë e amëshuar”. Gjithashtu, Salla e famshme e Pasqyrave, ku bëhen promovime e tubime letrare, i vihet në dispozicion falas çdo anëtari nëse ai bën kërkesë, sa herë të jetë nevoja. Bashkimi i Shkrimtarëve të Rumanisë organizon për vit edhe disa festivale, konkurse e veprimtari të tjera letrare të nivelit të lartë. Mjafton të përmendet Festivali “Ditë dhe Netë Letërsie” që zhvillohet në qytezën Neptun, buzë Detit të Zi, dhe ku marrin pjesë autorë të shquar nga e gjithë bota.

Jeni bashkëthemelues dhe një nga drejtuesit e revistës dygjuhëshe (shqip e rumanisht) për kulturën dhe traditat evropiane “Haemus”, që botohet në Bukuresht nga viti 1998 . Cili është qëllimi i kësaj reviste dhe sa e ka arritur në këto vite?

Nëse do të krenohesh për ndonjë gjë, ji krenar për atë që bëri Zoti, thoshte Shën Pavli. Tim eti dhe mua na e fali Zoti këtë hapësirë kulturore që mban emrin Haemus dhe ne mundohemi ta çojmë deri atje ku mundet njeriu. Numri i parë doli më 28 Nëntor 1998. Me rastin e 10-vjetorit të themelimit të Haemus-it, në një ese që ruan të paprekur idealizmin e fillesave, shkruajta se “… kur ishim në vdekje, revista Haemus u bë për ne jetë fjalë e fjalë jete; kur ishte jetë, Haemus-i mbeti mbi-jetë, ose folé mbijetese; kur u dynd kaosi, mbeti më e dukshmja pasuri e patundshme. Në njëfarë mënyre, historia e shkurtër e revistës sonë mund të këqyret edhe si një dramë e disave që nuk qëndruan dot në atdhe dhe e atyre që nuk ikën dot nga atdheu. U shtjellua si një dramë që prekte hera-herës edhe trojet e tragjedisë së heshtur, edhe të komedisë së pavetëdijshme të të paftuarve dhe të cilën hapësira e mërgatës e përktheu dalëngadalë në një përmasë të re vështrimi. Jo pak vetë e shihnin ndërkaq kulturën si kopje të skllavëruar të gjeografisë, madje si një ngrehinë me kufij, zyra, roje, shefa, zëdhënësa, ministrí, diplomatë, qenër kufiri etj. Haemus-i qëndroi jashtë përfytyrimeve të këtij lloji, por jashtë rri zakonisht edhe ajri, sidomos jashtë kufijve. Mjegulla që mbushi mushkëritë dhe trutë e Ballkanit gjatë këtyre dhjetë viteve lypi jo rrallë hartimin e një programi kulturor falë të cilit, në përputhje me një filozofi të mangët, popujt e vegjël në numër duhet të zmadhojnë kulturat e tyre se vetëm kështu do të mund të përfillen (jo të milen pa mëshirë, të shpalcërohen) nga kulturat e mëdha të popujve të mëdhenj. Ky ishte, në fakt, një tjetër mjet i kulturave që po ligen dhe s’kanë me çfarë të mbahen gjallë për të zhvatur frymën e “të vegjëlve”. Ishte një tregti e tipit: më jep shpirt- të jap lekë dhe ca emër. Nuk iu lëviz asnjë presje këtyre që përmenda. Dua të shtoj vetëm se përkushtimi, frymëzimi dhe mjeshtëria me të cilat im atë, Kopi Kyçyku, e nisi dhe po e vijon veprimtarinë në Haemus, mbetet një shembull për vlerat që mund të nxjerr bota shqiptare, dhe jo vetëm shqiptare.

Si e cilësoni nismën AE? Mendoni se do të mund t’i afrojë shqiptarët këtej dhe andej kufirit?

Nisma më duket me vlerë dhe ju uroj nga zemra, duke ditur që puna juaj do të trandë ca tabu e krenarira të pashëndetshme. Por me kohë, shpresoj dhe uroj që nisma të sjellë mirëkuptim dhe ta vonojë sadopak vrasjen e shkallëzuar që u bëhet vlerave të gjalla duke ngritur në qiell vetëm vlerat e atyre që kanë vdekur, ose të atyre që vetëm janë gjallë. Nëse pranoni një mendim të çiltër: duhen ftuar edhe ata shqiptarë që, për shumë arsye, kanë jetuar e krijojnë në vendin e tyre si me qënë në vend të huaj. Se nuk mjafton vetëm të mos jetosh në Shqipëri për të krijuar vlera të rralla. Nga ana tjetër, vetëdija e fëmijëve të sotëm duhet çliruar nga modeli i atij që mërgon dhe bën çudira jashtë kufijve, duke i lënë të skërmiten e të fiken në anonimat ata që nuk ikin… Historikisht Shqipëria është shfaqur si një rrjet ëndrrash jashtë kufijve, pastaj ka nisur të ngjizet si realitet brenda tyre. Këto ëndrra janë dhembje nga ato që nuk i rrëfen dot as letërsia, nuk janë qenër që lehin rreth një çifligu. Përgjegjësia e atyre që drejtojnë në (çdo) të tashme fatet e Shqipërisë më duket tejet e madhe. Dhe ata që e kanë parë të paktën një herë vdekjen me sy e dinë mirë sa i pafuqishëm është njeriu, pavarësisht se sa i madh e i pushtetshëm mund të duket e ta shohë veten. Vdekja nuk është shaka, ose është nga ato shumë të paktat shaka që nuk i bën ti. Para saj të gjitha duhen dhe do shlyhen gjer në qindarkën e fundit. Shkrimtarët dhe artistët do ta kryejnë misionin e tyre më së miri jashtë a brenda, ose thjesht në letrat pa kufij, kurse politikanëve u mbetet të bëjnë çmos për të afruar ëndrrën më jetëgjatë me realitetin më të prekshëm që askush të mos ndihet në atdhe si hije e as jashtë si jetim me prindërit gjallë, ose më keq akoma: si fatzi të cilit ia kanë vjedhur e përdhosur shtëpinë nga themelet, në mungesë.(ATSH)

Fiziologjia e hormonit urocortin nga Skënder Murtezani

February 11, 2014 by dgreca

Nga Flora Nikolla/

Dita e Skënder Murtezanit si mjek në Shtetet e Bashkuara të Amerikës nis me kujdesin për pacientët në Flushing Queens të Nju Jorkut. Zyra e dytë e tij është në Douglaston NY, ku punon prej pesë vitesh dhe përkujdeset për klerikë në pension të kishës katolike. Thotë se ndihet i nderuar të përkujdeset për pesë peshkop, shumë monsinjor dhe priftërinj, me të cilët ka jo vetëm një marrëdhënie profesionale, por edhe një miqësi të sinqertë. Një ditë zbuloi se Peshkop Catanello Ignatius dhe Monsinjor Gradillon Thomas ishin me prejardhje arbëreshe. Dr. Skënder Murtezani punon edhe si doktor privat në spitalin NYHQ (New York Hospital Queens). Puna e tij përfshin pato/fiziologjinë e hormoneve të stresit që prodhohen në hipotalamus. Ai është i specializuar në hulumtimet shkencore të fushës së endokrinologjisë, më saktë neuroendokrinologjisë dhe gjithë këtë eksperiencë kërkon ta ndaj edhe me mjekët dhe studentët këtu në Shqipëri. Ndaj edhe iu përgjigj pa mëdyshje ftesës së Kryeministrit Edi Rama për takimin e organizuar në 22 nëntor në Tiranë me mjekë shqiptarë, të cilët prej vitesh jetojnë dhe punojnë në vende të ndryshme të botës. Në atë takim, dr.Murtezani tregon se ka hedhur propozime konkrete për një sistem shëndetësor, pse jo të përkryer në Shqipëri, ndërsa ka ofruar edhe ndihmën e tij falas në fushën e pedagogjisë.

Mungesën e degës së radiologjisë intervencionale në Shqipëri, e quan të papapranueshme, ndërsa mendon se nëse një ditë Shqipëria do të adoptonte një model shëndetor, më i miri është “sistemi universal Japonez”.

Prej vitit 1992, Dr.Skëndër Murtezani, një shqiptar i Tetovës, është angazhuar në studimin e fiziologjisë së hormonit urocortin, geni i të cilit u zbulua në vitin 1997. Në vitin 2006 u emërua instruktor klinik dhe në vitin 2008 asistent profesor i mjekësisë klinike pranë Universitetit Cornell, pozicion që vazhdon ta mbaj edhe sot me pretendimin për të marrë titullin profesor i asociuar.

Dr.Murtezani, ju erdhët në Tiranë në nëntor të vitit të kaluar, së bashku me një grup mjekësh shqiptarë në botë, të ftuar nga Kryeministri Rama për një mision të përbashkët, për të ndihmuar mjekësinë shqiptare. Cili ishte impakti i parë kur ju morët këtë ftesë?

Ftesa më entuziasmoi shumë, sepse mendimet e mia dhe bisedat me pacientët dhe kolegët në Amerikë për problemet e shëndetësisë në Shqipëri morën formë me këtë takim. Tani të gjithë bashkë mund të veprojmë, të ndërtojmë një model të sistemit shëndetësor, të krahasueshëm me qendrat e suksesshme shëndetësore në Amerike e kudo. Së pari duhet të ndërtojmë një model të shëndetësisë terciare në Tiranë, që do të jetë qendër e shëndetësisë në të mirë për gjithë shqiptarët dhe rajonin. Ky model do të transferohet në qendrat shëndetësore të fakulteteve të mjekësisë në Prishtinë dhe Tetovë. Ideja dhe angazhimi i mjekëve të SHBA-së për këtë iniciativë, na mobilizoi të ndërtojmë një program solid që do të jetë i pranueshëm për tre entitetet; shëndëtësor, ekonomik dhe politik. Takimi në Tiranë ishte historik, së pari sepse na mblodhi të gjithë së bashku në një vend, në një sofër, me një qëllim: T’i themi “po” Shqipërisë. Me rëndësi do të veçoja edhe faktin se ky takim na mundësoi të njihemi me gjendjen në të cilën ndodhet sot sistemi shëndëtësor shqiptar. Pra, ky takim na dhuroi ne mjekëve jashtë Shqipërisë mjetet e punës, me të cilat do t’i japim kahje energjisë sonë profesionale.

Sa optimist jeni në realizimin e ideve që u hodhën gjatë forumit të organizuar në Tiranë?

Tani “topi është në fushën” tonë. Po të veprojmë si një skuadër do të jemi të suksesshëm në ndërtimin e një sistemi të përkryer shëndetësor. Duhet patjeter që idetë t’i jetësojmë në krijimin e një sistemi shëndetësor, pse jo, të përkryer në Shqipëri.

Angazhimi juaj personal në këtë iniciativë?

Personalisht mendoj se ndihma ime do të ishte në trajnimin e studentëve në Fakultetin e Mjekësisë dhe më e rëndësishme në trajnimin e specializantëve të Mjekësisë Interne. Propozova që eksperiencën time profesionale ta ndaj me studentët e vitit të fundit të mjekësisë dhe specializantët duke ardhur në Tiranë, çdo semestër, me shpenzimet e mia. Të këtij mendimi ishin edhe shumë kolegë të mi shqiptar, të cilët praktikojnë mjekësinë në SHBA. I shpreh falenderimet dr. Mihal Tase, shef i shërbimit të mjekësisë interne në QSUT dhe prof.dr Margarita Resuli, për pritjen e ngrohtë që na rezervuan në repartin e Mjekësisë Interne. Në këtë takim dy orësh mësova shumë për sukseset në trajtimin e hipertensionit dhe për programin mësimor që aplikohet në Shqipëri. Gjatë vizitës në QSUT, mësova se në Shqipëri nuk është hapur ende dega e radiologjisë intervencionale. Kjo situatë është e papranueshme, pasi mungesa e specialistëve të tillë rëndon edhe më shumë në shëndetin e pacientëve të diagnostikuar me kancer. Kam realizuar një studim të sistemeve shëndetësore në botë dhe mendoj se për Shqipërinë siguria shëndetësore universale është më e përshtatshme. Nga gjithë modelet që hulumtova, sistemi universal japonez me duket më i pranueshëm, kuptohet me modifikimet e nevojshme për kushtet në Shqipëri. Ky sistem ka një rrafsh horizontal në shpenzimet mjekësore dhe nuk lejon kompeticion. Ai është i njëjtë si në sistemin publik dhe atë privat, pra nuk lejon abuzime.

Dr.Murtezani, si mjek në SHBA ju jeni i angazhuar në disa drejtime. Mund t’i përshkruani shkurtimisht ato?

E para është kujdesi për pacientët e mi në Flushing Queens të Nju Jorkut, numri i të cilëve rritet nga ditë në ditë. Zyra e dytë është në Douglaston NY ku punoj prej pesë vitesh dhe përkujdesem për klerikë në pension të kishës katolike. Jam i nderuar të përkujdesem për pesë peshkop, shumë monsinjor dhe priftërinj, me të cilët kam jo vetëm një marrëdhënie profesionale, por edhe një miqësi të sinqertë. Ndihem i nderuar që ata janë të kënaqur me kujdesin dhe profesonalizmin tim. Këtu zbulova se Peshkop Catanello Ignatius dhe Monsinjor Gradillon Thomas janë me prejardhje arbëreshe. Gjithashtu punoj si doktor privat/attending physician në spitalin NYHQ (New York Hospital Queens) me privilegje të plota, pra kontrolloj pranimin e pacientit tim duke filluar nga urgjenca, në spital, njësitë intensive dhe daljen nga spitali. Njëkohësisht përcaktoj se cili specialist, apo kirurg, mund të marr pjesë në trajtimin e pacientit tim. Jam asistent profesor i mjekësisë klinike pranë Universitetit Cornell dhe pjesëmarrës në programin Global Health, ku një student i vitit të parë të shkollës së mjekësisë kalon një ditë në javë në zyrën time për të mësuar mbi diversitetin e pacientëve dhe dallimet kulturore në bindjet shëndetësore. Në semestrin e pranverës jam mentor i klasës prej 10 studentësh, në programin e imunologjisë, i quajtur Host Defense. Gjithashtu jam pjesë e programit të Magjistraturës për kuadrin akademik të shkollave Columbia, NYU, Cornell dhe spitalit botëror të kancerit Memorial Sloan kattering dhe Hospital for special surgery, me qëllim identifikimin e problemeve spitalore dhe metodave hulumtuese më të përshtatshme për të zgjidhur problemet aktuale. Programin tashmë e kam përfunduar, ndërsa priten dy publikimet e mia për pranimin e tezës shkencore.

Doktor Murtezani, keni filluar studimet në mjekësi vite më parë, por ende sot vazhdoni të trajnoheni në shkollat më të mira amerikane. Si nisi karriera juaj në këtë fushë?

Shkollën fillore dhe gjimnazin në Tetovë e kam përfunduar shkëlqyeshëm dhe kësisoj u pranova pa konkurs në fakultetin e mjekësisë në Shkup. Pas diplomimit punova për dy vite në fshatrat e Shkupit dhe më pas emigrova në Amerikë, ku fillova punë në një laborator të spitalit Cabrini ne Manhatan. Aty, dr.Poretsky, drejtor i endokrinoligjisë, më drejtoi tek dr. Leon Bradlow dhe Jon Michnovicz të cilët më besuan të jem pjesë e studimit për parandalimin e kancerit të gjirit. Për shkak të kufizimit të fondeve s’pata fatin të vazhdoj hulumtimet në lëmin e endokrinologjisë si postdoctoral research fellow, për tri vite, në projektet e dr. Hollander në Qendrën Mjekësore Universitare të Nju Jorkut, ku ai ishte drejtor i endokrinologjisë dhe drejtor i CRC (clinical research center). Në vitin 1997, bashkë me dr.Hollander, i transferuam punimet shkencore në një nivel tjetër, në patentimin e hormonit që do të parandalonte proceset negative të shkaktuara nga stresi kronik. Në vitin 2001 fillova specializimin në mjekësinë interne, në programin NYHQ-Weill Cornell medical college në mbikqyrjen e dr.Terrence Brady dhe pas përfundimit me sukses aty kreva edhe praktikën. Në vitin 2006 u emërova instruktor klinik dhe në vitin 2008 asistent profesor i mjekësisë klinike pranë Universitetit Cornell, pozicion që vazhdoj ta mbaj dhe sot me pretendimin se vitin e ardhshëm do të fitoj titullin profesor i asociuar. Për magjistraturën (master of science in clinical epidemiology and health services research) fola më sipër. Mund të them se ky angazhim më ndihmon në avancimin akademik, por edhe vazhdimin e punës së pavarur hulumtuese.

Ju jeni specializuar në endokrinologji. Si do ta përkufizonit këtë degë të mjekësisë?

Jam specializuar në hulumtimet shkencore të fushës së endokrinologjisë, më saktë neuroendokrinologjisë. Puna ime përfshin pato/fiziologjinë e hormoneve të stresit që prodhohen në hipotalamus. Prej vitit 1992 pata fatin të studioj fiziologjinë e hormonit urocortin, geni i të cilit u zbulua në vitin 1997. Vitet që vijnë do të prezentojmë edhe më shumë hormone të paidentifikuara deri më sot. Ata notojnë në lëngjet trupore si peptide. Zbulimi i fiziologjisë dhe identifikimi i tyre gjenetik është esencial në familjarizimin dhe njohjen e patologjive të ndryshme, si proceset e inflamacionit, kancerit, sëmundjeve autoimune.

Ju jetoni prej vitesh në SHBA. Tani pas kaq vitesh dhe pas një karriere të suksesshme si e kujtoni impaktin e parë me këtë vend?

Ditët e para në SHBA ishin emocionuese. Isha pa fjalë, me respekt përulës. U shndërrova në një shpuzë që thithte të gjitha mrekullitë që ky popull ka bërë për vete dhe gjithë botën e lirë.

Si arrin një mjek dhe hulumtues si ju të menaxhoj jetën profesionale me atë familjare?

Mirëkuptimi nga ana e bashkëshortes është vendimtar në sukseset profesionale dhe sukseset brenda familjes. Nëse nuk gjendet një balancë punët mund të ngecin në të dyja drejtimet.

Keni pasur reagime nga pacientët apo kolegët kur kanë mësuar se jeni shqiptar?

Gjithë pacientët e dinë se jam shqiptar, jo vetëm ata por edhe kolegët në spital, në universitet, në lagjen ku jetoj. E dinë se mburrem me historinë time, me gjuhën, për optimizmin që kam për të ardhmen e shqipes dhe Shqipërisë.

Komuniteti shqiptar në Nju Jork është një nga më të organizuarit në SHBA. A jeni pjesë aktive e këtij komuniteti?

Jam anëtar i Vatrës nga viti 1991, kur kryetar ishte Arshi Pipa. Kam qënë një ndër nismëtarët e shoqatës së intelektualëve shqiptarë, në vitin 1992 dhe jam anëtar i shoqatës së punëtorëve shqiptarë në institucionet shëndetësore të Amerikës (AAMS).

Në Nju Jork ndiheni më shumë amerikan, shqiptar, apo qytetar i botës?

Gjithmonë, së pari, shqiptar, por jeta dhe informacionet e perceptuara në SHBA më japin mesazhin se ndikimi i kulturës amerikane është i pashmangshëm. Edhe pse flas shqip, veprat dhe të menduarit anojnë nga ana amerikane. Këtë e shoh si diçka pozitive. Çdo njujorkez është njëkohësisht qytetar i botës. Ne mburremi me Kombet e Bashkuara.

Na përshkruani shkurtimisht një ditë nga jeta juaj?

Dita fillon me një vrap, në orën 06:00, në parkun që ndodhet pranë detit në College Point. Më pas mëngjesi, zakonisht mediterian, që më jep energji për të nisur ditën në zyrën time dhe që zakonisht dal prej saj në orën 16:00. Një orë e shpenzoj me kompletimin e notave dhe në orën 17:00 filloj vizitat e pacientëve në spital. Mbrëmjen e kaloj me familjen, shokë apo kolegë, por nuk mungojnë edhe telefonatat nga pacientë, farmacistë etj. Ndonjëherë detyrohem të kthehem në spital apo në zyrë…

Zgjidhni tre fjalë për të përshkruar veten?

Punëtor i palodhur besnik, praktik.

E keni vizituar ndonjëherë Shqipërinë? Kush është vendi juaj i preferuar?

Për herë të parë isha vitin e kaluar. Saranda dhe Himara më mahnitën!

Si e shihni sot Shqipërinë?

Shqipëria është në përparim e sipër. Shqipërinë e shoh si avangarde të zhvillimit mbarëkombëtar. Gjakmarrja është një sociopatologji që kërkon ndërhyrje urgjente. Një pjesë e vogël e popullatës vepron me një hipokrizi të pafalshme. Kjo pjesë e kombit, fatmirësisht e vogël në numër, e kalon një pjesë të ditës në shekullin e XVII dhe pjesën tjetër në shekullin XXI. Kjo e shëmton fotografinë e shumicës.

Ju jeni lindur dhe rritur në Tetovë. Si e kujtoni vendlindjen?

Kam fatin që jam lindur dhe rritur në Tetovë, ku kanë jetuar rreth gjashtëmbëdhjetë gjenerata të trungut të familjes sime. Shkollën patriotike e mbarova në familje. Prindërit na shkolluan duke sakrifikuar të gjitha kënaqësitë dhe mundësitë e kohës. Pastaj babi më la porosinë më të shtrenjtë, që më hapi dyert e suksesit: “Punën e sotme mos e lërë për nesër”. Më kujtohen tregimet e xha Memetit, vëllait të madh të babait. “Më e rëndësishme është dy orë të ruash kufijtë e mëmëdheut se të falesh pesë herë në ditë…”. Shembull i pashoq i patriotit të kulluar, i cili nuk u pajtua kurrë me padrejtësinë që iu bë qeverisë së Ismail Qemal Beut. Në vitin 1940 dyqanit tonë ia ndërroi emrin në Farkatarija Vlora, ndërsa pas Luftës së Dytë Botërore u emërua arsimtar në fshatin Nerasht dhe shkollës ia dha emrin Ismail Qemal Vlora. Vëllezërit e mi, Naimi dhe Arbeni, të cilët u rritën me shembuj të pakrahasueshëm të intelektit dhe qytetërimit, më ndihmuan t’i tejkaloj momentet më të vështira. Më kujtohet përkrahja e pashoq e trajnerit tim të pingpongut, z. Steve Zakovski, i cili me durim më ndihmoi të fitoj të gjithë titujt e kampionatit kombëtar në këtë lloj sporti. Tetova më njeh jo vetëm si student i shkëlqyer, por edhe si sportist. Disa herë jam nderuar si sportist i dalluar i qytetit.

Çfarë mendoni për situatën e shqiptarëve në Maqedoni?

Shqiptarët nuk kanë parti politike me shtyllë kurrizore të qëndrueshme. Dy partitë më të mëdha janë ngritur në formë të piramidës ku kreu urdhëron anëtarët e partisë, popullin. Kjo majë e piramidës merr këshilla direkte nga partitë maqedonase që janë shumë më të përgatitura për qeverisje. Pse janë më të përgatitura? Arsyeja e vetme është se ata vazhdojnë të angazhojnë nëpër pozicione të ndryshme ish-titistët e zgjedhur nga filtrat e UDB-së së vjetër dhe të re. Ata janë të trajnuar të dëgjojnë urdhërat dhe të përgatitur në frenimin e avancimit shqiptar. Fryma evropiane në Maqedoni duhet të mbillet sa më shpejt, duhe të shuhet kompleksi i pabazë i superioritetit sllav, të vendoset një themel i të drejtave kombëtare dhe mbi të ndërtohen marrëdhënie të mira dhe kreative në dobi të të gjithë qytetarëve. Sipas mendimit tim kjo mund të arrihet me përshtatjen e sistemit belg në qeverisjen e Maqedonisë.

Keni menduar ndonjëherë të riktheheni në vendlindje?

Sigurisht. Për pak vite, dëshiroj të angazhohem në një prej fakulteteve të mjekësisë.

Si e konsideroni nismën e Albanian Excellence?

Ky projekt i mirëmenduar do të ketë efekt pozitiv si brenda botës shqiptare ashtu edhe jashtë saj. Ne që jetojmë jashtë atdheut, me punën tonë, duhet të jemi në çdo mënyre ambasadorë të vërtetë të botës shqiptare dhe dijen duhet ta prezantojmë në vendlindje. Ky projekt i shkëlqyer hap rrugën e njohjes dhe kompetencës pozitive. U uroj suksese të gjithë atyre që u angazhuan në këtë projekt të mirëpritur.(Marre nga Agjensia Telegrafike Shqiptare)