Shkruan:Mira Skënderaj-Bukuresht/
Ne Foto:Mario Dobresku duke folur gjate veprimtarise/
Botimi i romanit “Darka e gabuar” i Kadaresë në Bukuresht ka zgjuar interes të jashtëzakonshëm në mesin e lexuesve dhe mbështetësve të letërsisë shqiptare në Rumani. Dëshmi: debati i organizuar nga ” Humanitas”, Shtëpia Botuese, e cila zotëron të drejtat e veprave të Kadaresë. Takim me lexuesit u zhvillua në një vend të zgjedhur në zemër të Bukureshtit, në mjediset e librarisë ” Kretzulescu” dhe me të ftuar dy prej kritikëve në modë në kryeqytetin rumun, Tania Radu dhe Marina Constantinescu. Në veprimtari folën dhe Andreea Răsuceanu, kritik letrar dhe redaktor i shtëpisë botuese “Humanitas”, si dhe përkthyesi i romanit, shkrimtari dhe gazetari Marius Dobresku .
Tema e takimit, “Dy anët e luftës, duke u nisur nga romanet Pantera nga nëntoka, nga Amos Oz dhe Darka e gabuar nga Ismail Kadare” grupoi kësisoj dy nga zërat më të famshëm të letërsisë bashkëkohore, izraelitin Amos Oz dhe shqiptarin Ismail Kadare. Ligjëruesit vunë në dukje se të dy romanet iu referohen ngjarjeve relativisht të afërta në kohë (1940-1950), por që janë zhvilluar në mjedise dhe kontekste krejtësisht të ndryshme. Nëse romanin e Oz lufta është parë përmes syve pyetës të një fëmije dhe është sugjeruar me ngjyerat më të kthjellëta, ngjarjet në romanin e Kadaresë ndodhin në një atmosferë solemne, pothuajse të zymtë, të cilat përcakton nga epoka staliniste, e cila kishte pushtuar dy kontinentet nga stepat e Kazakistanit deri në bregdetin e Adriatikut.
Në fjalën e tij, përkthyesi i romanit, shkrimtari Marius Dobresku, skicoi kuadrin historik në të cilin vendos Kadare ngjarjet në roman, duke filluar nga pushtimi italian dhe duke mbaruar me vdekjen e Stalinit, në mars 1953. “Komunizmi në Shqipëri solli një mori fatkeqësish për gjithë popullin, ndërsa evenimentet që sollën vrasjen e doktor Gurameto inkuadrohen në paradigmën tragjike që konturoi shortin e këtij populli duke filluar nga viti 1944”.
Nga ana tjetër, kritikja letrare Marina Constantinescu u shpreh se, ” Darka e gabuar” është një roman i dhimbshëm, me një tip drejtimi tejet personal, me një zë të fortë dhe që nuk të fal, siç është ai i Kadaresë, por, disi, dhe falës. Duke kaluar mbi të gjitha mizoritë, jo duke fshirë dhe anuluar, por duke sugjeruar një ndalesë të meditimit. ”
Andreea Răsuceanu, redaktore e librit, u shpreh në plotësim për librin e Kadaresë: “Pata për herë të parë ndjesinë që, më shumë se kurdo, Kadare tërhiqet në segmentin eliptik, në një makth më të vjetër të tij, dhe që në njëfarë mënyre braktis kontekstin historik, i cili pothuajse nuk ka më rëndësi. Të gjitha ngjarjet e mëdha që ndodhin në roman kanë një logjikë në mitologji, ngjarjet tragjike shihen si disa ndëshkime për disa mëkate të lashta që janë kryer këtu, në trevat e Gjirokastrës.”
Ngjarja në librarinë qendrore bukureshtare “Kretzulescu” u pasqyrua gjerësisht në shtypin e kryeqytetit rumun. Kadareja është shndërruar një brand i letërsisë europiane që mbledh rreth tij lexues të të gjitha moshave, me përvoje jetësore të ndryshme, që vlerësojnë në unison letërsinë cilësore.
Një libër i ri nga Renata Topçiu për lashtësinë e gjuhës shqipe në rumanisht
Shkruan:Mira SKENDERAJ/
Këto ditë u botua libri me studime në fushën e gjuhësisë së krahasuar, në rumanisht, “Frazeologji rumuno-shqiptare” i studiueses, Dr. Renata Topçiu. Studimi është kurorëzimi i një pune disavjeçare i autores, i cili pason botimin e fjalorit akademik shqip-rumanisht, fjalor i përmasave të mëdha, me mbi 41.000 fjalë dhe rreth 50.000 shprehje frazeologjike, lokucione e proverba. Sipas studiueses, ka qenë ky fjalor akademik shtysa kryesore për të ndërmarrë një studim të gjerë krahasues mbi frazeologjinë e shqipes dhe rumanishtes. Vetë titulli i librit, i cili nuk specifikon një segment të veçantë të studimit të kësaj fushe, sugjeron faktin se kemi të bëjmë me një vështrim gjithëpërfshirës të frazeologjisë në terrenin e dy gjuhëve. Në parathënien e librit theksohet se studimi zgjeron problematikën studimore, duke përcaktuar disa drejtime kyçe: identifikimi i burimeve leksikore kryesore që kanë ushqyer thelbësisht frazeologjinë e shqipes dhe rumanishtes, krahasimi i tipologjive të formimit frazeologjik, me evidentimin e analogjive, por edhe të gjedheve specifike për secilën gjuhë, identifikimi i disa mekanizmave gramatikorë, funksionalë në fushën e frazeologjisë në dy gjuhët si dhe përqasja e mekanizmave stilistikorë që mundësojnë formimin frazeologjik. Interes të veçantë në këtë libër paraqesin vërejtjet gramatikore që lidhen me përkimet apo me mospërkimet gramatikore në dy gjuhët, vërejtje të sugjeruara nga studimi i mirëfillte i frazeologjisë. Disa dukuri gramatikore të përbashkëta për dy gjuhët që analizohen i atribuohen trashëgimisë së vjetër gjuhësore të shqipes e rumanishtes, shpesh paralatine. Po kështu, përpjekja për të motivuar historikisht, apo nga pikëpamja e kulturës popullore dhe psikologjisë kolektive, një sëre shprehjesh frazeologjike paralele, risjell fragmente, imazhe të një jete të lashtë, apo aspekte të strukturës etiko-morale të shqiptarëve, shpesh shumë të afërta apo identike me ato të rumunëve.
Në këtë mënyrë, autorja ka vendosur ballë për ballë të dy sisteme frazeologjike, duke synuar zbulimin e pikave të përbashkëta që kanë të bëjnë me përmbajtjen leksematike të njësive frazeologjike, me strukturat morfo-sintaksore, me tendecat stilistikore paralele etj, për të përcaktuar shkallën e afërsisë së këtyre sisteme.
Për rrjedhoje, hetimi shumëplanësh ka nxjerrë në pah jo vetëm një numër tepër të madh paralelesh frazeologjikë në shqip e rumanisht, takime tipologjike e strukturore, por edhe veçori e aspekte të përbashkëta të antropologjisë kulturore e të qytetërimeve përkatëse, që interferojnë, shpesh, me kulturat e tjera ballkanike e më gjerë.
Sipas autores, e cila mbështet në një parim të gjuhësisë së sotme europiane (M. Gross) se strukturat formale të togfjalëshave frazeologjikë nuk ndryshojnë nga ato të togfjalëshave të lirë”, konfrontimi i sistemeve frazeologjike të shqipes e rumanishtes, në fakt, vë përballë sistemet gjuhësore të këtyre gjuhëve. Rezultatet që dalin nga kjo përballje kontrastive mbështesin rezultatet e arritura deri me sot në fushën e marrëdhënieve gjuhësore midis shqipes e rumanishtes në fushë të leksikut, gramatikës, sintaksës, formimit të fjalëve, por edhe mund të kundërshtojnë konkluzione mbi aspekte të tjera.
Libri “Frazeologji rumuno-shqiptare” mbush një boshllëk të literaturës ekzistuese mbi marrëdhëniet gjuhësore shqiptaro-rumune në fushë të frazeologjisë, por ajo sjell, njëkohësisht, fakte të reja të përkimeve gjuhësore, kulturore, etnografike, mitologjike, historike e psikologjike midis dy popujve të lashtë të Ballkanit, shqiptarëve e rumunëve. Akademiku, gjuhëtari dhe albanologu rumun, Grigore Brancus, do të shprehej në parathënien e këtij libri se “Nga gjuhëtarët rumunë që kanë hetuar ngjashmëritë frazeologjike të rumanishtes dhe shqipes janë Sextil Puscariu, Al. Philippide, Pericle Papahagi, Al. Rosetii, Th Capidan, Gr. Brancus, Catalina Vatasescu etj., ndërsa ndër gjuhëtarët shqiptarë mund të kujtojmë Al. Xhuvanin, Eq. Çabej, Mahir Domi, Spiro Floqi, Emil Lafe, Jani Thomaj etj. Znj. Topçiu vazhdon me sukses punën e tyre. Kurse specialistja e gjuhës shqipe, znj. Catalina Vatasescu bashkëpunëtore e vjetër shkencore në Institutit të Studimeve të Europës jug-lindore pranë Akademisë së Shkencave të Rumanisë do të shprehej për këtë studim: “Studimi që na është paraqitur është rezultat i një aktiviteti shkencor intensiv. Bie në sy mënyra se si është menduar dhe janë zgjidhur shumë probleme të karakterit teorik si dhe vëmendja me të cilën është mbledhur një material gjuhësor mbresëlënës. Ky subjekt ka një shkallë të lartë vështirësie sepse bëhet fjalë një studim që krahason dy gjuhë. Autorja e punimit të doktoraturës është një njohëse e mrekullueshme e rumanishtes, jo vetëm e gjuhës shqipe, cilësi që del në pah, sidomos, në kapitullin e komenteve stilistike të disa njësive frazeologjike ekzistuese në dy gjuhët. Ky punim është i shkruar qartë, me një stil të ngjeshur dhe elokuent.”
Pritet që ky libër të përkthehet edhe në gjuhën shqipe, i cili , me siguri, do të zgjonte interesin jo vetëm të specialistët, por edhe për të gjithë ata që janë të interesuar për gjuhësinë dhe lashtësinë e gjuhës shqipe.
Diaspora shqiptare jep kontributë të çmuar në pasurimin e letrave shqipe
U promovua vëllimi poetik i Gjekë Marinajt ne Bukuresht/
Shkruan: Mira Skënderaj,Bukuresht/
Më 12 gusht në Bukuresht, në një mjedis elegant, në qendër të kryeqytetit rumun, u zhvillua promovimi i librit me poezi “I burgosuri i mungesës” i shkrimtarit shqiptaro-amerikan Gjekë Marinaj. Në këtë eveniment ishte i pranueshëm autori i librit, të përkthyer nga përkthyesi dhe shkrimtari Marius Dobresku, i mirënjohur si përkthyesi i veprës pothuaj komplete të Ismail Kadaresë në rumanisht.
Gjekë Marinaj, poet, profesor në Dallas (Teksas) dhe banor i SHBA-ve qysh nga viti 1991, i pranishëm në këtë ngjarje, dha autografe për miqtë dhe lexuesit e librit të tij në Bukuresht. Vëllimi i Marinajt është shoqëruar me një parathënie nga kritiku i mirënjohur rumun i letërsisë Radu Voinesku, gjithashtu i pranishëm në këtë promovim. Në veprimtari morën pjesë studiuesi i letërsisë Luan Topçiu, shkrimtar dhe diplomat, autor, ndër të tjera, i një antologjie të poezisë shqiptare të djeshme dhe bashkëkohore, dramaturgu dhe eseisti i shquar rumun Vlad Zografi (me prejardhje shqiptare nga Korça), gazetarja Maria Dobrescu, lexues dhe admirues të shkrimtarit shqiptar, gazetarë nga mediat kryesore të vendit, anëtarë të komunitetit shqiptar të Rumanisë.
Në vlerësimin e tij për poezitë e Gjekë Marinajt, Marius Dobrescu tha, ndër të tjera, se poezia e tij sjell një frymë të re në poezinë bashkëkohore shqiptare dhe se është “kontaminuar” nga formimi filozofik i autorit, gjë që i jep poezisë së tij një atmosferë të veçantë, latuar me sqimë të madhe, gjë që e rendit në nivelet më të larta të mendimit europian poetik. I njohur si një njohës i mirë i poezisë rumune dhe shqiptare, Luan Topçiu vuri re një element të përbashkët që gjendet në të gjithë shkrimtarët dhe krijuesit e Diasporës Shqiptare: një lidhje të pashmangshme me vendlindjen, me trevat ku ka kaluar fëmininë, nënshtresa këto burimore të krijimit, të cilat e bëjnë autorin autentik si profil letrar dhe u japin lirikave të tij origjinalitet. Kritiku i mirënjohur rumun, Radu Voinesku, autor i parathënies së vëllimit, duke përsëritur disa nga vëzhgimet e bëra në “parathënien” u shpreh se: “Imazhet e Shqipërisë janë gjithmonë të pranishme në mendjen e poetit, i cili jeton në mes të dy botëve: njëra e kujtesës, identitetit dhe e origjinës, tjetra e atdheut të ri, ku ky identitet i parë i pafrenueshëm shfaqet në momentet më të befta. Midis ortekut të fotografive, natyrisht të mbeten në mendje ato të prindërve, të cilat mbizotërojnë dhe që mund të gjenden nga lëçitësi që do të lexojë faqet e këtij poeti.” Sepse Gjekë Marinaj, si çdo racë e pastër e Ballkanit, ka një ndjenjë të fortë të komunitetit nga i cili vjen, familja, ky univers parësor dhe i pashkatërrueshëm.
Promovimi i vëllimit me poezi “I burgosuri i mungesës” në Bukuresht, me praninë e autorit, ishte një mundësi e shkëlqyer për krijuesit shqiptarë, pavarësisht nga kontinenti në të cilin jeton, për të treguar potencialin e tyre krijues dhe, në veçanti, për të demonstruar se fjala shqipe mund të japë fryte kudo që ata ndodhen.
Bukuresht, gusht 2013
MUZIKE SHQIPTARE NE BUKURESHT
Muzikë shqiptare nga sopranoja Arlinda Morava në koncertin e jashtëzakonshëm kushtuar festave të dimrit në Bukuresht /
Nga Mira Skenderaj-Bukuresht/
Në prag të festave të fundvitit, në Sallën e Koncerteve të Radio Rumanisë në Bukuresht, u organizua një koncert i jashtëzakonshëm i formacionit muzikor « Kavaljerët e Dakisë », nën drejtimin e dirigjentit Marius Firka. Koncerti u quajt « Bizhuterii Muzikore» pasi programi i tij përmblodhi pjesë të njohura të muzikës klasike botërore, muzikë xhaz, këngët më të njohura rumune dhe amerikane për Krishtlindjet, pjesë nga operat e Verdit, Bizesë, Rossinit, Strauss etj.
Në këtë koncert të jashtëzakonshëm u interpretuan, gjithashtu, arie të njohura të muzikës operistike nga solistë të njohur të Operës Rumune, por edhe të operave të tjera europiane.
E ftuara e nderit në këtë eveniment të rëndësishëm të vitit ishte Arlinda Morava, sopranoja shqiptare, e mirënjohur tashmë në skenat rumune dhe me shumë interpretime nëpër skenat europiane. Me këtë rast, prezantuesja bëri një paraqitje të shkurtër të aktivitetit artistik të Arlinda Moravës dhe përshëndeti popullin shqiptar me rastin e 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, duke theksuar se Rumania dhe komuniteti shqiptar i Rumanisë kanë luajtur një rol të madh në këtë eveniment historik. Sopranoja Morava, përveç pjesëve të repertorit klasik, interpretuar në shoqërimin e tenorit Florin Ormenisan, interpretoi disa këngë qytetare shqiptare-serenata, të cilat u pritën dhe u duartrokitën me entuziazëm nga publiku rumun që kishte mbushur sallën prej 2000 vendesh. Në këtë maratonë të muzikës më të mirë botërore, interpretuan, gjithashtu, sopranoja rumune Angela Stratulat dhe baritoni i njohur Iordache Basilic, solisti i parë i Operës Rumune.
Koncerti i jashtëzakonshëm i datës 6 dhjetor krijoi atmosferën e festave te fundvitit, kurse zëri dhe interpretimi i Arlinda Moravës solli në vëmendje të publikut Shqipërinë dhe jubileun e madh të festës kombëtarë të shqiptarëve.
E pyetur pas koncertit, sopranoja Arlinda Morava u shpreh: “Pjesëmarrja ime në këtë koncert është në vazhdën e koncerteve që unë kam organizuar në disa qytete të Rumanisë, kushtuar tërësisht muzikës shqiptare dhe Shqipërisë. Ka qenë një projekt i imi për nder të 100-vjetorit të Pavarësisë. Kam dhënë koncerte me muzikë të lëvruar shqiptare, gjatë këtij viti të 100-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë në qytetet Jash, Galaci, dhe Brëila. Këto koncerte janë pritur me interes dhe janë vlerësuara nga publiku rumun. Popullaritetin dhe njohjen time në fushën e muzikës përpiqem ta kthej në një mundësi për ngritjen e imazhit të Shqipërisë, jo vetëm në Rumani, por në të gjitha skenat europiane ku kam rastin të këndoj”
Talenti dhe popullariteti i Arlinda Moravës në botën e artit në Rumani i sjell një shërbim të çmuar Shqipërisë, krenaria e saj për përkatësinë kombëtare manifestohet në çdo shfaqje, ajo nuk nguron që krahas emrit të saj të shkruajë “Albania”.