Nga  Agim Xh. Dëshnica/Boston/ MA/
Pak fjalë për jetën e veprën./

Më 1944 intelektuali e patrioti demokrat Izedin Mehqemeja, humbi jetën në kampin nazist të shfarosjes Majdanek-Poloni, ndërsa në dhjetor 1945, diktatura komuniste pushkatoi në Berat të birin 22 vjeçar Namik Mehqemeja, poetin e lirisë e luftëtarin e ri të bashkimit kombëtar, i njohur me anonimin letrar Nako. Vrasja e një poeti është jo vetëm krim, por dhe një akt barbar. Nuk do të mjaftonin këto dy tragjedi, por në vazhdim do të vuanin në  punë të rënda e në mjerim nëna dhe tri motrat më të vogla që u larguan nga jeta para kohe me dhimbje, pa mundur  të dinin se ku dergjeshin njerëzit e tyre të dashur.

Nako, u lind më 1923 në Berat. Gjatë e pas mbarimit të  mësimeve  në shkollën tregtare të Vlorës ai krijoi e botoi poezi e prozë, në gazetat e revistat e kohës. Në krijimtarinë e tij plot frymëzim, vihej  re ndikimi i letërsisë së viteve 30-të, sidomos i poezisë së  Migjenit. Sipas atyre që e kanë njohur nga afër, ai qe një djalosh me sy të kaltër e flokët biond që ia merrte era, i pakët në fjalë, i thellë në mendime, shpesh ëndërronjës e  me shpirt të  ndijshëm.

Nako qysh në hapat e para të krijimtarisë kishte tiparet e një poeti  të mirëfilltë i cili me talentin  e tij do të shquhej midis poetëve të kohës e do të mbetej i paharruar deri në ditë e sotme.  Poezitë e tij ishin fryt i një fantazie  e gjuhe të pasur gjatë  orëve të krijimit nën dritën e kandilit apo soditjes së natyrës së bukur shqiptare, veçanërisht të qytetit të lindjes, Beratit romantik. Burime frymëzimi për të ishin njeriu i dashur, nëna, babai, motrat, shokët atdheu, deti, mali, dëbora, vjeshta, muzgu, mbrëmja pranverore etj. Mundësinë e tij për një nivel më të lartë artistik i kishte zbuluar prej kohësh poeti e dijetari i shquar Vexhi Buharaja, por fati i mbrapsht i poetit ndërpreu gjithçka, jetën, rininë, shkollën e lartë për në Vienë dhe krijimtarinë e tij të bukur.  Autorët e tij të preferuar ishin Sami e Naim Frashëri, Konica, Fishta, Noli. Dostojevski, Turgnievi, Petëfi, Tagora, Gorki, Niçe, Frojdi, Hegeli etj.

Poezitë që mundën të shpëtonin nga shfarosja në hetusi,  apo në biblioteka, dorëshkrimet e fshehura dhe ato të botuara para vitit 1944, panë dritën  e botimit pas vitiit 1990 në gazeta të ndryshme dhe në vëllimin “Shpirti është lot”.- 1994. Së fundi, u përmblodhën edhe shkrime të tjera në vëllimin “Dy jetë, një poezi”-Berat 2003 dhe në librin “Poetë berates në shekuj”-Berat-2011, përgatitur e botuar nga shkrimtari e publicisti i njohur Agim Mehqemeja.  Nga këto krijime përmendim disa. Në poezi: “Kënga e pakënduar”, “Kënga e re,” “Deti”, “Shpirti është lot”, “Muzg vjeshte” “Jeta”, “Mbrëmje pranverake” (në burg),”Ja.Nata bie”, “Kalorësi i Ri”, “Vallja e hijeve”, “Dëshirë”, “Do të vijë një ditë”, “Poetit”, etj. Në prozë: “Atit tim”, “Motrës sime”.  “Kënga e detit”, “Dëbora”. “Loti im”,” Një vajze”.” Ylli karvanit veton në të feksur”etj. Vijojnë: fragmente drame, përkthime, ndër to nga Tagora, shkrime e fjalime të ndryshme dhe letra nga burgu.  Kanë humbur  ose janë zhdukur  poezitë “Trimi”, “I kujtoj të gjitha”, “Shqiponjat fluturojnë lart”; novelat “Mbas malit”; romanet “Çerdhja u prish”, “Hije e dritë”, “Ditari i burgut dhe eseja “Në vendin e zambakëve të bardhë”.Nga letrat e burgut veçojmë, kujtimin e fundit, shkruar pas një fotografie të burgut: “Nënës sime të dashur që i shkaktova kaq dhembje e dëshpërim.” dhe letrën :“Të dashura motra”: “E vetmja porosi që ju lë prej birucës është kjo:  Ruani vetëm nderin. Ruani nderin, në qoftë se doni të jini të denja për kujtimin e vëllait tuaj.

Ruani nderin në qoftë se nuk doni të lëndoni eshtrat e mia.

Shoqëria që ju rrethon është e korruptuar.

Prandaj ju them edhe njëherë:

Ruani nderin!

Kjo është porosia ime e fundit. 15 nëntor 1945 “

Në mbarim të fjalës së fundit në sallën e gjyqit pas vendimit me vdekje për fajin se  atdheun  e donte të lire e të bashkuar me të gjitha trojet e veta, ai u shpreh: “Nuk kërkoj mëshirë, mëshira është arma e të dobëtit.”

Në mbyllje të këtij shkrimi të shkurtër  japim strofën e parë  nga poezia e tij “ Kënga e pakënduar”:

“Ndiej një këngë në zemrën time

Kam një këng’ të pakënduar

Kam një këngë thellë të harruar

Mu në fund të zemrës sime.”

 

 

Poezi kushtuar poetit martir,

nga përgatitësi i këtij shkrimi përkujtimor.,

 

POETIT  TE  KENGES  SE PAKENDUAR

 

Me rrezet e fundme

gjerdan i ndritur e i artë,

u ndeh e u shtri,

mbi kreshtë në  Shpirag.

Befas  u fik.

 

 

Afër lumit nën ulli

mjegull, krisma, dhimbje e gjak.

A fle lumi?

A ndien lumi,a sheh lumi?

 

Hesht në shkëmb qyteti i bardhë

me dritare rradhë mbi rradhë ,

me përralla e legjenda

brenda mureve të rënda.

 

Afër lumit nën ulli

u vra poeti,

ra  e u shtri,

u vra kënga e pakënduar

në zemër e harruar

për fllad e det

për lule e fletë,

vjeshtën e borën dimërore

për mbrëmjen pranverore,

në kohë zgjimi

e çast frymëzimi

nën flakën  e kandilit

me trillet e bylbylit.

 

Hesht qyteti, ëndërron nën yje,

në orët e krimit  fshehur nëpër hije.

Pakëkush di  për krismat nën ulli,

Por ah! Bri rrape fërfërimash

me jehona suferimash

qajnë valët nën urë flijimesh

qajnë zanat me lot mallkimesh,

pa myezinë e  pa kambanë,

qajnë poetin e  lirisë

poetin e hijshëm të dashurisë.

 

Hëna sipër në Kala

shndrin dritare e baxha,

në gjumë trondit qytetin,

nën ulli e zgjoi poetin.

 

Nako! Nako! Emri i tij rinor

jehon tutje  lumit në Tomor.

jeton me kumtin e besimit

për ditën e ngadhnimit.

 

E ndjek në çaste muzg vjeshte

shpirtin lot, tek ngrihet  lart në heshtje

e shuhet tej malesh e pyjesh,

por befas ndrin si yll mes yjesh.