Nga Qamil S. Dardhankodra/

Shumë vjet ma parë kishte fillue veprimtaria subverzive e komitëve serbë në trollin shqiptar. Ato ishin grupe diverzante të ushtrisë së regullt serbe – njisi të përgatituna posaqërisht për nji veprimtari të tillë. Këto grupe keqbërësisht qeveria serbe i hedhte në Shqipni që asokohe ishte e pushtueme nga Turqia. Qëllimi kryesor i tyne ishte jo lufta kundër Turqisë po torturimi i popullit shqiptar, ata vrisnin e prisnin veprimtarët e Lëvizjes Çlirimtare Shqiptare, burrat e shquem, krenat e fiseve, intelektualët, pishtarët e arsimit shqip, venin zjarre, hasmonin e përçanin fiset shqiptare, korruptonin njerëz, etj. Kjo ishte parapërgatitje për lehtësimin e marshimit të kobshëm të ushtrisë serbe në Shqipni që ndodhi ma vonë në 1912. Diverzantët serbë po vepronin para hundëve të qeveritarëve dhe ushtrisë turke – nji veprimtari të tillë ata e shikonin nëpër gishtrinj. Lëvizja Kombëtare Shqiptare luftohej me të gjitha forcat nga ushtria turke, nga turkoshakët tanë dhe tashti edhe nga komitët serbë që kishin futun nji panik në popull. Rexhë Ahmeti nga Llashtica ishte bekçi (roje, kujdestar) në Pisjan, katund i çarkut të Gjilanit. Ai paguhej nga qeveria turke nji lirë (monedhë ari) në muej R. Ahmeti megjithëse punonte për turqit ai ishte dhe mbeti shqiptar i vërtetë . Gjatë punës së tij nji ditë ai e hetoi se në kishën e Pisjanit po qëndronin komitët serbë. E pa se shkinat (gratë) e Pisjanit po çonin bukë te vorret “rend e pa rend”. Rexha erdhi në Llashticë dhe në fshehtësinë ma të madhe u mobilizuen burrat e armatosun të katundeve Llashticë, Velekincë dhe Uglar dhe të nesërmen herët në mëngjes pa u nda nata e dita, pa dhanë ferk i zunë pusi karshi kishës ortodokse serbe të Pisjanit. Krisi pushka dhe u shkëmbye zjarr, aty mbeti i vramë luftari i lirisë Liman Uglari, nji trim i shquem. Pushka e kishte marrun në dërrasë të krahnorit. Ai dhe luftarët e tij kishin zanë pozitat në përronin që asht disa dhjetëra hapa në lidhje të kësaj kishe, nga ana e Uglarit. Mbasi pushoi zjarri, nga ana e komitëve ma nuk ndiheshin të shtëna, nuk dihej se a mbeti kush ende në kishë apo jo. Si të vërtetohej kjo?. Kush ishte ai që do të shkonte atje dhe ta vërtetonte këtë gja. Nga luftarët e tri copë katundeve doli vullnetar Mehmet Çerkini nga Llashtica, ai “e bani veten dekë” u përshëndet  me shokë, u përbetue në Qiell e në Tokë, në Dritë e në Diell dhe me ndihmo o Zot u nis me pushkë në dorë drejt kishës. Fati i tij qe i madh, mbrenda nuk ishte askush, komitët kishin ikun e kishin lanë vetëm nji pushkë të cilën e morri Mehmeti dhe kështu nga kisha ai doli me dy pushkë. Nuk vonoi shumë dhe aty filluen me ardhun grupe luftarësh nga të katër anët, deri kah dreka aty ishin rreth 1000 luftarë. Mehmeti atë pushkë e shiti aty për aty dhe me ato pare për shpirt të tij e nxorri nji bunar pranë xhades së Kumanovës në Zallinat e Lladovës, në udhëkryq, në veri të këtij katundi. Bunarin e Mehmetit çdoherë e kanë damtue serbët, sa e sa herë unë kam pi ujë prej atij bunari. Aty pak para drekës mbërrini dhe ushtria turke nga kazermat (kershllatë) e Gjilanit, që ndodheshin para stacionit të sotëm të autobusave, shumë kohë mbasi ishte krye puna, tue u thanë luftarëve shqiptarë se “pse po perziheni në këtë punë, ajo asht detyrë jona, etj.”, etj. Shihej qartë se Turqisë shumë ma tepër po i pengonte veprimtaria atdhetare e shqiptarëve se sa aktet terroriste të komitëve serbë. Kam nji dëshmi gojore nga Shefki Ramiz Sadiku nga Llofca se së paku nji epor i ushtrisë turke nga kazerma e Gjilanit bashkëpunonte me komitët serbë. Numri i luftarëve shqiptarë që mbërrinë këtu u rrit edhe ma shumë, ata të mllefosun vendosën me ia shtie flakën Pisjanit po këtë gja nuk e lejuen njerëzit e armatosun nga katundi M., të cilët nuk lejuen me iu djegë shtëpitë “pobratimëve” të tyne. Disa pleq nga ky katund lidhun me këtë ngjarje më kanë thanë se “tanët e kishin pas me dije” që komitët janë në Pisjan. Komitët kishin ikun, ishin shpartuallue, ata kishin me vete vegla speciale për zhurmim – klik- klik, për marrëveshje. Njerëzit i kishin ndie nëpër fushë, nëpër kollamoqe zhurmat e këtyne aparaturave dhe kujtojshin se kishte ardh “nji shpend i ri” sepse nji tingllim të tillë kurrë nuk e kishin ndëgjue ma parë. Ma vonë komitët ishin tubue dhe vendosun në kodrën e Cerrnelit afër katundit Gjonlekaj (Gjylekar), derisa nuk i hetoi Rrustë Gjonlekaj nga ky katund i cili asnja të gjallë nuk e lëshoi. Nga Pisjani nji komit kishte humbun udhën dhe kishte përfundue në Gosponicë të Preshevës, aty i ishte dorëzue banorëve të këtij katundi dhe ua kishte dhanë pushkën dhe kishte kerkue me e dorëzue në hyqmet (qeveri) në Preshevë, dhe ashtu u ba. Ky komit me 1912 erdhi me ushtrinë serbe si epror në Gosponice dhe e vuni nji letër në nji derë të nji shtëpie që mos me e nguc kërkan në këtë katund. Vërtetë Gosponica shpëtoi në këtë luftë por nuk shpëtoi dhe pësoi shumë rand në vjeshtën e vitit 1944 mbasi në këtë katund ushtria shiptare kishte korrun nji fitore të lavdishme ndaj çetnikëve-komunistë serbë. Nji ish komit e kishte takue Shaip Qazim Salihu nga Llashtica rreth vitit 1922 në Vinkovc (në fushën e Sremit) derisa po e kryente ushtrinë , ky ishkomit tashti oficer i vjetër i ushtrisë serbe e kishte pyetun gjanë e gjatë për gjithë ato katunde të kësaj ane në mes të tjerash ai i kishte thanë atij se postën e tyne (të komitëve) e bante njerin me emnin (!) (emnat e tyne dhe katundet janë të dituna nga autori). Ky ishte postier i qeverisë turke dhe paguhej nji lirë (monedhë ari) dhe nji lirë tjetër paguhej nga komitët, i cili e çonte postën serbe deri në katundin Dbd. dhe ia jepte personit me emnin (!) e ky çonte deri te serbët në Koçvishtë e këta prej kendej në konzullatën serbe në Shkup. Komitët vepronin natën; visheshin me rroba shqiptare, kapuç të bardhë, lurkë, tirq të bardhë, etj. për arsye lehtçarkullimi. Për këtë humbje me kohë serbët në këtë katund (Pisjan) kanë vue nji pllakë përkujtimore (komitskom odredu 1907)  po shqiptarët nuk kanë ba për këtë ngjarje të lavdishme pothuajse asgja edhe Bunari i Mehmetit që lidhet ngusht me këtë ngjarje ka humbun dhe tashti shërben si parking makinash. Ky u mbeti Liman Uglari që ndoshta asht i pari dëshmor që ra heroikisht si luftar i ushtrisë vullnetare shqiptare në pëpjekje me soldateskën serbe në fillim të shekullit XX?, këtë dëshmor duhet nderue e madhnue.