ne Kalabri – Dielli

KATEDRA E GJUHËS SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KALABRISË

June 1, 2021 by dgreca

Dr. Emilia Conforti studiuese e filologjisë, linguistikës dhe letersisë në mesin e arbëreshëve në një rrëfim dhënë gazetarit Sokol Paja për Diellin e Vatrës në New York, rrëfen historikun e Katedrës së Gjuhës Shqipe në Universitetin e Kalabrisë, specifikat e gjuhës së arbëreshëve si një varietet i lashtë i toskërishtes dhe identitetin fetar të arbëreshëve në Kalabri e Siçili. Sipas studiueses Dr.Conforti, ndikimi i afërsisë me italianët, martesat e përziera dhe banimi larg nga fshatrat arbëreshe e ka bërë pak më të vështirë të vazhdojë rregullisht përdorimi i gjuhës ditë për ditë.

HISTORIKU I KATEDRËS SË GJUHËS SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KALABRISË

Katedra e gjuhës shqipe në Universitetin e Kalabrisë ka filluar në vitin 1975 dhe shefi i katedrës ishte Papas Francesco Solano, ishte prifti katolik me ritin bizantin, ishte prej fshatit Frasnita. Ai ka punuar në universitet deri në vitin 1990. Prej viti 1991 deri më sot shefi i katedrës është Francesco Altimari, arbëresh i Shën Mitrit dhe bashkë me të ka punuar si Prof. Asoc Anton Berisha nga Kosova, i cili prej pesë vitesh ka dalë në pension dhe është rikthyer në Kosovë ku ka familjen e tij. Kërkues në Universitetin e Kalabrisë ishte Giovanni Belluscio, arbëresh i Shën Vasilit prej vitit 1991 deri në vitin 2020, por fatkeqësisht ka ndërruar jetë para një viti. Në vitin 2006 u bë kërkuese edhe Fiorella De Rosa. Të tjerë bashkëpunues shkencorë janë: Emilia Conforti, Vincenzo Belmonte, Pasquale Scutari, Maria Luisa Pignoli. Lektorët ishin: Francesco Altimari me Italo Fortino në fillim, pastaj Agostino Giordano arbëresh i Frasnites, Zana Karapici nga Tirana, Gjilda Alimillhaj nga Scutari, Anton Berisha nga Prishtina, Shezaj Rrokaj nga Tirana, Gjovalin Shkurtaj nga Tirana, Aljula Jubani nga Tirana, Albana Ndoja nga Tirana, Flora Koleci nga Tirana, Juliana Kume nga Tirana, Ardian Doka nga Tirana. Doktor shkencash në Universitetin e Kalabrisë ishin: Giovanni Belluscio, Giuseppina Turano, Monica Genesin, Filomena Raimondo, Fiorella de Rosa, Emilia Conforti, Orjeta Hashorva, Giovanna Nanci. Në Degën e Albanologjisë, jepen Gjuhë dhe Letërsi shqipe (nga viti 1975), Dialekte arbëreshe të Italisë së Jugut (nga viti 1980), Filologji shqipe dhe arbëreshe (nga 1993), Gjuhës dhe Letërsisë shqipe dhe Letërsi shqipe dhe Gjuhë dhe përkthim shqip. Prej vitit 1991 ka filluar edhe shkëmbimi i lektorëve të gjuhës shqipe, i parashikuar nga marrëveshja e bashkëpunimi shkencor dhe kulturor midis Italisë dhe Shqipërisë.

ARBËRESHËT DHE KUJTIMI I GJALLË PËR VENDIN E TË PARËVE

Arbëreshët e kanë kujtimin e gjallë për vendin e të parëve dhe nuk e kanë harruar gjuhën, traditat dhe kulturën shqiptare. Gjuha e tyre është Arbërishtja, një varietet i lashtë i toskërishtes, por idioma ka patur një përzierje me greqishtën e lashtë (disa fjalë që nuk e kishin, i kam marrë nga gjuha e studimeve) dhe dialektin e jugut të Italisë. Interesante shumë është ruajtja e ritit fetar katolik bizantin. Gjatë shekujve, arbëreshët kanë arritur të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre edhe pse kanë pasur dy komunitete fetare që kanë ushtruar, një ishte në Kalabri dhe tjetri në Siçili. Megjithatë do të jetë ndikimi i afërsisë me italianët, martesat e përziera dhe banimi larg nga fshatrat arbëreshe që e ka bërë pak më të vështirë të vazhdojë rregullisht përdorimi i gjuhës ditë për ditë. Në Itali u krijua një ligj për të mbrojtur pakicat gjuhësore historike, ky ligj kërkon të ruajë këtë trashëgimi të pamasë.: ligji i datës 15 Dhjetor 1999 nr. 482 – “Normat në lidhje me mbrojtjen e pakicave gjuhësore historike”, ka hapur për këto 12 pakica që ndodhen në shtatë rajone të Italisë, një fazë të re historike që ka vlera gjuhësore dhe kulturore të mëdha.

GJUHA SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KALABRISË NË PROVINCËN E COSENZËS

Gjuha shqipe është futur në Universitetin e Kalabrisë që ndodhet në provincën e Cosenzës. Arsyeja që besoj se u fut këtu është sepse në provincën e Cosenzës gjenden shumica e komunitetit arbëresh (21 fshatrat), më shumë se në të tërë Italinë dhe unë besoj se ky është motivi kryesor që universiteti ka pasur. Në shekullin XIX, në Kalabri ishin mjaft intelektualë arbëreshë sepse siç e përmendem më herët ishin të vetmet shkolla formimi në Kalabri në Shën Benedhet në fillim dhe në Shën Mitri më vonë, në Kolegjin Korsini dhe i Shën Drianit (pastaj në Shën Miter) nga ku u formuan priftërinjte e Krishterë, Katolikë me ritin bizantin.

IDEJA PËR TË MËSUAR SHQIP, ZGJEDHJE ZEMRE

Babi im e ka prejardhjen nga një fshat arbëresh këtu në Kalabri (quhet Shën Benedhiti) dhe unë e kam mësuar gjuhën kur isha fëmijë me gjyshen që ka jetuar bashkë me ne në Cosenza. Kjo është gjuha e familjes dhe pak persona këtu e shkruajnë dhe e lexojnë kështu që kur kam filluar universitit e gjuhëve të huaja, e zgjodha midis të tjerave edhe gjuhën shqipe. Ideja ishte ta filloja dhe ta shkruaja këtë gjuhë shumë të vështirë por pastaj unë e mora si studim të duhur dhe fillova të merrem me linguistikë dhe letërsi shqipe. Unë kam botuar shumë punime për gjuhën shqipe, zakonisht ato gjuhësore janë punime të bazuara mbi krahasime midis të folurës së fshatit të babait tim, që është Shën Benedhiti dhe gjuhës standarte. Ato arbëreshë janë pakica etno-gjuhësore shqiptare, vendosur historikisht në Jug të Italisë nga shekulli XV pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

KUSH ËSHTË DR. EMILIA CONFORTI

Emilia Conforti lindi në Cosenza dhe ka studiuar në Universitetin e Kalabrisë ku u diplomua me dy gjuhë të specializuara që janë anglisht dhe gjuha shqipe si dhe ka studiuar edhe gjuhën gjermane. Është studiuese e filologjisë, linguistikës dhe letersisë në mesin e arbëreshëve. Ka mbajtur shumë punime në Konferencat e Albanologjisë në Itali, në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni dhe në Bullgari. Ka bërë doktoraturën ndërkombëtare në Universitetin e Kalabrisë në fushën Linguistika dhe Filologjia shqiptare dhe më tej dy vite post doktoraturë në Universitetin e Kalabrisë dhe gjithashtu një vit post doktoraturë në Ludwig Maximilian Universiteti Munchen.

PRITJE E NGROHTE E PRESIDENTIT NISHANI NGA ARBERESHET

April 9, 2015 by dgreca

Presidenti i Republikës, SH.T.Z. Bujar Nishani përmbyll vizitën në qendrat me popullsi arbëreshe në Kalabri
Kalabri 9 prill 2015/
9 prill 2015
Kreu i Shtetit gjatë ditës së dytë të vizitës së tij në qendrat me popullsi arbëreshe në Kalabri, zhvilloi një takim në Komunën e San Cosmo Albanese, me ftesë së Kryetarit të saj Cosmo Azzinari. Takimi u zhvillua në një atmosferë festive me pjesëmarrjen e autoriteteve më të larta vendore e qendrore të zonës së Kalabrisë.
Në fjalën e tij ndër të tjera, Presidenti i Republikës ripërsëriti respektin e mirënjohjen e madhe ndaj gjithë gjeneratave të arbëreshëve në Itali që kanë mbajtur gjallë identitetin e tyre, gjuhën e kulturën e pasur, duke u shndërruar në 500 vjet në një simbol të fortë të rezistencës dhe mbrojtjes së trashëgimisë së tyre. “Populli Italian,– tha Kreu i Shtetit – meriton falënderim e mirënjohje të veçantë për mikpritjen e tij në momente të vështira ndaj kombit shqiptar.”
Fjala e plotë e Presidentit të Republikës në San Cosmo Albanese:
“I nderuar Zoti Kryetar i Bashkisë, Cosmo Azzinari,
Të nderuar përfaqësues të autoriteteve qendrore dhe vendore,
Të dashur vëllezër dhe motra arbëreshe,
Zonja dhe zotërinj!
Kam një emocion dhe ndjesi tepër të veçantë që gjendem sot këtu mes jush, jo si President i Republikës së Shqipërisë, jo si përfaqësues i bashkimit të popullit shqiptar, por si një shqiptar në venat e të cilit rrjedh i njëjti gjak

me ju, prandaj dëshiroj t’ju falënderoj nga zemra për ftesën dhe mikpritjen vëllazërore me të cilën më keni bekuar përgjatë gjithë kësaj vizite duke më bërë të ndihem si në shtëpinë time së bashku me time shoqe dhe delegacionin zyrtar që më shoqëron.
Në këtë rrugëtim të ruajtjes dhe pasurimit të identitetit tonë të përbashkët arbëror, apo

më mirë shqiptar, në mbijetesën e tij shekullore, pika kulmore do të shënohej në fillim të shekullit XIX. Ishte koha kur në asnjë kënd të Evropës nuk flitej për një shtet shqiptar a për një gjuhë shqiptare, ku nëpër kancelaritë e saj Bismarku tallej me atmen (atdheun) tonë duke e quajtur Shqipërinë një ‘shprehje gjeografike’, por ama edhe kur ‘tatëmadhi i Arbërit’, siç thirrej De Rada nga

arbëreshët, merrte pjesë nëpër tubimet ndërkombëtare dhe nënshkruante si përfaqësues i Arbërisë.
Atëherë kur në Shqipëri qe e ndaluar të shkruhej e të flitej shqip, kur mërgimtarët nuk guxonin të shkruanin as edhe një letër në shqip për familjet e tyre, kur propaganda antishqiptare siguronte se shkrimi në gjuhën

shqipe ishte i pamundur, madje edhe falja në shqip, sepse nuk kuptohej. Pikërisht në një epokë të tillë, për të gjithë shqiptarët, e në veçanti për mërgimtarët, ishte një ngushëllim i madh dhe i thellë përgënjeshtrimi i shkëlqyer që u dhanë shpifjeve të tilla arbëreshët e Italisë me veprat, zakonet, simbolet, kostumet, këngët, mikpritjen dhe me traditat e tyre.
Por përveç kësaj, Shqipëria duhet t’u jetë përgjithmonë mirënjohëse këtyre bijve të saj të largët edhe për provën e mrekullueshme të dashurisë karshi racës së tyre që dhanë nëpërmjet përpjekjeve të mëdha për përpunimin e gjuhës. Qenë ata të parët që provuan se shqipja është një gjuhë e thellë dhe e plotë, e ëmbël dhe e aftë t’i japë formë edhe krijimeve më të epërme të imagjinatës poetike.
E në përmbushjen e këtij pohimi, një nderim i madh duhet t’i takojë vetë De Radës, Zef Skiroit, Jul Varibobës, Giuseppe Serembes, Giuseppe Krispit, Sotir Ferrarës, At Antonio Belushit si dhe shumë e shumë studiuesve dhe personaliteteve të tjerë të kulturës dhe liturgjisë kishtare arbëreshe, të cilët e lëvruan me devotshmëri shqipen në veprat e tyre, e folën në ritet fetare në kishat e bukura bizantine, por e përdorën me dashuri të zjarrtë edhe në të folurën e përditshme.
Në të gjitha ditët e jetës së këtyre figurave, Shqipëria ishte dhe mbeti një legjendë, një mit i pashlyeshëm. Midis gjuhës shqipe dhe asaj pellazge që e quajtën nënë e të gjitha gjuhëve, ata që me De Radën në krye arritën t’u japin njerëzve të vet një gjuhë letrare e që mundi t’u shprehë ambiciet më të thella politike, ishin ata që me veprat dhe aktivitetin e tyre arritën që t’i bënin prezent Evropës ekzistencën e një Shqipërie atdhe, me heronjtë, fisnikërinë shpirtërore, vlerat e rralla njerëzore dhe artistike dhe me shpirtin e saj të patjetërsueshëm evropian.
‘Rilindja e mëmëdheut qe ideali i gjithë jetës së tyre, e nëse sot kongreset ndërkombëtare, linguistët apo studiuesit e folklorit, kanë arritur ta shqyrtojnë me interes këtë cep të vogël të botës, e nëse më 1902, 21 gazeta të rëndësishme luftonin në faqet e tyre të para për kauzën shqiptare (18 vetëm në Itali, e njëra madje edhe në Londër), merita u takon vetëm atyre.
E në një moment si ky që po kalojmë, kur paragjykimet ideologjike kanë arritur ta mistifikojnë debatin mbi rrënjët e Evropës, De Rada na shfaqet gjithmonë argumentues jo vetëm si një pionier i atyre studimeve të mëvonshme krahasuese, por edhe pionier i një Evrope autentike, jo të panjohur ndaj lidhjeve shpirtërore që prej disa mijëravjeçarësh kanë mbajtur të lidhur me njëri-tjetrin njerëzit e këtij atdheu me të.
Do të qe mjaft domethënëse të ravijëzonim konturet e një triade të madhe shkrimtarësh në përpjekjet e tyre të madhërishme letraro-historike të një shekulli goxha vendimtar për Shqipërinë dhe gjuhën e saj. Që nga viti 1836 kur doli ‘Milosao’ i De Radës e deri më 1937 kur doli botimi i parë integral i ‘Lahutës së Malcis’ së Fishtës, duke përfshirë këtu edhe lirikat e mëdha patriotike të Naim Frashërit, zëri i të tre këtyre poetëve ritingëlloi me një fuqi të admirueshme e ringjallëse, duke i nxitur shqiptarët të zgjohen nga gjumi shekullor, të shohin se janë vëllezër dhe të bashkohen për të luftuar për liri dhe për një vend të denjë ndaj traditave të vjetra në familjen e popujve evropianë.
Në këtë panoramë, mund të thuhet se arbëreshët si De Rada, Skiroi, Matraga, Jul Variboba, Giuseppe Krispi dhe mjaft rilindas arbëreshë i bënë të vetat motivet e jetës së kombit arbëresh dhe idetë e botës së jashtme, mbizotëruese në epokën e tyre. Ishin pikërisht këta elementë, jeta arbëreshe dhe frymëzimi i jashtëm, atdheu dhe bota, që u bashkuan te bota e tyre në një unitet organik, ndonëse të padukshëm.
Ndaj, në këtë pikë të shtjellimit tim modest, më lejoni të sjell një ndihmesë sado të vogël, nëpërmjet pohimit të një fakti me rëndësi madhore se De Rada, si shumë arbëreshë të tjerë, përgjatë gjithë jetës së vet, u lidh me mish e me shpirt me dy hallka themelore të shqiptarisë: me gjuhën shqipe të ruajtur mrekullisht e për aq shumë shekuj pas mërgimit nga mëmëdheu, si dhe me Arbërinë dhe krenarinë se arbëreshët i përkasin atij etnikumi, dikur shumë të lëvduar e të përmendur për trimëri e punë të mëdha për atdhe e nder.
Të nderuar zonja e zotërinj!
Sot në kapërcyell të vitit të 103-të të shpalljes së pavarësisë saj, Shqipëria është një vend i pavarur, anëtar me të drejta të plota i Aleancës më të fuqishme politike dhe ushtarake në botë, të NATO-s, duke aspiruar për t’u integruar në Bashkimin Evropian.
Mëmëdheu ynë është një vend ku mijëra e mijëra të rinj e të reja, janë diplomuar nëpër universitetet e shkollat më dinjitoze të Evropës e Amerikës dhe që mësojnë, punojnë dhe ëndërrojnë ta kthejnë atdheun e tyre në një nga vendet më të përparuara të botës.
Shqipëria në këtë shekull të XXI gëzon një autoritet e prestigj gjithnjë e më të lartë ndërkombëtar, me një rol kyç si në Ballkanin Perëndimor, ashtu edhe në gjirin e koalicionin ndërkombëtar të luftës kundër terrorizmit. Mëmëdheu ynë luan një rol gjithnjë e më aktiv e shumë të rëndësishëm për paqen e sigurinë në mbarë rajonin, duke pasur përkrah aleatë të fuqishëm e strategjikë.
Të gjitha këto arritje pozitive të mëmëdheut tonë nuk mund të ndahen dhe të përfytyrohen pa kontributin e madh dhe të pazëvendësueshëm të Diasporës e të emigracionit shqiptar jashtë vendit, të sakrificave dhe angazhimit tuaj vital, të dashur bashkëkombas.
Prandaj, në mbyllje të këtij takimi të përzemërt e të paharrueshëm dëshiroj t’ju falënderoj të gjithëve në emër të popullit dhe shtetit shqiptar dhe t’ju uroj shëndet, suksese dhe lumturi në familjet tuaja! Ju faleminderit!”
* * *
Vizita vijoi në Vaccarizo me një ndalesë në muzeun mjaft të pasur etnografik të qytezës, një shprehje e gjallë e identitetit kulturor dhe trashëgimisë kulturore materiale e shpirtërore të ruajtur me zell e pasion. Rrugët e vogla të qytezës ishin të mbushura me banorë që patën rastin të përshëndesin nga afër Presidentin e Republikës.
Atmosfera festive ishte e pranishme edhe në San Giorgio Albanese ku përpara selisë së komunës me qindra banorë, që valëvisnin flamuj shqiptarë, prisni mbërritjen e Kreut të Shtetit. Një vizitë në mjediset e komunës dhe pinakotekën e saj shërbeu për të shpërndarë edhe njëherë mesazhin kuptimplotë të rëndësisë së mbrojtjes së kulturës e traditave të hershme arbëreshe.
Presidenti i Republikës dhe delegacioni që e shoqëronte vijuan vizitën me një ndalesë në Kolegjin e Shën Adrianit, një nga qendrat kryesore të studimit e edukimit ndër shekuj në komunitetin arbëresh, vendin ku Jeronim De Rada e Luigj Gurakuqi kanë studiuar. Kompleksi i Kolegjit së bashku me kishën e hershme të ruajtur mjaft mirë përbën një shenjë të qartë të vullnetit të arbëreshëve për të mbrojtur gjurmët e të kaluarës së tyre.
Gjatë kësaj vizite Kreu i Shtetit në takimin e zhvilluar në Komunën e Shën Mitrit vlerësoi në një ceremoni të veçantë filozofin, poetin e iluministin Jeronim De Rada (pas vdekjes) me “Dekoratën e Flamurit Kombëtar” si dhe kantautorin Giuseppe Cacozza me Titullin “Naim Frashëri”.
Në fjalën e tij përshëndetëse, Presidenti i Republikës Sh.T.Z. Bujar Nishani e konsideroi këtë vizitë një moment të veçantë në jetën e tij duke u ndier krenar për gjeneratat e arbëreshëve të Kalabrisë dhe duke u bërë homazh atyre për mbajtjen gjallë të identitetit kulturor.
Në Kishën ku është varrosur poeti De Rada, në Macchia Albanese ishte ndalesa e radhës e Presidentit të Republikës, i cili vendosi një buqetë me lule te varri i shkrimtarit De Rada dhe u përul me nderim përpara varrit dhe kujtimit të tij. Dita e dytë e vizitës së Kreut të Shtetit në Kalabri u përmbyll në muzeun etnografik të Santa Sofia D’Epiro dhe kishën e tij ku shprehu urimet më të mira dhe falënderimet për mikpritjen e ngrohtë e vëllazërore.

Presidenti Nishani viziton qendrat me popullsi arbëreshe në Kalabri

April 8, 2015 by dgreca

Kalabri-8 prill 2015/
Presidenti i Republikës, Sh. T. Z. Bujar Nishani në ditën e parë të vizitës së tij në Kalabri vizitoi një sërë vendbanimesh të hershme arbëreshe ku u takua e përcolli mesazhe te të zgjedhurit e institucioneve qendrore e vendore, përfaqësues të institucioneve fetare e shoqërisë civile arbëreshe.
Fillimisht Presidenti Nishani u ndal në Firmo, një ngulim arbëresh me tradita të hershme e ku, sikurse u shpreh Presidenti Nishani duhet të vijohet me mësimin e shqipes për fëmijët e brezat e rinj. Ndalesa e radhës ishte qendra e Eparkisë në Lungro, ku në një takim të ngrohtë e vëllazëror Kreu i Shtetit u prit nga Peshkopi Donato Oliverio, si dhe autoritetet qendrore e vendore të Prefekturës së Kozencës.
Presidenti i Republikës nënvizoi pritjen e ngrohtë e vëllazërore që gjeti në Kalabri, dhe shprehu mirënjohjen e madhe për trashëgiminë shekullore që arbëreshët kanë ruajtur në shekuj. Presidenti Nishani vijoi më tej duke theksuar që arbëreshët e Italisë janë simbol i identitetit evropian të kombit shqiptar, dhe se shqiptarët kudo ndodhen sot, në Evropë, Amerikë apo Australinë e largët i janë mirënjohës trashëgimisë arbëreshe në shekuj. “Arbëreshët e Italisë” – theksoi Kreu i Shtetit “përmes figurave të shquara si Jeronim De Rada e Zef Serembe i kanë dhënë Evropës në kohën që jetuan e punuan atë çka janë shqiptarët. Arbëreshët janë dhe do të mbeten urë e fortë e miqësisë mes Shqipërisë dhe Italisë. Të dëgjosh të flitet shqip sot në Kalabri është si të jesh në Arbërinë e dikurshme.” – u shpreh mes të tjerash Presidenti Nishani.
“Fjalët e arbëreshëve dalin nga zemra e zemra na bashkon.” – tha Kreu i Shtetit në fjalët e tij drejtuar përfaqësuesve të klerit gjatë takimit në Lungro. Takimet vijuan në mjediset e Komunës së Lungros të tejmbushur me banorë, të cilët përcollën me duartrokitje e këngë arbëreshe fjalën e Presidentit të Republikës Sh. T. Z. Bujar Nishani si dhe ceremoninë e dekorimit me Titullin “Mjeshtër i Madh” të këngëtares Anna Stratigò.
Fjala e plotë e Presidentit Nishani në Lungro:
“I nderuar Zoti Kryetar i Bashkisë,
Hirësia Juaj Peshkop,
Të nderuar bashkatdhetarë, artistë, dhe lëvrues të kulturës sonë të përbashkët,
Zonja dhe zotërinj!
Dëshiroj t’ju falënderoj nga zemra për ftesën që më keni bërë, në emrin tim personal, të Instucionit të Presidentit të Republikës së Shqipërisë, të popullit shqiptar, ftesë, të cilën e pranova me kënaqësi për të ardhur këtu në Kalabri! Ju jam mirënjohës së bashku me bashkëshorten time dhe delegacionin që më shoqëron për mikpritjen shumë vëllazërore që na keni rezervuar!
Si një qytetar shqiptar, por edhe si Kreu i Shtetit dhe si simbol i unitetit kombëtar, gjithmonë e kam dëshiruar, madje ëndërruar një vizitë mes jush, në gjirin e arbëreshëve të Italisë së Jugut, jo vetëm për kontributin e çmuar që ju keni dhënë për ngjizjen e identitetit tonë kulturor dhe kombëtar, për ndihmën e madhe lobuese që ju dhe paraardhësit tuaj i kanë ofruar vazhdimisht Shqipërisë në momentet e saj më të vështira, por edhe për atë aftësi dhe talent që keni treguar e provuar ndër breza për forcimin e miqësisë së kombit italian me popullin shqiptar, që nga koha e marrëdhënieve shqiptaro-veneciane e deri në ditët moderne të këtij shekulli.
Ndodh jo rrallë që për mirësjellje vlerësimi me fjalë, për personat apo vendet, popujt apo bashkësitë të përpiqet t’i kapërcejë meritat e tyre. Dhe ky i sotmi fatmirësisht nuk është një nga ato raste. Sado fjalë të bukura vlerësuese që të themi për arbëreshët e Italisë, ne shqiptarë që vijmë nga Shqipëria, të artikuluara qoftë edhe nga Kryetari i Shtetit të origjinës së tyre, është e vështirë, madje e pamundur që ato të shprehin meritat dhe vlerat e vërteta që ju mbartni për Shqipërinë. Madje nuk gjejmë as fjalët dhe as vlerësimet e duhura e të merituara për të çmuar atë që ju detyrohet me të vërtetë Shqipëria dhe kombi shqiptar anembanë botës.
Shqipëria ju detyrohet jo vetëm për atë që keni bërë, por edhe për kohën kur nisën ta bënit këtë gjë, në ato momente të vështira për mëmëdheun. Sipërmarrja e vështirë, por jo e pamundur e shpirtit tuaj në historinë politike të një vendi, përbëhet pikërisht nga jeta, kontributi, veçantitë dhe ngjarjet e atyre që shërbyen për t’ia ruajtur dhe për t’ia pasuruar kombit tonë të pavdekshëm thesarin kulturor, gjuhësor dhe artistik përgjatë periudhave të tilla.
Miqësia mes popullit shqiptar dhe atij italian është sa e vjetër aq edhe e faktuar nga një ndihmesë reciproke në historinë e lashtë të dy vendeve tona. Si Italia, e cila ka festuar me kohë 150-vjetorin e bashkimit të saj, ashtu edhe Shqipëria, e cila ka mbërritur në kapërcyell të gati 103-vjetorit të pavarësisë, kanë kaluar nëpërmjet tallazeve të historisë duke iu gjendur vazhdimisht njëra-tjetrës, përgjatë rrjedhës historike të shekujve.
Dhe në këtë rast mund të pohoj me plot gojë një të vërtetë ta pamohueshme: “Vetëm Deti Adriatik na ndan. Asgjë tjetër.”
Një rol të rëndësishëm dhe tejet jetik për ruajtjen dhe farkëtimin e kësaj miqësie dhe lidhjeje shpirtërore kanë luajtur edhe artistët e zhanreve të ndryshme, të cilët paçka se të shtyrë e të frymëzuar nga motive dhe rrethana të veçanta, kanë bërë të mundur që lidhjet kulturore dhe artistike të forcohen edhe më shumë, pavarësisht barrierave artificiale të dikurshme ideologjike nga diktatura e pashpirt komuniste që ne përjetuam në Shqipëri.
Një ndër këta artistë është edhe e shquara zonjë Anna Stratigò, të cilën me atributet që më jep Kushtetuta dhe ligjet e Republikës së Shqipërisë, por edhe përkujdesi im i veçantë që buron nga shpirti për Diasporën shqiptare anembanë botës, dëshiroj ta vlerësoj për forcën e paepur të artit dhe shembullit të saj të rrallë, shprehjes së pasionit ngaherë të ndezur flakë për të mbajtur gjallë e pasuruar akoma edhe më tej tingujt, motivet, frymëzimin dhe traditat e origjinës sonë të përbashkët e të patjetërsueshme. Ju faleminderit!”
* * *
Vizita e Kreut të Shtetit vijoi në Frascineto ku këngët e vallet arbëreshe kishin pushtuar rrugët e sheshin e qytezës. Me veshjet shumëngjyrëshe arbëreshe gra, burra e fëmijë këndonin me shpirt e pasion në gjuhën e të parëve të tyre duke krijuar një atmosferë feste e cila u përcoll edhe në mjediset e teatrit të Frascineto-s ku Presidenti i Republikës shprehu emocionet e tij të thella për mikpritjen, ruajtjen e traditës, gjuhës, kulturës e zakoneve edhe pas më shumë se 5 shekujve larg truallit shqiptar. Mes duartrokitjeve të shumta Kreu i Shtetit vlerësoi rolin e institucioneve qendrore e vendore por edhe të vetë banorëve në ruajtjen e çuarjen përpara të vlerave më të mira të traditave të hershme.
Presidenti i Republikës ndër të tjera falënderoi autoritetet italiane për krijimin e kushteve për integrimin e plotë edhe të brezit të ri të emigrantëve pas viteve ’90-të, të cilët sot kanë një vend të denjë në zhvillimin e prosperitetin e shoqërisë italiane. “Shqipëria dhe Italia nuk janë vetëm vende fqinje, por edhe dy vende mike të cilat kanë shumë mundësi të vijojnë në rrugën e përbashkët të bashkëpunimit e forcimit të lidhjeve mes tyre,” – u shpreh Kreu i Shtetit.
Gjatë ceremonisë Kreu i Shtetit duke vlerësuar rolin e drejtuesve fetarë, por edhe të mësuesve e lëvruesve të gjuhës shqipe, vlerësoi me Dekoratën Nënë Tereza (pas vdekjes), poetin, gjuhëtarin dhe priftin e mirënjohur arbëresh Emanuele Giordano, lëvruesin e gazetave e revistave Demetrio Emanuele me Titullin Naim Frashëri si dhe mësuesen Lucia Martino me Titullin Mjeshtër i Madh.
Fjala e plotë e Presidentit Nishani në Frascineto:
“I nderuar zoti Kryetar i Komunës, Angelo Catapano,
Fort të nderuar klerikë arbëreshë,
Të nderuara autoritete vendore, studiues dhe personalitete të kulturës arbëreshe!
Të dashur vëllezër arbëreshë!
Zonja dhe zotërinj!
Ju jam shumë mirënjohës në emër të Institucionit që unë përfaqësoj, atij Presidentit të Republikës së Shqipërisë, si dhe të mbarë popullit shqiptar, por edhe në emrin tim personal, prandaj dëshiroj t’ju falënderoj për ftesën që më keni bërë për këtë vizitë, këtu në Kalabri dhe mikpritjen shumë miqësore, madje vëllazërore dhe të rrallë që më kemi përkushtuar!
Në këtë kuptim, atij të vëllazërisë, të të njëjtës origjinë dhe gjak arbëresh që na rrjedh ndër venat tona, edhe historia e Shqipërisë, e një kombi që vetëm në periudha të shkurtra e të rralla arriti të provojë një pavarësi e liri të vërtetë, (derisa mundi ta fitojë atë në fillim të shekullit të shkuar), e njeh padyshim dhe e pranon një lidhje të tillë të pathyeshme.
E për të dëftuar se kjo lidhje shpirtërore, fetare dhe kulturore ka arritur deri më sot të përfundojë gjithmonë me fitoren e shpirtit të kombit, mund të shërbejë fakti i thjeshtë, që përgjatë gjithë atyre shekujve të nënshtrimit politik e madje dhe kulturor, gjuha, kultura dhe simbolet shqiptare arritën të mbeteshin gjithnjë gjallë mes shqiptarëve e mes bijve të saj në Diasporë, me një kryeneçësi dhe një krenari të atillë, sa mund të ngrihet në mënyrë të pavullnetshme pyetja nëse do të kish ndodhur vallë kështu, pa ekzistencën e asaj force ringjallëse e ripërtëritëse që dhanë arbëreshët.
Populli shqiptar i hapërdarë pjesë-pjesë (gjaku ynë i shprishur do të perifrazonte De Rada) arbëreshëve iu fanitej i mbështjellë i tëri me dritën e shekullit XV, kur Skënderbeu mbushte botën me famën e luftërave të tij, në mbrojtje të Perëndimit.
Të dashur vëllezër dhe motra arbëreshe!
Dashuria dhe përkushtimi juaj në krahë të dheut tuaj të origjinës është një histori më vete që ka pasur një ndikim të pazëvendësueshëm në jetën dhe ekzistencën e kombit dhe të shtetit shqiptar. Por ajo është një histori që ndërkohë po vazhdon, që po shkruhet edhe sot, nga viti në vit, nga dita në dite, nga ora në orë. Ajo është edhe sot një histori zgjuese që mund të shërbej si një pasqyrë e pastër ku jeta e sotme shoqërore shqiptare në kushtet e globalizmit dhe integrimeve shpesh edhe asimiluese duhet të verifikoj veten.
Kudo në Shqipëri sot po vlerësohet duke u parë me simpati një përpjekje e vazhdueshme e elitës arbëreshe nëpërmjet personaliteteve te tillë të kulturës dhe shkencës si Profesor Mateo Mandala, Profesor Italo Fortino, Profesor Françesko Altimari, por edhe mjaft kontribuues të tjerë, artiste, këngëtarë, mësues apo artizanë, që duke ecur në gjurmët e pararendësve të tyre të çojnë më tej kontributet e tyre gjuhësore në shërbim të albanologjisë, arsimimit, kulturës, simboleve dhe traditave shqiptare .
Në këtë “mare magnum” të globalizmit dhe përshpejtimit te ritmit të ndryshimeve dhe epokave kemi nevojë për më shumë për njeri tjetrin. Forcimi i lidhjeve ndërmjet vendit tuaj të origjinës dhe neve më shumë se çdo rast tjetër është diçka e thjeshtë dhe e natyrshme që nuk ka asnjë pengesë. Ne tashmë jemi një shoqëri e lirë dhe këtë liri duhet ta shfrytëzojmë për të bërë të mundur që kontributi ynë i përbashkët dhe integrues t’i shërbej jo vetëm forcimit të identitetit tone kombëtar dhe evropian, por dhe forcimit të mëtejshëm të lidhjeve politike, ekonomike dhe kulturore ndërmjet Shqipërisë dhe Italisë, rol të cilin arbëreshët e kanë luajtur dhe përmbushur gjithmonë me pasion dhe mençuri.
Sot jemi dëshmitarë se emigrantët shqiptarë punojnë, studiojnë dhe jetojnë në të gjithë Italinë, duke u integruar më së miri në shoqërinë italiane.
Ish-këshilltari im i Kulturës, i ndjeri Amik Kasoruho jo vetëm ka jetuar mes jush, por edhe ka kontribuar me thjeshtësinë dhe përunjësinë e tij karakteristike në mirëmbajtjen e gazetës “Katundi Ynë”, vepër për të cilën edhe është vlerësuar prej jush para një dekade e gjysmë. Ky fakt vërteton më së mirë se lidhjet shpirtërore, letrare, gazetareske, gjuhësore jo vetëm nuk janë shuar kurrë, por përkundrazi ato vazhdojnë edhe sot e kësaj dite të gjallojnë më të fuqishme se kurrë edhe pse kanë kaluar shekuj që nga mërgimi fatkeq i të parëve tanë të përbashkët nga njëri breg tek tjetri i Adriatikut tonë blu.
Prandaj sot jam këtu mes jush për të nderuar dhe vlerësuar, edhe ndoshta me pak vonesë, Emanuele Giordanon, poetin, gjuhëtarin, por mbi të gjitha njeriun e Zotit, i cili provoi dhe tregoi më së miri ruajtjen e tipareve tona të dlirëta dhe origjinale evropiane, qoftë fetare, qoftë gjuhësore, e qoftë kulturore.
Çmojmë sot së bashku Demetrio Emanuelen me veçoritë e tij të rralla të ndjekësit besnik të traditave më të mira të shtypit arbëresh, të cilat ia dolën mbanë ta rrezatojmë dijen dhe kulturën e qashtër duke mbërritur valë-valë me jehonën e tyre edhe në bregun tonë të Adriatikut e duke çarë tej e tej errësirën e madhe ideologjike që na kishte pllakosur në mënyrë të imponuar për gati një gjysmë shekulli, por edhe Lucia Martinon, e cila sikurse të gjitha mësueset, këto misionare të vërteta të gjuhës dhe kulturës shqipe arbëreshe, ka bërë gjithçka për të ruajtur gjuhën, kulturën, traditat e trashëguara nga të parët e tyre. Ju faleminderit!”
Atmosfera festive vijoi edhe në qendrat e Civita dhe Spezzano Albanese, ku u shpalosën këngët, vallet e kostumet shumëngjyrëshe arbëreshe, dhe ku Kreu i Shtetit kërkoi nga të pranishmit të ruajnë e trashëgojnë këto vlera për brezat që vijnë. Presidenti Nishani shprehu mirënjohjen e tij më të lartë ndaj shtetit dhe popullit italian për mikpritjen e tyre dhe garantoi se miqësia mes dy popujve tanë do të vijë gjithnjë duke u forcuar. Dita e parë e vizitës së Presidentit Nishani në Kalabri u përmbyll me një përshëndetje të ngrohtë në kishën e Spezzano Albanese që u përcoll me duartrokitje të vazhdueshme nga qindra arbëreshë të mbledhur me rastin e kësaj vizite dhe për të takuar nga afër Kreun e Shtetit shqiptar.(Marre nga faqa zyrtare e Presidentit)