CFARË ËSHTË “KRONIKA” UDHËTIMIT PËRTEJ ADRIATIKUT” PËR RRUGËT QË NDËRTHURESHIN NË ANTIKITET/

NGA GËZIM LLOJDIA*/

1. Epiri, që  është nga trashegimia Iliri/

Është shkruar fjalë për fjalë:” Kronika e  udhëtimit përtej Adriatikut” duke qëmtuar të dhëna historike nga Enciklopedia   arti  i lashtë supplement II (1971).

Thëniet janë për Epirin .  Epiri, që  është nga trashegimia Iliri dhe ka vazhduar të ketë marrëdhënie të ngushta me provincën fqinje, duke filluar me rrjetin rrugor thuhet në këtë pjesë.

2. Boshti kryesor është Egnatia

Sipas fakteve historike aty shkruhet për rrugët që ndërthureshin në antikitet dhe më vonë. Boshti kryesor është Egnatia e cila vazhdon deri Traki arriti në Bizant, dhe ka edhe një numër të rrugëve dytësore, të tilla si rruga bregdetare kalon nga Scodra dhe Lissus dhe kalon nëpër Dyrrhachion(Durrës) Apoloni, Aulon, ​​Orikum, Sarandës, ose si rrugët që lidhin  Apoloninë dhe Antigonesë apo Bylis ,Dodona, Thesalisë. Autorët e provincave romane sjellin detaje mbi rrugët tokësore .Sipas autorëve :Këto rrugët tokësore janë integruar edhe me një sistem të rrugëve,të dy detet Adriatik dhe më lartë, të cilat janë duke u hetuar me vëmendje në rritje. Në këtë rajon malor në mes të Gjirit të trungut dhe me kursin e poshtme të lumit Aous, dendësia e popullsisë nuk kishte qendra shumë të rëndësishme. Më të shumta ishin ato që ndodhen përgjatë bregdetit.

Aulona,thonë autorët ishte  ​​ndalesë e rëndësishme në një ishull në gji si :Sason,(Sazani) dhe Onchesmos, e cila është goja nga  deti i qytetit më të madh të, Phoenike, Buthrotum, shpërndarës i madh i trafikut detar është nga toka, ku u ngritën edhe vila të tilla si Penthouse, Kassope (v.), ne një pozicion dominues mbi Gjirin e trungut dhe në det të hapur.

Përveç rrënojat e Butrintit (dhe Nikopoli (ne duhet të kujtojmë Phoenìke (Finiqit) janë nga periudha Romake janë  disa pjesë të mureve  dhe rinovimi i skenës së teatrit, përveç (Thesauros) agora të periudhës helenistike.

Si një vazhdim të qytetit perandorak ai  u shtri në këmbët e malit ku janë ndërtuar nga Justiniani, ndër të tjera, një bazilikw.

Në gjirin e vogël Gramata,( kepi midis Acrocerauno), kishte një gurore të rëndësishëme, me pamje nga deti,e cila ishte përdorur në mes të shekullit të gjashtë, P. erës sonë dhe III pas Krishtit. Në muret shkëmbore të gjirit ka mbishkrime të lashta  ku ishin gdhendur nga marinarët .

3.Oriku

Alberto Gitti te Enciclopedia Italiana ( viti1935) shkruan kështu për Orikun:

ORICO (‘Ωρικός ose’ Ωρικόν, Orâcus dhe Orâcum). – Qytet i rëndësishëmdetar i Epirit, sot Eriko në Shqipëri. Sipas traditës, u themelua nga Eubeesi, i cili, pas kthimit nga Trojës, u vendosën atje nga një stuhi, sipas Pliny, megjithatë, ishte një koloni e Colchis. Pikë e rëndësishme strategjike për komunikime midis Greqisë dhe Italisë, ishte shpesh në fushën e veprimit tëluftërave të mëdha, të tilla si të ndryshme romake-ilire, të parë dhe të tretë,maqedonase dhe sidomos lufta civile midis Cezarit dhe Pompeut. Gjatë dimrit të 48 të. C.  Ka vuajtur shumë dëme. Ishte një koloni romake gjatëperandorisë dhe u restaurua e zbukuroi Atticus Herodit.

Në këto “kronika” udhëtimit përtej Adriatikut, përkushtimi vjen nga Apolonia, Bylisi, Brindisi, Tarantos, por edhe nga Pontus.

Ndër emra të njohur, ka nga ata të Pompeit. Pak qytete në brendësi të shumta, ndër të cilat ne kujtojmë, në pellgun e lumit Aous të, Billys në bregun e djathtë dhe Amantia (qendra e një rrethi të minierave) në të majtë, në turmë Aous  e njëjta dhe dell ‘Elaeon, Antigonea).

Orakulli i lashtë i Dodonës, sipas Straboni,  në kohët romake e kishte  humbur shumë rëndësinë e saj, pavarësisht ndërhyrjeve të ndryshme në shenjtëroren e Zeusit (para Paolo Emilio, thuajse tre shekuj pas Hadriani) dhe një teatër, faqe që u kthye në lavdinë e mëparshme. Kultura artistik  e krahinës është dokumentuar kryesisht në Butrint, ku ata gjetën, ndër të tjera, skulptura neoattiche (ky është nënshkrimi i Sosicle të Athinës) dhe portretet e moshës perandorake, dhe Amantia (statujat dhe relieve të traditës) .

*Master. Anëtar i Akademisë  Evropiane te Arteve.Autori ka qenë Drejtor i Parqeve arkeologjike të Vlorës