Bisedë më rapsodin e njohur nga Irzniqi i Deçanit, Riza Daci, që jeton në Nju Jork/

Ne Foto;Rapsodi Riza Daci dhe autori i shkrimit/

RIZA DACI -INDIVIDUALITET ISHQUAR I KËNGËS FOLKLORIKE DHE PASARDHËS I DENJË I DERVISH SHAQËS/

….I lindur në fshatin Irzniq të komunës së Deçanit me 3 maj të vitit 1949, rapsodi i mirënjohur kosovar, Riza Daci, pasardhës dhe interpretues i denjë i këngës dhe melosit të Dervish Shaqës e të Shaqë Avdisë, jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, përkatësisht në Bronx të Nju Jorkut, që nga viti 1986. Krahas punëve të zakonshme, për të mbajtur familjen dhe për të rregulluar të ardhmen e saj, ai është munduar dhe ia ka arritur me sukses të kultivojë dhe të ruajë të gjallë edhe këngën e pastër shqipe, të cilës nuk iu ndaj nga viti 1971.

Ndonëse ka shkelur në prag të shtatëdhjetave, ai nuk di për lodhje, si në menaxhimin e punëve të shtëpisë e të familjes, ashtu edhe të muzikës. Zëri i tij i pastër dhe shumë karakteristik, prej rapsodi të mirëfilltë, edhe sot, në këtë moshë, është si në ditët më të mira të karrierës së tij.

Me të, një ditë gushti, këtu në Nju Jork, biseduam për këngën dhe folklorin, për vlerat dhe ruajtjen e traditave tona të pastra folklorike.

Shkruan: BESIM MUHADRI, Nju Jork, gusht 2017

 Rrëfimi në vetën e parë/

Riza Daci: Kam le 3 maj 1949 në fshatin Irzniq. Jam djali i Miftar Selimit, i cili ka qenë një humorist i dasmave, nga i cili kam mësue t’i bi çiftelisë. Ai dinte t’i binte disa melodive të vjetra, kurse ka ditur përmendësh shumë kangë të vjetra, nga i cili edhe i kam mësue. Në rininë time të hershme fillova t’i mëshoja ngapak veglave, përkatësisht çiftelisë e më vonë edhe sharkisë, të cilës i mëshoj edhe sot. Mirëpo së pari kam fillue me i ra çiftelisë, sepse edhe baba i binte çiftelisë në ato meloditë e vjetra. Kur kam fillue t’i bie kam qenë shtatëmdhetë vjeç. Kur i kam pas dymdhetë vjet kam këndue në shkollë, sepse më shtinin mësust me knue nga një kangë. Në atë kohe njëri nga ta ai binte mandolinës e unë këndoja, sepse ata që në atë kohë e kishin vërejt se kisha talent me knue.

Ndërsa me knue ma seriozisht ia kam fillue kur kam shkue ushtarë. E pata marrë çiftelinë me veti, sepse pasi që kishim ba disa kohë ushtarë, na thanë se kush di me knue e kush di me i ra veglave shkoni e merrni në shtëpi. Unë shkova n’shpi dhe e morar çiftelinë dhe në atë kohë edhe fillova më seriozisht me mendue për kangën folklorike të cilës i kam mbet besnik sot e asaj dite.

Për herë të parë në dasmë me Zekë Lushin

 Pas kryerjes së ushtrisë fillova të merrem ma seriozisht me kangë. Ishte i pari rapsodi Zekë Lushi, i njohur në popull edhe si Zekë Shapteja, ai i cili një ditë erdhi në shtëpinë time në Irzniq dhe më ftoi të shkoja në një dasmë të këndoja me të, të cilin e falënderoj shumë, sepse ai ma s’pari m’ka marrë nëpër dasma, më ka afirmue, më ka mbështet.

Ka qenë viti 1971 apo 1972 kur ia kam fillue me knue nëpër oda, ndërsa me Zekën kemi këndu pa këndu kurrë nërmjet veti (bashkë). Kur erdhi dhe më thirri Zeka me shkue në dasmë, i kemi provue vetëm pak dhe tha mirë, hajde se mundemi. Unë i duhesha vetëm m’e shoqërue me sharki. Kujtoj si sot, asht kanë një dasëm në fshatin Trakaniq të komunës së Gjakovës. Kemi knue natën e dasmës edhe të nesërmen, por kur u kthyem pas marrjes së nuses, të cilën ata para se ta çonin në shpi e kanë zanat dhe e çojnë në kishë për me kunorëzue, erdhi lajmi se e kishin shkelë dhe mytë me traktor një djalë pesë vjeç. Atëherë na thanë se dasma duhet të ndërprehet për shkak të rastit tragjik në kojshi. Dhe u prish dasma e shku’m në shpi, por i zoti i dasmës na pagoi aq sa kishim knu’, pra një ditë e një natë, sepse në atë kohë dasmat zgjasnin dy ditë e dy net.

Javën tjetër prapë më ka marrë Zeka. Unë i bija sharkisë e ai çiftelisë, Zheli i Zhel Hasanve të Rakocit i binte po ashtu çiftelisë. Në atë kohë nuk kishim violinë, po flas për vitin 1972.

Në atë kohë nisën me dalë magnetofonat, por edhe para se me dalë magnetofonat, shkonim nëpër dasma pasdrake dhe i ngojshim kangatar’t ka knojshin, si: Hysen Ukën, Shaqë Avdinë, Bilal Arifin, Bajrush Dodën etj. Prej aty sa mujshim me mësue ndonjë kangë e kur shkonim në shpi mundoheshim m’i knue e m’i përsëritë Shumicën e kangëve i kam mësue në atë formë, sepse edhe nuk kisha kasetofon në shpi.

Gjithë ditën punojshim nëpër ara e në mramje shkonim te shkolla dhe banim muzikë deri n’gjysë t’natës

Me Zekë Shaptenë kam kënue tri-katër vjet, mandej u ndamë se nuk na shkojke melosi. Ai kishte tjetër melos e unë tjetër. Ai anonte kah melosi i kangatarëve nga Shqinija si Aziz Ndreut, Frrok Haxhisë, Tom Nikollës, kurse mue ma tepër m’përshatetj melosi i Dervish Shaqës e i Shaqë Avdisë. I thash, Zekë, nuk asht kah na shkon nër veti, kështu që e mora një të katundit me të cilin ushtronim te shkolla. Gjithë ditën punojshim nëpër ara e në mbramje shkonim te shkolla, te roja i shkollës dhe banim muzikë.Asht interesant se shumë e vërtetë së kur shkova ma s’pari në dasmë me Zekën, nuk kam guxue me i tregu askujt në shpi, veç një grues së mixhës, se nuk kishin qejf me m’lanë me shkue me knu nëpër dasma, sepse thojshin tynehere “çiftelia, fikashpija”. Nuk guxova me iu kallxue që po shkoja në dasëm, por kur u ktheva nga dasma dhe ua dhashë paret, që bënin më shumë se sa dhjetë argat, atëherë ndryshoi puna dhe pastaj nuk më kanë pengue.

–Cilat kangë i ka kënduar në fillim të karrierës së tij, por edhe më vonë Riza Daci

 Rapsodi Riza Daci thotë se në fillim këndonim këngë të vjetra që pasqyronin ngjarjet e luftërave me Turqinë se nuk guxonim të këndonim këngë të tjera. Ai pohon se rrallë në disa vende i ka kënduar këngët që pasqyronin ngjarjet padrejtësitë që ua bënte shqiptarëve Serbia, sepse, siç shprehet ai “na merrte  milicia dhe na burgosnin”. Dhe kjo dihet sepse rapsodët gjithmonë kanë qenë në shënjestër të UDB-së. Prandaj, për këtë edhe Riza Daci, por edhe rapsodët e tjerë, në atë kohë është dashur të jenë të kujdesshëm dhe të ruanin veten, por edhe të zotin e dasmës, por edhe dasmorët, të cilët mund të binin pre e të burgoseshin apo të merreshin në pyetje nga organet e sigurimit serb e jugosllav, gjë që nuk ka ndodhur rrallë.

“Na duhej të ishim më të kujdesshëm se çka këndonim dhe ku i këndonim ato kangë. Prandaj këndonim kangë të pashallarëve, të Ali Pashës, Mahmut Pashës, Vezirit të Shkodrës, Musës e Halilit, Xhavit Pashës, kangën e Hasan Rizës që kishte luftuar për ta shpëtuar Shkodrën prej Malit të Zi. Më disa vende e këndonim kangën e Dem Ahmetit, Kadri Bistricës, kangën e Hotit e Grudës, të luftërave për Plavë, Guci e Ulqin, Tivar, të cilat i kanë marrë Malazezt, pastaj kangë të tjera që pasqyrojnë luftërat dhe sakrificat e popullit tonë kundër hordhive serbe, turke, maqedone etj. Për Preshevë, Bujanoc, Nish, Prokuple, Shkup e Gostivar, Manastir etj. Më shumë pra këndonim kangë historike, në mënyrë që ta përcillnim mesazhin  e tyre tek popullata, që ishte e pashkollë dhe nuk lexonin e ma tepër informoheshin përmes kangës folklorike që këndohej nëpër oda burrash, qoftë në dasma, qoftë nëpër ndeja të tjera. Sepse, siç dihet, historia jonë nuk asht kanë e shkrueme, por ma tepër është përcjellë përmes këngëve. Atë e kemi mbajt ma shumë me kangë folklori. Për atë arsye edhe i këndonim. Këto kangë ma tepër i këndonim në anën e Hasit, sepse në atë pjesë sikur i këndonim ma shlirë dhe na dëgjonin ma shumë. Hasi e ka ndigjue dhe vlerësue shumë kangën. Pothuajse në të gjitha fshatrat e Hasit kemi shkue dhe kah kemi shkue na kanë pritë mirë dhe jemi nda të kënaqun edhe ne edhe ata. Janë të paharrueshme ato dasma ku kemi shkue, por jo vetëm në Has, por edhe në Rekë e krahina të tjera të Kosovës, Podgur, Rugovë të Pejës. Madje dy tri herë kemi qenë edhe në Llap, Drenicë, sado që  ata kishin kangëtarët e vet dhe melosi ynë ishte më ndryshe nga ai i Llapit apo i Drenicës e i Llapushës, mirëpo kemi qenë edhe atje.

Individualitet i këngës së pastër folklorike shqipe  

Pas ndarjes nga Zekë Lushi, për të cilin edhe sot ruan respekt të veçantë, Riza Daci vazhdoi karrierën e tij ndaras dhe u bë individualitet i njohur i këngës së pastër folklorike, duke kënduar në melosin e Dervish Shaqës e të Shaqë Avdisë, pasi që edhe zëri i tij përkonte shumë me zërin e këtyre dy këngëtarëve të njohur. Në lidhje me këtë, Rizai tregon:“Pasi që u ndamë me Zekën, për arsye mospërputhje në melos, kam këndue edhe me Ali Zenajn e Irzniqit, të cilin e kam pas ushtrue shumë mirë me m’përcjell. Mirë më përcillte, po kurrë nuk printe. Pas tij, kam këndue me Gani Gashin prej Pavlanit të Pejës, i cili mësoi me m’përcjell mirë, si me çifteli, ashtu edhe me za e kangë. Kemi knue tri-katër vjet bashkë, por pastaj vdiq aksidentalisht në vitin 1982. Pastaj mora me vete edhe dy të ri. Ali Zenajn e Irzniqit dhe Sevdi Gashin prej Bërliqi, më të cilët kam knue ma gjatë. Me Sevdinë, që është në Nju Jork herë pas here këndojmë edhe tani.

Në vitin 1982 bashkë me Zekë Lushin erdhën në Amerikë ku kemi knue tre muaj në restorantin e Z. Sadrisë. Bashkë me ne ishin edhe Gani Osmani, me harmonikë dhe Musa Rama, me violinë. Patëm një kontratë tremujore e pas kësaj kohe u kthyem në Kosovë. Gjatë asaj kohe, sa qëndrova në Nju Jork, unë njoha disa njerëz, të cilët i bana shokë. Pas katër vjetëve, më 1986,  ia dërgova një letër një shoku, Daut Bajrushit dhe kërkova që të ma dërgonte një garancion. Nuk ia harroj kurrë. Ma çoi garancionin dhe ma ka paguar vizën dhe erdha në Nju Jork ku jam edhe sot, tash e 31 vjet, gati ma shumë këtu jetë se sa në Kosovë. Dauti më ka mbajt tre-katër muaj dhe madje edhe punë më ka gjetë. Falëminderit prej tij. Zoti ia shpërbleftë me të mira se më ka ndihmuar dhe më ka bërë ndera të mëdha.

Pa pesë vitesh e mora edhe gruan dhe fëmijët. Po ashtu ma vonë kam marrë edhe djemtë e vllaznëve nga Irzniqi dhe sot jetojmë sa këtu sa atje, bile më shumë anëtarë jemi këtu se sa në vendlindje. Erdha këtu,  sepse atje situata pat fillue të prishet e jeta të vështirësohet. Sot vërtet jetoj me mallin e vendlindjes, por jam i kënaqun me jetën që baj këtu dhe me të mirat që m’i ka ofrue ky vend. Po mundohem që 11 nipave dhe mbesave që kam këtu në Nju Jork, t’u flas për vendin e të parëve, për gjuhën dhe kangën e bukur shqipe, por vështirë do ta kemi ta rujmë ashtu si duem e na thotë shpirti e zemra, sepse koha dhe vitet po e bajnë të veten. Ne po përpiqemi që të ruejmë dhe të majmë një familje të shëndoshë tuj ruejt traditat tona, por jetojmë larg vendit tonë, në një vend të madh kur bota ka vërshue dhe janë gërshetue kultura të ndryshme të njerëzimit..”, rrëfen në mes tjerash rapsodi dhe familjari i përkushtuar, Riza Daci.

Me knue nëpër dasma ishte edhe kënaqësi, por edhe përgjegjësi 

Rapsodi Riza Daci gjatë karrierës së tij ka kënduar me këngëtarë të njohur të folklorit si me rapsodin e mirënjohur Shaqë Avdinë, të cilin gjatë luftës së fundit në Kosovë e masakruan forcat serbe. Po ashtu ka këndua edhe me Bajrush Dodën, por edhe në ndonjë rast edhe me Lanë Dobrën Hysen Ukën, Bilal Arifin, Haxhi Zhutin e Raushiqit e Bajram Nimanin e Raushiqit.

Në pyetjen tonë se cilat kanë qenë momentet më të bukura të dasmës ku kënduar ai, në përgjigjën e kësaj pyetje, Riza Daci është shumë i sinqertë dhe përgjigjet pa menduar shumë: “Kam qenë shumë i lumtur, thotë ai, kur kam shkue në dasmë për me knue, për m’i argëtue ata burra që me aq andje përcillnin çdo fjalë, çdo tingull. Nuk ishte në pyetje veç ana materiale, por edhe ajo se aty njiheshe me njerëz e me burra të mençur e të dijshëm që i ka pasur vendi në atë kohë. Ishte tepër kënaqësi dhe krenari të ishe në mes burrash, midis odës dhe të jepje kontributin tand me anë të zanit e kangës. Çdo fjalë që dilte nga zani yt, duhej të peshohej, duhej të matej sepse ndije përgjegjësi dhe kënaqësi njëkohësisht. Kanga gjithmonë ka qenë shpirti i popullit, prandaj duhej ta nxirrje thellë nga shpirti dhe ta dërgoje tek dëgjuesi që ishte i etshëm për me nigue dhe për me komentue pastaj. Sepse në atë kohë kangët edhe komentoheshin nga burrat që e dinin ngjarjen. Madje disa prej tyne i kishin të freskëta apo edhe i njihnin personazhet e atyre kangëve. Prandaj ishte edhe kënaqësi, edhe përgjegjësi.

Kënaqësia tjetër ishte sepse në ato dasma mësoje shumë nga jeta, nga pleqtë që ishin të shumtë në oda e në krye odash. Qetësia ishte e madhe, po ashtu edhe vëmendja ishte e madhe. Respekti për fjalën dhe për më të vjetrit po ashtu. Kur fillonte kanga, nuk kishte ma muhabet, sepse muhabeti bahej pasi maronte kanga.

E di kur e knonim kangën e Hasan Riza Pashës të luftës së Shkodrës, disa pleq të vjetër e me mjekra, kajshin me lot dhe tregonin për historinë e luftës së Shkodrës dhe trimërinë e Hasan Rizës, tragjedinë e luftës së Shkodrës etj. Po ashtu edhe kur knonim këngën e Kadri Bistricës, Demë Ahmetit e shumë kangë të tjera, njerëzia i kujtonin e i interpretonin.

Knonim edhe kangë dashnie, por ato i knonim zakonisht në natën e dytë të dasmës, kur mblidheshin rinia. Ishin kohë të vështira, por të mira sepse kishte lezet kanga e më dukej se duheshim ma shumë. Ruheshin traditat, folklori… Dasmat ishin të gjata dhe ishte vështirë për një këngëtar me i dalë në fund dasmës që zgjaste dy ditë e dy net, mirëpo kam pas mësue kangë shumë, sa që mos me i përsërit. Duhej me shkue i përgatitur në dasmë…”

Prej Shaqë Avdisë mësova shumë

Se kjo që pohon rapsodi i mirënjohur Riza Daci, është e saktë, sepse në repertorin e tij hasim një numër të madh këngësh për luftërat e pareshtura për liri dhe çlirim nga serbët e malazezët të Rugovës, Hotit, Plavës e Gucisë si dhe trojeve të tjera shqiptare. Edhe pas sa e sa vitesh të kënduara, Riza Daci asnjërën nga to nuk e ka harruar. Edhe sot i këndon ashtu si i ka kënduar kur ishte i ri. Me shumë pasion dhe dashuri. Ai me të drejtë pohon se, përveç Shaqë Avdisë, është njëri nga këngëtarët e asaj kohe, i cili më së shumti ka ditë këngë historike dhe të cilat i ka kënduar me një melos shumë të pranuar jo vetëm për kohën e kaluar, por edhe të tanishmen. Zani i tij, edhe pse ka shkelur në fund të viteve gjashtëdhjetë dhe po hyn në të shtatëdhjetat, ka mbetur i kthjellët, i ëmbël dhe shumë i fuqishëm që do t’ia kishin lakmi të gjithë.

Ai tregon se ka mësuar shumë prej Shaqë Avdisë, i cili siç thotë, në atë kohë ia kishte dhënë një fletore me këngë: “Më tha po ta jap, veç mos me ma hupë. Ia kam marrë atë fletore dhe i kam mësue të gjitha ato kangë që ishin aty e mandej ia kam kthye Shaqës, ashtu sikurse edhe ishim marrë vesh. Disa kangë i kam mësue edhe kur i kam ndie nëpër oda nga rapsodët tjerë. Unë si e kam ndie një herë një kangë, nuk ka pas nevojë me ngu’ për s’dyti, sepse e kam majt mend dhe nuk e kam harrue ma. Isha i interesum me i mësu e mandej me i knu edhe vet. Zani më shkonte se ma kishte dhanë Zoti si dhuratë e pse të mos i mësoja edhe kangët”, thotë Riza Daci, i cili kujton një moment të janarit të vitit 1972, kur nga Tirana kishin ardhur punonjës të Institutit të Kulturës së popullore, por edhe të Radio Tiranës e të Institutit Albanologjik si dhe të Radio Prishtinës, në një odë të Irzniqit, ku kishin tubuar shumë pleq e rapsodë me za të asaj kohe e të asaj ane. Rapsodë të vjetër për të kënduar këngë historike e legjendare, por edhe për të treguar anekdota e pleqni, të cilat do të futeshin në thesarin e artë të kulturës së pasur të trashëgimisë sonë. Aty ishte edhe ai, ndonëse i ri. Por aty ishin edhe rapsodët në zë të asaj kohe Shaqë Avdia, Bilal Arifi, Isen Uka, të cilët ishin edhe idolët e tij.

“E kërkuen një kangë, por që këta rapsodët e vjetër nuk e ditën. Atëherë banë pyetje se a asht kush që e di këtë kangë që bante fjalë për luftën e  Belegut ku kishin luftue kundër turkut Idriz Beka e Halil Mehmeti. Ishte një kangë që e kisha mësue prej babës. Thash unë e di, ndonëse kisha tremë, apo emocione, siç po i thonë tash. Atëherë instrumenteve iu ranë Shaqë Avdia e Shaban Kaqorri i Llugës së Epërme. Shaqa sharkisë e Shabani çiftelisë dhe e kam knue atë kangë, e cila edhe sot është në fonotekën e Radio Tiranës”.

Rapsodi Riza Daci e pranon se Dervish Shaqën, Shaqë Avdinë dhe Isen Ukën i ke pas idolë të këngës dhe se është munduar të këndojë në melos të tyre. Madje zëri i tij nganjëherë i kalon edhe përmasat e tyre. Ai ka një zë të njëjtë me atë Dervish Shaqës, por edhe të Shaqë Avdisë, për të cilin thotë se, përveç si këngëtar, ka qenë një njeri shumë i mirë dhe i dashur me ndejt edhe nëpër oda e me fole. “Ishte njeri i urtë dhe i qetë për publik, i lehtë dhe është mundue me ua plotësue qejfin të gjithëve që ishin aty. Kur ia ka kërkue një kangë dikush hiq nuk ka përtue me ia këndu, madje jo veç një herë brenda një dasme, por edhe disa herë. Asht kanë i lehtë, jo mendjemadh”, tregon Riza Daci.

Kanga folklorike e ka majtë gjallë shpirtin dhe historinë e popullit tonë

Riza Daci në vitin 1986 u vendos definitivisht në Amerikë, ku jeton edhe sot. Gjatë këtyre viteve, përveç punëve që duhet bërë këtu për të jetuar edhe për të arritur diçka, ai është marrë edhe me muzikë. Në lidhje me këtë ai rrëfen:

“Me të thanë të drejtën për disa vite ma shumë jemi marrë me muzikë, por edhe me punë sepse vetëm me muzikë nuk mund të bëje asgjë. Na ftonin emigracioni i vjetër nëpër ndeja dhe na kanë përkrahur shumë materialisht. Në atë kohë folklori ka qenë ma i kërkuar. Shkonim nëpër disa restorante të vogla të shqiptarëve dhe knonim sidomos netëve te vikendit dhe nuk kalonim keq. Kemi jetue mirë edhe nga muzika, sado që nuk e kemi lanë anash edhe punë tjetër. Në Nju Jork kam kndue me Sevdi Gashin e Bërliqt, i cili pak kohë ka ardhë pas meje. Edhe ky sot jeton dhe ka biznese në Nju Jork. Pas do kohe pat ardhë edhe Bajrush Doda dhe knonim edhe me të. Kjo ka ndodhër tri katër vjetët pas ardhjes sonë, sepse ma vonë fillun kërkesa të tjera, sepse doli muzika popullore.

Dhe tash knojmë vetëm për qejf me shokë sa për të kujtue, tuj ba përpjekje që ta ruejmë folklorin. Knojmë për njani-tjetrin e për njani-tjetrin, tuj i kujtue ato kohë kur kanga folklorike kërkohej dhe adhurohej. Kryesisht knojmë nëpër ndonjë ndejë apo në selinë e Shoqatës “Rugova” bashkë me shokë më të ri se unë, si me Sadri Muriqin, që është edhe kangëtar i mirë, por edhe djalë i papërtueshëm. Pastaj me Avdi Dakën, nganjëherë na bashkohen edhe Sevdi Gashi, Idriz Ulaj, të cilët janë të zënë me bizneset e tyre, por edhe aktori Shaban Lajçi, harminokashi Bernard Daka e ndonjë tjetër”.

Të mos harrohet kanga foklorike

Riza Daci është i brengosur që kënga folklorike me kalimin e kohës po vjen duke u harruar dhe madje edhe duke u bastarduar, prandaj ka edhe disa porosi:“Porosia ime është që të ruhet e të mos harrohet kanga foklorike. Nuk jam tash me u kthye prapa e me thanë se duhet të ngjallet e të dominojë vetëm folklori. Por po them të mos harrohet, të ruhet e të kultivohet në suaza të mundësive se e di që tash janë në modë zhanre të reja, kangë të reja. Mirëpo nuk duhet harruar se folklori dhe kanga folklorike e kanë mbajtur gjallë shpirtin e popullit tonë, historinë tonë, të kaluarën tonë të lavdishme që e ka transmetuar nëpër breza dhe kjo ka sjellë deri te koha e re, te liria e vendit. Shumë këngë historike e heroike kanë ndikuar tek brezat e tërë që ta ruajnë e ta mbajnë gjallë frymën e luftës për liri e pavarësi të vendit tonë. Kanga folklorike, ajo që është kënduar e që është thurur me temel, ka qenë bazament i fortë i artit tonë muzikor por edhe i aspekteve të tjera të jetës e të përpjekjeve tona të vazhdueshme për me ardhë deri ku kemi ardhë sot. Vetëm po të dëgjojmë kangët e vjetra tona, aty shihet krejt historia për çka është luftue, për çka është punue e për çka sot po kërkohet. Prandaj po them të vazhdohet me të renë, por në asnjë mënyrë mos ta harrojmë të vjetrën, të kaluarën dhe historinë tonë të lavdishme, ku u flijuan dhe ranë heroikisht shumë burra të atdheut që sot i njeh historia e i ka përjetësue kanga në mënyrë aq besnike. Këto që janë sot të shkrueme, dikur janë knue në kangë. Pra, dihet botërisht se ne kemi fillue me i shkrue vonë gjërat, prandaj shkrimtarët e parë, historianët e parë shqiptarë kanë qenë këngëtarët, rapsodët, ndërsa librat tanë të parë kanë qenë kangët, të cilave nuk u dihet autori, sepse autori i kangëve folklorike gjithmonë mbetet anonim, por që dikush e ka qitë i pari atë kangë e që ma vonë e kanë mësue të tjerët dhe e kanë përcjellë në popull”, thotë rapsodi kosovar, Riza Daci, përcjellës besnik i këngës dhe i melosit të të pavdekshmëve Dervish Shaqa e Shaq Avdija.

Riza Daci, i cili jeton në Bronx të Nju Jorkut, bashkë me bashkëshorten, djalin, katër vajzat dhe njëmbëdhjetë nipat e mbesat, të cilëve mundohet t’ua mbajë të freskët historinë e lavdishme shqiptare, por edhe gjuhën dhe këngën shqipe, në fund të kësaj bisede falënderon simpatizantët e këngës së tij e të folklorit shqiptar në përgjithësi, por kujton dhe falënderon edhe të gjithë ata këngëtarë që nëpër vite e dekada dhanë kontributin e tyre në kultivimin dhe ruajtjen e këngës së pastër shqipe, ashtu sikurse falënderon edhe autorin e këtij shkrimi përkrahjen dhe moslënien në harresë të njerëzve që kanë kontribuar nëpër breza e vite për të mirën kombëtare.