Shkruar nga Eugjen Merlika/
Ndryshimi thelbёsor ndёrmjet shtetit ligjor dhe tё gjithё sistemeve tё tjera shtetёrore autoritare, nё tё cilёt institucionet janё shprehje e vullnetit tё njёshёve tё “kurorёzuar”, apo tё oligarkive tё ndryshme qё drejtojnё ecurinё e jetёs shtetёrore e shoqёrore, ёshtё hartimi i ligjeve dhe zbatimi i tyre, duke i njohur tё gjithё qytetarёve barazi para tyre. Nё tё parёt ligjet janё shprehje e njё vije politike qё fiton, nёpёrmjet zgjedhjeve tё rregullta, votbesimin e pjesёs mё tё madhe tё qytetarёve tё njё Vendi, vijё politike qё shpaloset pёrpara e qё sendёrtohet mbrapa nёpёrmjet ligjesh qё miratohen nga Kuvendi i tё zgjedhurvet tё popullit dhe aktesh nёnligjore qё hartohen nga ministritё pёrkatёse. Ndёrsa nё t’ashtuquajturit shtete tё demokracive “tё forta”, nё tё cilat pushteti ruhet pёr kohё relativisht tё gjata e, herё herё, kthehet nё tё trashёgueshёm pa marrё formёn zyrtare tё mbretёrisё, ligjet hartohen e zbatohen edhe atje, por ata mbeten gjithmonё krijesa tё brishta, tё paracaktuara tё zbatohen simbas rrethanave e mjediseve shoqёrore tё cilёve u referohen.
Kёshtu pёr shembull ndodhte nё Shqipёrinё komuniste, ku ligji kishte “karakter klasor” e zbatohej gjithnji nё vartёsi me objektin qё e pёsonte. Kjo ndodhte nё tё gjitha fushat e jetёs, nё njё shoqёri qё kishte njё ndarje tё prerё mes “njerёzve tanё” dhe “armiqve”. Pёr tanёt ligjet , kur kishin karakter shtrёngues, zbuteshin e hynte nё lojё “kritika ndreqёse”, apo falja me premtimin pёr tё mos pёrsёritur gabimin apo fajin. Pёr “armiqtё” ligjet zbatoheshin me rreptёsinё mё tё madhe, nё vartёsi tё shkallёs sё ashpёrsisё sё zbatuesit tё rendit partiak apo policor, qё ishin tё lirё tё ushtronin nё format mё tё ndryshme dhunёn e diktaturёs. Pёr pasojё ligji i shtetit, i hartuar nё rrethin e ngushtё tё diktatorit e tё shpurёs sё tij, ishte njё subjekt i lakueshёm simbas objektit klasor mbi tё cilin ushtrohej.
Me ndryshimet epokale tё shembjes sё komunizmit si sistem nё Evropёn lindore, ajo politikё dalluese ndёrroi formё pёr t’i u pёrshtatur kushteve tё reja, nё tё cilёt duheshin pёrqafuar e pёrvehtёsuar vlerat e shoqёrive perёndimore, drejt tё cilave synonin tё pёrshtateshin elitat ish komuniste”antikapitaliste” dhe “antirevizioniste” tё cilat, duke mos qёnё mё tё besueshme, “abdikonin” nё dobi tё bijve tё tyre, tё cilёve Perёndimi, nё tё dy anёt e Atllantikut, i jepte menjёherё besimin. Kёshtu u ripёrtёri politika shqiptare, duke ruajtur gjithmonё raportin e forcave tё regjimit, madje edhe njё pjesё tё trashёgimisё ideore, materiale e politike tё tij.
Koha, nё domosdoshmёrinё e saj, shtroi para Shtetit pas komunist probleme tё reja pёr t’u zgjidhur, siç ishte rivendosja e disa tё drejtave parake, pa njohjen e tё cilave nuk mund tё bёhej asnjё hap para nё integrimin nё institucionet ndёrkombёtare. Ato qenё kthimi i pronave tё grabitura nga rendi i “çlirimtarёve” dhe dёmshpёrblimi pёr pasojat e sistemit tё dhunёs proletare mbi njё pjesё, jo tё pakёt, tё popullsisё. Qё nё fillim udhёzimet qё ishin marrё pёr sendёrtimin e tyre kishin qёnё thjesht demagogjike e pёr fasadё e pёrfundimet, mbas mё shumё se njё tё katёrt shekulli, janё gjysmake e pa shpresё nё rrugёn e zgjidhjes.
Pa u futur nё Babelin e kthimit tё pronave, dua tё trajtoj pёr tё satёn herё çёshtjen e dёmshpёrblimeve pёr vitet e punёs sё papaguar tё tё dёnuarvet tё diktaturёs qё ishin fuqia puntore mё frutdhёnёse e shumё veprave tё socializmit shqiptar. Ajo praktikё, e huajtur nga gulagёt e famshёm tё markёs leninisto-staliniane, qё ishte nё kudёrshtim me tё drejtёn penale ndёrkombёtare, kishte qёnё pёr gjysёm shekulli njёra nga burimet mё tё leverdisёshme tё njё ekonomie qё njihte vetёm dёshtime, nё sajё tё drejtimit nga njё ideologji krejtёsisht tё gabuar dhe kundёrekonomike, qё zotёronte tё gjithё jetёn e Vendit.
Nё vitin 1992 parlamenti pluralist shqiptar, me njё vendim historik tё tij, shfuqizoi nenet e dhunёs politike dhe shpalli pavlefshmёrinё juridike tё tё gjithё veprimeve shtrёnguese, siç kishin qёnё burgimet me punё tё detyruar, pushkatimet me dhe pa gjyq, internimet me afate tё pafund. Para kёsaj kthese shtrohej si domosdoshmёri morale e juridike dёmshpёrblimi i tё gjithё atyre njerёzve qё kishin pёsuar ata lloj dёnimesh e tё familjeve tё tyre. Historia e gjatё e luhatjeve tё qeverive e mungesa e vullnetit real pёr zgjidhjen e problemit duke mbajtur parasysh vёshtirёsitё objektive, por jo tё pakapёrcyeshme, qё dilnin pёrpara, sollёn njё gjёndje nё tё cilёn premtimet mbetёn vetёm nё letёr dhe ish tё burgosurit apo t’internuarit, pёr arsye objektive moshe, u ndanё nga kjo jetё pa marrё asgjё, veç ndonjё “letre me vlerё” qё pёrfundoi me vlerёn vetёm tё letrёs.
Kёtyre premtimeve tё pambajtura tё qeverive shqiptare tё kalesёs pёr njёzet vjet u duk se do t’i vinte fundi me fitoren e Rilindjes nё votimet e vitit 2013. U duk sikur problemi po vihej nё rrugёn e zgjidhjes nёpёrmjet njё ligji tё vitit 2014, nё tё cilin shkruhej e zezё mbi tё bardhё :
“Nё bazё tё buxhetit vjetor, tё vёnё nё dispozicion, fondi i dёmshpёrblimeve pёr ish tё dёnuarit nga regjimi komunist do tё ndahet nё mёnyrё proporcionale, nё njё raport prej 70% pёr tё gjithё kategorinё e subjekteve pёrfituese parёsore, tё pёrcaktuara nё paragrafin e dytё tё kёtij neni dhe 30 % pёr trashёgimtarёt e ish tё dёnuarve, qё nuk bёjnё pjesё nё kёtё kategori, me kusht qё kёsti i dёmshpёrblimit tё mos jetё mё i vogёl se 100.000 lekё dhe jo mё i madh se 1.000.000 lekё.
Me shlyerjen pёrfundimtare tё subjekteve parёsore sipas kёtij neni, i gjithё buxheti vjetor kalon pёr dёmshpёrblimet e trashёgimtarёve tё ish tё dёnuarve politikё”
Thjesht e qartё, njё model kundёrburokracie, ligji pёrcakton mёnyrёn e sendёrtimit nga ana e isitucioneve shtetёrore tё dёmshpёrblimeve tё ish tё burgosurve, madje u fol edhe pёr ata tё ish t’internuarve para vitit 1954. Duhet pranuar se nё kёta vite u bё njё punё e lёvdueshme nga ana e administratёs shtetёrore sa i pёrket dhёnies sё dёmshpёrblimeve nё njё pjesё tё mirё pёr ata qё ishin nё jetё dhe simbas parashikimit dy kёste pёr trashёgimtarёt, qё llogaritet nё 25 % tё shumёs sё pёrgjithёshme, por duke premtuar se me kohё do tё tё merrnin tё tёrёn.
Por viti i ri 2018 shёnoi njё tё paritur shumё tё hidhur pёr shpresat e tё dёmshpёrblyerve. Si njё rrufe nё qiell tё kthjellёt, mё 15 janar z. Arben Ahmetaj, ministёr i ekonomisё e financavet, njoftoi nёpёrmjet televizionit se fondet e dёmshpёrblimit “Ishin ngrirё”. Praktikisht, njё ligj i shtetit pezullohet me njё komunikim tё njё ministri, pa asnjё vendim Qeverie e pa asnjё miratim Kuvendi. Shteti ligjor pёsoi njё goditje tё fuqishme nё dёm tё pjesёs mё tё dobёt tё shoqёrisё, duke pohuar se ai tek ne ёshtё njё krijesё tepёr e brishtё, shprehje jo e njё demokracie tё qёndrueshme, por e njё demokrature, nёse mё lejohet tё huazoj termin e njё publiçisti e shkrimtari tё njohur ballkanas. Nё kёtё paçavure ёshtё detyrё parёsore e Kryeministrit Rama tё mbrojё shtetin ligjor me pёrgёnjeshtrimin e fjalёve tё papёrgjegjёshme tё ministrit tё tij. Nёse ai nuk e bёn kёtё, do tё thotё se ai ёshtё i njё mёndjeje dhe atёherё problemi bёhet edhe mё i mprehtё.
Argumentimi se “duhen pёrcaktuar trashёgimtarёt”, qё pёrdori ministri nё televizion, nuk ёshtё as bindёs dhe as pёrligjёs, sepse ёshtё absurde tё mendohet se mbas njё tё katёrt shekulli qё diskutohet ky problem e mbasi janё paguar dy kёste pёr trashёgimtarёt, ata duhen “pёrcaktuar” edhe njё herё tjetёr. Nёse do t’i besojmё fjalёve tё ministrit Ahmetaj, duhet tё pranojmё se administrata shqiptare ёshtё krejtёsisht e paaftё pёr tё ushtruar detyrёn e saj, mbasi nuk ka qenё nё gjendje, duke patur nё dorё tё gjithё dokumentet e duhura, tё pёrcaktojё se kush duhet tё pёrfitojё nga zbatimi i atij ligji. Por meqё kjo ёshtё njё mundёsi qё ka shumё pak ose aspak gjasё tё jetё e vёrtetё, arsyetimi çon nё njё tjetёr pёrfundim, qё do t’uronja me gjithё zemёr tё ishte vetёm njё hamёndje.
Qeveria bёn njё hap mbrapa nё zbatimin e ligjit pёr dёmshpёrblimet duke i kaluar nё heshtje ata fonde nё vendarritje tё tjera, pёr tё vazhduar lojёn dhjetravjeçare tё premtimeve tё pambajtura. Si nё njё rast ashtu edhe nё tjetrin pёrballohemi me njё traumё tё fortё, qё thellon hendekun ndёrmjet shtetit e qytetarёve, madje pjesёs mё tё vuajtur tё tyre. Nuk ёshtё nё nderin e njё shteti apo tё njё qeverie tё luajё me njё temё qё pёrmbledh nё vetvete jetё njerёzish tё gjymtuara ose tё prera, ёndrra tё vrara, shfaqje skllavёrie tё papranueshme nё shekullin e atomit, lot6, dhimbje, mundime e flijime tё pafund tё grave shqiptare qё i hiqnin bukёn nga goja fёmijёve pёr t’i çuar njё trastё me ushqime burrit apo vёllait qё ishte dёnuar, shpresa tё ushqyera pёr tё patur njё shpёrblim, sado tё pakёt tё kujtimit tё vuajtjeve tё prindёrve, tё gjyshёrve….
Nuk ka asnjё bazё logjike, morale e juridike diskutimi se deri nё cilin brez duhet tё paguhen dёmshpёrblimet, mbasi ёshtё qesharake dhe e turpёshme tё shtrihet nё breza dhёnia e atyre parave, sepse trashёgimtarёt janё tё gjithё njёsoj dhe borxhi i shtetit, i zgjatur kaq shumё pёr t’u paguar, nuk mund tё shkojё nё parashkrim e tё shuhet nёse vdesin bijtё e ish tё dёnuarvet.
Shpresoj qё fjalёt e ministrit tё kenё qёnё shprehje e njё lapsusi tё rastit e jo e vёrteta e hidhur e njё vendimi sa tё paligjshёm aq edhe tё padrejtё qё do tё lёshonte njё hije tё zezё mbi karakterin e ekzekutivit qё nuk ёshtё nё gjendje tё sigurojё zbatimin e ligjit tё hartuar e miratuar prej atij vetё e nё tё cilin janё parashikuar edhe mbulesat buxhetore. Njё gjё e tillё do tё çonte nё fund tё kёmbёve besueshmёrinё e njё qeverie dhe tё klasёs politike qё e shpreh atё.
Dua t’a pёrfundoj kёtё shkrim tё shqetёsuar me thёnien e njё shkrimtari politik gjerman tё shekujve 18 e 19, Ludwig Börne : “Ҫdo qeveri qё nuk bёn asnjё hap pёrpara duhet gjykuar me shumё maturi ; por njё qeveri qё bёn hapa mbrapa duhet dёnuar pa asnjё mёshirё.”