Kozma Taho – Dielli

ARKEOLOGJIA, BUTRINTI,FINIQI DHE RRETHINAT E TYRE

August 5, 2015 by dgreca

NGA KOZMA TAHO /
CLEARWATER ,FLORIDA/
Ka gati një shekull që arkeologët vazhdojnë kërkim zbulimet në trojet e qyteteve të Foenikës(Finiqit) dhe Butrintit si dhe rrethinave të tyre. Pa dyshim ata kan bërë një punë të shkëlqyer, duke hedhur poshtë – së pari se këto troje janë të vonë pëlqyera e banuara prej njeriut, e duke vërtetuar se ato janë pëlqyer e banuar prej tij pa ndërprerje në 100 000 vjetshin e fundit. Kodër- Kroi i Xarrës, shpella e Shën Marisë në Bogaz, shpella e Kreçshmorit në Konispol , qendra e Kalivoit , qendra e Diaporit , vorrezat e Bajkajve dhe vet Kodër Finiqi dhe Kodër Butrinti , nëpërmjet gjetjeve arkeologjike vërtetojnë lashtësinë e banimit të tyre. Arkeologët dhe veçanërisht ekspedita Italiane e drejtuar nga Profesori i arkeologjisë Luigji Maria Ugolini nxorrën në dritë edhe mjaft objekte të rëndësishme të karakterit shoqëror dhe fetar që tregojn se këto qytete ishin po aq të urbanizuara e lulëzuara sa edhe metropolet e tjerë të rreth Mesdheut të periudhave përkatëse, helenistike , romake e bizantino mesjetare. Kështu përsa i përket lashtesisë , zanafillave dhe themelimit të tyre arkeologët kanë gjetur materiale arkeologjike të shumtë e të mjaftushëm; interpretimi shkencor i të cilave hedh dritë tej moteve historike e burimeve të shkruara dhe pa dyshym tej zanafillave të qytetërimit helen. Me gjithë këtë si rezultat i interpretimeve të gabuara, vitet e fundit ka një mbështetje të tezës së Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste se: — Butrinti dhe Foenika (Finiqi ) janë themelime të kolonëve helenë të Korinthit dhe Korkyrës . Kjo jo vetëm prej autorëve të huaj por edhe prej disa vëndësve . Duket kështu se Profesor Neritan Ceka , një ndër arkeologët tanë të mirënjohur , është flamurtari më i zjarrt i mbështetjes se kësaj teze , duke e çuar atë edhe më tej dhe duke hamëndësuar një pushtim tërësor të para dhe prapa tokës se Butrintit dhe Finiqit aty rreth shek VII p.e.s. prej helenëve të sapo mbritur në Korkyrë. Heshtja e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë ndaj botimeve apo shkrimeve të ndryshme ku këto qytete prezantohen si “qytete greke “ e bën atë po aq të papergjegjeshme sa edhe autorët e shkrimeve. Përgjithësisht kjo tezë mbështetet në ndërtimin e mureve fortifikuse , teknikë që presupozohet prej tyre se e zotronin Helenët , duke luajtur kështu me një datim antishkencor të ndërtimit të tyre . A thua të mos e kenë lexuar Homerin ku bëhet fjalë për mjaft qytete të rrethuar midis tyre edhe akropolin e Athinës ? A thua të mos kenë dijeni se çfar shkruan Herodoti dhe Pauzania në lidhje me mjeshtrit që zotronin këtë teknikë fortifikimesh? Arkeologët pranojnë se datimi i dërtimit të këtyre mureve duhet të mbështetet në materialin arkeologjik që zbulohet brënda kësaj hapsire. Por përse valle e anashkalojn këtë rregull shkencor për hedhjen dritë në datimin e tyre ? Kush i fortifikoj qytetet pjesmarrës në Luftën e Trojës përmëndur nga Homeri ? Është fakt se arkeologët kan gjetur mjaft materiale që na tregojne për nje datim më të hershem të ndërtimit të tyre. Në librin “Butroti “ fq 20 Prof N. Ceka do të shkruaj se : “ Disa fragmente enësh të punuara trashë pa çark, si dhe ndonjë vegël prej guri të punuar, dëshmojnë për një vëndbanimi të izoluar, pa asnjë lidhje me botën e largët mikenase “ Askush nuk i ka kërkuar prof. N.Cekes të na tregoj sa dhe si lidhet Butrinti me Mikenën me gjithse është detyrë e arkeologjisë të na i tregoj këto lidhje jo me fjalë të lëshuara kot por me një studim të argumentuar shkencor. Le ti kujtojme Profesorit se për periudhën kur ai bën fjalë “ bota e largët mikenase “ sapo kishte dhënë shpirt ,dhe kujtimet për të ishin duke u shuar . Ishte pikërisht Homeri i cili sipas shumë autorëve jetoj frymën e fundit të popujve para helen , e që duke mbledhur një fond të konsiderushëm të këngëve epiko-heroike që vinin prej tyre, do tju kujtonte pasardhësve helen, uzurpues të këtyre troje, se ata popuj kishin qënë në një qytetërim të hershëm, tashmë të shuar. Kam mendimin , edhe pse arkeologët nuk duan ta pranojnë; se Butrinti duhet të ketë qënë i lidhur me këtë qytetërim. Çuditërishtë qeramika e gjetur në Butrint nuk i është nënshtruar një studimi të tillë shkencor për të na treguar ngjashmërit apo lidhjet me qeramikat e tjera të vëndit apo të importit. Arkeologët kanë heshtur dhe po heshtin në lidhje me qeramikat e Butrintit edhe pse ato kanë qënë shumë të bollëshme. Duhet thënë se Homeri në përshkrimet e tij, i vendos në shkallë qytetërimi të njëjtë si Trojën ashtu edhe Mikenën , Kretën edhe Epirin ( kujto përshkrimin e pallateve të Alkinout në Skera ( Korfuz) si dhe pritjen e Uliksit në mbretërin e Epirit, Thesproti ). Enët prej balte të gjetura në Butrint dhe të datuara të shek XVIII- XII si dhe basorelievi i vendosur te Porta e Luanit nuk qëndrojnë larg atyre të zbuluara në Kretë e Mikenë . Në librin “ILIRET” Prof. N. Ceka do te shkruaj :- “ Në periudhën antike zhvilloj kërkime në Butrint gjat viteve 1991-1996 një ekspeditë shqiptaro greke nën drejtimin e N.Cekës, A. Nanajt dhe K. Hatzis. Gërmimet u përqëndruan në akropolin e qytetit antik, për të sqaruar fillimet e jetës në këtë qendër të lashtë të Kaonisë. Shtresa më e herëshme i takonte periudhës së herëshme të hekurit, që i korespodon protogjeometrikut të Greqisë, në shek. XI-X p. Kr.Ajo karakterizohet nga qeramika lokale e punuar me dorë dhe nga mungesa e plotë e qeramikes së importuar greke. I vetmi objekt importi ishte një majë heshte bronzi e tipit të Europës Qëndrore. Butrinti i kësaj periudhe ishte kështu një qytet i thjeshtë peshkatarësh dhe barinjësh . “ N. Ceka “ILIRET” FQ 22
Nuk mund të vë aspak në dyshim atë qe thotë profesor N. Ceka për derisa nuk kam patur mundësi të shikoj ndonjë material të publikuar të punimeve gjashtë vjeçare të kësaj ekspedite . Por, arkeologët e ekspeditave të tjera , kanë gjetur në atë truall qeramika të bollëshme të periudhës neolitikut, pra te periudhes se para protogjeometrikut të Greqisë , të cilat janë ekspozuara në muzeun e Butrintit dhe të publikuara edhe në librin “ BUTRINTI , HISTORY , MONUMENTS END MUSEUM” të Prof. Dh. Çondit Fq 70-71 . Janë gjetur gjithashtu edhe qeramika të shumta të prodhimit lokal datuar të shek XVIII-XV p e.s. Se në ç’far mardhëniesh qëndrojn këto qeramika me metropolet e tjera nuk kam gjetur ndonjë analizë shkencore, por gjithsesi ato duhet të paktën të përputhen me ato të shpellës së pran ndodhur të Konispolit të cilat nga ana e tyre janë të lidhura me mjaft metropole të tjera të jugut e të veriut siç e pranon edhe vet Prof. N . Ceka në po këtë libër fq 19-20., duke e përfshir këtë rajon “ në grupin e trevës ilire jugore” Po ashtu maja e heshtës prej bronzi nuk mund të ketë rënë nga qielli. Shtoj se Europa qendrore vështir ti prodhonte ato prej bronzi në një kohë kur ishte vënë në përdorim hekuri. Eshte me se e qarte se kjo maje heshte e periudhes se bronzit te jet një importim nga tregetaret vëndes apo të qytet porteve të tjerë, duke vërtetuar kështu se Butrinti nuk ishte vetëm një fshat “I IZOLUAR peshkatarësh apo barinjësh “, por edhe një qendër tregëtarësh, qysh para mbritjes së helenëve në Korkyrë. Kështu që zanafillat dhe themelimi i Butrintit në bazë të materialeve të gjetura deri më sot shkojnë shumë më tej se shek. VII p.e.s. kur kërkon të na bëjë ta besojmë themelimin apo zanafillat e tij profesor N. Ceka. Në muzeun e Butrintit janë ekspozuar edhe materialet e më poshtme të cilat jane publikuar edhe nga prof. Dh. Çondi – Vegla prej stralli gjetur në Xarrë, Kalivua, Shën Mitër, Konispol dhe Diapor : që mbajnë shënimin “Fint tool Paleolithic and Mesolithic” ; fragmente enësh prej balte që bajnë shënimin” neolithik and middl neolithic” ; vegla prej kocke të lëmuar që mbajnë shënimin “bone tools-neolithic” ; “ Bowl I800- 1500 BC ‘ ; Ritual pots 1800-1500BC; “Local two handled pots1800-1500BC; “Local one handled 1800-1500BC ; “local handled pots 1800-1500 BC” Etj Në një vënd tjetër është një sopat guri që mban shënimin “Axes stone “ e pa datuar; si dhe shumë enë të tjera balte punim lokal që mbajnë datimet 1800- 1500 BC dhe 1500-1000 Bc. Referuar këtyre materialeve vetvetiu bëhet pyetja –A ka shtresëzime të tjera më të herëshme nga ato që na servir prof. N. Ceka në Koder Butrint ? Edhe po të mos i marrim parasysh veglat prej stralli, ato prej guri të punuar,si dhe ato prej kockash të lëmuara, përsëri ndodhemi para qeramikave, rituale, kupa e poteri, të cilat paraqiten me dy vega , diku te ngritura mbi buzet e eneve e diku pak më poshtë ,por me forma perfekte. Po ashtu enët duken me parete te holla e me forma gjeometrike të përsosura që të lën të kuptosh se duhet të jenë punuar me çark. A janë këto enë të një punimi lokal të izoluar ? (shiko fq 71 te librit Butrinti ,Histori Monuments and Museum ) Sigurisht është detyrë e arkeologëve t’i japin përgjigje. Sido që të jetë, këto enë tregojne se Butrinti , Foenika dhe rrethinat e tyre bënin një jetë qytetare , religjioze të një shkalle civilizimi për të cilën ende nuk mund të themi asgjë. Ata prodhonin enë balte madje të përsosura për ate periudhë ( 1800-1500 BC) Ata prodhonin gjithashtu enë Rituale që tregon se ata organizonin festime e rite kushtuar perëndive qofshin ato tejet të lashta kushtuar Diellit e Tokës ose edhe Panteonit të Perëndive Zeusiane , Dodojane , Pellazge. Ndër materialet e muzeut të Butrintit të bien në sy edhe disa vegla prej bronzi , një sopat dhe dy maja shtizash apo heshtash të cilat mbajnë datimin 1200-1000 BC.Dihet se në këto rojone nuk ka pasur burime minerare të tilla, kështu që ato nuk mund të jenë prodhim “I IZOLUAR “ vëndës. Ato pa dyshim janë importuar nga rajone të tjera ,të largëta , në rrugë tokësore apo detare . Kjo tregon se Butrinti i shek XIIp.e.s. nuk mund të ishte “ nje fshat “i izoluar peshkatarësh e barinjësh “por edhe një port apo mikroport detar i lidhur me sivellezer të tij të Jonit e Adriatikut e më tej. NGA ME LARTE, UNE SHIKOJ NJE KONTRADIKT TE MADHE MIDIS MATERIALEVE ARKEOLOGJIKE TE EKSPOZUARA NE MUZEUN E BUTRINTIT DHE SAJIMIT TE ZANAFILLAVE, THEMELIMIT DHE PERKATESISE ETNIKE TE BUTRINTIT, FOENIKES (FINIQIT )DHE RRETHINAVE TE TYRE; NE SHKRIMET E Prof. N. CEKES DHE MBESHTETESVE TE TIJ (PERFSHI AKADEMIN E KULTURES SE ROMES FASHISTE DHE PROF. L.M.UGOLININ APO EDHE R. HODGES ) , TE VENDIT APO TE HUAJ. KESHTU NDERSA MATERIALI ARKEOLOGJIK TREGON PER NJE VENDBANIM TE TEJ SHEK. XVIII P.E.S. PROF. N. CEKA DHE MBESHTETESIT E TIJ NA THONE SE BUTRINTIN E KANE THEMELUAR KOLONET HELEN TE KORKYRES E KORINTHIT NE ME TEPER SE 1000 VITE ME PAS. KE TE BESOJME?

E turpëshme është qasja që i bënë Profesor Ceka qytetit të lashtë të Foenikës, kryeqendrës së Kaonëve dhe kryeqytetit të Epirit, një ndër metropolet më të medhej të asaj periudhe , “më të pasurit , më të rëndësishmit dhe më të fortifikuarit “ sipas Polibit;muret rrethuese të të cilit përfshinin një sipërfaqe prej 40 ha. Gati shtatë herë më të madhe se e Athinës, dhe gurët masiv të të cilit shkonjnë deri 22- 23 ton sejcili; madhësi të pa para në trojet Ballkanike. Lidhur me këtë qytet referuar Ekspedites Italiane Prof N. Ceka do te shkruaj :-
“….Rezultatet e tri viteven nuk ishin aq spektakolare sa ç’priteshin, …”

Ato mund të mos ken qënë aq spektakolare për kënd vështrimin dhe pozicionimin e Prof. N. Cekën por jo për Prof L. M. Ugolinin i cili i ka quajtur ato sensacionale duke i publikuar ato në revistat më të rëndësishme dhe në auditoret e akademive më të zëshme të kohës . Edwin Jasques , autor i librit “Shqiptaret” që i pat ndjekur me interes këto punime do të shkruaj : — “ Duke germuar poshte shtreses romake, arkeologet hasen epigrafe ose mbishkrime, monedha, qeramike, basorelieve, kolona e statuja te thyera si dhe vegla pune te Kohes se Hekurit. Ne nje shtrese me te hereshme se kjo, u gjeten dy çekane ose koka sopatash prej stralli te Kohes se Gurit. Ishte hera e pare qe ne Shqiperi zbuloheshin deshmi te nje qyteterimi te tille te lashte. “ Shqiptaret fq 27.
Fatkeqesishte keto materiale te vjedhura ca prej vete ekspedites italiane e te tjerat nga nje dore e panjohur nuk na u dha mundesia per ti patur ne stendat e muzeve tona . Sido qofte ato tregojne se zanafillat dhe themelimi I Foenikes shkojne tej periudhes se qyteterimit helen. Braktisja e punimeve nga ekspedita Italiane e ka lene kete qender te lashte te Kaonise ende ne fazen fillestare te kerkimeve arkeologjike por qe gjithsesi tregon rrethimin fortifikues me nje gjatesi muri rreth tre kilometer te gjate e shtate metra te larte e qe mund te kete edhe rrethime te tjera me te vogla. Foenika ashtu si dhe Butrinti, Kalivoj ( Per te cilin Prof . N. Ceka thote se paska qene nje vathe per strehimin e bagetive dhe popullsise fshatare shiko Butroti fq12) Çuka e Ajtoit, Diapori , Bajkajt me varrezat tumulare etj tregojne pa dyshim nje dendesi banimi e nje qyteterim te hershem ende te pa zbuluar te tyre . Skandaloze eshte qasja qe I behet qytetit te dyte per nga madhesia e akropolit , Çukes se Ajtoit . Duke u munduar ta deformoj edhe perkatesin e tij prof. N . Ceka aludon se mund te jete “ndoshta Pergami I Prasaibeve ‘ me gjithse e di fare mire se keto troje I perkasin Kestrineve Thesprot ( shiko fq 9 te librit “Butroti “)Tashme te gjithe studiuesit jane te nje mendje se gryka e Bokazit eshte pika kufitare ndermjet tri grup popujve me te zeshem te Epirit ; te Moloseve , Thesproteve dhe Kaoneve. Keshtu qe Çuka e ajtoit I perket Kestrineve Thesprot dhe ishte qyteti I lashte I KESTRINES dikur edhe me heret KAMANOI I Kamanojve . Ugolini ju qas ketij qyteti por me qense nuk zbuloj asgje romake e greke e la jashte interesimit te tij . Kam mendimin se Kestrina duhet ti bashkohet listes se qyteteve te Moloseve dhe thesproteve qe u rrafshuan nga barbaria romake e Paul Emilit ne vitin 167 p.e.s. E mendoj si nje qytet te baras vlefshem me Butrintin ku pa dyshim arkeologjia do te zbuloj edhe teatro e faltore gjithsesi te shkatrruara .
Populli shqiptar nuk eshte me I shkalles inteligjente te viteve tridhjete kur Akademia Fashiste e Romes dhe Prof. I arkeologjise L. M. Ugolini , ne emer te shkences se arkeologjise I impononin te besonin se Butrinti , Foenika dhe rrethinat e tyre ishin me zanafilla dhe themelim te Heleneve koloniste. Faktet, gjetjet arkeologjike , vendosur ne stendat e muzeale te Butrintit dhe publikuara prej Prof. te arkeologjise Dh. Çondi ne librin “ BUTRINTI, HISTORY, MONUMENT’S AND MUSEUM “ , tregojne qarte se zanafillat themelimi dhe perkatesia etnike etyre nuk nuk kane asnje lidhje me kolonet helene , supozuar se u vendosen ne keto troje nga fundi I shek. VIIp.e.s. N. Hammond qe I ktheu mbar e prap te gjitha dokumentat e lashtesise u detyrua te pranoj mosqenien e koloneve helene ne keto troje. Mashtrimi me datimet e ndertimit te mureve rrethuese te cilat nuk kane asnje baze shkencore, dhe aq me teper nuk perbejne asnje risi te nje teknike apo mjeshtrie te zotruara prej heleneve nuk mund te pranohen per zanafilla te qyteterimit te ketyre trojeve . Asgje e zbuluar , dokumentuar e datuar , publikuar apo perfshir ne elementet muzeal te Butrintit nuk mund te tregoj apo vertetoj prezencen helene . Me se shumti ato mund te tregojne nje lidhje tregetare te ketyre trojeve me boten e perparuar helene. Edhe shkrimet e shume perfolura te Butrintit (ato te Foenikes nuk I njohim sepse jane zhdukur) , te cilat ngjajne te jene me alfabetin greke , por jo domosdoshmerisht ne ate gjuhe, e qe I perkasin sipas arkeologeve periudhes kur Epiri kishte per zot popullin dhe prijsit e shquar Epirot, e kur heleneve u duhej te merrnin leje per ti vizituar apo per te tregetuar me ta, nuk mund te vertetojne prezencen e heleneve ne keto troje. Mbetet detyrë e Akademisë së shkencave të Shqipërisë ti japi përgjigjen shkencore zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të këtyre qyteteve e trojeveve. Po ashtu ngul këmbë që prof. Dh. Çondi të publikoj zbulimet arkeologjike të ndërmara se bashku me As/Prof. Hernandes në gropën e hapur në vitin 2012, pas të cilave pat deklaruar se: “ Me gërmimet e reja në Butrint, dalin në dritë dëshmi të reja të një qytetërimi të lashtë…………..Me zbulimin e objekteve më të fundit, në Butrint, vërtetohet me fakte konkrete se Butrinti ka një histori më të herëshme zhvillimi nga ajo që kemi mësuar deri më sot . “ Ballkan web Qershor 2012 Kujtoj me këtë rast se kjo ekspedit ndër të tjera gjeti edhe një parmënd druri . Material lehtësisht i datueshëm.
KOZMA TAHO
CLEARWATER ,FLORIDA
Gusht 2015

Mitologjia Arbërore dhe ajo Helene

April 23, 2015 by dgreca

Nga KOZMA TAHO*/
Mitet – thonë studiuesit e mitologjive- nuk janë prralla edhe pse përmbajnë element fantastik sikurse janë dragojt, kuçedrat, lubit, qenit si kreberi, gorgona,, himera, qykllopët , ekatomirët etj Në themelet e tyre qëndrojnë elementët natyror, përfshi ata kozmogonik të cilët veprojn në unitet me ata teogonik ( perendite, perendeshat, gjysem perendit e perendeshat heronjt mitiko legjendar ) Nëpërmjet tyre mitologët zbulojnë migrimet e shumta të popullsive, pushtimet e shfarrosje të popujve , katastrofat e mëdha natyrore të cilat kanë ndodhur në rajone të ndryshme të botës, sikurse janë ato të tërmeteve të fuqishëm, vullkaneve, përmbytjeve , vërshimit të lumejve , rrëshqitjeve e fundosjes se madhe te tokave,zjarreve etj
Shumë interesant është edhe fakti se të gjithë ata që kanë dashur të bëjnëhistorinë, protohistorinë apo parahistorinë e Butrintit, ose i kane harruar ose nuk ju bën zëmra tu qasen burimeve mitologjike ; të cilat i përmbysin historirat e tyre. Butrinti , ndodhen në trojet e Arkadisë së lashtë. Në këto troje ..”toka e zezë si dhurat lindi Pellazgun , për të qënë fara e gjithë njerëzisë “ –thotë Hesiodi(shek VIII—VII p.e.s.) Perandoria e tij shtrihej—“…nga ku kalon lumi i pa përshkushëm Struma……shtrihet deri në kufijt e perebëve, përtej Pindit dhe vëndit të paonëve edhe maleve të Dodonës. Arrijnë madje kufijt e tij deri në të lagështin Det.” – – thotë Eskili. Homeri i përmbledh brigjet detar të kësaj perandorie nën emrin Thesproti. Këtu sipas mitologjisë mbretëronte Thesproti, i biri i Likaonit të Pellazgut, i të njëjtës farë e gjak me Dardanin, po ashtu Pellazgë. Ndodhen kullotat ku mbreti i Thesprotëve kulloste kopet e tij të qeve e lopëve me famë në kohët e lashta. Në ishullin Skera , (Korfuzi i sotëm ), përball këtyre brigjeve Homeri vendos Feakasit e Alkinout , pasardhës të Poseidonit , detarët më të shpejtë e më të guximshën të lashtësisë . Mu përball këtij ishulli ndodhet qyteti i lashtë i Foenikës , kryeqendër e tirenëve (toskëve, kaoneve ) Kaon. A ishin Feakasit Pellazgë ? Përderisa përfshihen në këta kufij sigurisht që po. Mitet ashtu si dhe tek “Odisea “ e Homerit përcjellin lidhje të forta midis tyre. Pikërisht në këto troje të Arkadisë Eskiliane ndodhet edhe Butrinti , rreth tëcilit mitologjia Arbërore në të njëjtën linjë me atë Greko –Helene vendos Tomorin malin Hyjnor e të shënjtë , seli a e parë e më e lashta e zotave.Vendos gjirin e Reas apo Dedaliut,kepin e Poseidonit, Palasën e Athina Paladës, Malet e Vetëtimave, ku titanet farketonin rrufet ,armët e tmerrëshme të Zeusit Pellazg, Shpellën e Qiklopëve , Himarën e Himerës, Palavlinë e staneve të Kronit ( këtu erdhi Rea dhe lindi Zeusin ) , Krongjin ku ishin pallatet e Kronosit, Fushat Erythea ku kulloste Gerioni tufat , më tej ndodhet qyteti i Dodonës me faltoren Zeusiano Pellazge ku shërbenin selët , dhe pak më poshtërrjedh Akelou ,lumi qe ndan jetën dhe vdekjen ; ku vigjëlonte Kraberi e ku kishin pallatet Hadesi e Persefoni. Cila nga këto mitologji është parësore? Le tja lëmë fjalën një shkrimi tjetër për këtë . Të kthehemi pas kësaj hyrje në Butrint; ku mitologjit, veçanërisht ajo helene në variatet e shumta të saj sjell dhe vendos varret e tri prej herojve të saj mitiko –legjendar , Kadmit dhe Harmonise, Medeas dhe Pirro Neoptolemit.
Miti i Kadmit dhe Harmonisë, paraqitet në aq shumë copa variantesh dhe aq i shformuar sa zor se i gjendet filli .Megjith këtë një rishikim i përbashkët i miteve të Kadmitdhe Harmonisë të Europës si dhe bijave tëKadmit e Harmonisë, mund të na çoj në mendimin e studiuesit arvanitas Aristidh Kola , i cili e përcakton Kadmin si një hero Ilir. Apolodori thote se Kadmi në vitet e pleqerisë shkoj në Iliri tek Enkelejt ; por te cilët Enkelej nuk thuhet. Mitologjia përcjellse vëllezërit e tij Feniksi dhe Kiliksi , në kërkim të motrës , përfunduan në brigjrt perëndimore të Azisë së Vogël, ku themeluan Fenikinë dhe Kilikinë. Mitologjia përcjell kështu faktin se ata nuk ishin Fenikas. Rrjedha e ngjarjeve të bën të mendosh se vëndlindja e tyre duhet të ishte diku në Iliri apo Epir . Pikërisht në keto troje mitologjia vendos edhe varrin e Kadmit dhe Harmonise i cili përcaktohej e nderohej në shumë vënde të këtyre trojeve.
Eshtë Stefan Bizantini që na ka lënë një shënim tepër tëç’muar e të saktë i cili hedh dritë në përcaktimin e vënd lindjes së tyre .
“ KAMMANIA— Shkruan Ai —, Krahinë e Thesprotisë,
më vonë u quajt Kestrinë , nëpër të cilën rrjedh KADMI,
Lumi i Kestrinës, e themeloj Kestrini, i biri iHelenittë
Priamit , banorët Kammanoi .”
Iliret dhe Iliria Te autoret Antik fq 419
Jemi pikërisht në paratokën e Butrintit, ku rrjedh lumi i sotëm i Pavllos dikur i quajtur Lumi I Kestrinës dhe në gjysmën e parë të mijëvjecarit të dytë para erës sonëështë quajtur Lumi i Kadmit . Çuditërisht popullsia rrënjëse e Fushë Mursisëka ruajtur e përcjell nëpër kaq shumë breza dy emra interesant të kësaj mesfushe të quajtura Kandale dhe Bundo, të cilat ngjajnë të kenë lidhje me Ka ( qe) dhe Buall, me të cilët thuhet se Kadmi përshkoj rrugën.PranëÇukës se Ajtoit , të nderuar historianëdhe arkeolog, ndodhen burimet më të mëdhaja të kësaj krahine të cilat popullsia rrënjëse e Fushe Mursisë i ruan ende nën emrin “BURIMET E KAMARES” ; pra të Kammanisë e të Kammanojve. Kjo do të thotë se pikërisht Çuka e Ajtoit ka qënë qyteti KAMMANOI i Kammanojve me një zanafillë 3700 vjeçare sipas burimeve mitologjike . Mitoilogjia thotë se Feniksi dhe Kiliksi, vëllezërit e Kadmit , në kërkim të Europës motër, përfunduan në brigjet e Azisë së Vogël ku themeluan Fenikinë dhe Kilikinë. E pra , në qoftë se do të ishin Fenikas ç’kuptim ka të themelojnë Fenikinë ? Sipas Prof. Mathieu Aref, Fenikasit ishin popullsi semite që rridhnin nga Kanaanët, të cilët përmënden edhe në Bibël. Sipas burimeve të shkruara në këto rajone u vendosën edhe popullsitë Pellazge që bënin pjesë në grup popujt e Detit, midis të cilëve ishin Filistinët, Girgashitët dhe Jabusinët. Këta të fundit duhet të kenë ndërtuar edhe muret e Jerusalemit të quajtur ato mote Jebusa .“ Studiuesi Dimitri Baramki i Universitetit tëBejrutit(Fenikia dhe Fenikasit,Bejrut,1961)dhe Sebatino Moskati(Bota e Fenikasve, Londër,1968),pohojn argumente në mbështetje të asajse fenikasit kanedalë nga një përzierje midis Kanaanëve autoktondhe popujve të Detit, ndër të cilët bëjnë pjesë Filistinët (Pellazgë), Turshas ( Etruskë) dhe Teukret (Trojanë ) “ Mathieu Aref, Mikenas = Pellazgë fq295. Eshtë herët për tëfolur , por nuk do të jetë ndonje çudi në qoftëse studiuesit do të vërtetojnë se emigrant të ardhur e të mbi vendosur në keto popullsi semite , siç pohon Robert d’Angely, të jenë nga keto troje Pellazge e midis tyre edhe Kammanoit.
Edhe më interesant është emri “Bular” me të cilin ne vendësit emërtojmë një kodër të stërzgjatur midis Kalivoit dhe Shëndëlliut përball Butrintit; e që qëndron shume afër me emrin Bullar,me të cilin emertojm një gjarpër trupmadh jo helmus ,të cilin e konsiderojm të shënjtë e nuk duhet vrarë. Mitologjia thote se Kadmi dhe Harmonia u shndruan në gjarpërinjë Bolla dhe u dërguan në Fushat Eliziane apo të humbura .( këtu duket se e ka zanafillën dhe kulti i gjarpërit që konsiderohet karakteristikë e popujve Iliro –Epirot) Ajo thote se varri i tyre u bë në shtratin e një lumi i cili u devijua dhe u rikthye përsëri në shtatin e tij . Të jetë Lumi i Pavllos sësotëm ; I cili ka mbajtur edhe emrin Lumi I Kadmit ? Pse Jo. Një degëzim i tij ka kaluar gjithmon rrëzë këtyre kodrave. Autorët e lashtë grek nuk injihnin mirë trojet Iliro –Epirote ndaj nuk presim tëna thonë gjëra më të sakta se kaq. Të gjitha këto fakte që përmban para toka e Butrintit tregojnë se Kadmi e ka vëndlindjen e tij këtu pranë , Ne Foenike (Finiqin e sotem ),dhe jo në Fenikinë e Azisë së Vogël, dhe varrin në paratokën e Butrintit . Miti thot gjithashtu se Kadmi gjeti në Beoti Haonët ( bashkqytetarët e tij ) të vendosur ati në disa breza më parë; si dhe jadët (jonet ) që thuhet se u larguan që të nesërmen . Por – thot miti – Kadmi ju mësoj Jonëve Pellazgë përdorimin e metalit si dhe shkrimin fenikas. Kuptohet Haonët ashtu si dhe ai e dinin këtëshkrim . Ja velentë kujtojm se një ditë të bukur u dha alarmi në Delvinë se ishin vjedhur të gjitha gjetjet arkeologjike tëFoenikës . Kush dhe pse ivodhen ? Autorë sigurisht që nuk u gjëndën. Ato nuk ishin as monedha ari e argjendi dhe as materiale që mund tëpërdoreshin . Por midis tyre thotëEdwin Jascques ishi edhe basoreliefe dhe pllaka me mbishkrime . Duhet të kenë qënë ato pllakat me mbishkrime që duheshin zhdukur. Por Foenika është ende e pa zbuluar e me siguri brezi i ri i arkeologjise nuk do të lejojnë që të shkojnë e të bejnë gërmime aty Kiti Hatzizërit . Ata do tëkenë nderin të gjëjnë pllaka të tjera me mbishkrime të lashta të atij alfabeti që unë e quaj Foenko– Pellazgë sikurse e kanë quajtur edhe autorët e lashtë Helenë, Diodori , Plini Plaku etj . Më mire vonë së kurre thote populli i urtë shqiptar.Në truallin e Foenikës, Butrintit, Kalivojt, Kestrinës apo Kammanias është me saduket e vetmja mundësi për të zhvarrosur Pellazgët Hyjnor e të Ndritur të Homerit e për të rishkruar historinë e Europës. Mbetet detyrë e Akademisë së Shkencave tëShqipërisë, që këto troje të rrethohen e të mos shkeli këmbë njeriu ipa autorizuar në to . Të luftohet siç u luftua për devijimin e linjës së Komanit. Kështu pra edhe mitologjia gabimisht e pranuar për helene (sepse nuk ka kush ta mbroj autorësin e saj ) , dhe konkretisht miti i Kadmit dhe Harmonisë icili ka për skene aktrimi tokat e Kaonëve u tregon arkeologëve e historianëve se zanafillat e themelimi i Butrintit Foenikes etj., shkojnë deri në gjysmën e parë të mijëvjeçarit të dytë para erës sonë , kur helenët ende nuk ishin shfaqur në Histori .
Edhe miti i Argonauteve Pellazgë lidhur me ekspeditën e tyre për rrëmbimin e Bashkës së Artë e që mendohet të jete bërë të paktën dy breza paraLuftës Trojane paraqet lidhje me Butrintin .( Njutoni i zbret keto datime mbas vitit 1000 p.e.s. ) Medea ,bija e mbretit Ett ( Atit ) të Kolkidës ,i cili zotronte Bashken e Arte ; do të dashurohet me Jasonin , kryetarin , udhëheqësin e kësaj ekspedite ,dhe jo vetëm do ti ndihmoj në rrëmbimin e Bashkës së Artë por do ta ndjek ekspeditën në kthimin e saj . Ata mbritën në ishullin e Feakasve (Korfuzi i sotëm) ,ku mbreti mitiko legjendar Alkinou nuk do të pranonte tja u kthente atë kolkidasve në qoftë se do të martohej me Jasonin . Mbas shume akteve nga me makabret të bëra prej saj miti thotë( në një nga variantet e tij ) se ajo vdiq pikërisht në këtë ishull dhe u varros në Butrint.
Heroi tjeter mitiko –legjendar qe lidhet me Butrintin ështëPirro Neoptolemi ; fatos i Luftës Trojane, biri i Akilit të Madh që nderohej si Perëndi në Epir (Plutarku) ,sepse ishte Epirot. Doemos e nderuan sepse e dinin fare mirë se qe pinjolli tyre. Ishte i biri i mbretit të Mirmidonëve Pellazgë dhe iPerëndeshes se Deteve Tetida. Helenet u kujtuan vonë , kur ju duhej të bënin historira për ta nderuar atë.Mitologjia , kronikat, legjendat gojë dhënat e tregojnë si një nga mbretërit prehistorik më të lavdishëm të Epirit , themelues të dinastisë Mbretërore Molose . Sipas tyre ai arriti të bashkoj trojet prej Fthias e deri tutje Ulqinit e Kotorrit. Themelues i shumëqyteteve , midis tyre edhe Butrintin, që ka ngjasa ta ketë pasur edhe si kryeqytet të perandorisë se tij . Eshtë vrarë thonëkronikat në faltoren e Delfit . Studiuesit thonë se një faltore e tillë duhet të jetë në rrethinat e Delvinës . Emri i Diaporit ,në rrethinat e Butrintit përmban rrënjën Di= dia= diau= diell, e qe na tregon se kjo faltore mund të jetë edhe diku këtu . Kështu ka ngjasa shumë të mëdhaja që edhe varri i tij të jetë nëButrint .
Se fundi mitologjia arbërore mbledhur nga dijetari i shquar Dhrovianit Vasil Zoto Molosi e paraqet Butrintin të themeluar në kohën e lindjes sëZeusit .
“ Zoti , – thotë kjo mitologji – lindi në stanet e Kronit në Palavli
Këtu erdhi Rea dhe e lindi dhe u ndihmua të arratisej në Kretë
nëpërmjet limanit të Butrintit . “
Dhe kjo sipas studiuesve e tejkalon mijëvjeçarin e dytë para erës sonë.
Këto ,pra , munda të shkëpus nga burimet mitologjike lidhur me zanafillat , Themelimin si dhe përkatësin etnike të Butrintit . Kështu që libra të tillë si Butroti dhe Ilirët e Prof N. Cekes tëcilët ndërtojnë historira krejt të pa pranushme në lidhje me themelimin dhe përkatësin e Butrintit sipas mitologjisë e kanë vëndin në koshin e plehrave. Dhe le të me thotë tani S. Suljoti i cili mban një mbiemër të nderuar të popullsive e trojeve Epiroto –shqiptare se kush duhet ta banojë Ksamilin dhe Butrintin . Eshtë fatkeqësi kur prej atij brezi heronjësh të lavdishëm që shkruan një epope te madhe luftrash e që i dhuruan pamvarsinë trojeve që u bënë Greqi , të dalin bastardëtë tillë.
* Ky shkrim eshte pjesa e V e ciklit: NERITAN CEKA, PROFESOR ARKEOLOGJIE APO……
Autori, Studiuesi Kozma Taho, eshte vatarn ne degen e Tampa-Clearwater, Florida

Fortifikimet në para e prapa tokën e Butrintit

April 16, 2015 by dgreca

Nga Kozma TAHO*/
Para se të hyjmë në shtjellimin e kësaj teme le të kujtojmë se ç’mendim ka Hammond lidhur me Butrintin. Ai shkruan:
— Buthroto është një emër i vjetër i epokës së bronzit.
— Nuk ka ndonjë tradit për themelimin e ndonjë kolonie këtu./
Oksford Epiri 1967/
Një studim të plotë rreth fortifikimeve në vëndin tonë e kemi prej Profesor Doktor Gjerak Karaiskaj , përmbledhur në librin “5000 Vjet Fortifikime në Shqipëri” Ky libër, pa dyshim me vlera të rëndësishme studimore në këtë fushë , ngjan të përshkohet edhe nga një linjë inferioriteti kundrejt qytetërimit helen . Kjo linjë bën që të pranohet se mjeshtria apo eksperienca e fortifikimeve në Iliri dhe Epir është medoemos një importim Helen. Dihet se historia u njeh helenëve , qytetërimit të tyre, vlera të shumta në kulturë, arte e letersi, si dhe në shkenca , por në asnje rrast për mjeshtrinë e ndërtimit të mureve . Homeri, i pari autor, në “Iliada” përshkruan ledhet dhe portat e Trojës. Ndërsa në “Odisea” shkruan:–
“ Ata që erdhën nga qyteti i Athinës
Me ledhe të forta, ku sundoj shpirtmadhi
Erekteu, t’cilin nëna tokë e lindi,
Dhe vet hyjnesha Athinë e rriti……..”
II—769-772
Do të jetë ,pastaj, Herodoti i cili na tregon se për ndërtimin e mureve të Athines u thirrën Mjeshtrat Pellazgë . Ndërsa Pauzania na kujton se kryemjeshtrat që drejtua punimet e këtyre mureve ishin pellazgët Agronalasi dhe Hiperboasi. Por Herodoti na thotë edhe një gjë tjetër se ; pellazgët e athinës nën mbretin Kranaos quheshin Kranaenë , nën mbretin Krekops quheshin Krekopid dhe në mbretërin e Erekteut u quajtën Jonian. Kështu Herodoti përcjell faktin se athinasit ishin Pellazgë . Pra Pellazgët e Athinës e dinin fare mirë se cilët ishin mjeshtrat e ndërtimit të këtyre mureve dhe ndaj thirrën ata për këtë punë . Këta thurrës, turës , tirenë truskë, etruskë apo toskë dihet fare mirë se ku e kishin vënd lindjen e tyre . Në Toskëri . Dhe Toskëria , nuk është gjë tjetër veçse Kaonia . Po ashtu që të thirreshin nga athinjotët ata duhet të kishin dhënë prova të kësaj mjeshtrie në vëndin e tyre. Nuk është aspak çudi që, muret megalitik qiklopik pellazgjik të Foenikës të jenë zanafilla e kësaj mjeshtrie e cila pastaj do të përhapej në gjithë rreth rotullimin e mesdheut . Gurët e mureve të Foenikës arrin përmasa të tilla të mahnitëshme prej 3.2x 2.2x 1.6 , me një peshë që shkon afro 30 ton . Ata duhet të jenë marr në rreth 10 km largësi e janë ngjitur në kodrën shtufore të Foenikës, për të bërë një mur me lartei deri 7m . Përmasa të tilla gurësh e muresh vështir të gjënden në qytete të tjera . Kujtoj me këtë rrast se blloqet e gurëve me të cilët u ndërtuan piramidat e Egjiptit peshojnë mesatarisht 2,5 ton .
Më duhet po ashtu tju rikujtoj arkeologëve e historianëve tanë , të cilët pranojnë themelimin e Butrintit nga kolonët helen rreth shek. VII p.e.s. se :– Kolonët korinthas u vendosën në Korkyrë , sipas analeve Greke, në vitin 737 p.e.s. dhe ju deshën edhe 110 vjet të tjera , mbas një tregëtie të pandërprer siç tregojn gjetjet arkeologjike , për të marr të drejtën e vendosjes së tyre në Durres ( 627 p.e.s.) , si dhe 50 vjet të tjera për tu vendosur në Apolloni ( 588 p.e.s. ) . Ndërsa përsa i përket lidhjeve me Butrintin mund të them pa frikë e me plot bindje se ata së bashku me Liburnët, vrapuan që të nesërmen e vendosjes në Korkyrë për tu furnizuar me produkte bujqësore e blegtorale , aq të nevojëshme për banorët e ishullit . Nuk ka nevoj të lodhem për ta vërtetuar , shkoni në Muzeumin e Butrintit dhe do shikoni edhe importime qeramikash të deri shek XVIII p.e.s. ose hapni librin e Prof Dh Çondit “Butrinti Hystori Monuments and Museum” ne fq 70-71 . Eshte shumë interesante se si e perkufizon Profesor Doktor Gj. Karaiskaj teritorin e Prasaibëve . “ Ne jugëperëndim të Finiqit – Shkruan ai në fq 61 të librit “5000 Vjet Fortifikime në Shqiperi” – shtrihej teritori i konionit të Prasaibëve që veçohej nga pjesa tjetër e kaonis nga mali i Milesë . “ Dhe në faqen 71 të po këtij libri shkruan –“Tri fortifikime të tjera…….Kulla e Vagalatit, kështjella e mallathresë dhe kështjella në fshatin Çukë “ që gjithsesi ndodhen ne anen verilindore e lindore te malit te Milesë,e që këtu me të drejt i pranon si teritor të prosaibve . Po theksoj edhe njëher, se mali I Milesë, në të katër anët e tij është pjesë e teritorit të prasaibëve . Kështu në mbrapa malin e Milese , që është edhe teritori i prasaibëve duhet të gjëndet edhe Pergami i Prasaibëve i cili është përmëndur edhe nga Varrioni (116—27 p.e.s. ) Lidhur më këtë qytet po në fq 71 Prof. Dr Karaiskaj shkruan “ Fortifikimi i dytë për nga madhësia në teritorin e prasaibëve është Çuka e Ajtoit .” Por Çuka e Ajtoit nuk ndodhet në teritorin e Prasaibëve Kaon por në atë të Kestrineve Thesprot.
E shfletova librin e Prof.Dr Karaiskajt se mbase gjëja ndonjë gjë më të sakt për këto fortifikime , por me sa duket janë që të gjithë në një mëndje . Është me të vërtet për të ardhur keq. Përshtypje jo të mirë krijon edhe fakti se autorët japin edhe të dhëna të ndryshme për objekte të njëjta . Por le të vazhdojmë me librat Butroti dhe Iliret të Prof. N. Cekes. Profesor N. Ceka e ndan Butrintin në tri periudha përsa i përket përkatësisë së tij . Butroti Korkyras . Që merr periudhën e ardhjes së kolonëve Korkyras për themelimin e tij, e deri në pushtimin sipas tij prej Molosëve të Alketes. Pra prej Shek VIIp e.s. e deri me 395 p.e.s. Butrinti Kaon. Kapitull ky që fillon me shënimin e më poshtëm :– “ Gjendja në emporionin korkyras të Butrotit ndryshon tërësisht në fillim të shek IV p.Kr. kur mbreti molos Alketa pushtoj bregdetin përball Korkyrës, duke përfshirë edhe Kaonin.” (Butroti fq 22 ) Sipas përmbajtjes së këtij Kapitulli, Butrintin e pushtuan Molosët dhe e mbajtën deri në vitin 331, që shënon fundin e fushatës se Aleksandër Molosit në Itali . Molosët ,pastaj meqënse u bashkuan në lidhjen me kaonët dhe thesprotët ja falën për bamirësi Butrintin dhe rrethnajat e tij Kaonëve , por se kujt kaonë nuk dihet . Kapitulli i tretë titullohet Butroti Prasaib . Kapitulli tregon se Prasaibët Kaon ja u morën Kaonëve, që nuk dihet kush ishin dhe nga kishin ardhur, Butrintin . Historira . Po ti referohemi mbishkrimeve që thonë e tregojnë zotrimin e prasaibëve Kaon në Butrint,duket se ata e zotruan Butrintin rreth vitit 270 – – 280 p.e.s.
Sipas këtij ndërtimi të kapitujve të librit Butroti na del se kolonët heleno- korinthas të Korkyrës paskan ardhur në Butrint rreth vitit 650 p.e.s , në gjysmën e shek VIIp.e.s. dhe janë larguar rreth 520 p.e.s. sepse rreth vitit 515 p.e.s. në Butrint u ndodh Hekateu dhe nuk pa asnjë helen, por vetm Kaon ndaj dhe e quajti qytet te kaonise. Unë deri në gjurmimet e tanishme nuk kam gjetur asnjë lloj shënimi që të vërtetojë këtë . Por jo vetëm unë, por me sa duket edhe Hammond nuk ka gjetur një gjë të tillë . Eshtë normale që Profesor N. Ceka të na i tregoj këto burime . Por me e çuditshmja që na tregon Profesori është se kolonët e ardhur në Butrint vunë në zotrim d.m.thënë pushtuan jo vetëm Butrintin por edhe para e prapa tokën e tij . Sipas profesorit, Korkyrasit e vitit 650 p.e.s., pushtuan trojet që përmblidhen prej grykë derdhjes së sotme të Bistricës , Çukën , Alikon , Dërmishin , Livadhjan, Pandalejmonin , Graven , kufizuar me rrjedhën perëndimore të Pavllos, deri në daljen nga gryka e Bogazit dhe tërë zonën prej Konispolit e deri në Stillo. Pra trojet e Prasaibëve Kaon dhe Kestrinëve Thesprotë. Përveç Prof N. Cekës nuk besoj të ket njeri tjetër t’i besoj këto sajesa,madje as edhe arkeologia greke që gërmoj Butrintin se bashku me të, Katerina Hatzis . Në qoftë se ka një mendim të tillë edhe në Akademin e Shkencave të Shqiperise , është me të vërtet për të ardhur keq. Këta kolon sipas Prof N.Cekes ndërtuan edhe muret e lashta arkaike, të paktën të Butrintit dhe të Kalivoit . Ndersa Çuka e Ajtoit eshte ndertuar ne Fillim te shek . IV p.e.s. Keshtu i bie qe te mos e kene ndertuar kolonet Korkyras , të pakten përmes datave që na afron Prof. N. Ceka . Po kështu edhe Murin e Demës ndertuar ne shek V p.e.s. Si dhe ter murin rrethues te dyte te Butrintin se bashku me portat qe mbyllin siperfaqen prej 4 ha , pa perjashtuar edhe gjith keshtjellat dhe kullat e perfolura. “ Nga gjysma e dyte e shek VIIp.Kr. –thotë Prof. N. Ceka fq 21 Butroti—muri rrethues ka qënë rindërtuar me një stil tipik për qytetet Greke të kohes “ Do ti lutesha profesorit të më trëgonte qoftë edhe një qytet të cilin e rrethuan grekët helen me atë “stilin tipik për qytetet grek të kohës “ të cilin “ fatmirësisht “ na e sollën edhe në Butrint. Le ti kërkoj ndihm edhe arkeologes greke Kiti Hatzis , sepse ajo mund ta dijë më mirë.Së fundi këta Profesor na thonë se datimet e mureve bëhen mbi bazën e gjetjeve arkeologjike . Po të jetë kështu, atëhere i bie që rrethimet e Kalivoit të jenë bërë në kohën e paleolitit të mesëm , sepse atje vetëm copa stralli të goditura janë gjetur . Në Akropolin e Butrintit i vetmi objekt i zbuluar është një kishë paleokristiane e kohes bizantine . Të jetë rrethuar kjo koder në Periudhen Bizantine ??? Janë gjetur po ashtu vegla prej guri të punuar dhe kockash të lëmuara që sigurisht janë të epokës së gurit . Të jetë rrethuar kjo kodër në epokën e gurit , rreth 7000 vjet më parë??? Janë gjetur mjaftë zbukurime, vegla e qeramika të epokës së bronzit . Të jetë rrethuar në epokën e bronzit, qoftë dhe në fundin e saj, në rreth 3200—3500 vjet më parë ? Pse Jo.– Arkeologjia është shumë largë për ta thënë fjalën e saj, sepse ende Akropolet e Foenikës , Butrintit , Kalivojt si dhe Çukës se Ajtoit janë të pa prekura . Kur ti nxjerrim në dritë ato do të mendojm edhe për datimin e mureve që rrethojn ato sipërfaqe. Unë nuk e di nga cilat burime i ka marr Profesori të dhëna që e tregojn Butrintin, para dhe prapa token e tij të pushtuar nga Korintho Korkirasit ne shek e VII p.e.s apo moloset e Alketes, por e di fare mirë se banorët e Jugut të Epirit, helenet, qysh në kohën e Homerit tmerroheshin kur i afroheshin këtyre brigjeve . Homeri vë në gojën e Uliksit ato vargje që thonë se — zura te drridhem se mos Persofni me nxjerr përpare koken e Gorgones , atij përbindëshi të tmerrshëm. – apo kur Tuqididi thotë se Kaonët Luftëtar të kallnin tmerrin edhe vetëm me vërgëllimin e shpatave në ajër. Përfundimisht , jam tepër i bindur se kolonet Korkyras , mosqënës në Butrint e Kaoni , në asnjë kohë e periudhë , s’kan si te kene ndertuar mure në Butrintint, Kaoni e Thesproti. Duhet ta kemi të qartë të gjithë; se qytetërimi helen nuk dallohet për ndërtim muresh masive , madje as edhe për ndërtimin e teatrove të parë. Ata sollën ndërtimin e faltoreve të bukura me kolonadat e mrekullushme, që përfundojne me kapitelet e shkëlqyera të stileve dorike jonike e korinthike, brënda të cilave u vendosën statujat e mrekullushme punuar prej mjeshtrave të përsosur, sikurse ishin Fidia , Prakisteli e shumë të tjerë, të cilat mrekullohemi kur i shikojmë edhe sot .
Clearwater , Florida. Prill, 2015
* Ne vijim te ciklit: NERITAN CEKA PROFESOR ARKEOLOGJIE APO……….? Pjesa e katërt .

Mbishkrimet e Butrintit (3)

April 13, 2015 by dgreca

Nga Kozma TAHO/*
Këto mbishkrime janë të gdhendura në gur e me sa duket në alfabetin e gjuhës greke . i pari që i pa , i kopjoj madje i mori dhe gurët me vete, ishte Qiriaku del Pizzicoli i Ankonës. Bëhet fjalë për nja dy mbishkrime të gjetura , s’dihet se ku në murin rrethues të Butrintit në ato mote, viti 1435, tejet të dukëshme. Punimet e Ekspeditës italiane nxorrën në dritë shumë mbishkrime.Ato u gjetën kryesisht në teatër , në shkallaret si dhe në hyrjen perndimore të tij, dhe po ashtu në një kullë e cila u emërtua edhe kulla e mbishkrimeve . Mbishkrime janë gjetur edhe në Faltoren e Asklepit po ashtu dhe në disa fragmente qeramike në një tempull të lashtë të pa emër në hyrje të portës kryesore . I mblodhi, i kopjoj dhe u mor me to epigrafisti i kësaj ekspedite Luigji Morrikone . Bashkë me të ngjan të ketë punuar edhe pionieri i arkeologjisë shqiptare Profesor Hasan Ceka, i cili na ka dhënë edhe disa mendime shumë të vlefëshme rreth përmbajtjes së tyre . Me to është marr edhe arkeologu Dhimosten Budina e historiani Koço Bozhori të cilët i kanë botuar në një libër . Në vitin 1965 kur ndodhej në Shqipëri ju dha nje kopje e tyre epigrafistit të shquar Europian Leon Robert. Leon Robert, ose nuk ka mundur ti dekriptoj, lexoj dhe përkthej ose nuk ka pasur mundësi të merret me to . L. Robert ja dorezoj ato Profesor Piere Cabane , që së bashku me Profesor Faik Drinin pretendojnë se i kanë dekriptuar lexuar e përkthyer plotësishtë. Me gjithë përpjekjet e mia nuk kam mundur ta siguroj punimin e tyre , kështu që nuk mund të paragjykoj. Sipas të gjithë këtyre autorëve mbishkrimet e Butrintit tregojnë :–
1— se janë shkruar në alfabetin dhe gjuhën greke
2—- se janë kryesisht akte që flasin për lirim skllevërish
3 — gjënden mbishkrime përkushtimore në tempujt etj
Rreth përmbajtjes së këtyre mbishkrimeve thuhet se : —
1— dallohen rreth 400 emra sklleverish ( prof. H. Ceka) ose 600 emra sipas Prof F.Drinit
2 — dallohen 60 emra të fiseve të Kaonëve Prasaib , banorë të tij , të cilët ishin emra tërësisht Iliro –Epirot,dhe aspaje helen siç pohon Profesor Hasan Ceka.
3 – prej tyre mësohet se nënpunesi më i larte i konionit ishte Strategu si udhëheqes ushtarak, i shoqeruar nga Prostati, si përfaqesues I autoritetit qëndror të Kaonëve . Shiko për kete faqen 24 të librit Butroti .
4 – mësohet se prifti I faltores se Asklepit zënte një vënd të rëndësishëm dhe zgjidhej sikurse të tjerët për çdo vit.
5 – Mbishkrimet tregojnë edhe pozitën e gruas në sistemin shoqëror Buthrotas, sepse dallohet ne mbishkrime se një grua liron njëherësh të tetë skllevërit e saj .
6— nisur nga këto mësohen edhe disa ligje apo rregulla që drejtonin mardheniet shoqërore të këtij sistemi shoqëror.
7 — Së fundi , dhe ky shënim që i referohet mbishkrimeve te Butrintit na vjen vetëm nga Prof Dhimiter Pilika . Këtë nuk e shoh të përmëndet nga autorët që janë marr me mbishkrimet e Butrintit, me gjithse dihej fare mirë prej tyre. Profesor Dhimiter Pilika thotë se në mbishkrimet e Butrintit janë pikasur shtatë –tetë nga emrat e muajve të një kalendari të lashtë Epirot- Pellazgë shpikje e qytetit të lashtë të Bunimës . Këto emra ,thotë Profesori, janë të pa njohura e të pa zbërthyeshme nga gjuha greke . Ato zbërthehen vetëm nepermjet shqipes pasardhëse direkte e pellazgjishtes. Dhe , kjo do të thotë që Epirotët jo vetëm që nuk ishin helenë por as edhe emrat e muajve të kalendarit helen nuk pranuan ti praktikonin .Për studimin tonë do të thotë se në kohën kur gdhëndeshin këto mbishkrime në Butrint nuk kishte as edhe një këmbë heleni.
Kur janë shkruar këto mbishkrime ? Profesor N. Ceka e ka vendosur shkrimin e tyre në nënkapitullin e tretë ku ai thotë se Butrintin e zotronin Prasaibët Kaon të cilët ja kishin marr Kaonëve , dhe këta të fundit ja u kishin marr korkyrasve. Historira , tip prrallash, por të mos ju vij aspak çudi se libri Butroti ndahet në këta nënkapituj , Butroti Korkyras, Butroti Kaon dhe Butroti Prasaibe . Bëhet fjalë për fillim shek e IV p.e.s. ( Ne Librin Butroti thuhet se teatri eshte ndertuar ne gjysmen e pare te shek . III pra rreth 275—250 p.e.s.), kur mendohet se është ndërtuar qendra kulturore e Butrintit e emrtuar Agora . Por disa mbishkrime , vështirësisht të dekriptushme , lexushme e përkthyshme , gurët e të cilëve janë vendosur në shkallaret e teatrit, duan të thonë se janë më të herëshme se ndertimi i këtij objekti e se duhet të jenë marr nga një vënd tjetër ku ato afishoheshin , të cilin arkeologjia nuk ka mundur ta përcaktoj ende . Sido qoftë në këtë periudh, edhe sipas Prof. N.Cekes në Butrint nuk kishte Helenë, Korkyras e Korinthas por vetem Kaone te Kaonise Epirote . Pikerisht këta, Kaonet Epirot “barbar” ndërtuan edhe atë qendër kulturore, të vogël por shumë të bukur , e të paisur me dhjetra shtatore, sipas shëmbullit të qyteteve më të mira që kishin parë ; duke gdhëndur edhe ato mbishkrime , me alfabetin grek , pranuar dhe përdoruar si më i miri i asaj periudhe jo vetëm në Iliri dhe Epir , por kudo në rreth brigjet e mesdheut e më gjërë.
Profesor Hasan Ceka , një autoritet i pa diskutushem i arkeologjisë shqiptare , edhe pse ka pranuar tezën e themelimit helen të Butrintit , në studimin e tij “ Epiri në Kohët e Lashta “ duke ju referuar mbishkrimeve , vërteton se të paktën në periudhën kur ato janë shkruar në Butrint nuk kishte Helen. Ai do të shkruaj se:-
Për origjinën Ilire të popullsisë së Epirit flet më në fund edhe pozita,
që zinte femra në shoqërinë epirote; gratë ashtu si tek fiset e tjera ilire,
gëzonin edhe në Epir disa të drejta që e vinin pothuaj në një shkallë me
mashkullin , siç ishte e drejta e trashëgimisë, dhe arrinin të hipnin deri në
fronin mbretëror; dhe kjo nuk ka ngjarë vetëm një herë. Një trajtim të tillë
të femrës nuk e njeh historia e grekëve të vjetër, ku gratë , me përjashtim
të hetereve ( grave të përdala) mbaheshin të ndrydhyra në katër muret
e shtëpisë dhe nuk merrnin pjesë as në jetën shoqërore, as në atë
Kulturore.” H. Ceka Në Kërkim të Historisë Ilire fq 272
Kështu Prof. Hasan Ceka , pranon se ndërtimi shoqëror i Buthrotasve nuk përputhet me ndërtimin shoqeror te Helenëve por me atë të Ilirëve e që do të thotë se Buthrotasit ishin i njëjti popull me Ilirët dhe aspak me helenët . Si përfundim Prof H. Ceka mendon se :–
“…..mund të them pra, me plot bindje, se epirotët jo vetëm nuk
kishin prejardhje greke, por as proçesi i helenizimit të tyre nuk
shkoj tek ata kurrë aq largë dhe u kufizua kryesisht në përdorimin
e gjuhës greke në dekumentet mbishkrimore, si dhe në pasurimin
e kulturës vëndëse me element më të përparuar të kulturës greke. “
Po aty fq 274
Nisur nga vështirësit që studiuesit e këtyre mbishkrimeve kanë hasur në dekriptimin, leximin dhe përkthimin e tyre në mënyrë të natyrëshme del pyetja ; Në cilën gjuhë janë shkruar këto mbishkrime, edhe pse kanë në përdorim alfabetin e gjuhës greke ? A janë këto në gjuhën e vjetër greke në atë kohë krejtësishtë të përsosur , apo mos valle shkruhet gjuha e folur në këto troje me alfabetin grek ? Në një studim që ndërmora duke pasur si qëllim të tregoja prejardhjen e popullsive rrënjese të paratokës se Butrintit më rezultuan disa gjëra tepër interesante në fushën e gjuhësisë , ku unë gjithsesi nuk jam specialist .
Për këtë studim harrita të ndërtoj një fjalor prej rreth 600 – 700 fjalësh të përdorimit të përditshëm i cili mund të rudhet apo të shtohet edhe më shumë .
E konsultova këtë fjalor me Fjalorët e gjuhës shqipe si , “ Fjalori I gjuhës Shqipe” (Cipo, Çabej, Domi, Krajni, Myderizi )Me W. Martin –Leak, Han, me Fjalorin dialektor Pano Tase , Me fjalorin e Marko Boçarit, Me studimet etimologjike të Shqipes, Çabej dhe Zheji, fjalori Greqisht Shqip I Hysen Sinanit etj , deri sa harrita në atë mbetje fjalësh.
Krahas përdorimit të diftogjeve KL dhe GL kjo e folur parapëlqen një përdorim të gjërë te kartrave “Γ “ dhe “ Χ” të alfabetit grek në vënd të G së alfabetit shqip si dhe Q apo QH të saj. Rezulton se kjo e folur është mjaftë e lidhur me gjuhën e sotme greke deri në masen 30- 35 % te fjalëve . Sa është e lidhur me gjuhën e vjetër greke? Të më falni. Këtë nuk mund ta them tani . Por më interesantja në këtë të folur është se dallohen një grup fjalësh që me sa jam konsultuar deri më tani nuk i përbajnë as fjalorët e shqipes dhe as ata të greqishtes . Cila duhet të jetë prejardhja e këtyre fjalëve ? Mos vallë ato vijnë nga gjuha e para helenëve të quajtur pellazgë e që i mbulonin të gjitha këto troje , Ilirisë Epirit e Greqisë ? Nuk mund të them asgjë deri tani . Por gjithsesi mendimi im i sotëm mbetet në mundësin e të shkruarit me alfabetin grek të gjuhës së para tokës së Butrintit , e cila duhet të këtë një ndërfutje të konsiderushme të greqishtes së vjetër.
Pamvarsishtë nga kjo , mbishkrimet e shumë përfolura për prezencën e kolonëve helenë në Butrint, jo vetëm që nuk e konfirmojnë një gjë të tillë, por e hedhin poshtë duke mos u dhënë asnjë të drejtë pretenduesve të kësaj teze , kushdo qofshin ata . E THEKSOJ EDHE NJEHER SE MBISHKRIMET E BUTRINTIT VERTETOJNE MOSQENIEN E BUTRINTIT KOLONI HELENE.
Kozma Taho- Clearwater, Florida
*Vijim i ciklit:”NERITAN CEKA PROFESOR ARKEOLOGJIE APO………?”- Pjesa e tretë.

Legjendat dhe Kronikat e kalimit të trojanëve nëpër Epir, Sajesa të dijetarëve Helen

April 5, 2015 by dgreca

NERITAN CEKA PFOFESOR ARKEOLOGJIE, APO ………?.
Pjesa e Dytë/
Shkruan: Kozma Taho, Clearwater, Florida /
Legjendat rreth kalimit të trojanëve,humbës të luftës,nëpër Epir i takojnë periudhës së pushtimeve romake dhe janë sajuar prej dijetarëve Helen, servil të Perandorëve e Gjeneralëve Romak. Ato nuk kanë gjetur asnjë bazë shkencore, asnjë fakt apo send që të tregoj vërtetësin e tyre. Sidoqoft, me qënse ato përmënden nga historianë, arkeologë ,letrarë të ndryshëm sa herë bëhet fjalë për Butrintin, është e nevojeshme të themi edhe dy fjalë për to. Por më parë le të shikojm , kush ishte Enea Dardani ?
Sipas Homerit, Enea ishte prijsi I dardanëve, përfshir në koalicionin Trojan, trim , dhe i vlerësuart si zëvëndes i Hektorit, Kryegjeneralit të këtij koalicioni.Ai ishte i biri i Perëndeshës së Bukurisë dhe Dashurisë, Afrodita. Ka qënë bashk me Paridin në momentin e rrëmbimit të Helenës, por që nuk ka qënë dakort për rrëmbimin e saj. Dardanët, thot Homeri, ju bashkuan me vones mbrojtjes së Trojës për hir të mosmarrveshjeve midis kushurinjëve Priam dhe Ankiz.Do të martohet me një nga vajzat e Mbretit Priam, Kreuzën me të cilën do të ket edhe një djal , Askanin . Komentuesit e Homerit apo homeroidët përcjellin se ; Eneu me të atin në kurriz si dhe gruan e djalin së bashku me një pjesë të ushtrisë dardane , do ti shpëtojn katastrofës së rënies se Trojës nëpërmjet një hyrjeje të fshehtë. Ata , pas një marrshimi të gjat e të vështir , sigurisht, edhe me ndihmën e Perëndeshës Afroditë, do të vendosen në Malin e Idës , që ishte edhe vëndlindja e Eneut , dhe do të themelojnë një Trojë të re. Ky variant ngjan të jet pranuar nga dijetarët helen të paktën deri në shek . IV p.e.s. Pas shek . IV p.e.s.duket se është pranuar një variant tjetër, i cili e sjell Eneun , familjen dhe një pjes te ushtrisë në Peloponez ku do të ndërtoj edhe qytetin Aineia. Në shek e I p.e.s. u sajua Legjenda që i kalon trojanët nëpër Epir dhe që mban për autor dijetarin grek Teukrin nga Kyziku, sic na njofton Stefan Bizantini . Legjenda thot se ; Heleni ,biri i mbretit Priam, kur zbritën në tokat e Epirit , po pregatitej tu bënte fli perëndive një Ka . Kau i shpëtoj thikës dhe hyri në det e doli në një breg të pa banuar ku prej plagëve ra e ngordhi. Trojanët e moren per Orakull dhe themeluan këtu një qytet , që e emertuan Buthrotos, sepse shton ai,kështu emertohet Kau , demi apo Bualli në gjuhën Greke . Në këtë legjendë ka disa pasaktësi ; Trojanet siç e tham edhe më lart nuk levizën me Helenin por me Enean ; se kodra ku Kau ra e ngordhi , pra Kodër Butrinti, nuk qe e pa banuar në atë kohë , të cilen e tregojn gjetjet arkeologjike , dhe, se emrin që trojanet i vun qytetit nuk duhet të ketë lidhje me gjuhën greke por me atë trojane . Në qoftë se fjala “δovζ” e greqishtes e cila emërton kaun është e njëjt me atë të gjuhës trojane , është tjetër punë . Kjo tregon se Helenët dhe Trojanët flisnin në mos të njëjten gjuhë , dialekte të të njëjtës gjuhë, që gjithsesi duhet të jetë gjuha Pellazge Homeri në “Iliada” nuk flet për dallime gjuhësore midis Akejve, Danejve, Argejve , Pellazgëve e tërë pjesmarresve të koalicionit Trojan. Por nuk ka pse të zgjatemi ,sepse emri I Butrintit nuk vjen nga gjuha greke e vjetër po nga gjuha shqipe e lashtë e folur në paratoken e tij ( shih për këtë një shkrim të botuar në gazetën Dielli. 19. 2 . 2015 )
Këtë temë , pra, kalimin e refugjatëve Trojan nëpër Epir, Buthrot – Anhizem –Latinium , e mori dhe e përfshiu në veprën e tij gjeniale e të mrekullushme “Eneida” , Virgjili , për ta bërë të famshëm edhe qytet- portin e vogël të Butrintit . Aq i fuqishëm ishte ndikimi Virgjilian sa edhe për 18 shekuj të tjer emërtesat e rreth Butrintit do të përputheshin me ato te Trojës Homeriane, sikurse i përshkruan Virgjili. Madje edhe në ditët e sotme autor të ndryshëm i referohen Virgjilit . L.M. Ugolini , arkeologu që nxori në dritë portën veriore të Butrintit e emërtoj atë me emrin Homerik të një porte të Trojës , “Skea” , dhe ky emer vazhdon të mbetet i pa ndryshuar edhe sot . Nga ana tjetër Virgjili e konsideron Butrintin qytet Grek, gjë që nuk përputhet me realitetin. Sidoqoft Virgjili e tregon Butrintin të themeluar në kohën e kalimit të refugjatëve trojan të udhehequr nga Enea. Edhe Dionisi i Halikarnasit që i është kthyer kësaj teme në “Historia e Romës së Vjetër” e trajton atë ashtu sikurse Virgjili . Por për D. Halikarnasit, edhe Pellazgët edhe Trojanët janë Grek.
Profesori i Arkeologjise N. Ceka rreth këtyre Legjendave do të shkruaj :-
“Të gjitha legjendat e më sipërme në fakt përfaqësojnë
sajime të periudhës së Mbretërisë Molose të shek. IV-III
p.kr. ,të cilat synonin të argumentonin prejardhjen homerike
të mbretërve vëndës, të konsideruar si “barbar” nga helenët.”
Butroti fq 20
“….. ishin molost ata që e trasferuan legjendën trojane në
Butrotin e sapomarr nga Korkyrasit. Rreth vitit 380 p. Kr…..”
Butroti fq 23
Duket se ështeë e nevojëshme të përsërisim edhe njëher se , rrjedha e lumit Pavllo të sotëm ka qënë kufiri ndarës i tri grup popujve më të shquar të Epirit , Kaonëve , Thesprotëve dhe Molosëve . Në paraqitjen aktuale, të ditëve të sotme , kjo do të thotë se Kaonët përfaqësuar nga Prasaibët zotronin Ksamilin gjysmën e Fushës së Mursisë apo Vrinës , deri në daljen e lumit Pavllo nga Gryka e Bogazit si dhe tërë mbrapa malin e Milesë. Kestrinët Thesprot zotronin tërë pjesën jugore të rrjedhes , prej Kepit të Stillos e deri në Qafën e Botës ; ndërsa Molosët tërë mbrapa malin e Saraqinit ku përfshihen Vërva, Dishati, Shalsi , Markati , Janjari etj. Kështu Alketa , Mbreti i Molosëve përfshiu në zotrimin e vet zonën e Kestrinëve Thesprot por jo të Kaonëve Prasaib me qendër Butrintin. Këtë e tregon edhe dekreti I trashëgimis lënë nga Alketa por edhe Pseudo Skylaksi në lundrimin e tij në këto brigje, në fillim te shek. IV p.e.s. Ky dekret (370-368 p.e.s.) thote se;- “ Molosët dolën në det në zonën e Kestrinës , në veri të lumit Kalama (Thiamis ) Dhe Kestrina është pikërisht Çuka e Ajtoit. Butrinti u përfshi në Lidhjen Molose së bashku me gjith Kaonët e Thesprotët rreth vitit 360 p.e.s. Dhe ishte pikërisht baba i Alketes Tharrypa (Arryba 423-385 p.e.s.), ai që ftoj Euripidin , siç pohon Tuqididi. Tharrypa ishte Mbreti Molos që u dërgua për tu shkolluar, edukuar e fituar kulturë helene në Athinë në moshë të njom shtatë vjeçare. Burimet helene tregojnë se u shpall edhe qytetar nderi i Athinës . Pati meritën se futi element të qytetërimit grek në Epir si dhe shkrimin grek në administrat . Del kështu se Teatrot e Pasaronit , Dodonës e të tjer të cilet ishin dhe më të mëdhejt dhe më modernët e atyre moteve në Ballkan, ishin pikërisht ata të Epirit. Bëhet fjalë për fund shek e V p.e.s. Me qënse jemi ketu: – Nuk më thonë historinët dhe arkeologët tanë;- Përse vallë epirotët “barbar” i kishin paisur të gjithë qytetet e tyre me teatro? Ç’far bënin aty ? Mos vall i përdornin për të mbajtur bagëtit: sikurse Prof. N. Ceka do e na thotë për qytetin e Kalivojt ? A po mos prisnin që të vinin Athinasit për tu dhënë dramat apo tragjedit e tyre një herë në aq mote ? Me gjith këtë nuk qenë mbretërit Molos ata që sajuan legjendat e kalimit dhe të prejardhjes Trojane Hyjnore të tyre . Ato rrjedhi nga ai epos epik , heroiko – legjendar, që trashëgohej gojarisht , mundet edhe i shkruar, në popullsit pellazge , që ndodheshin kudo në trojet që u bënë Helladë, siç kanë pohuar me dhjetra dijetar grek, qysh me e mbrapa Homerit e deri te Apolodori që i mblodhi dhe i përfshiu në veprat e tij “Kronikat” dhe “Mbi Perënditë”. Ndër këto kronika , thonë autorët e ndryshëm helen , një vënd të rëndësishëm zënin ato që i kushtoheshin Akilit dhe birit të tij Pirro Neoptolemit, Mbretit legjendar e më të zëshëm të Epirit, i cili sipas kronikave e gojëdhënave bashkoj trojet prej Fthias (vëndlindja e Akilit) e deri tutje Ulqinit e Kotorit. Kështu kronikat nuk bëjnë fjale për kalim të refugjatëve trojan nëpër Epir, ashtu siç thonë legjendat, dhe nuk kishin pse ta bënin një gjë të tillë inekzistente ; sepse ende nuk ishin shfaqur në histori romakët dhe perandoria romake së bashku me servilo dijetarët grek. Kronikat përcjellin për në Epir Pirro Neoptolemin dhe së bashku me të si rob lufte që i ranë ne pjesë ; Andromarkën , të venë e Hektorit si dhe Helenin të birin e Mbretit Priam të Trojës . Euripidi ( 480-406 p.e.s.) që i pat dëgjuar këto kronika, I përfshiu ato në “Andromarka” ku do të shkruaj variantin e tij :–
E sa për skllaven, dua të them
për Andromarkën- duhet te rrij
në molosi,pasi Helenin,
të marr burr; bashkë me gruan
duhet të shkoj edhe ky djal
që mbetet i vetëm nga Eiakidët
Prej këtij djali ka për të dalë
një seri mbretërish, që do sundojnë
njëri pas tjetrit në molosi,
plot me lavdi e lumturi,
sepse nuk duhet or plak
të shuhet, fisi im i yti dhe i Trojës.
( Nuk po marr në konsiderat variante të tjera të martesës së Pirro Neoptolemit, te cilat na vijne po nga te njejtat kronika , percjell nga Apolodori 190 – 109 p.e.s..)
Ato , kronikat , i përdori në veprat e tij të shumta Eskili(525-456 p.e,s, ) i kendoj ne “ Odet” e tij Poeti i madh me rrenjë pellazge Pindari , e shumë e shumë të tjerë. Ishte plotësisht e arsyshme që Mbreti Molos Tharypa, i cili i mësoj dhe i pa ato në Athinë , për krenarinë e prejardhjes së tij, të ftonte Euripidin për ti shfaqur ato edhe në tokën e shënjtë të Epirit. Ishte një krenari legjitime , ashtu siç e ndjej edhe unë sot , pas qindra brezash, kur Stefan Bizantini thotë se ; Kestrinën , vënd lindjen time , e themeloj Kestrini i biri i Helenit dhe nip i Mbretit Legjendar të Trojës, Priamit. Edhe pse e di që kjo nuk është aspak e vërtet ,E me gjith atë të parët tanë janë Epirotët Pellazgë e Hyjnor të Homerit , dhe prap jamë shumë krenar në origjinën time , dhe të tillë duhet ta ndjejnë veten gjithë Fushë Mursiotët rrenjës. Mbi themelet e atyre kronikave , eposit të këngëve heroike ,që mbarti e përcolli qytetërimi parahelen, i emërtuar njëzëri Pellazgë prej helenëve , shpërtheu pastaj qytetërimi helen , më madheshtori e më i bukuri i botës së lashtë, të cilin helenët ja dhuruan shoqërisë njerëzore për ti hapur rugën civilizimit gjith botëror. U derdh mbi këto troje barbaria romake dhe i rrafshoj me tokën deri dhe muret pellazgo ajakide, vërshuan fiset barbare, vandalet e sllavet dhe bën dhe ata punën e vet për tja lënë fjalën Osmanëve e Patriakanës së Stambollit , të cilet i vurën zjarrin edhe librave duke menduar se do ta shuanin edhe memorjen e këtij populli të lavdishëm . Kjo zoti Profesor është e vërteta e legjendave dhe kronikave që përfshin edhe Butrintin, para tokën e tij dhe gjithë Epirin , pa përjashtuar trojet që u bënë Helladë. Më duket i çuditshëm qëndrimi i akdemistëve tanë , të historisë dhe arkeologjisë , dhe më ngjan si puna e iso polifonisë son të mrekullushme , ku njeri ja merr, del një tjetër e ja kthen e të tjerët mbajn iso pa vrarë mëndjen se ç’far flitet e shkruhet. Duket se u shpreha shumë ashpër lidhur me Akademinë e Shkencave të Shqiperise . Por nuk është ky mendimi im për këtë institucion . Praktikisht Arkeologjia shqiptare e filloj punën në një kohë kur mendohej se trojet shqiptare ishin troje të harruara nga prezenca e njeriut , dhe në një kohë shumë të shkurtër e me fondet nga më modestet ata kan bërë një punë të shkëlqyer . Ata përmbysën mendimet e më parëshme dhe i treguan botës se trojet shqiptare kanë qënë të banuara , madje mjaft dëndur prej njeriut, qysh në epokën e paleolitit , e pandërprer, materialisht e shpirtërisht të lidhur me trojet e gjithë rreth ndodhura . Prof N.Ceka është njëri ndër arkeologët më të suksesshëm e me një emer shkencor të shkëlqyer. Ai prfshihet në grupin e arkeologëve që mbrojn tezën e formimit të kombit Ilir në trojet Ballkanike, si zhvillim i popujve paleoballkanik, e që fatkeqësisht nuk duan ti quajn pellazgë , ashtu si i emërtojnë pothuaj të gjithë autorët e lashtë helen ; e cila gjithsesi eshte një teze e guximëshme. Por unë nuk jam dakort dhe nuk dua të pranoj si e paraqet ai Butrintin ,duke e treguar si themelim të helenëve, gjë që nuk mund ta vërtetoj deri me sot askush, as arkeologjia as legjendat e kronikat, as shkrimet e herëshme as mitologjia , dhe as mbishkrimet e gjetura këtu dhe as antropologjia qe na e shkatrruan romaket e rinjë të Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste. Kështu për të thënë të vërtetën , më nervozon fakti pse u lejua të botohej ky libër.Këtu, ne këto libra, përsa i përket Butrintit nuk ka asgjë të përbashkët me arkeologjinë . Arkrologjia të vë para fakteve , para gjetjeve arkeologjike duke i anlizuar me përgjegjësi e duke nxjer përfundimet. Dhe me sa duket, me sa jane publikuar e jane afishuar ne stendat e muzeumit , historit që shkruhen për Butrintin janë krejyesisht të gabuara. Butrintin nuk e kane themeluar dhe as e kane banuar as edhe nje ore kolonet helenë.