Reshat Kripa*/Vjeshtë 1992. Në një nga ditët e asaj vjeshte, nga Ministria e Arsimit, erdhën disa kërkesa për të drejta studimi për në arsimin e lartë, për të përndjekurit politikë. Duhej të zgjidheshin personat që do të vazhdonin studimet. U mblodhën kërkesat dhe kryesia e shoqatës së të përndjekurve politikë filloi diskutimin për të caktuar kush do të përfitonte dhe në cilin fakultet. Pasi kishin diskutuar disa nga anëtarët e kryesisë, u ngrit Fatosi:
– Gjithmonë kam patur një ëndërr. Desha të studioja. Desha të bëhesha dikush. Por regjimi nuk më lejoi. Tani jam në moshë të thyer. Megjithatë këtë dëshirë vazhdoj ta kem dhe më duket se sot ka ardhur dita që ta realizojë. Ndaj ju drejtohem juve, të dashur miq, po e patë të arsyeshme, më jepni njërën nga të drejtat e studimit.
Asnjë nuk foli. Për disa minuta mbretëroi heshtja. Së fundi u ngrit Visari:
– Unë jam dakord dhe kam besim të plotë se do të na nderojë.
Nuk kundërshtuan. Miratuan listën e emrave fitues dhe ngarkuan Fatosin, si sekretar, që të bënte shkresën përkatëse.
Kaluan disa ditë. Ishte përpiluar shkresa dhe po pritej që të vinte kryetari për ta nënshkruar. Fatosi qëndronte në zyrën e shoqatës dhe priste të përndjekurit që kishin probleme.
Trokiti porta.
– Hyni! – tha ai.
Në zyrë hyri një vajzë. Fatosit iu duk si një fytyrë e njohur por nuk i kujtohej se ku. I zgjati dorën, e ftoi të ulej dhe i tha:
– Përse jeni munduar?
Vajza vuri buzën në gaz.
– Nuk po më njihni?
Fatosi qëndroi i habitur. Iu duk sikur në ato çaste kujtesa i kishte fluturuar. Ajo e kuptoi dhe foli:
– Jam Sandra Mino.
– Sandra? Vajza e mikut tim?
U ngrit, e përqafoi fort dhe e puthi në ballë.
– Xhaxhai si është? – pyeti.
– Xhaxhai nuk jeton më, – u përgjigj ajo. – Ka disa vjet që i ka mbyllur sytë.
Për një çast Fatosi e ndjeu veten ngushtë. I erdhi shumë keq që nuk e kishte marrë vesh këtë lajm më parë.
– Përse je munduar, moj bijë? – e pyeti.
– Kam dëgjuar se ju kanë ardhur disa të drejta studimi. A e mbani mend se ç’më thatë ditën e fundit kur u takuam para disa viteve? Mendova se erdhi dita e plotësimit të ëndrrës sime.
Fatosi mbeti keq. Listat ishin përfunduar dhe bërë gati për t’u nënshkruar. Si t’ia bënte? A mund të hiqte ndonjë dhe të shkruante emrin e saj? Nuk e kishte atë të drejtë.
– Po je kujtuar vonë, moj vajzë – i tha. – Tashmë listat janë miratuar.
– Tani e mora vesh – tha ajo dhe nga sytë i rrodhën disa pika lot.
Fatosit iu kujtua ngjarja e disa viteve më parë, kur nga sytë e saj kishte parë të rridhnin të njëjtët lot si sot.
Atë mëngjes ishte ngritur herët. Duhej të kapte trenin e orës 6.oo. I ishte bërë zakon që kur kishte ndërmend të udhëtonte të ngrihej disa orë para kohës së caktuar. Duhej të shkonte në Tiranë. Vëllai i tij, Kreshniku, ishte shtruar në spital dhe i duhej të interesohej për të. Në pasdite duhej të kthehej përsëri se të nesërmen detyrimisht duhej të paraqitej në punë.
Mbërriti në stacion dhe shkoi te biletaria. Një radhë e gjatë ishte para sportelit. Ishte e diel dhe njerëzia kërkonin t’i zgjidhnin problemet e tyre në të vetmen ditë pushimi. Në radhë pa Astritin, një shokun e tij. I dha lekët dhe ai i preu biletën.
– Eja, – tha Astriti pasi doli nga radha. – Kam dërguar gruan dhe djalin të zenë vendet.
– Ku do të shkoni? – e pyeti Fatosi.
– Në Fier.
Hipën në tren dhe filluan të kërkojnë vagon më vagon, ku ishin gruaja dhe djali i tij. Së fundi i gjetën. Astriti u ul në vendin që i kishin ruajtur ato. Vendet e tjera ishin të zëna. Madje kishte edhe një shumicë njerëzish që qëndronin në këmbë. I vetmi mjet për trasportin e udhëtarëve ishte i tejmbushur.
Ndërkaq sirena oshëtiu dhe treni u nis duke rrëkëllitur rrotat sipas ritmit.
– Ku shkoni? – i tha një burrë që qëndronte pranë tij.
– Në Tiranë, – iu përgjigj.
– E paskemi rrugën bashkë, – vazhdoi – por, si duken bathët, do ta bëjmë të gjithë më këmbë.
– Mos u merakos, – iu përgjigj Fatosi – Në Fier do të zbresë ky miku im me gjithë
familjen dhe ulemi në vendet e tyre.
– Po ti rrofsh se më hoqe sikletin! – tha me një zë që shprehte kënaqësi i panjohuri. – Nuk kam hallin tim, por të kësaj kërthisë që kam me vete.
Fatosi hodhi vështrimin nga drejtimi që tregoi ai dhe dalloi një vajzë që nuk duhej të ishte më shumë se tetëmbëdhjetë vjeç. Ishte një bukuri e rrallë. Sytë e zezë, vetullat në formën e hënës së porsalindur, hunda e vogël dhe buzët e kuqe i jepnin një hijeshi të veçantë asaj fytyre.
Ndërkaq mbërritën në Fier. Astriti zbriti dhe ata u ulën. Fatosi në një anë dhe i panjohuri përballë tij, së bashku me vajzën.
– Vajza jote? – e pyeti.
– Jo, mbesa, – u përgjigj dhe me një zë të ulët, që të mos e dëgjonte ajo, vazhdoi – Është jetime. Dy muaj më parë i vdiq i ati, vëllai im. Tani kujdesem unë për të.
I panjohuri ishte nga ata tipa që zinin miqësi menjëherë.
– Do të shkojë në Tiranë të interesohem për t’i nxjerrë të drejtën e studimit për shkollën e lartë.
– Nuk i paska dalë?
– Jo
– Përse? – e shtyu kureshtja Fatosin ta pyes.
I panjohuri hapi çantën që mbante në duar dhe i tregoi deftesën e pjekurisë. Fatosi shtangu. Të gjitha notat ishin dhjeta. Si kishte mundësi? Hodhi vështrimin nga vajza dhe pa sytë e saj të bukur dhe iu duk sikur prej tyre rridhnin dy pika lot. Mendoi se me siguri ajo duhej të kishte diçka në biografine e saj.
– Ngrihe kokën, vajzë! – i tha për ta qetësuar. – Të siguroj se së shpejti do të shkosh në universitet
Ajo fshiu lotët dhe pëshpëriti:
– A thua?
Në ato dy fjalë Fatosi dalloi dëshirën për të studiuar dhe për të dalë në jetë. Xhaxhai hodhi një vështrim dhe bëri një shenjë që ai nuk e mori vesh se ç’donte të thoshte. Nuk e zgjati më. Ktheu vështrimin nga dritarja dhe po shikonte drurët e pemëve që fluturonin në drejtim të kundërt me lëvizjen e tij. Papritur pranë veshit dëgjoi një zë që pëshpëriti:
– Eh, or mik! Nuk rri dot pa jua thënë dy fjalë.
Fatosi ktheu kokën dhe pa xhaxhanë që ishte afruar pranë veshit të tij dhe pëshpëriste me zë të ultë që të mos e dëgjonin ata që ishin aty pranë.
– Kam frikë! Kam frikë se do të na dalë rruga bosh.
– Përse?
Nuk u përgjigj. Qëndroi disa minuta në heshtje, pastaj vazhdoi:
– Të dalë, ku të dalë. Do t’jua them.
– Si është puna? – pyeti Fatosi.
– Babai i saj dhe vëllai im ka qenë në burg për politikë. U dënua me njëzet vjet. Pasi u lirua e martuam me një të rradhës së tij. U lindi kjo vajzë. Para dy muajsh tim vëlla e zuri sëmundja e keqe që e hoqi nga kjo jetë.
Fatosi u bë kureshtar të mësonte se në çfarë periudhe ishte burgosur i vëllai.
– Kur është burgosur?
– Në vitin 45.
– Si e quanin?
– Josif Mino
Fatosit i çeli fytyra. E kishte njohur. Fati e kishte sjellë që të endeshin bashkë nga njëri kamp në tjetrin. Ishte një intelektual i vërtetë, por edhe nje njeri i veçantë. I erdhi shumë keq kur mësoi se nuk jetonte më.
– Ngushëllime! – i tha mikut.
Ktheu vështrimin nga vajza. Ajo ishte zhytur në leximin e një libri dhe nuk dëgjonte se ç’pëshpëritej rreth e rotull.
– Më vjen shumë keq, – vazhdoi – e kam njohur. Kemi qenë së bashku.
– Ashtu? Ma ndolli zemra! – klithi ai dhe i qeshi fytyra. Pastaj vazhdoi: – Josifi ishte djali i madh i shtëpisë. Babai, bëri si bëri, dhe mundi të siguronte një shumë të hollash dhe ta dërgonte për studime në Romë. E mbaroi me rezultate të shkëlqyera. Sandra, kështu
quhet vajza, atij i ka ngjarë.
– Ku do të shkoni?
– Kam një kushëri në Ministrinë e Arsimit. Nuk e di në se do të mbarojë punë por, sidoqoftë, do e hedh edhe këtë zar.
Fatosi hodhi vështrimin nga vajza dhe para syve i doli rinia e tij. Kishte mbaruar shkollën e mesme me rezultate të larta. Kishte bërë kërkesë për vazhdimin e studimeve, por i ishte refuzuar. Një mik i kishte sugjeruar të shkonte të takonte Ministrin e Arsimit në Tiranë.
– Shpresoj të të ndihmojë, – i kishte thënë miku. – E kemi patriot. Ai e njeh familjen tënde.
Kishte shkuar. Ministri nuk ndodhej në Tiranë. E kishte pritur zëvendësi i tij. I kishte treguar gjithçka, edhe për burgun që kishte bërë. Së fundi, i kishte treguar dëftesën e pjekurisë. Si e kishte vështruar mirë e mirë, zëvendësministri kishte thënë:
– Djalë i mirë, shko puno dhe jeto i qetë. Mos u mundo të kërkosh më tepër.
Ato fjalë i kishin dhënë të kuptonte se rrugët për të vazhduar më tej ishin të mbyllura.
Këto gjëra mendonte duke vështruar vajzën me dy pika lot në sy. Në ndërgjegjen e tij ndiente se edhe ajo do të merrte të njëjtën përgjigje. Ishte koha e zhgënjimeve të mëdha, e ëndrrave të parealizuara, ëndrrave të kyçura.
Ndërkohë u ndie një zë nga qendra e zërit të trenit:
– Po mbërrijmë në stacionin e Tiranës. Ju lutemi pasagjerëve të mos harrojnë plaçkat.
U ngritën dhe dolën. Udhëtuan një copë rrugë së bashku, pastaj u ndanë, ata për te kushëriri i tyre, ndërsa ai për në spital.
Pas ndonjë muaji Fatosi e takoi vajzën rastësisht.
– Fillove? – e pyeti me kureshtje.
– Jo, – u përgjigj ajo me një zë të dridhur dhe lotët i rrodhën përsëri nga sytë.
– Mos u mërzit, – i tha ai për ta qetësuar, – je e re dhe do të vijë dita që të plotësosh ëndrrën tënde.
U ndanë. Ajo iku me kokën e ulur dhe atij i dukej sikur vazhdonte të lotonte.
Pikërisht këta lot iu kujtuan në ato çaste. Iu duk sikur vajza vazhdonte të jetonte atë kohë të zymtë.
E mblodhi veten. U mendua një çast dhe më në fund vendosi. E kishte një mundësi për ta ndihmuar atë vajzë. Dhe ajo mundësi ishte ai vetë. Ajo do të zinte vendin e tij në listë. Ishte e re, plot energji, ndërsa ai pothuajse në fund të rrugës së tij. Si mund të dilte para saj?
– Leri lotët, – i tha. – Ti do të jesh në krye të listës
– Vërtetë? – thirri ajo pa arritur të kuptojë se çfarë kishte ndodhur.
– Mos pyet më tepër. Mëso që të shkëlqesh si në gjimnaz dhe të bëhesh e vlefshme për këtë vend. Atdheu ka nevojë për njerëz si ti.
U ngrit dhe e përqafoi. Lotët vazhdonin të mbulonin fytyrën e saj. Por këtë herë ishin lot gëzimi.
*Fragment nga romani “Në kërkim të lirisë”