Anton Çefa – u lind në Shkodër në v. 1934, në një familje antikomuniste me tradita atdhetare e kulturore.  I ati, Shtjefen Çefa ka qenë një ndër themeluesit kryesorë të Shoqnisë kulturore atdhetare “Bogdani”.

Ka kryer shkollën fillore e të mesme dhe Institutin Pedagogjik 2-vjeçar në Shkodër,   dy vitet e fundit të arsimit të lartë në Universitetin e Tiranës, në Fakultetin e Gjuhës, Letërsisë e Historisë së Shqipërisë – Dega e Korrespondencës. Ka shërbyer si mësues në shkollat 8-vjeçare dhe të mesme.

Mbas rënies së diktaturës, ka qenë një ndër themeluesit e gazetës demokratike “Shkodra”, e para gazetë lokale demokratike në Shqipëri, dhe anëtar i këshillit botues të saj. Gjithashtu ka qenë anëtar i këshillit botues të revistës “Rrezja e jonë” dhe “Kumbona e së Dieles”. Për një periudhë të shkurtër, ka punuar si drejtor i Radio Shkodrës.

Në vitin 1993, ka emigruar familjarisht në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në vitet 1994-2006 ka qenë editor i gazetës “Dielli”, organ i “Federatës Panshqiptare Vatra”.

Gjatë periudhës së diktaturës ka shkruar në heshtje poezi që nuk pajtoheshin me ideologjinë komuniste dhe metodën letrare të realizmit socialist. Është një ndër disidentët e heshtur të Shkodrës. Është nderuar me Distinktivin me titullin “Mësues i Merituar” (mbas rënies së diktaturës komuniste).

Veprimtaria

Ka botuar

Përmbledhjet poetike:

• “Dritarja e një britme” (1999)
• “Heshtja ka tingull guri” (2002)
• “Fjalë në vargoj të muzgët” (2003)
• “Flatrime me krahë të premë” – Antologji poetike – (2008)
• -Një antologji poetike e tij është përkthyer në gjuhën rumune (2008)
• “Bardhësi me zdritje bore”, përmbledhje poezish.
• Vepra shkencore:
  • “Në hullitë e fjalës artistike – Kritikë letrare” (2009)
  • “Noli e Konica” (2010)
  • “Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë” – Pjesa e parë – (2012)
  • “Sprovë e psikologjisë etnike të popullit tonë” – Pjesa e dytë – (2015)

  “Krijimtari e nivelit të lartë shkencor e artistik” (Mbi disa vepra shkencore dhe letrare të Anton Nikë Berishës).(2015).

  “Gjurmëve të vlerave të fjalës artistike” – Kritikë letrare (2015).

  “Libri I portreteve” (2015).

• Ka gati për botim librat·      Fjala e huaj në gjuhën tonë  (përmbledhje poezish të përkthyera nga italishtja dhe anglishtja).

  ·        Tradita e didaktikën popullore” (në proces botimi).

  ·      “Ftillime publicistike”

  “Faik Konica :“Për shpiritën e Vatrës jam responsible unë” (në proces botimi).

Me profesor Anton Çefa bisedoi bashkëpunëtori i Diellit në New York, Beqir SINA.

Ju falem nderës !

Çefa – Libri nuk është shkruar në një kohë. Gjatë punës sime si mësues, më ka mahnitur psikologjia e popullit tonë, të cilën e kam gjetur virgjin sidomos ndër malësorët e Veriut. Po është e njëjta psikologji e mbarë popullit tonë. Mahnitja ka thënë Aristoteli është fillimi i filozofisë. Dhe është fillimi i cdo pune në lëmin studimor. Kështu kam filluar të mbajë shënime dhe kam vazhduar për shumë e shumë vite, derisa e kam gjykuar materialin e grumbulluar të mjaftueshëm me e sistemue në një libër.

-Populli ynë si popull i lashtë ka një psikologji krejt të veçantë, që e kanë vënë në dukje dhe e kanë vlerësuar edhe të huajt. Të njohësh vetveten është gur themeli i organizimit të jetës tënde, aq më shumë për një popull. Njohja e vetvetes në rang kombëtar është para së gjithash njohje e psikologjisë etnike, njohje e tipareve morale, mendore dhe volitive, që e karakterizojnë dhe e dallojnë një popull nga një tjetër.

-Vepra ime e botuar në dy vëllime është një vepër pioniere. Ajo është mbështëtur kryesisht në kulturën time rreth këtij problemi, në vëzhgimet e mia të vazhdueshme, për çka më ka ndihmuar puna ime si mësues, sidomos për 20 vite në fshatra të ndryshme, ku kam pasur mundësi të njihem sidomos me fusharakun e malësorin, që janë më konservatorë në ruajtjen e kultivimin e natyrës së vet psikologjike të trashëguar prej të parëve. Shumë studiuesve dhe udhëtarëve të huaj u ka bërë përshtypje karakteri i veçantë i shqiptarit dhe kanë botuar përshtypjet e tyre. I kam çekur këto në punën time. Kam studiuar me vëmendje folklorin tonë. Një ndihmë të madhe më kanë dhënë proverbat, që përbëjnë një koncentrat të dijes dhe sidomos të filozofisë dhe psikologjisë së popullit tonë. Në fund të secilës pjesë të veprës kam dhënë bibliografinë ku jam mbështetur dhe, po ashtu, pas çdo teme kam shënuar referencat. Nga botimet tona në mënyrë të veçantë, më ka ndihmuar libri i Shpëtim Memës “Shqipëria dhe shqiptarët në veprat e udhëtarëve anglezë”.

-Trashëgimia shpirtërore ilire në psikën tonë është e gjërë, e larmishme dhe e një rëndësie të dorës së parë. Ajo përfshin të gjitha hiset e saj. Ideali i lirisë, në radhë të parë, ndjenja e fuqishme për lirinë, qëndresa e vazhdueshme për ta mbrojtur dhe për ta fituar lirinë e humbur, trimëria e heroizmi që e shoqërojnë dhe e jetësojnë këtë ideal dhe këtë ndjenjë, janë atribute shpirtërore të ilirëve, të arbërve dhe të shqiptarëve. Lidhur ngusht me idealin dhe ndjenjën e lirisë qe ngjitur në shpirtin ilir karakteri luftarak, që u trashëgua tek ne shqiptarët.Të parëve tanë ilirë dhe ne, na është dashur të luftojmë tërë jetën për t’u bërë ballë sulmeve pushtuese të perandorive të fuqishme: Perandorisë Romake, Perandorisë Bizantine, Perandorive mesjetare kalimtare Bullgare e Serbe, Perandorisë Osamane, dhe pushtuesve tjerë të mëvonshëm italianë e gjermanë. E edhe kur kemi qenë të pushtuar, ne këmi ruajtur me dinjitet veten tonë dhe nuk jemi asimiluar.

Si ilirët edhe shqiptarët kanë qenë të njohur për grindjet ndërmjet fiseve, por në kohën e rreziqeve të përbashkëta janë bashkuar në luftë kundër armikut. Ambienti i fuqishëm luftarak ushqeu në shpirtin iliro-shqiptar një nderim thuaj mistik për armët. Si ilrët ashtu edhe ne, bijtë e tyre, jemi dalluar për aftësi organizative e administrative, bile për problemet më të larta shtetërore. Mjerisht, rrethanat historike kanë kushtëzuar që këtë veti të çmueshme karakteri ta vemë në jetë kryesisht në dobi të të huajve. Perandorët me origjinë ilire e shpëtuan Perandorinë Romake, kur ajo qe gati të shembej kur e sulmuan fiset barbare. Dhe sa e sa vezirë e udhëheqës të lartë shqiptarë, mjafton të përmendim vetëm Qiprilinjtë, e qeverisën Perandorinë Osmane për aq e aq kohë.

-Gjuha në vetvete nuk është gjithnjë element dallues i personalitetit të një kombi., sepse popuj të ndryshëm si p.sh. francezët e belgjikasit flasin të njëjtën gjuhë; po kështu anglezët, irlandezëy dhe amerikanët. Shqipja jonë ka plotësisht vlera etniciteti. Ajo është krejt e veçantë. Në Pemen e gjuhëve indpeuropiane ajo zë një vend më vete. Një studiues i kësaj fushe në Kaliforni shqipen e ka quajtur nëna e gjuhëve indoeuropiane.

-E si të mos pajtohem ! Kultura shqiptare ka pasur fatin të veprojë në gjirin e saj një Eqrem Çabej. Është më se i vërtetë roli i personalitetit në historinë dhe në kulturën tonë në përgjithësi. Një personalitet i fuqishëm i ka bashkuar gjithnjë shqiptarët dhe ka ngjallur tek ata ndjenjën e bashkëjetesës shqiptare, me gjithë individualitetin e theksuar që ka karakterizuar karakterin e shqiptarit. “Historia e Shqipërisë është histori e personalitetit” ka thënë Çabej. Këtë tipar të psikës sonë, ai e ilustron me Heroin tonë Kombëtar Skendërbeun dhe me Ali Pashë Tepelenën. Gjithsesi, duhet përcaktuar çka përfaqëson ky personalitet. Para së gjithash, duhet të dallojmë autoritetin e zgjedhur ose të fituar me merita nga ai i imponuari. Në rastin e parë, nëse duam t’i vemë këtij atributi shpirtëror një argument psikologjik që qëndron si shkak i kësaj dukurie, duhet të pranojmë se shqiptari njeh me ndërgjegje autoritetin e zgjedhur prej tij dhe është kundërshtar i atij që përpiqet t’i imponohet.

-Si e thamë më parë, shumë studiues, tanë dhe të huaj, kanë folur për tiparet e karakterit që cilësojnë popullin tonë, janë shkruar jo vetëm ese, por edhe libra për virtyte të veçanta morale; por deri më sot nuk është bërë ndonjë përpjekje t’i trajtojë ato si hallka të një sistemi të lidhura me njëra-tjetrën në një strukturë të veçantë etiko-morale dhe ta trajtojë këtë strukturë. Vepra ime gëzon vlerën e parësisë.

Mungojnë të dhënat e nevojshme që të na lidhin ne me pellazgët. Partizanja e flaktë e lidhjeve tona me pellazgët, Ermin Vlora Falaschi, të vetmin mbishkrim ekzitues pellazg tek e ashtuquajtura Shtylla e Lemnos, e ka shpjeguar me shqipen. Kundërshtari i rreptë i këtij interpretimi, historiani Kristo Floqi, e ka mohuar plotësisht. Gjithsesi, nuk duhet tepruar me zanafillën pellazge të popullit e të gjuhës sonë. Shkencërisht, është vërtetuar vetëm origjina ilire e popullit tonë dhe e gjuhës shqipe.

-Po, ashtu ka shkruar dhe ashtu është e vërteta. E tillë është psikologjia e popullit tonë. Shqiptari e vlerëson, e nderon, e pret si mik dhe e mbron çdo të huaj që i troket në derë. Ms. Durham na ka dashur dhe ka shkruar shumë mirë për ne, sidomos për malësorët e Veriut, tek të cilët ka jetuar për shumë kohë. Jo vetëm ka shkruar, por edhe ka ndihmuar popullin tonë dhe çështjen shqiptare para botës. Ka vlerësuar lart moralin e shqiptarëve dhe vlerat etnopsikologjike tonat. Në parathënien e librit “High Albania”, “një portret magjepës i fiseve krenare e të pavarura të Shqipërisë Veriore”, siç është shprehur botuesi i kësaj vepre, Durham na ka lënë vlerësimin e lartë e fisnik të shqiptarit të malevet të Veriut; por që është  i vërtetë për gjithë popullin tonë. Marr leje këtu të jap ndonjë prej vlerësimeve të panumërta të saj për psikologjinë e popullit tonë. “Shqiptari mbetet gjithnjë shqiptar. Ai është në radhë të parë shqiptar. Feja vjen në radhë të dytë.”, “Edhe në fiset më të egra, me gjithë punët shumë të rënda që kanë mbi supe, gratë nuk janë aq të shtypura sa duken. Burrat i trajtojnë më njëfarë fisnikërie të ashpër dhe i respektojnë. . . . Nderi i gruas shqiptare është i panjollosur.”, “Shqiptari, edhe kur duket se i nënshtrohet rrethanave, e bën këtë për t’i detyruar rrethanat t’i nënshtrohen atij”, “Nga gjithë popujt e Ballkanit, vetëm shqiptari është artist. Në personalitetin e tij të pashtruar, ai del gjithnjë mbi të tjerët”.

-Kanuni etiko-moral ka qenë dhe është një kod etnopsikologjik i përgjithshëm për të gjithë shqiptarët. Burrëria, nderi, besa, ndorja, mikpritja, falja, idealet e lirisë,të drejtësisë, të respektit për njeriun etj., kanë qenë e janë tipare shpirtërore të të gjithë shqiptarëve. Periudha që kaluam nën diktaturë dhe kjo që po kalojmë sot i dobësuan, por nuk arritën t”i shlyejnë. Ky kanun etiko-moral ka rrënjë shumë të thella në kohë. Studiuesi japonez i Kanunit, Kazuhiko Yamamoto, ka shtruar hipotezën në formë pyetjeje: “Struktura etike e Kanunit: a përbën ai formën fillestare të etikës së shoqërisë njerëzore?”. Pa u zgjatur, këto rrënjë tejet të hershme, na japin plotësisht të drejtën të pranojmë që ilirët e kanë pasur të vetin këtë kod moral, dhe ne e kemi trashëguar prej tyre.

-Trashëgimia ilire në psikën shqiptare, për të cilën kemi folur më lart, vjen si element vazhdimësie, dhe, si rrjedhim si argument i origjinës ilire të popullit tonë, i mbijetesës shqiptare nga ama ilire.

-Unë i kam shprehur mendimet e mia në këtë fushë të dijes. Nëse do të ketë ndonjë vërejtje a kritikë, pa tjetër do t’i përgjigjem.

Gjithashtu !

Intervistoi Beqir Sina