– Në kujtim të 75 vjetorit të vdekjes së Faik Konicës –
Nga Agron Alibali*/
Si meteori që shkëputet nga qielli një mbrëmje gushti, ashtu do të këputej në mes edhe jeta e Faik Konicës atë mëngjez të ftohtë të 15 dhjetorit 1942. Pikërisht 75 vjet më parë, do të ndërronte jetë në kryeqytetin amerikan ish-diplomati i shquar i Mbretërisë Shqiptare në SHBA.
Puna intensive kërkimore në Arkivën e Ministrisë së Punëve të Jashtme Italiane, në Arkivën Kombëtare [NARA] në SHBA, si dhe në arkiva universitare etj, mundësoi shpalosjen në përmasa të plota të veprimtarisë patriotike, diplomatike e studimore të Faik Konicës.
I lindur në qytezën piktoreske malore të Konicës 66 vjet më parë, jeta e Faikut ishte në vetvete pasqyrë e historisë së kombit të vet, duke përmbledhur përmes një simbioze të rrallë të bukurën me tragjiken.
“Unë jam themeluesi i lëvizjes kombëtare në Shqipëri, si dhe shkrimtari më i njohur në gjuhën shqipe”, do të shprehej Konica për vetveten në vitin 1934. Penda e magjishme e Konicës tek revista “Albania”, ngjallja e ndjenjës kombëtare në kolonitë shqiptare në Europë dhe Amerikë, themelimi i Federatës pan-shqiptare Vatra, ishin të gjitha disa nga copëzat e asaj lufte vigane e fisnike për shpëtimin e Shqipërisë. Po ashtu, botëkuptimi kushtetues i Konicës, i shprehur përmes dhjetëra shkrimesh, ndihmoi njëfarësoji në ngrehinën juridike të vendit. Mirëpo gjithshka u rrëzua me 7 prilli 1939. Mbarimi i asaj dite të zezë hapi për Konicën dhe gjithë shqiptarët patriotë “faqen e tragjedisë së madhe”…
Rrethanat e koklavitura të Luftës II Botërore bënë që Shqipërisë së pushtuar t’i mungonte përfaqësimi legjitim ndërkombëtar. Si dikur, në vitin 1919, kjo mangësi çuditërisht rivinte në rrezik integritetin territorial të vendit. Disa deklarata të Aleatëve të Mëdhenj përcillnin mbështetje ndërkombëtare, por nuk ishin të mjaftueshme. Lëvizja guerrilase brenda vendit ishte ende në embrion. Një lëvizje tjetër e jashtme për “Bashkimin e Shenjtë”, ku u përfshinë Mbreti Zog, Fan Noli dhe Konica, synonte t’i jepte vendit udhëheqjen e bashkuar që do ta përfaqësonte atë denjësisht në Kombet e Bashkuara. Një kabinet i ngushtë qeveritar, me atributet e një qeveria në mërgim u mendua të ngrihej në Londër. Në mungesë të një përfaqësimi zyrtar në nivel diplomatik, Mbreti Zog ishte përgatitur ta emëronte Konicën sërish në Washington, por kësaj rradhe si përfaqësues të tij personal.
Mirëpo pikërisht në këto momente kosa e pamëshirshme e vdekjes mori me vete Faik Konicën.
E udhëhequr nga Noli dhe me kontribute nga kolonitë shqiptare në mbarë Amerikën, Federata Vatra u kujdes për pasjetën e Faikut, i cili në Amerikë nuk kishte të afërm. Vatra mori përsipër borxhet, përgatiti funeralin, si dhe ruajti librat e tij të çmuara në pritje të mbarimit të Luftës, kur do t’i besoheshin Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, sipas amanetit të shenjtë të Konicës.
Dihet se në jetë Konica pati shumë miq dhe armiq. Një ndër miqtë më të ngushtë e të fismë të tij ishte Prof. Norbert Jokl, albanologu, gjuhëtari dhe juristi i shquar hebre. Sëbashku me Nolin, Konica u mundua qysh me 1938 t’i shpëtonte jetën Joklit, duke u interesuar për nguljen e tij në Shqipëri. Konica nuk e mësoi kurrë se në maj 1942, vetë Jokli kishte humbur jetën tragjikisht në kampet e shfarosjes naziste. Dy korifenjtë e padiskutueshëm të studimeve albanologjike, Jokli me Konicën, nuk lanë pasuri, përveç bibliotekave të tyre të jashtëzakonshme, që në njëfarë kuptimi pasqyronin shpirtin e tyre kurioz, shtegtar e ndriçimtar. Çuditërisht, dy miqtë e ngushtë u bashkuan edhe në dëshirën e fundit, që pasuria e tyre e vetme dhe e çmuar librare pas vdekjes t’i dhurohej Shqipërisë.
Largimi i papritur i Konicës nga jeta tronditi gjithë koloninë e gjerë shqiptare në SHBA, si dhe miqtë e dashamirët e tij në Europë e në mbarë botën. Lajmi u përhap edhe në Shqipëri, por në kushtet e pushtimit, humbja kaloi në heshtje. Shqiptarët e kishin të qartë se, pavarësisht nga “dritëhijet” e njohura të Konicës, ata sapo kishin humbur një prej mëndjeve më të ndriçme dhe pendat më të mprehta të kombit.
Epitafi në varrezat Forest Hill në Boston nuk dallon shumë nga vlerësimi që Konica kishte shprehur për veten tek Akademia Diplomatike Ndërkombëtare në Paris. Shkruhet aty: FAIK KONITZA, 15 Mars 1876 – 15 Dhjetor 1942, KAMPION PËR JETË I PAVARËSISË SË SHQIPËRISË, MINISTËR I SHQIPËRISË NË SHTETET E BASHKUARA, 1926 – 1939.
Kurse ëndrrat e gjalla të Konicës për të arritur diçka në këtë botë i përcjell mjeshtërisht soneti i tij i famshëm, Vaj për një vashëz të vdekur, një nga më të ndjerët e shkruar prej tij në gjuhën angleze. Aty Faiku i përgjërohet dashurisë së vet më të madhe në jetë, një dashurie tragjike, thellësisht koniciane, që mbeti e mistershme dhe, me gjasë, jo e përmbushur…
“Sytë e saj të mëdhenj, të përhimë, tash e kanë humbë fuqinë dhe dritën.
Leshrat e saj të verdha e të hinjta, figura e hajthme, trupi i zhdërvjellët,
tash nuk janë veç një pirg i praruar pluhuri.
“E pra, në qetësinë e kullës time prej fildishi
kujtimet shpërhapin një rreze të ëmbël
Kundërmimin e hollë të një – tashmë të varrosure – ëndërr”.
Ndarja nga jeta e Konicës ishte, pa fjalë, fundi i një ere.
*Agron Alibali
Autor i librit “Faik Konica – Dritëhijet e një Diplomati”.