Nga Ramadan Bozhlani/
Nëntori i vitit 1955-të shërbeu si portë hyrëse në këtë planet, në këtë shekull, në këtë popull dhe në një familje shqiptare një qenie të ardhur në trajtë të foshnjës së zakonshme. E qara ia shprehu ndjeshmërinë dhe në asnjë mënyrë nuk u nënkuptua se ishte i destinuar për misionar. Kjo qenie u pagëzua me emrin e njeriut të parë të kësaj bote. Sikur ta parashikonte të ardhmen pagëzuesi, e ta dinte se ky emër do të jetë në harmoni me përmbajtjen dhe me veprimet që e shndërrojnë në njeri të parë, për nga sakrifica specifike në emër të popullit.
Sa më shumë që e thellonin vitet robërinë atij i shërbenin për forcimin e idealit, i cili e ngrit mbi krijesat e tjera njërezore, për ta veçuar për nga vetia e guximit dhe e frymëzimit për atdhedashurin. Ky guxim kolosal e kishte vatërn në zemrën e Adem Jasharit.
Preokupimi kryesor i Adem ishte çlirimi i vendit nga okupatori serb dhe për ketë u angazhua me tëre qenien e tij në organizimin e disa djemve për të formuar ushtrinë çlirimtare, ku më vonë rekrutimit të tij iu përgjigj e gjithë qenia kombëtare. Me disa djem e me vullnet e forcë të madhe filluan demonstrimin e planit strategjik kundër armikut më të pamëshirshëm të kohës, të cilit i shkaktuan viktima dhe dëme në të gjitha format, e deri atje sa u ndje i kërcënuar i tërë pushtuesi si dhe përbindëshi më i madh i Ballkanit Millosheviçi. Millosheviçi i angazhoj të gjithë për identifikimin e asaj ushtrie të cilen e konsideruan si në numër dhe artileri të përmasave superiore, por ai identifikoj vetëm një burrë të patrembur në krye të disa djemve që mbanin në dorë pushkët e ndryshkura, dhe kuraja e tyre i ia futi frikën edhe deri në palcë pushtuesit. Serbia të gjitha kapacitetet ushtarake me 5 mars i koncentroi kundër një familje të përbërë nga pleqtë, gratë dhe fëmijët ku gjithsejt ishin 56 anëtar në krye me Adem Jasharin.
Baca Adem si një burrë që nuk njihte frikë, frikën e shndërroj në dëshirë familjare, për të luftuar kundër armikut duke i thënë fjalët e fundit, para se të fillonte oshtima e armëve që nuk do të pushonte për tri ditë rresht: “ Babë, Nënë, Vëllezër, Motra, Grua, Kunata, Nipa e Mbesa dhe Fëmijët e mi sot jemi të rrethuar nga ata, që çdo ditë nuk pushuan të na vrasin, të na masakrojnë, të na torturojnë, të na dhunojnë, të na robërojnë, e këta janë korbat e zi që e kanë pushtuar Kosovën dhe nuk e lënë të lulëzoj, të buzëqesh dhe të ndjehet e lirë prej shumë vjetëve. Ata kanë synim krijesën shqiptare ta vrasin dhe ta dëbojnë nga ky truall i moçëm ilir. Ky është rasti që na jep mundësinë të hakmerremi për të gjitha vuajtjet e popullit shqiptar, si dhe ky është rasti për të cilin erdha në këtë botë, në këtë popull, në këtë familje që me tërë ju të flijohem për hirë të popullit tonë. Armët në dorë të gjithë, Zoti na ndihmoftë”.
Marsi i 1998-së, shërbeu si port drejt përjetësisë heroike dhe lavdisë të bacës Adem dhe familjes së tij, si dhe për ta kuptuar në mënyrë më specifike nga mbarë njerëzimi se ç’ është më të vërtetë pesha e një njeriu, e një familjes, e një trimërie, e një flijimi, e një përballje, e një qëndrimi, e një luftimi dhe e një misioni madhështor për liri.
Afër shtëpisë ku ranë heroikisht, janë të varrosur të 56 anëtarët e familjes Jashari ku pushojnë ndërgjegjshëm, duke pritur vizitorë nga e gjithë bota, me kurora lulesh në dorë, dhe me fjalët më të lavdishme, për këtë familje heroike. Dashuria ndaj familjes konsiderohet si superiore, ku për hirë të kësaj dashurie kemi me mijëra qenie njërzore të flijuara që nga epoka e gurit. Të martirizohesh për hirë të popullit është vepër heroike, por të flijosh edhe familjen në emër të popullit është kryevepër heroike, kryevepër monumentale, atdhedashuri unikate, mbindjesi njerëzore, akt që e përpunoi konceptin e sakrificës në emër të popullit, akt i pajetërsueshëm dhe i papërsëritshëm.
“Performanca” një dramë që flet në emër të lirisë
*Flet aktori Marsias Lila/
-Sot nuk e ndiejmë dorën e ngrohtë të aktorëve të vjetër/
-Preferencat sot në teatër kanë më shumë natyrë politike/
-Mungesa e teatrove bën që të trokasim në dyer të mbyllura/
-“Performanca” një dramë që flet në emër të lirisë/
– Filmi nuk po arrin të mbushë boshllëqet e aktorëve/
– Sot është shumë e ë vështirë të jetosh me art dhe pse arti na ka çuar me kohë në Europë/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Me origjinë nga Tepelena por që prej vitit 2002 jeton në Tiranë . Mbaroi studimet për aktrim në vitet 2002-2006. Monodrama “Performanca” e cila u vu në skenën e Teatrit Metropolit për dy net në sallën Shekspir, ka pasur një impakt për publikun. Komentet janë nga më të ndryshmet, pasi aty çdo njeri ka gjetur veten e vet. Drama përshkruan temën e lirisë, demokracisë, ekzistencializmin e njeriut në shekullin e 21-të, dimensionet e lirisë së njeriut
Regjia Edlira Baholli, autor Odise Kote, skenograf, Beqo Nana, muzika Florian Hoxha, dhe producent Marsias Lila
Ku ishte vështirësia në realizimin e kësaj monodrame?
Vështirësia e parë ishte gjetja e sallës, e ambientit për shfaqje. Duhet të trokasësh gjithkund për sallë, kur shikon që në sallat tona shfaqen edhe drama apo komedi pa atë nivel që kërkohet. Pra vërehet se antivlera po mbyt vlerën. Kjo ndodh në shumë kategori sociale qoftë dhe në institucione arti. Vështirësia e dytë është buxheti, financimi, pasi kjo ishte një iniciativë e lirë e jona si grup. Jetojmë në një sistem ku iniciativa e lirë mbetet primare dhe pse arti i kalon kufijtë e vetvetes dhe ka karakter edukues mbarë botëror.
D.m.th teatri dhe aktorët s’po e gjejnë vetveten?
Di të them se për ne të rinjtë është shumë e vështirë të çash. Nuk po gjejmë atë dorë të ngrohtë nga të vjetrit. Ende për ne hapësirat janë shumë larg. Në TK, të rinjtë janë fare të pakët, por nga ana tjetër shohim se në këto institucione të rëndësishme të artit futen si pjesëtarë të trupës aktorë që herë i përkasin një bindje politike, herë një tjetre. Drejtuesit e këtyre institucioneve shikojnë brenda kornizave partiake. Ky është mendimi im.
Çfarë do të thotë kjo?
Është fare e qartë. Nuk ka një konkurrencë reale. Pra afrimi pranë këtyre trupave bëhet me njohje, bindje politike, kjo është dominonte. Politika ndikon dhe në emërime. Krijohen qarqe të shkurtra. Sot politika ka hyrë dhe brenda në familje. Po çahen familje për bindje politike. Janë ndarë fise për vite që nuk flasin. Kështu bëhet kur politika vihet në plan të parë . Ne duhet të heqim dorë nga kjo mendësi, pasi sot nuk flet as vëllai me motrën për bindje politike.
Ku e sheh veten më mirë Marsiasi, në dramë apo në komedi?
Unë veten e gjej më shumë në dramë. Por disa herë komedia gjendet edhe brenda dramës, gjatë interpretimit dhe gjetjes së detajeve. Në disa drama ka probleme sociale që spektatori i sheh si hallin e vet, si pjesë e problematikë së tij të përditshme. Halli im, në rol, në fakt përbën hallin e dikujt në sallë që ai shpërthen në të qeshura.
Përse në Shqipëri vihen më shumë drama të huaja se shqiptare?
Sepse në kësi rastesh, regjisorët e kanë më të lehtë plagjiaturën, e kanë më të lehtë strukturën, pasi e kanë atë të gatshme dhe lodhen shumë më pak dhe nuk vënë në funksion idenë, mendimin, njohuritë e tyre.
Kush e ka më të vështirë sot të çajë në teatër, një femër apo një mashkull?
Mund të them se nuk ka përcaktim, nuk shoh asnjë preferencë gjinie por partie. Pra të dyja kategoritë e kanë të vështirë të gjejnë punë jashtë preferencave të bindjeve politike.
Cili është mesazhi kryesor i dramës “Performaca” që ju vutë në skenë në teatrin “Metropol”?
Mesazhi i kësaj vepre është lidhja me problematikat e kohës dhe liria e njeriut. Së pari rëndësi në vepër i është dhënë përmbajtjes, por më tej edhe formës. Të dyja këto elementë të alternohen dhe kështu çdo njeri mund të gjejë mrekullinë e jetë s. Pra liria fitohet me dituri, arsim, me punë me mos nënshtrim, me art.
Ju e zhvendosët shfaqjen menjëherë në Ferizaj? Pse drejt Kosovë s?
Ndoshta Kosova si shtet i ri ka më shumë nevojë për art, për drama njerëzore. Ata ende si popull janë më idealist, pasi bënë një luftë heroike në shekullin e XXI. Kosovarët janë të dashuruar me artin dhe mund të them se ka shumë aktivitete të ndryshme të tilla që ata i ofrojnë me shumë dëshirë. Aty gjen një shtrat të ngrohtë për artin në përgjithësi por sidomos për dramën në veçanti, pasi mbi trupin e tyre kanë kaluar drama të pabesueshme.
Keni ndonjë peng në fillimet e para të karrierës suaj?
Pengu qëndron tek mos afrimi i brezit të vjetër. Mos gjetja e dorës së ngrohtë. Nuk e shohim dritën jeshile, ku të gjejmë veten tonë tek ata. Nuk po shikoj përpjekjet e tyre që ata të na futen në botën tonë, në dëshirat tonë , në ëndrrat tona. Ndoshta dhe se ata kanë vështirësitë e tyre që të ruajnë vendin e punës, sepse është fenomeni i zëvendësimit, ku gjithkush e sheh veten të rrezikuar.
Po filmi shqiptar a ka hapësira për aktorët e rinj?
Besoj se hapësirat në film janë shumë më të pakta se në teatër, pasi filmi ka shumë shpenzime, prodhohen shumë pak filma dhe filmat nuk jepen drejtpërdrejt. Dhe pse kam marrë pjesë në disa filma mund të them se filmi shqiptar është në krizë. Aktualisht dihet se sa fila prodhon QKF dhe se si procedohet.
A mund të jetosh sot me art?
Sot ne kemi shumë nevojë për artin. Arti është i përbotshëm. Në psikologjinë time, mënyra më e lehtë për të edukuar njeriun, për të afruar njerëzit me njeri-tjetrin, për të zbutur problemet e shoqërisë është arti. Por sot është e vështirë të jetosh me art. Sot arti ka bërë atë që Shqipëria të jetë krenare për artin, pasi ja ka ngritur lart emrin.