Nga Alexander Drechsel/
Në 1 prill përkujtohet 200 vjetori i lindjes së Otto von Bismarkut. Çfarë trashëgimie ka lënë pas kancelari i parë, të cilët gjermanët e nderojnë edhe sot?
Është një tabllo, që për shumë gjermanë është e pandarë me Otto von Bismarck-un. Gjeneralë dhe princa gjermanë në uniforma të errëta qëndrojnë në sallën e pallatit francez të Versajës dhe përshëndesin me armë të ngritura në perandorin gjerman Vilhelmi I. Por nuk është monarku në qendër të tabllosë. Aty është Otto von Bismarck, i theksuar edhe më shumë nga uniforma e bardhë.
Tabloja paraqet 18 janarin 1871, datën që konsiderohet si dita e themelimit të Perandorisë gjermane, kur 25 shtete të veçanta u bashkuan në një shtet, nën udhëheqjen e Prusisë. I atribuohet politikës së Bismarkut, që atëherë u kapërcye ndarja e vazhdueshme në shtete të vogla gjermane. Kudo ka monumente dhe buste dedikuar Bismarck-ut. Nxënësit mësojnë se Bismarck-u jo vetëm që bashkoi Gjermaninë, por në kohën e tij si kancelar nga 1871 deri 1890 ai futi edhe ligjin e zgjedhjeve, dhe sistemet e sigurisë sociale, si sigurimin shëndetësor, sigurimin në rastet e aksidenteve dhe sigurimin e pensioneve.
Por ka edhe zëra, që e shohin Bismarckun si kancelarin e luftës, me helmetë me majë dhe si shtrues të rrugës së militarizmit gjerman. Megjithatë, luftërat kundër Danimarkës 1864, kundër Austrisë 1866 dhe kundër Francës 1870/1871 hapën rrugën për themelimin e Perandorisë (rajhut). Që të tria luftërat i përgatiti politikisht Bismarcku si kryeministër i atëhershëm i Prusisë. Nga kritikët, Bismarcku konservator bëhet përgjegjës edhe për përndjekjen e socialistëve në Perandorinë gjermane, për një kulturë parlamentare të pazhvilluar në Gjermaninë e fundit të shekullit 19-të dhe fillimit të shekullit 20-të, si dhe për kirjimin e kolonive gjermane në Afrikë dhe Azi
A ka qenë Bismarcku një superhero apo e kundërta e kësaj?
“Bismarku duhet të shihet më pak si mur projeksioni, për vlerësimet pozitive apo negative të historisë kombëtare gjermane”, thotë historiani Christoph Nonn në bisedë me Deutschen Welle. Profesori nga Dyseldorfi ka botuar librin “Bismarcku – një prusian dhe shekulli i tij”.
Për shembull krijimi i Rajhut nuk ka qenë një çështje vetëm gjermane dhe aq më pak vetëm vepër e Bismarkut, thotë Nonn. “Në këtë proces të gjatë dhe kompleks kanë qenë të përfshirë shumë aktorë, në Gjermani dhe jashtë saj. Me atë që kanë bërë dhe që nuk kanë bërë. Për shembull, që nuk janë përpjekur të parandalojnë këtë bashkim të Gjermanisë.”

Më shumë diplomat se luftënxitës
Nuk ka qenë vetëm Bismarck-u përgjegjës për tri luftërat para krijimit të Perandorisë, thotë Nonn. Bismarcku nuk ka qenë ushtarak dhe agresor, ai ka preferuar bisedimet. Po kështu mendon edhe historiani Arnd Bauerkämper nga Universiteti i Lirë i Berlinit. Më vonë në kujtimet e tij të shkruara në 1890, “ai e paraqiti vetën kancelar të luftës”. Megjithatë “legjitimitetin e luftërave, në parim, Bismarku nuk e vinte në diskutim”, thotë Bauerkämper në bisedë me DW. Po si Nonn ashtu edhe Bauerkämper theksojnë se perandoria me kancelar Bismarckun nuk ka patur më pretendime territoriale, por ka ndjekur një politikë të jashtme të ekuilibruar, për t’u përqendruar në zhvillimin ekonomik të vendit.
Paradoksi në politikën koloniale
Po si përshtatet politika koloniale në këtë kontekst? A nuk kishte thënë Bismarck-u vazhdimisht se Rajhu gjerman nuk ka nevojë për koloni? Dhe megjithatë 15 vjet pas themelimit të saj ai lejoi që të krijohen të ashtuquajturat zona të protezhuara në Afrikë dhe Azi.
“Qëllimi i vërtetë nuk ishin kolonitë. Kolonitë ishin mjeti për të arritur qëllimin në një luftë për pushtet, që bëhej në Berlin”, thotë historiani Nonn. Konservatori Bismarck donte të dobësonte kundërshtarin e tij politik, liberalët dhe simpatizantin e tyre, princin trashëgimtar Friedrich, shpjegon Nonn. Liberalët ishin të ndërlidhur me Mbretërinë Angleze, që ishte shumë aktive në krijimin e kolonive. Për të përçarë këtë aleancë, Bismarcku në vitet 1884 dhe 1885 u bëri vend përkohësisht kërkesave për koloni gjermane. Por në vitin 1885 liberalët me humbjen e zgjedhjeve u dobësuan si forcë politike dhe po në të njëjtin vit princi trashëgimtar Friedrich siguroi, se edhe pas vdekjes së perandorit Vilhelm, do të qëndronte krah Bismarckut. “Që nga ai moment Bismarcku e mbylli menjëherë sërish episodin e politikës koloniale”, thotë Nonn. Kolegu i tij, Bauerkämper shkruan se Bismarcku “donte që t’i evitonte, mundësisht t’i sheshonte fërkimet me fuqitë e tjera europiane.”
U frenua demokracia në favor të konservatorëve
Por brenda vendit për Bismarkun nuk ka patur gjithmonë prioritet ekuilibri apo dialogu. Perandoria gjermane e themeluar më 1871 ishte në fakt një monarki konstitucionale, por parlamenti nuk kishte ndikim në politikën e qeverisë. Bismarku e shihte madje si “armike të perandorisë” lëvizjen politike në rritje të punëtoreve. Me ligjin për socialistët ai ndaloi de facto partitë socialdemokrate. Edhe futja e sigurimeve për shëndetin, për aksidentet dhe pensionet lidhet me qendrimin refuzues të Bismarkut ndaj lëvizjes punëtore. “Reformat sociale bëheshin për t’u hequr mbështetjen sozialdemokratëve dhe për t’i siguruar shtetit të ri lojalitetin e shumicës së popullsisë dhe të klasës punëtore në rritje”, thotë historiani nga Berlini Bauerkämper.
Për të ruajtur pushtetin e vet dhe të aristokracisë kushtetuta e perandorisë gjermane ia mohoi parlamentit, Rajshtagut (Reichstag), të drejtën e bashkëvendosjes. “Nuk u krijua një diçka e tillë si kultura parlamentare e krijimit të kompromisit, të kërkimit të marrjes së vendimeve në mes partive”, thotë Bauerkämper. Meqenëse Bismarck-u ishte edhe autor i kushtetutës, biografi Nonn ia atribuon kancelarit të parë gjerman faktin, që parlamenti nga 1871 deri në fundin e Perandorisë dhe shpalljen së republikës në 1918 kurrë nuk ka patur përgjegjësi. “Ky mentalitet i mungesës së përgjegjësisë ishte vështirë të shkundej më nga vetja pas vitit 1918, kur parlamenti kishte me të vërtetë peshë në Gjermani. Kjo ishte një peshë e rëndë për demokracinë e parë gjermane, për republikën e Vajmarit”, thotë Nonn.
Bismarku garant për paqen dhe mirëqënien
Dhe megjithatë në këtë ditë në Gjermani politikanë të zgjedhur me vota demokratike e kujtojnë kancelarin e parë të lindur para 200 vjetësh. Nonn heq paralele ndërmjet themelimit të perandorisë 1871 dhe ribashkimit të Gjermanisë 1990. Në të dyja herët në Europë ka ekzistuar frika se Gjermania dëshiron të zgjerohet më tej. Ashtu si në 1871 edhe në 1990 Gjermania siguroi se nuk ngre pretendime territoriale. “Këtu është ndjekur e njëjta politikë e qetësimit të fqinjëve evropianë.” Është suksesi më i madh i politikës së jashtme të Bismarkut, “që ai pas vitit 1871, si drejtues i politikës së jashtme të Gjermanisë, ka kontribuar në një masë të madhe që Rajhu i sapokrijuar gjerman nuk bëri luftë, për më shumë se 40 vjet.”(DW)