PRILLI, KUJTESA VATRANE/
Nga Dalip GRECA/
Muaji i dytë i stinës së Pranverës, Prilli, është ngulitur thellë në Kujtesën vatrane si muaji historik i themelimit të Vatrës. 28 Prilli 1912, është memorializuar në Kujtesën e Kombit si Dita Historike e Vatrës, e asaj Vatre Kombëtare, që shpëtoi Shqipërinë.
Fara e bashkimit ishte hedhur shpejt nga punëtorët e palodhur të Rilindjes Kombëtare, por u desh që mendjet e mençura të kohës të vinin në Amerikë dhe që aty të bënin Shqipërinë. Duket si rastësor fakti që Petro Nini Luarasi, Sotir Peci, Fan S Noli, Faik Konitza, Kristo Kirka, Kostë Çekrezi, Bahri Omari, Loni Prifti, At Naum Çere, fati i solli në Amerikë në fillimin e Shekullit të XX për të orientuar Kombin. Dhe mendjet e ndritura do t’i mblidhte rreth vatrës së shqiptarisë, Vatra historike e Nolit dhe Konicës.
Që nga mbledhja e parë e 24 Dhjetorit 1911 deri tek mbledhja historike e 28 Prillit, u deshën pesë muaj takime, debate për të arritur tek bashkimi. Emrat janë sa për record, por gjithësesi nuk mund të neglizhohen as sot në përkujtim të kësaj date, 102 vjet më pas. Recordet që ruhen në Shtëpinë e Vatrës, por jo vetëm aty, kanë shënuar si organizatore të takimit të parë, Shoqërinë Besa-Besën, dhe editorin e asaj kohe të Diellit, Kristo Floqi, që u bë chairman i takimit të thirrur në Rathbone Hall, 724 Washington Street. Sipas kujtimeve të pubulikuara nga Kristo Floqi në të gjallë të vet, në mbledhjen e parë nuk ishte kryemendja e shqiptarëve, Faik Konitza, por emri dhe prania e tij kishin peshën e vet në koloninë shqiptare të Amerikës. Asgjë nuk mund të bëhej nëse ai nuk do të ishte pjesë e atij bashkimi. Duke iu drejtuar arkivit, në recordet e vatrës është shkruar emri i një shqiptari të mirë, Marko Adams, i cili pas shumë orësh bisedimesh, doli më një propozim: Bashkimit t’i prihej me një komision, në përbërje të të cilit ai renditi këta emra: Faik Bej Konitza, At Fan S. Noli, Kristo Floqi dhe Paskal Aleks. U deshën të kalonin rreth dy muaj nga takimi i parë, kur ky Komision, me 13 shkurt 1912, bëri publike një thirrje drejtuar shoqërive dhe përcolli njoftimin se sekretar i Komisionit ishte Imzot Fan S Noli.
Në rekordin e dytë të Vatrës është shënuar data 3 mars 1912, datë kur komisioni u mblodh dhe shqyrtoi letrat që iu përgjigjën mesazhit të Komisionit të Bashkimit. Komisioni kërkoi që shoqëritë të dërgonin delegatët, që do t’i përfaqësonin. Ata duhej të kishin me vete kartat e përfaqësimit. Çfarë rezultoi? Tetë Shoqëri e kishin pëlqyer platformën e bashkimit pa kushte, ku do të përdorej sistemi federat(ide e Faik Konicës).
Pa praninë e delegatëve komisioni realizoi edhe një takim me anëtarët e vet me 10 mars, ku diskutuan pikat e një Kanunoreje, që do t’ua paraqesnin delegatëve me 17 mars.
Orteku i bashkimit kishte nisur të rrotullohej me shpejtësi. Takimi tjetër u la me 17 mars 1912, në orën 2 pasdreke, në Kishën e Shën Gjergjit, 227 Tremont Street, Boston. Takimi vazhdoi deri më 6 të mbrëmjes. Ishte mbledhja e parë së bashku me delegatët. Shfaqen kështu edhe emrat e tjerë që kanë kontribut historik në bashkimin e kolonisë shqiptare në Amerikë. Ata janë; Kristo Kirka, Elia Tromara, Dr. Kost Kotta, Kostika Treska dhe Lambi Çikozi.
Në rekordin IV të Vatrës janë fiksuar këto shënime: Komisioni i Bashkimit dhe delegatët e Shoqërive- Komiteti”Flamuri i Krujës” i New England, “Kombëtarja” e Wercester-it, “Mirëbërse e Syracuse-it, “Malli i Mëmëdheut dhe Përlindja” e Jamestown-it, “Dallëndyshja” e Nju Jorkut, dhe “Besa –Besën” e Amerikës, në mbledhjen që mbajtën me 17 Mars, 1912, kënduan letrat e shoqërive për çështjen e Bashkimit dhe panë se shoqëria “Arësimi” e Korçës nuk dërgoi delegat pa thënë shkaket e heqjes…edhe delegati i Shoqërisë “Mbarësi e Luarasit” nuk u ndodh në mbledhje, ndonëse ishte deklaruar. Pas bisedimeve, u arrit në përfundim:
1- Shoqëria e Jamestown-it M.M, mbeti jashtë bashkimit nga që nuk bashkohej me mendjen e shumicës së delegatëve.
2- Mbledhja e dytë e përbashkët e Komisionit dhe delegatëve u la për 24 mars në orën 2 deri 6 pasdite. U përcaktua dhe tema e diskutimeve; Pikat e Kaunores dhe a do t’i duhej Shoqërisë federale që të mbante Gazetën Dielli?
Rekordi ka firmat e komisionit dhe delegatëve.
E veçanta e takimit të 24 marsit, ishte leximi prej sekretarit të komisionit, Fan Noli, i letrës prej shoqërisë nga Gary, Indiana, “G. Scanderbeu”, e cila deklaronte bashkimin me federatën. U pranua bashkimi i kësaj shoqërie. Në takimin e 24 marsit u vendos që Shoqëria Federale që do të formohej të kishte në hijen e saj Gazetën Dielli, që deri në atë çast ishte pronë e Besa-Besës. Po në këtë takim Konica dhe Floqi morën zotim që përmes një avokati të njohur të merrnin përsipër Kanunoren e Vatrës. Për shpenzimet e Kanunores u votua një shumë prej $25.00.
Mbledhja tjetër e përbashkët u la që të bëhej me 31 Mars 1912 po në Kishën e Shën Gjergjit, nga ora 4-6 pasdite. Njoftimi i parë që u lexua në këtë takim ishet prej Shoqërisë “Kombëtare’ në Worceseter, e cila përmes një letre njoftonte se në vend të z. Kostika Treska, që ishte i pamundur, dërgonte delegat të ri, Kosta Vasil. Konica dhe Floqi të ngarkuar për hartimin e Kanunores, pas marrveshjes, kishin sjellë Kanunoren e Shoqërisë, si dhe një note- për ta njohur Kanunoren nga ana e Guvernës zyrtarisht, duheshin paguar $ 70.00, të cilat mbledhja i votoi, dhe u la që t’i sillnin delegatët sipas pjesës që u takonte shoqërive, në takimin e ardhshëm.
Po në këtë mbledhje u diskutuan disa variante për ta pagëzuar Federatën. U pëlqye dhe u aprovua me një zë fjala kuptimplote”Vatra”. Që në atë mbledhje Shoqëria e re e federuar u quajt” Federata Panshqiptare e Amerikës Vatra”. U la që vula të porositej, po ashtu dhe kopsa e Shoqërisë. Në Kanunore u la që të përcaktohej edhe” kordhelja” e Shoqërisë për festa dhe ditë të shënuara.
Pagesa u vendos që të ishte $3 në mot dhe $1 për pranime të çdo anëtari të ri. Takimi tjetër u la me 9 prill 1912. Takimi i 9 prillit kishte për Chairman At Fan Noli. U lexua anglisht nen për nen Kanunorja, pastaj u përkthye edhe në shqip, dhe u lexua shumë herë me radhe nyjë pas nyje. Pas shumë bisedimesh , u votua një pjesë e Kanunores, që përmblidhte fillimin, qëndrimin, dhe qëllimin e Vatrës si dhe detyrat e Komisionit Qendror, i cili formohej nga sekretari i përgjitshëm , kontrollorët, arkëtari, gjithësej 5 vetë. Pas një pune të lodhshme deri në 10 të natës, mbledhja u ndërprerë për arsye komunikacioni, të largëtit nuk arrinin dot trenin e fundit, u la që takimi tjetër të bëhej me 14 prill. Në këtë takim u votua e gjithë Kanunorja.Takimi tjetër u la me 28 prill.
Në rekordin e 28 prillit, është fiksuar akti historik; Komisioni i bashkimit dhe delegatët në mbledhjen që mbajtën me 28 prill 1912, pasi panë raportet e Shoqërive që bashkohen, i dhanë fund:
I- E quajmë të formuar Federatën Panshqiptare Vatra të Amerikës, prej shoqërive”Besa-Besën”, “Flamur i Krujës”, “Kombëtare” dhe “Dallëndyshja”,
II- Emërohen pleqësi e përkohshme këta zotërinj:
Sekretar At Fan Noli, arkëtar Lambi Çikozi, Manage’r i Diellit Kristo Kirka.
Organizator të Degëve; Faik Konitza dhe Kristo Floqi
Mbikqyrës të Diellit: Paskal Aleksi, Elia Tromara, Kosta Vasil
III- Konferenca e parë për të filluar degën e Bostonit do të bëhej të Dielën, me 12 të Majit 1912, dhe për fshatrat e tjerë sipas programit që do të botohej në Dielli.
IV- Mbledhja e përgjithshme e kryetarëve të degëve të Federatës për të zgjedhur Komisionin e rregullt(Pleqësinë e Qendrës) për mot-mot do të bëhej të dytën të Dielë të Korrikut(Kur do të ishin formuar degët).
V- Hëpërhë gazeta Kombëtare Dielli do të mbante titullin dhe programin që kishte gjer sa të zgjidhej Komisioni i Rregullt i Federatës.
VI- Komisioni i Përkohshëm ftonte Shoqëritë që u bashkuan, sipas Kanunores që u votua, të dërgonin kapitalet e tyre tek arkëtari i përgjithshëm, z. Lambi Çikozi.
KOMISIONI I BASHKIMIT
At Fan Noli
Kristo Floqi
Faik Konitza
Paskal Aleksi

DELEGATËT
Kristo Kirka
Lambi Çikozi
Elia Tromara
Kosta Vasil
Boston, Mass, 28 Prill , 1912