NAUM PRIFTI*/

Voskopoja, një vend me dyzet kisha të ndërtuara e të zografisura prej mjeshtërve më të mëdhenj, është një fshat i vogël malor. Sa herë është prishur e sa herë është djegur! E përvëluan turqit në kohët e para, e rremëtisi tërmeti më vonë, e zhuriti greku dhe më së fundi e shkrumbiti në flakën e luftës edhe Italia.

Po ta soditësh Voskopojën nga kodrat e Shëndedëllisë ose të Shënprodhromit, e shikon ashtu gur mbi gur, e mplakur dhe e regjur para kohe nga rrebeshet që ka kaluar. Vetëm rrugët e gjera e të drejta, të shtruara me kalldrëm, e kanë ruajtur formën dhe bukurinë që kanë pasur një kohë, kur aty shkonin karvanat e udhetarëve e dëgjoheshin tringëllimet e argjenta të zileve të mushkave. Tri mëhallët me vila ndërtuar me gurë të bardhë e të skalitur, kopshtet e lulëzuar dhe penelet e ustallarëve daraviten bashkë me erën dhe shpërndahen si pluhuri mbi sofatet e zbrazëta përfund livadheve të lëna djerrë, ndërsa shkurret e drizat harlisen dalëngadalë, sikur përpiqen të fshehin nga sytë e njerëzve edhe kujtimin e fundit të asaj kohe. Aq sa dikur paskësh pasur kisha, sot mezi i ka shtëpia.

Veç në verë Voskopoja gjallërohet përsëri sepse atëhere, në kodrat përreth, bari gjelbëron, pishat ngrehin kryet përpjetë, janë të lumtura tek dëgjojnë së bashku me cicërimat e zogjve edhe zërat e pushuesve që vijnë për të veruar dhe pyjet e krojet janë deshmitarë të hargalisjeve të rinisë, të pëshpëritjeve në mugëtirën e mbrëmjes dhe të puthjeve të fshehta. 

Ka e s’ka fshatra me kroje, po kroje si ata të Voskopojës nuk gjen gjëkundi. Të duket vetja sikur je në mes të një shatërvani dhe ta kënda të pulitesh sytë e të ëndërrosh të ëndërrosh…E kush ua di numrin burimeve e krojeve të Voskopojës? Shtrugu i Vogël, Shtrugu i Madh, Zhombri Pashuta, Burimi i Thanasit, Kroji i Dembelit, Çezma e Bezhës, Çezma e Floritit dhe sa e sa te tjerë. Këta sikur kanë mbetur nga ajo kohë e largët. Me gurgullimën e këngës së tyre kanë mall të tregojnë ngjarje dhe rrëfime për lavdinë e kaluar që iku e u tret si tymi në qiellin e kaltërt.

Çezma e Floririt gjendet anës një përroi, përfund një livadhi, e fshehur, e tulatur si e hequr mënjanë dhe aty pranë rrijnë e i bëjnë hije dy shelgje pleq.

Po të ngulësh shikimin brenda në burim vëren disa grimca të vogla si flori i ronitur, të cilat, të ledhatuara nga drita e diellit, shkëlqejnë e vezullojnë si kristale dëbore. Rrëfenja thotë se janë grimca prej gjerdanit të gushës së Trëndafiles. Dhe ujërat e burimit rrjedhin e rrjedhin tatëpjetë, duke kënduar të njëjtën këngë të ëmbël e përkëdhelëse. Dhe natën Hënëza shikohet në burim si një pasqyrë e burimi parreshtur gurgullon pandalshëm dhe në këtë këngë sikur nanuriset tregimi për dashurinë e një kaçaku.

                                                                         ***

Dyqind e ca vjet përprara, Voskopoja ishte qyteti më i dëgjuar në këto anë, kishte shumë shkolla, shtypshkronjën e tij dhe një Akademi. Këtu kryqëzoheshin aso kohe karvanët e tregtarëve qe vej e vinin nëpër rrugët e pamatura të perandorisë otomane. 

Verës, tregtarët e pasur vinin të argëtoshesin e të dëfrenin në këtë vend klimaterik, të rrethuar me male të lartë ku ajri i pastër bije erë trëndelinë dhe rrëshirë. Po a thua se vetëm era e borigave dhe tufat e trëndelinës grishnin bandillët nga ana e anës? Boriga dhe trëndelinë kish edhe gjetkë. Po ky vend rriste ca sorkadhe, që të linje mend e kokës. Ngase ka pasur gjithmonë vajza të bukura shtat- bilonja, pa kanë dalë gjithë ato këngë për voskopojarjat

Më e bukura nga gjithë të tjerat e përmbi shoqet paska qenë çupa e Dhaskal Sotës. Dhe aq të bukur e kishte emrin sa ç’ishte dhe vetë. Trëndafile e quanin. Faqet e saj qenë të kuqe e të mbuluara me push të hollë si ato pjeshkët në qershor. Dhe kur kthehej vajza nga burimi ngarkuar me kënaçe, atëherë përmbi pushin e faqeve i ndritnin pikëzat e imta të djersës e dukeshin si vesa e mëngjesit mbi fletët e trëndafilit. Gushën e bardhë ia stoliste një gjerdan floriri. Dy gërsheta i derdheshin prapa që nga cepi i lahurisë qëndisur me oja e me zhizha gjer te beli. Kur shkonte ajo sokakut, majrat e gërshetave luanin valle e kërcenin me njëra-tjetrin.

Babai e kishte të vetme dhe e donte si dritën e syrit. Kur sillte ndër mend se po i afronte koha vajzës e një ditë duhej ta martonte e të ndahej nga ajo, atëherë pikëllohej dhe një e therrur i kalonte tej e përtej. Si do t’i dukej shtëpia pa Trëndafilen, si do të ulej në tryezë e si do t’i shkonte buka pa e pasur dritën e syve aty pranë?

Po vjen një ditë që pjeshka e pjekur dhe e mbushur me lëng, del nga fletët e pemës ku qendron fshehur, e duke zbuluar gjithë bukurinë e saj, duket sikur i thotë udhëtarit që kalon aty pranë:”Këputmë e futmë në gji!” Dhe sado e rëndë që të jetë ndarja e këputja nga pema, ajo e pret atë ditë me një gëzim të përmbajtur. E në mos e këputë njeri, ajo pikëllohet, tretet e bie vetë në tokë. 

Dashurinë s’e kish njohur Trëndafilja dhe jastëkun nuk e kish lagur natën me lotë të nxehtë nga gëzimi i takimit apo nga malli i ndarjes. Ajo i donte të gjitha me një dashuri naive e fëmijërore. Ajo donte edhe nënën, edhe babanë, edhe saksitë me karafile, edhe kecërit me ato leshra të buta si kadife, por dashurinë e madhe s’e pat njohur e zemra për trimin s’i kishte rrahur.

Njëherë, veç njëherë, kur Trëndafilja ishte dymbëdhjetë vjeçe, qe tronditur dhe kish mbetur si e mbërthyer në vend nga vështrimi i syve të një kaçaku që pat ardhur në shtëpinë e tyre.

Ai e kishte parë në krye të shkallëve dhe që andej i kish thërritur Dhaskal Sotës:

-Jotja kjo çupë, o Dhaskal?

-Imja, – i qe përgjigjur ai.

-Shiko, ma ruaj mua se e paske shumë të bukur. Ta dish po s ’ma dhe, do të ta rrëmbej, – dhe si kish thënë këto fjalë, përsëri kish vështruar me ata sytë e tij të zjarrtë Trëndafilen që rrinte si e zalisur mbështetur pas parmakëve.

Ajo në fillim e pa me frikë e pastaj me inat, si gjithë vajzat e vogla, kur u zënë ngoje martesen. Dhe nga turpi u bë në fytyrë si ato lulëkuqet e arave. Ndenji atje në krye të shkallëve me kënaçen në duar dhe me ndrojtje në zemër se mos kaçaku kthehej e thoshte edhe ndonjë fjalë tjetër.

Po kaçaku s’tha më tepër. Veç, kur i kaloi përpara, u mat e zgjati dorën si të donte ta përkëdhelte në faqe, pastaj u pendua, dora e zgjatur u ngrit gjer në takije si për ta përshëndetur, i buzëqeshi dhe zbriti tatëpjetë shkallëve. Xhufka e zezë e takijes i tundej me fodullëk mbi mëngoret e anterisë dhe maja e myllit që i arrinte gjer te kocinari i këmbës, i kërciste duke u përpjekur pas basamakëve të shkallës. Pastaj kaçaku iu afrua doriut, i kërceu mbi shalë dhe kali, duke ndjerë se kish përpara rrugë të gjatë, hingëlliti e turfulloi. Patkonjtë e doriut nxorrën shkëndija kur u përpoqën në kalldrëmin e oborrit e doriu me kalorësin u nisën si shigjeta në shenjë. Trëndafilja pa vetëm xhufkën e takijes që u tendos prapa si pendë shqiponje dhe pluhurin e hollë që ngrihej atje ku shkelte kali. U duk jo sikur iku, po sikur kish fluturuar. Dhe oborri mbeti i qetë e i shkretë dhe Trëndafilja ndjeu se diçka i mungonte dhe atë që i mungonte iu duk se ia kish marrë ai kaçaku me vete. Ah po, ai i kish rrëmbyer zemrën.

                                                            ***

Kishte pritur ato ditë se mos e shikonte, por më kot. Kaçaku s’ishte dukur. Dhaskal Sota mbante lidhje të ngushta me kaçakët që kishin ngritur krye kundër Turqisë dhe ata hynin e delnin atje shpesh. Shumë vinin, shumë iknin, veç “ai” s’dukej.

Trëndafilja i shikonte me bishtin e syrit. Ajo dëshironte të pyeste për atë, të dinte prej nga ishte, ku ndodhej tani, po ku i gjenden gjurmat kaçakut e si të pyesësh për një njeri që nuk i di as emrin?

Kaluan vite dhe tronditja e parë eTrëndafiles kish mbetur si një vegim i largët dhe nuk e dinte në i kish ndodhur vërtet, apo e kish parë ëndërr. Ajo punonte gjithë ditën e duke punuar qeshte e këndonte e tok me të qeshte gjithë shtëpia, qeshnin edhe saksitë e luleve, qeshnin edhe ujërat e burimeve aty në përrua. Veç në mes të këtij gëzimi të thjeshtë e të kësaj qetësie shpirtërore, i kujtohej kaçaku dhe e merrte malli për atë vështrimin e tij fodull e çapkën.

E ku t’i shkonte asaj në mendje, se një ditë do të takohej me të pa pritur e pa pandehur! Po jeta kështu e ka: herë na rrëmben lumturinë që e kemi në duar dhe herë na e sjell këtë lumturi nga an’e anës, në mënyrë të pakuptuar.

Një pasdreke në burim tek po mbushte ujë, dëgjoi trokun e një kali që ngjitej shtegut të përroit. Vajza vazhdoi të mbushte ujë dhe as e ktheu kokën ta shikonte, kurse kalorësi me t’u afruar në burim, ia shtrëngoi frerin kalit dhe ia mbajti vrapin.

Shikon kalorësi në burim fytyrën e vajzës dhe habitet. A është vasha me të vërtetë kaq e hijshme sa ç’tregon burimi apo ujërat e gënjejnë? Ai kërkon t’i shohë fytyrën, ndaj i flet pa zbritur nga kali:

-E kujt je mos gjeraqinë?

Vajza nuk i përgjigjet. Faqet i skuqen prej turpit, ngreh pakëz kokën e i hedh një vështrim vjedhurazi kalorësit. Atëhere, pa dashur e pa e kuptuar se përse, një drithërimë i përshkoi gjithë shtatin. Iu duk sikur atë vështrim krenar e çapkën dikur e kish ndeshur, sikur ata sy diku i kish parë… “O Zot, mendoi, mos është ai?”  dhe kur i njohu në faqen e djathtë atë nishanin e zi, atëherë gjithë dyshimet iu davaritën e iu duk se zemra do t’i fluturonte nga kraharori.

Trëndafilja e kryqëzoi edhe njëherë vështrimin me kalorësin, psherëtiti lehtë-lehtë e përsëri uli kokën. Bucelat të mbushura me ujë po prisnin aty në diell e Trëndafiles nuk i bënin duart t’i merrte e të ikte. Ajo me merak në zemër mendonte: “Vallë a do të më njohë?”

Kalorësi qëndronte hipur në kalë. Takijen e kuqe me xhufkë të zezë e kishte shtyrë pakëz prapa dhe mbi ballë i binte një baluke edhe ajo e zezë si pendë korbi. Edhe sytë e tij të zinj ndritnin e shkreptinin. Lëshoi frerin e doriut se zemra ia donte të këmbente dy fjalë me këtë drenushe mali. Duke përkëdhelur lelën e kalit, u var nga vajza dhe i foli, po këtë radhë si me të lutur:

-Moj fëllënxë e malit, jepmë një pikë ujë sa të lag gërmazin!

Vajza përsëri nuk i foli. U ul, mori bucelat, i hodhi në krahë e u mat të nisej. Kalorësi e vuri re, kërceu nga kali dhe i shpejtë si falkua, ia zuri rrugën tej e tej.

Atëhere i foli vajza me një zë të perënduar:

-Zot më ler në punën time se im atë po më pret.

E kalorësi i përgjigjet duke vënë buzën në gaz:

-Pa më dhënë një pikë ujë unë rrugën s’ta liroj.

-Ujë? – e pyeti vajza si e çuditur. –Në do ujë, ja tek e ke burimin. Aty është edhe më i freskët.

-Gjithë jetën kam pirë ujë burimeve e krojeve, po tani dua të pi prej duarve të tua, dua të pi nga bucela jote.

Trëndafilja u mendua e pastaj me turp e ndrojtje i zgjati bucelën.

“Sa t’i jap të pijë e do të iki… Ai s’më njohu dhe siç duket as ka për të më njohur. Ai më ka harruar.”

Duart e kaçakut u zgjatën e morën enën, kurse sytë e tij nuk iu ndanë bukuroshes. E ktheu bucelën si të ishte pllockë vere e piu e piu, pa ia ndarë sytë. Si u ngop e shtrëngoi bucelën për gjoksi e ndejti i menduar. Diç mundohej të kujtonte. Ku i kishte parë këta sy, ku e kishte parë këtë nur? Asgjë s’i binte ndër mend…

Trëndafilja e përmendi nga këto ëndërrime.

-Zot, ma kthe bucelën se m’u bë vonë dhe në shtëpi më presin.

-Bucelen do të ta kthej po ç’do të më falësh si kujtim?

Trëndafilja ndriti vetullat përpjetë me fodullëk e iu përgjegj krenare:

-Skam ç’të të fal, se jam vajzë e vajzat s’falin gjë.

Kaçaku mbeti ngushtë, ngriti dorën, përkëdheli atë balluken që i kish dalë nga takija dhe i foli:

-S’qenke vetëm e bukur, po qenke edhe e zgjuar, moj sorkadhe e malit. Ta dish që unë s’do të ndahem ty…

Psherëtiti Trëndafilja e duke përmbledhur gjithë fuqitë e saj guxoi të thoshte:

-Pa kujtoju mos i ke dhënë fjalë ndonjë tjetre!

Ngriu kaçaku në vend dhe më t’ju errësua ai vështrimi i syve të zezë dhe një re trishtimi i kaloi përmbi ballë. Dielli perëndoi prapa malit e pylli i pishave përkundrejt u duk me i errët e hijerëndë. Ranë kambanat e kishës së Shën Prodhromit e dy harabela të trembur erdhën e u tulatën në fletët e shelgjeve. Kaçaku e ndjeu që e humbi davanë dhe duke tundur kokën, foli ngadalë:

-Ik, moj fëllënxë, ikë. Po ta dish që s’do të ndahem. Unë do të të rrëmbej – do të hedh në vithe të kalit e do të shpie në kaliven time.

Trëndafilja iu përgjegj me krenari:

-As më rrëben dot e as më prek dot. Unë jam e bija e Dhaskal Sotës.

Atëhere kalorësi ndejti i menduar. Fërkoi me gjishtërinj majën e mjekrës dhe duke kujtuar atë vajzën e mitur të Dhaskal Sotës, që e kish takuar në parmakët e shkallës, i tha:

-Dhaskal Sota një vajzë që ka e ka akoma të vogël. – Shikoi sytë e Trëndafiles, shikoi edhe gushën e saj dhe sikur u përmend. Ishin po ato tipare të asaj njomces, veç më të pjekura, më të gjalla e më të ndezura nga gjaku i rinise që i vlonte ndër deje. – Po në është e vërtetë ajo që the dije se atëherë je e zgjedhura ime.

Vajza vuri buzën në gaz e i kërkoi bucelën.

-Merre bucelën, po unë një nishan e dua që ta quaj veten të fejuar me ty…

-S’kam çfarë të të jap.

-Nëm unazën tënde që ta kem peng për dashurinë tonë e të të përgjërohem se unaza do të më dalë nga gishti, atëherë kur të më dalë edhe fryma e fundit.

Trëndafilja shikoi duart e saj fërkoi unazën me gisht e sikur u mat ta nxirrte. Pastaj tundi kokën e i foli kaçakut e vendosur:

-S’ta jap dot, o trim i malit. Po t’më pyesin në shtëpi pse s’e kam unazën, çfarë t’i them nënës, çfarë t’i them tatës?

-Thuaji nënës që të humbi tek po mbushje ujë.

-Jo, o trim, s’i gënjej dot, se jam vajzë shqiptare.

Kali hingëlliu sikur kjo përgjigje ta kishte gëzuar, kurse kalorësi psherëtiu.

-Nëm byzylykun e dorës…

-Jo, o trim nuk ta jap dot. Kot e ke që më vardisesh.

Sa më shumë krenare tregohej vasha aq më shumë i pëlqente kaçakut. 
Nuk ish vetëm e bukur e zgjedhura e tij, po edhe trime.

-Nëm gjerdanin e gushës. Do ta mbaj si hajmali, ia këtu, në gjoksin tim.

-Jo o trim, nuk ta jap dot. Në më pyetë nëna, në më pyetë tata, si t’i them unë e shkreta?

-Thuaju tek mbushnje ujë, ta rrëmbeu shqiponj’ e malit.

-S’jam e zonja të gënjej, o trim, se me të hapur gojën e di që do të më kuptojnë.  Dhe po qe se ti më do vërtet, ashtu sikurse thua, atëherë nuk më mëson t’i gënjej, se sot gënjej ata e nesër ty.

Kjo përgjigje më shumë e gëzoi se sa e çuditi. Ai hapi krahët e thërriti:

-Të gjeta ashtu si të ëndërroja, moj drenushe. Tani, në daç më jep nishan, në daç mos më jep, ti je imja që tani e gjer sa të më regëtijë zemra në kraharor. Betohem për tokë e për qiell, se nuse tjetër nuk e kapërcen pragun e shtëpisë sime. – E, duke thënë kështu, bëri dy hapa përpara, i mbërtheu të dy supet e Trëndafiles që dridhej e tëra si fleta e plepit, e tërhoqi pas vetes dhe e puthi me ashk e me zjarr si natën e parë të martesës. Dhe Trëndafilja mbështetur kokën në gjoks të tij, qante. Qante nga gëzimi, nga dashuria, nga diçka që e ndjente thellë në shpirt, po s’e dinte si ta shfaqte. I dukej sikur duke qarë fliste e sikur lotët e saj thoshnin të atilla gjëra, që as goja e as zemra s’i shfaqnin dot.

-Pse qan, moj bukuroshe? – e pyeti kaçaku, duke ndjerë një dhembje në shpirt dhe duke mos ditur në kish bërë mirë a keq  që ish sjellë kështu me vashën.

-Qaj se të kam pritur… – iu pergjegj ajo.

Trëndafiles i shkonin lotët çurg dhe donte të shtrëngohej pas tij se i dukej sikur gjente mbrojtje e përkrahje, nga një e keqe që i kanosej. Duke futur kokën në gjirin e tij, ndjente atë erë e atë amëz të veçantë, që kishte trupi i kaçakut.

Ai ia fshinte lotët, që i shkisnin nëpër faqe me mëngën e bardhë të tallaganit e mezi mundi ta pushonte. Pastaj të dy u ulën rrëzë shelgut e kuvenduan gjer e gjatë.

Aty muarën vesh se që të dy e kishin dashur njëri tjetrin, qysh atë ditën e takimit në parmakët e shkallës dhe këtë çast të lumtur e kishin ëndërruar në këta vite që kishin jetuar larg.

Aty dëgjoi Trendafilja fjalët e para të dashurisë, e duke i dëgjuar e ndjente zemrën të dehur e të velur nga lumtëria. I dukej se ngazëllimi i buronte në shpirt si ujërat e burimit e zemra i thoshte se ky çast nuk do të kishte të mbaruar. Po kur hodhi sytë e pa në shalën e kalit dy jataganë që vareshin tatëpjetë dhe grykën e pisqollës së kuqërremtë nga rrezet e Diellit atëherë gëzimi iu turbullua dhe u përmend.

-E përse i mban gjithmonë këta jataganë me vete? Trembem kur të shikoj kështu.

E trimi iu përgjegj krenar:

-Jam kaçak mali. Dhe kaçaku pa armë është si luani pa kthetra e ca me keq. E di si jemi ne kaçakët? Si e thotë ajo kënga:

“Jastëk kanë gurët,

Përflënj kanë gunët,

Bie bora i mbulon,

Bie shiu i zbulon,

Bie dielli dhe i ngron…”

-Armët na duhen si buka e si kripa. Tani jemi pak, po kemi shpresë të bëhemi shumë, të ngrihemi të gjithë më këmbë dhe atëherë turku do ta ketë keq. Madje, ai na e ka frikën, prandaj ka vënë koshadhet që të na ndjekin këmba këmbës. Dhe përse na ndjekin? Se duam të jemi zotër në shtëpitë tona.

Tej, luginat u errësuan dhe që andej dukej sikur dilte e shkiste vjedhurazi muzgu i mbrëmjes. Ranë përsëri kambanat e manastirit të Shën Prodhromit. Hënëza lart në qiell sa vinte bëhej më e ndritshme dhe drita e saj e argjentë zbriti tek fletët e shelgut që fëshfëritnin nga flladi i erës dhe burimi dukej si i ndezur nga një tufë rrezatimesh të padukshme që ndriçonin ëmbëlsisht. Doli dhe ylli i mbrëmjes duke vezulluar midis drurëve të kreshtës së malit dhe kur po ndaheshin ai e pyeti:

-Nesër a do të vish në burim?

-Do të vij dhe e mjera unë, s’do më pritet gjersa të ngryset.

Gjithë atë javë ata takoheshin te burimi, sa fillonte të ngrysej dhe aty prapa shelgjeve, putheshin e përqafoheshin plot dashuri. Dhe Heneza në qiell e ujërat e burimit qenë dëshmitarë për dashurinë dhe lumturinë e tyre të shkurtër. Më e shkurtër se lulëzimi i trëndelinës në verë, më e shkurtër se jeta e manushaqes. Ajo zgjati në jetën e tyre aq sa zgjat vetëtima.

-Kasollja ime nuk është aq e pasur sa shtëpia e t’yt eti, po dashuria ime do të të mbajë ngrohtë. A do të vish?

-Ku të duash ti do të vij. Edhe në një shpellë mali, veç tok me ty të jem.

Kaçaku atëherë u hepua nga kali, i përkëdheli gërshetat, e puthi në buzë dhe i la fjalë se do të kthehej ta merrte pas një jave, kur të delte hëna e re dhe ajo le ta priste aty në burim.

Pastaj u nis për rrugë e u bashkua me shokët që po e prisnin mbanë pyllit.

Koshadhet e turqve i ndiqnin kacakët shqiptarë, dhe kaçaku u vra në luftim dhe s’mundi ta mbante fjalën e dhënë. E vdiq me merak në zemër. Mbështetur në trungun e një pishe, u la amanet shokëve që të vinin e t’i jepnin mandatën së fejuarës së tij, që po e priste në një nga burimet e Voskopojës. E kur po jepte frymën e fundit, ngriti sytë në qiell e pa si nëpër mjegull dy shqiponja që endeshin lart, duke bërë rrathë të mëdhenj. Dhe atyre u la amanet:

“Mos shqiponja krahë- bardha,

Hamëni, moj ç’të më hani,

Vetëm sytë mos m’i çponi.

Se jam trim e më shëmtoni.

Në pyetë nën-ja për mua,

Ju t’i thoni, u martua.

Në pyete se ç’nuse mori,

Dy-tre plumba pas kraharori.

Në ju pyetë keq e keq,

Thojini moj ja tek vjen…”

Shikoi pishat e larta, ktheu fytyrën nga lindja për t’iu falur Diellit për herë të fundit dhe pastaj si i lodhur e i kapitur mbylli sytë përgjithmonë.

                                                            ***

Trëndafija priti te burimi, sipas fjalës, të shtatën ditë gjer u err. Por trimi nuk i erdhi. E priti ditën tjetër, sa leu dielli e gjersa majë kreshtës së pyllit u var drapri i hollë i Hënës. Dhe duke pritur qante nga malli e nga dhimbja e nga kobi i zi që ndiente në zemër. Dhe duke qarë, e gjetën shokët e kaçakut, por ata s’i thanë gjë se pandehën se dikush tjetër do ta kish lajmëruar përpara tyre për mënxyrën, kurse vajzës nuk i kish thënë asnjeri përveç zemrës së saj. Lotët e saj derdheshin te ujërat e burimit dhe vaji drithëronte shelgjet, sa që ata me zemrën të lënduar, ulnin degët përmbi Trëndafilen dhe me gjethet e tyre mundoheshin t’i fshin lotët. Nga të qarët m’ iu tret gishti e i ra unaza, iu tret dora e i ra byzylyku, iu tret qafa e m’i ra gjerdani i gushës. Ra dhe u ronit e u shkri në burim, sikur të paskësh qenë prej dëbore.

Dhe vasha qau e qau, sa u tret e sa u mpak, dhe kur iu duk se në ujërat e burimit pa fytyrën e kaçakut duke i buzëqeshur, nuk u mendua po u hodh e ra në fund të burimit, si guri në pus. Ra e humbi pranë atij burimi ku kish njohur lumturinë më të madhe, njohu edhe dhembjen më të thellë.

I ati i saj, Dhaskal Sota, për kujtim të së bijës ndërtoi aty një çezmë, që gjindet edhe sot e kësaj dite.Ditën që ka rënë Trëndafilja në burim, thonë se fletët e shelgjeve aty pranë frushullojnë me të madhe e burimi nxjerr një zë si ngashërimet e një vajze.

****

*Rrefimi Çezma e Floririt u botua ne vitin 1955 ne vellimin me tregime me te njejtin titull. Pershkrimi dhe gjuha ligjeruese te mbeten ne mendje pavaresisht nga koha kur e ke lexuar. Kete vere, ne saje te dy miqve te respektuar te familjes, udhetuam per here te pare ne Voskopoje. Kur po vizitonim Kishen e Prodhromit e pyetem shoqeruesen nese ishte ende burimi me emrin Cezma e Floririt. Ajo tha se e kishin rindertuar dy-tre vite perpara dhe ne stinen e pranveres ishte vend i preferuar per piknik. Ishte rreth dy ore larg nga qendra e Voskopojes dhe ciceronia premtoi se do dergonte fotografi. 

Duke pare fotot nga vendi i Çezmes se Floririt pas gjashte dekadave te botimit dhe mbi 7,500 km larg saj, babai buzeqeshi ndersa ne iu lutem te na e lexonte tregimin edhe nje here. 

E falenderojme editorin e Diellit qe po e sjell tek ju.   .

*Rafaela Prifti- Vajza e shkrimtarit Naum Prifti, Editore per gjuhen angleze ne Gazeten”DIELLI”