…Asnje shtetar nuk begenisi te shkonte ne ceremonine mortore te Mentor Permetit….Mjerim shpirteror per qeveritaret/
Shkruan: Illo Foto-New York/
Ne daten 5 Korrik 2015, vajza e Mentor Permetit , Mira , me bashkeshortin Gezim Gjyrezi, shtruan nje dreke ne nje restorant te Astorias – NY, ne perkujtim te jetes se Mentorit , qe vdiq 3 muaj me pare . Ne dreken modeste , pervec ciftit nismetar, merrnin pjese: Cifti Leni dhe Jorgji Coka nga Tirana , cifti Tasha dhe Jorgji Muzaka nga Lushnja, cifti Meri dhe Mihal Jano nga Fieri, Cifti Milika dhe Illo Foto nga Gjirokastra dhe cifti Kujtime dhe Bujar Dokollari nga Permeti. Cifti Gjyrezi e ka orgjinen ne Shkoder .
Sic eshte bere e ditur ne kohen e duhur, Mentori vdiq ne shtepine e vajzes, Mira Gjyrezi, ne Ridgewood te NY dhe u varros ne Tirane, ne vorrezat publike me nje ceremoni funerali ne Akademine e Shkencave. U bene homazhe nga kolege, ish studente, profesore, miq, bashkqytetare. Gjithcka u organizua dhe u perballua nga familja Gjyrezi , nen kujdesin e ish studentit te Mentorit, Pedagogut te UB Fetah Elezi.Miqte familjare te Mentorit nga Diaspora nuk mund te merrnin pjese ne homazhe dhe ne varrim , per shkak te distancave kontinentale, prandaj u shtrua dreka perkujtimore familjare, sic u lart permend. Takimet perkujtimore jane ne traditen shqiptare , sikurse i kryejne te gjithe kombet e perparuara te botes. Jane te mira, sepse krijojne nje vazhdimesi te memories familjare dhe historike nga brezat pasardhes.
Nga vete orgjinat e pjesmarrsve te drekes perkujtimore, duket se pati pjestare nga shume treva , c’ka flet se Mentori, eshte nje figure, qe i perket te tere Shqiperise , jo thjesht per mardhenie pune , por dhe per mardhenie shoqerore. Dreka mund te kishte me shume pjesmarres , qofte dhe vetem ketu nga NY , por gjithsesi simboli, se Mentori i perket te tere Shqiperise dhe Diaspores , behet e qarte edhe me kete pjesmarrje .
Kujtimet , qe sollen te pranishnimit , vertetojne se Mentori nuk ishte vetem nje shkencetar i madh , por ishte model , i jetes shembellore ne pune, familje dhe shoqeri . Mbeti atdhetar i flakte . Familja e Kujtime Dokollorit , nga Permeti , ka lidhje shume te vjetra me familjen Permeti . Babai i Kujtimes ka sherbyer si ajutant i Babait te Mentorit , qe ka qene ushtarak i larte i Mbreterise . Ne kujtimet nga Babai , Kujtimja tregon se ajutanti dhe familja e tij trajtoheshin jo si sherbys , por njerez te afert te familjes . Kjo miqesi vijoi dhe ne brezin e Kujtimes dhe ne brezin e ri te sotem te femijve te Kujtimes dhe te Mira Permetit ( Gjyrezi ) .
Familja Mihal Jano , lidhet me familjen Permeti nga fqinjesia familjare . Nuk paten mardhenie pune . Gruaja e Mentorit, Nadia , megjithse me origjine bullrare , ne te tera rrastet u identifikua si shqiptare e tradites . Me Llaqi Janon , babain e Mihalit , Mentori lidheshin si veterane te luftes partizane , ku te dy paten marre pjese ne moshe shume te re . Mentori , Nadja , Mira dhe nipi kishin shoqerine e tyre te qendrushme me fqinjet e thjeshte te tera shtresave .
Mbresa te pa shlyshme , ka lene Mentori ne kujtese te cifti i agronomve Jorgji dhe Tasha Muzaka . Keta e kane kaluar , te tere jeten ne mardhenie pune me Mentorin , behet fjale , per 4 vjet fakultet dhe gjat gjithe karieres se tyre si bashkepuntore shkencore te Institutit te kerkimeve bujqesore te Lushnjes , qe ka qene institucioni me i rendesishem shkencor ne Shqiperi . Kete institucion Mentori e gjeti ende ne feminine shkencore dhe e beri te njohur , ne Europe . Cifti agronomeve , Muzaka tregoi shume ngjarje , nga jeta e Mentorit , si shkencetar i mirfillte dhe si drejtus i Institucionit me te larte arsimor ILB dhe atij shkencor, IKB .
Nga te tere pjesmarresit , une kam punuar me pak kohe , drejtperdrejt me Mentorin , vetem 6 vjet , por ne nje front pune nga me te veshtiret , per te . E kishin sjelle per prove ne ish fermen Lushnje, si ne nje paradhome burgu .
Ndame bashke veshtiresite qe sillte bujqesia e nje shteti te mbyllur , qe nuk dinte ku kishte koken dhe kerkonte jetet tona . Midis te tjerave njifja nga afer pasionet e Mentorit , mardheniet e tij me pronen dhe me parate ishin nga me interesantet . Me kujtohet , qe me kishte thene se Babai i tij kishte 3 cifliqe , ne Permet , Kruje dhe Tirane , prandaj pyeta Miren drejtperdrejt , ne se u qe kthyer ndonje prone .
– Asnje meter katror toke , u pergjigj Mira . Ky eshte realiteti shqiptar i pronave . Pronaret u shpiken .
Bisedat rrodhen ne komente te realitetit shqiptar , kryesisht rreth bemave te grabitjes se pronave dhe krijimit te nje shtrese me emerimin misterioz “ish pronare “ .
Vijova te tregoj momente te perditeshme te punes se Mentorit, qe e dinte sakte se pse e kishin risjelle ne Lushnje .
Diktatura keshtu bente me specjalistet , qe i urrente , por nuk mund t’i arrestonte pa nje shkak te dukshem ne publik . I transferonte nga Tirana , per ne rrethe , ku Lushnja ishte ne balle te ketyre paraburgimeve .
Mentori njifet si autor i krijimirt te i nstitucioneve arsimore dhe shkencore , por ai eshte seleksioner dhe gjenetist farnash te grurit , foragjeresh dhe te gjithe farnave te tjera , vec misrit , qe e trajtonte Instituti i famshem i Shkodres. Prodhimi i farnave perben kulmin e punes seleksionuse – gjenetike ne bujqesi . Ne elementin fare , per mbjellje , eshte koncentruar puna shkencore dhe fizike e nje me shume brezave .
Ai zbatoi ne praktike drejtimin shkencor te fermes gjigante te Lushnjes , te cilen e ngriti ne nje ekonomi te prodhimit komleks bujqesor dhe blegtoral te pa pare ne Europe . Eshte autor i me se 40 tituj botimesh shkencore dhe jane te pa numurt referatet shkencore , shkrimet dhe ligjeratat akademike . Krijoi miqesi me Institutin italian te grurit , prej nga solli varitete te shumta , qe sherbyen si baze per kryqezimin dhe krijim varitetesh hibride ne pershtatje me klimen . Farnat dhe materjali biollogjik bashkojne ne minjature zhvillimin historik me tregusit klimatike te treves .
U arrit , qe e gjithe siperfaqja shqiptare , mbillej me farna te rendimentit te larte. Vetem me grurin puna shkencore dhe seleksionuse e Mentorit , i solli ekonomise miliona dollare te ardhura . Rendimentet ne grur dhe ne tera kulturat bujqesore u kater dhe tete fishuan . Kjo pune kerkonte jo vetem shkence te kualifikuar te nivelit te larte , por dhe kulture te larte bujqesore , qe gjithsesi ishte krijuar me shume vite pune ne ILB Tirane dhe dhjetra shkolla te mesme profesionale ne te kater anet e vendit . U crrenjos uria , qe e pat munduar vendin me dekada . Ne kete transformim gjigant , rolin kryesor e mban shkenca bujqesore , drejtuar nga akademiku Permeti , shkencetar i nje vendi te vogel ! Ne Shqiperi ky heroizem shkencor eshte pak i njohur . Pervec nje broshure biografike te shkruar nga Prof. Fetah Elezi dhe dhe pak shkrime te tjera publicistike , nuk gjen nje vleresim te plote te vepres se shquar te ketij shkencetari hero . Nuk mund te kete emertim tjeter nje njeri , qe e ka shpetuar popullin nga uria kronike .
Ketu mund te ndeshim pyetjen se ne ate kohe ndihesh mungesa e theksuar ushqimore , qe eshte realitet i pa mohushem , por ky realitet do te ishte me tragjik , po qe se nuk do te ishte shkenca bujqesore , ne lartesine e detyrave , qe impononte situata tragjike ushqimore .
Puna gjigante e M. Permetit eshte shume e ngjashme me agronomin amerikan , Norman Errnest Borlaug , i cili drejtoi punen shkencore ne Meksike , ku gruri zhdukej , cdo vit nga ndryshku . Norman krijoi lloje rezistente ndaj ndryshkut dhe u stabilizua prodhimi . U evitua uria, madje Meksika prodhoi grur per export. Me te tille zell punoi shkencetari Borlaug , ne Indi dhe Kine . Shkencetari pati jete te gjate, 95 vjec dhe zhvilloi veprimtari shkencore dhe ne Afrike , ku zia e bukes krijonte stiva me te vdekur dhe kishte perfshire po thuaj tere kontinentin . Shkencetari Norman , per kete veprimtari shkencore , u vleresua shume ne vendlindje , duke u dekureuar me medalje te larta te shtetit , ndersa ne shtetet ku ka eliminuar urine , ai respektohet si hero kombetatr . A mund te harroi nje i uritur kronik , doren qe i jep buken , kur ai eshte ne prag te agonise ? Kete beri amerikani Norman dhe shqiptari , Mentor Permeti .
Shtypi shqiptar , shkroi per vdekjen e Mentor Permetit . Per ceremonin e e varrimit te Mentorit , kam marre emaile nga shume miq nga Atdheu . Te tere me shkruajne se jane te indinjuar , qe ne ceremoni dhe ne homazhe nuk mori pjese as nje personalitet shteteror . Nuk u duk as Ministri i linjes .
Per mendimin tim Mentori duhet te nderohej me atributet e nje shkencetari hero , sepse ju gjind popullit ne kohen e duhur dhe nuk kurseu asgje , per kete popull , qe sot gezon ne demokraci dhe ate , qe krijoi Mentori e ka busull orientuse , per te ndertuar nje jete me te mire ne Atdhe . Eshte shume larg vleresimi i Shkencetarit shqiptar nga homologu amerikan Borlaug , qe eliminoi urine ne Meksike dhe Indi . Kontributet i kane te njejte .
Une kam mendim shume te ftofte per vdekjen dhe ceromonite , qe behen per te . Njerezimi duhet t’i reformoi keto rite te trasheguara bres pas brezi . Perpara 7 vjetesh kam lene porosi , per familjaret e mi , qe trupi im pas vdekjes , te digjet , duke e quajtur kete lloj varrimi , shume me te paster , te volitshem , sigurisht dhe te thjeshte . Jam per ceremoni varrimi , shume madheshtore vetem per herojte , qe bien ne krye te detyres dhe per shtetaret dhe shkencetaret e shquar , ndryshe nuk do te kishte memorie , jeta do te kthehej ne parade monotone dhe fallco .
Ceremonite shteterore , per njerzit e shquar meritojne madheshtine mbarepopullore , qe eshte jo vetem respekt per sherbimet , qe i kane sjelle komunitetit , por nje impuls per te mos u larguar nga vepra e tyre . Shteti im , kete nuk e beri per Mentorin , por u percoll , po thuaj se privatisht nga familja dhe miq te afert . Ne kemi trasheguar nje psikollogji , qe vepra heroike , quajme ato te kapedanve te pushkes . Kjo eshte e drejte , por jo i tere heroizemi . Heroizmi ka dimensine shume me te gjera .
Ceshtja eshte shume me delikate , kur e shikojme problemin ne konteksin kohor . Shkencetaret , qe punuan ne monizem , kaperxyen jo vetem veshtiresite , qe dikton rruga e shkences , por kaperxyen kufizimet ideollogjike , qe diktonte regjimi diktatorial . Brenda atij regjimi u krijuan vlera , ne shkence , bujqesi , Arsim , letersi , shendetesi. Populli ka bere histori edhe ne kete periudhe te erret . Shkencetaret dhe deshmoret jane krenaria e kombit . Mentor Permeti, jo vetem eshte njeri prej tyre , por eshte , aktualisht , me i shquari. I ka sherbur vendit me pushke , pene , dituri , perkushtim atdhetar dhe civilizus , pa as nje njolle dhe perfolje .
Ndryshimet demokratike e filluara ne 1990 , nuk mund te crrenjosin mentalitet moniste as per kaq dekada , sa kaluan . Rrenjesisht duhet te ndryshojne mendesite , ideollogjite dhe konceptet shkencore ne te tera fushat . Trashegimia e krijuar ne disa shkenca u rrafshua ne nivelin zero , sepse per 50 vite u frymezuan dhe u formesuan nen ideollogjine staliniste . Shkencat historike , ushtarake , filozofike , pedagogjike , jane krasitur rende , sepse keshtu duhej . Shume shkenca teknike te industrise u ben e te pa vlefshme , jo thjesht se u eliminua industria , por industria e re , qe pretendohet te ngrihet , ndryshon ne indin e gjenezes se saj .
Ndryshon puna me disa dege te kultures , artit , vecanerisht te letersise , shkencave ekzakte dhe ato dokumentare . Historia e zhvillimit te tyre nuk nderpritet , por zhvillohet rrjedhshem , duke e quajtur monizmin nje etape te kaperxyer , por dhe kohe natyrale te zhvillimit te ketyre shkencave . Ato u zhvilluan vrullshem gjat monizmit , duke krijuar nje pasuri shume te vlefshme kombetare , nje start i ri per zhvillimin kohor te teknollogjive bujqesore .
Shkencetaret e sotem te pluralizmit , mund te diskutojne ne c’do tryeze shkencore nderkombetare , per arritjet e nje shkence bujqesore shqiptare me stazh 70 vjecar e me shume . Shkencetari me produktiv dhe me stazh me te gjate , ne shkencat shqiptare , mbetet Mentor Permeti . Rroli i kolegeve te tij as zvogelohet as mohet . Ajo qe eshte e pa falshme ne kete proces zhvillimor eshte fakti , qe 25 vitet e tranzicionit , zhvillimi shkencor eshte nderprere dhe nuk dihet kur do te kemi si shtet nje figure shkencore bujqesore kombetare , si 16 shkencetaret , qe zhvilluan bujqesine shqiptare ne 50 vitet moniste .
Nje gje e dekllaroj me pergjegjesi apsolute . Ne c’do stad , qe te arrije shkenca e shekujve te arthem , shkenca e themeluar nga Mentor Permeti dhe shoket e tij , do te jete objekt referance , sic jane shkencetaret e rilindjes per shkencat e zhvillimit te koheve moderne . Nuk mund te ecet me kete fryme mohuse te disa pseudoprofesorve , qe e konsiderojne shkence leksionet teorike te kopjuara ,qe mbajne perpara studentve dhe ku ende nuk ka nje ose disa ferma didaktike , ku studentet te ballafaqohen me praktiken prodhuse . Nuk kam pare ne shtyp ndonje punim profesature , me doktrinen shkencore te Mentor Permetit . Cilat jane objeksionet e sotme te shkencave bujqesore ? E thene me hapur , shkencat bujqesore jane inekzistente .
Me thoni ju lutem nje punim shkencor te realizuar keto 25 vjet ! Nuk do te mund ta gjeni. Megjithse disa specjaliste te shkelqyer- bizesmene dhe kurajoze kane ngritur ferma prodhimi te krahasushme me fermat ne perendim . Te tjere kane ngritur sera shume moderne , pa ndonje studim fleksibiliteti dhe duke hapur mijra puse per ujitje , duke harxhuar pa hesap energji elektrike . Gjithsesi eshte veprim antishkencor , sepse ujrat nentoksore , duhet te ruajne baraspeshat e tyre . Me kujtohet , kur perpara 30 e me shume vjet , duhet te hapja nje pus , per nevoja te ngutshme prodhimi ne ish fermen Lushnje . Erdhi Inxh. Ibrahim Tafilj , bashke me grupin teknollog dhe nuk pranuan ta hapnin pusin , sepse diku larg kishte shume puse te tille . Sot ne cdo 100 metra gjen nje ose me shume puse. Ne cdo hap ka kufizime shkencore , per veprimtarite praktike .
Duhet tjeter vleresim , per shkencetaret pergjithesisht dhe shkencetaret bujqesore vecanerisht . Po te ishte M. Permeti zvicerjan dhe te kishte bere kete kariere shkencore 50 vjecare , jo vetem do varrosej si hero , por do te kishte shtatore ne shumicen e kantoneve te shtetit . Ne jemi popull me tradita , por duhet te mesojme nga kultura dhe historia e shteteve , qe kane perparuar ne kohet moderne .
Nuk mund te behesh shkencetar i vertete , pa njohur ne thellesi traditen shkencore para ardhese . Per shkencetaret bujqesore njohja e te kaluares , ka vlere sa dhe vete vete mjedisi . Ky eshte nje realitet i provuar dhe per vendet e zhvilluara normalisht , jo me per nje vend si yni , qe zhvillimi , ne vend qe te kete rrjedhur normalisht , eshte dashur heroizem , per ta shtyre paksa perpara .
Praktikisht tek ne zhvillimi i shkencave bujqesore , nuk u krye ne vakum , por gjeti kohen e pershtateshme te mbeshtetjes . Ministri Pirro Dodbiba , qe drejtoi bujqesine ne fillim te viteve te 70 te shekullit kaluar , hartoi skemen e zhvillimit shkencor , qe e diskutoi ne tryeza te gjera me shkencetare te afirmuar dhe me njerez te praktikes , pa anashkaluar instancat e arsimit te larte . Mbas Pirros , Ministrine e ministroi Heroina e vertete e punes , Themie Thomai , nen ministrimin e te ciles , per 12 vjet skema shkencore u plotesua , u provua dhe zhvilloi veprimtarine produktive , deri ne vitet 90 , kur dhe vete shkenca bujqesore u venit , deri ne zhdukje te plote , qe vijojme ta perjetojme si shtet dhe si komb.
Zhvillimi shkencor , nuk mund te realizohet , pa nje drejtim shteteror si ai , qe munden te krijonin Dodbiba – Thomai , per 20 vjet . Zhvillimi shkencor presupozon bashkpunim te tera nyjave shkencore dhe reparteve te pushtetit .
Jemi shume te vonuar ne zhvillimin frontal te shkences bujqesore , qe duhet t’i paraprije prodhimit kapitalist shqiptar , qe eshte ne perqindje te larte bujqesor . Koha ka thirrur ne skene , Mentor , Pirro dhe Themije te rinj , qe me siguri ka shume dhe do te gjenden , midis dhjetra mije studentesh te mirshkolluar brenda dhe jasht shtetit . Ajo , qe duhet te spikati eshte polika bujqsore , qe do te hartoi pushteti dhe qe ka shume mundesi te vihet ne jete me Komunat fshat – qytet ; nje mundesi reale , qe na ka munguar deri perapara 23 Qershorit te ketij viti.
Illo Foto , NY – Korrik 2015