– Nga KOLEC P. TRABOINI/

 I shqetësuar nga lajmet e vrasjeve që po ndodhin në mes të shqiptareve, Ati i nderuar Foti Cici,  shtroi pyetjen se pse ndodhin kaq shumë vrasje mizore mes nesh dhe shtoi se kjo gjë nuk vihet re as ndër fqinjët tanë ballkanikë. Mirëpo, megjithëse edhe unë e dënoj këtë fatalitet mes nesh, siç ka bërë edhe im atë në Shkodër në gazetën “Bashkimi” të Ndoc Nikës që në vitin 1910;  “Palok Traboini: Vrasjet tona”  nuk më rezulton se vrasjet ndër shqiptarë janë shoqëruar me përçudnime mizore. Vrasjet ishin plagë  të rënda të një shoqëria të prapambetur, por nuk shpërthenin në mizori. Nuk jemi ne shqiptarët tipikët e barbarizmit primitiv, përkundrazi e kemi pësuar nga barbarizmi thuajse shtazarak i fqinjëve tanë. Dihen vrasjet masive të serbëve ndaj shqiptarëve, madje edhe ndër gra e fëmijë, duke i futur në varre të përbashkëta me qindra njerëz. Shpesh duke dëgjuar shprehjet makabre të gjeneralëve serb që u thonin ushtareve“shqiptarët therini me bajoneta të kursejmë plumbat”; pra jeta e një shqiptarit vlerësohej prej fqinjëve tanë ballkanikë më pak se vlera e një plumbi. Dhe nuk e kam fjalën këtu vetëm për një kohë të shkurtër, por përgjatë një shekulli. Janë dy dëshmi që gjykatat ndërkombëtare do të duhej ti kishin në evidenca si krime kundër njerëzimit shënimet nga fronti i  luftës në Ballkan i oficerit të ri Leon Trocki që ishte dëshmitar okular i krimeve serbe ndaj shqiptarëve, por më kryesor libri i Leo Freundlich: “Albania’s Golgotha: Indictment of the Exterminators of the Albanian People” 1913. Ka edhe personalitete të tjerë që kanë shkruar e shprehur indinjatën për vrasjet masive e masakrat ndaj shqiptarëve si Kosta Novaković, apo edhe se voni nga veprimtarja e të drejtave të njeriut serbja Natasha Kandiç, por përshkrimet e mizorive në historinë tragjike njëqindvjeçare zinin vend deri në gazetën “New York Times” që shkruante për masakra të padëgjuara në Europën e qytetruar. Edhe pse në luftë për të mbrojtur të drejtat e veta, shqiptarët kanë pasur si tipar dinjitetin e jo mizorin. Armikun e vriste, por kurrë nuk e përçudnonte. Edhe Kanuni e kushtëzonte marrësin e gjakut duke i kërkuar respekt për kufomën, kthimin e trupit me fytyrë nga qielli e kurrë të mos e linin përmbys, për më tepër asnjë lloj përçudnimi nuk ishte i pranueshëm, madje kjo konsiderohej e dënueshme nga pleqësia kanunore. Është një fotografi që tregon se si ushtarët serb i hedhin benzinë në trup një të riu 16 vjeçar shqiptar dhe pastaj e djegin të gjallë. E ky barbarizëm në vitin 1999. Therjet me bajoneta ne bark te grave shtatëzanë dhe prerja e kokave të burrave duke i ngulur në hu ka qenë praktikë e zakonshme në masakrimet që u bënin shqiptarëve. Nuk gjeni asnjë shembull që shqiptarët ndaj serbëve të jenë sjellë aq mizorisht.Por le të kalojmë në jug. Mizorinë e fqinjëve të jugut e kemi ndjerë kur janë sulur në trojet tona si hordhi e egër. E kemi ndjerë ende pa u bërë shteti shqiptar. Vrasjen e Papa Kristo Negovanit dhe masakrimi i trupit të tij e të shqiptare të tjerë patriotë është fillimi i masakrave që do të vazhdonin gjysmë shekulli mbi shqiptarët. Kujtojmë priftin tjetër ortodoks, atdhetarin e madh At Stath Melani, të cilin e vranë në pusi dhe i prenë kokën, të cilën në një thes ja dërguar Dhespotit  të  Konicës në Greqi; të njëjtin fat pati edhe At Ballamaçi,  e helmuan Petro Nini Luarasi për ta futur në gropë të gëlqeres. Hormovë, e mjera Hormovë, fshat i kthyer në varrezë. Tërë burrat e fshatit përshkuar nga plumbat e ushtarëve grekë, në shtëpinë tonë, në vatrën tonë, në atdheun tonë, në Shqipërinë tonë martire,  e sot kërkojnë sot fqinjët e jugut ndërtojnë varreza për vrasësit, por jo për viktimat e tyre, shqiptarë e masakruar. A po çpersonalizohemi prej çmendurisë së bastardëve që na drejtojnë si aventurierë dhe i shesin interesat kombëtare.  Kësisoj veprimesh mizore nuk janë njohur ndër shqiptarë, madje grekët e ardhur që kanë jetuar në Shqipëri, kanë qenë në bashkëjetesë të harmonishme me shqiptarët vendas, pa ndjerë asnjë urrejtje nacionale. Shqiptarët nuk u sollën ta zëmë me dropullitët ashtu si grekët në Greqi u sollën me popullsinë e Çamërisë, ku u masakruan me mijëra shqiptarë.  Madje ka dëshmi që burrat i vrisnin në sy të grave e fëmijëve, gratë i përdhunonin, më pas i mbyllnin nëpër shtëpi bashkë me fëmijët dhe u vinin flakën duke i djegur të gjallë. Më thoni ndonjë grek minoritar, apo sllav minoritar ta kenë masakruar shqiptarët nga urrejtja nacionale. Jo nuk ka asnjë rast në histori. Por kush shqiptar ka pasur rastin të jetojë si emigrant në Greqi ka rastisur të dëgjojë histori tmerresh të pa shoqe. Le ti qasemi një rasti që tejkalon çdo logjikë njerëzore; një fermer grek vrau në mënyrë kriminale 4 të rinj shqiptarë që punonin tek ai. Ky tmerr ka ndodhur kur emigrantet shqiptarë i kërkuan hakun e punës, se donin të ktheheshin në vendlindje. Pronari grek i qëlloi me armë, i plagosi e më pas i sharroi të gjallë me sharrë elektrike. Kjo është një mizori që të kujton kohët më të errëta në historinë e njerëzimit. Pak a shumë e njëjta histori me dy emigrantë shqiptarë në Kretë, kur pronari për të mos i paguar paratë e punës një vjeçare, natën u mbylli nga jashtë derën e kasolles ku flinin dy shqiptarët dhe pasi i hodhi një bidon me benzinë, i dogji të gjallë. Dhe për këto raste shkruanin vetë gazetat greke. Ndoshta mund të thuhet se politika i shpëlan trush njerëzit që manipulohen me ide  raciste e urrejtje nacionale. Nuk besoj se kjo është vetëm manipulimi politik dominues i akteve të tilla, megjithëse ndikon e motivon mjaftueshëm. Ka të bëjë me vetë njeriun, kulturën e dijen, mentalitetin, egërsinë e mjedisit ku është rritur dhe pastaj mishërohet në egërsinë që i buron nga shpirti katran, sepse këto ndodhi janë jo vetëm ndaj njerëzve me kombësi tjetër, por edhe brenda të njëjtës bashkësi. Dua të sjell në kujtesë një rast unik i mizorisë historike që ka dalë në pah për publikun vetëm vitet e fundit. Aris Veluqioti, gjenerali EAM-it, luftëtar i madh për çlirimin e Greqisë nga pushtimi nazist, i dorëzoi armët e ushtrisë se vet për të realizuar kështu fundin e luftës që sipas Marrëveshjes së Varkizës, një fshat ky afër Athinës, Greqia të hynte në një periudhe paqeje sociale në kuadrin e një shteti demokratik. Të djathtët e prishën marrëveshjen në pabesi në bashkëpunim të fshehtë me ushtarakët britanikët (në Shqipëri e prishen Mukjen të majtët).  Luftëtarët e EAM-it që kishin dorëzuar armët u vranë në gjumë në kazerma, me mijëra djem e vajza të rinj. Pas kësaj masakre të përgjakshme disa pak besnikë të Gjeneralit Aris Veluqioti që arritën të shpëtonin, morën malet. Të ndjekur këmba këmbës nga formacionet e së djathtës dhe britanikët,  u shpërndanë grupe-grupe për të arritur të mbijetonin. Gjeneral Aris Veluqioti, ky luftëtari i madh,  i mbetur me pak besnikë, mendohet se vrau veten ose ndonjë predhe murtaje e copëtoi. Trupat e djathta greke e gjetën trupin e copëtuar, i prenë kokën dhe e varen me tela në qendrën Trikalles.  E ashtu ndenji mjaft kohë. E fotografuan kokën e Veluqiotit dhe agjutantit të tij  besnik Xhavella (duhet të jetë shqiptar i Greqisë nga Xhavellat e Sulit)  dhe këto foto i mbajtën të fshehur afro 40 vjet. Atë foto e kam nxjerrë nga një film dokumentar grek për fundin tragjik të gjeneralit Aris Veliqioti. Luftëra djathtas majtas janë bërë edhe në Shqipëri, por koka të prera kundërshtarësh politike të varura në mes të qyteteve nuk janë parë. Kjo nuk motivon asnjërën palë për krimet që janë bërë, por të paktën na lehtëson në kuptimin se mizoria e urrejtja deri në shtazëri nuk është tipar i bashkëkombësve tanë, as ndaj njeri-tjetrit dhe as ndaj të huajve. Komunizmi në Shqipëri ka bërë krime të mëdha, madje edhe vrasja masive nga krimineli Mehmet Shehu si në Lushnjë më 1943,  vetë Enver Hoxha ka qenë një njeri me shpirt xhelati,  por edhe në vendet fqinjë që kanë pas sisteme krejt të kundërta, mizoria e barbarizmi nuk ka qenë të pakët, por po aq mizore. Prandaj të mos vetnjollosemi duke thënë vetëm ne,  sepse ekseset në jetën shoqërore ku përfshihen edhe krimet,  nuk përbëjnë tiparin themelor për një kombësi.