Pasardhësit e heronjëve të “Lahutës së Malsisë” e zhvendosën betejën në Amerikë/(Ne Foto:Ne qender, Vocer Bala, heroi i lahutes)
Nikollë Shala, nip i Vocërr Balës, prijës i dragonjëve në Këngën e 16-të të “Lahutës së Malësisë” erdhi në Amerikë me betimin se do të ecte në gjurmët e gjyshit, dhe se gjakun e të atit, axhës dhe dajave, që u vranë vetëm pse ishin shqiptarë, nuk do ta harronte…Pasuri e dije do t’i vinte në ndihmë të çështjes shqiptare.Beteja e dragonjëve me kuçedrën nuk ishte braktisë, vetëm ishte ndërruar sheshi i betejës, nga Malësia në Amerikë./
NGA DALIP GRECA/
Komuniteti shqiptar ka shumë aktivistë që i janë përkushtuar çështjes shqiptare, kanë shkrirë pasurinë për të, por askund nuk ndjehen për ç’ka kanë bërë; nuk rrahin gjoksin;përkundrazi, heshtin, ndërkohë që disa të tjerë mashtrojnë ; vetë apo me ndihmën e miqëve po përpiqen ta rishkruajnë historinë e diasporës sipas dëshirës së tyre duke e paraqitur veten si epiqendër në vorbullën e ngjarjeve.Pa t’i dëgjosh kur flasin nëpër tubime ata apo miqtë të tyre se pa ta historia e diasporës do të kishte ngecur në vend.
Eshtë dashur shumë kohë për të bindur, që të flasë për Illyria-n, Nikollë Shalën, një nga nismëtarët e lëvizjes për organizimin shqiptare në SHBA në fund të viteve ’80 e fillimin e viteve ‘90; një ndër 6 shqiptarët që iu bashkuan ish kongresistit republikan, Joseph DioGuardi dhe ia nisën takimeve me senatorë e kongresistë për çështjen shqiptare. Është ndër investuesit e parë për krijimin e Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane.Nuk ka kursyer pasurinë e vet për fe e Atdhe.
Po kush është Nikoll Shala? Kush ishin parardhësit e tij dhe përse e la vendlindjen, sheshbetejën, ku Vocërr Bala kishte mundur kuçedrën, ndërkohë që të bijtë e prijësit të Dragonjëve u vranë pas shpine prej Kuçedrës?
Prijësi i dragonjëve, Vocërr Bala
Historia e merr fillesën tek rrënjët, sa më të thella janë ato, aq më jetëgjatë mbetet vetë historia. Kush ka lexuar “Lahutën e Malësisë” të Atë Gjergj Fishtës, i ka rënë në sy heronjtë rreth të cilëve këndohet Kënga e 16-të, që mban titullin”Kulshedra”.Është pikërisht kënga që i vendos ngjarjet në Malësi:Në Dukagjin shpërthen stuhia:kulshedra kërkon të marrë gjakun e një varre të vjetër. Janë ngritur dragonjtë e Shqipërisë nga të katër anët dhe bashkohen për të luftuar kundër përbindshit. Poeti Fishta i njeh me emra dragonjt, di dhe mjetet e luftimit të Kulshedrës.Dragojtë, të cilëve u prinë Vocërr Bala, luftojnë me trimëri dhe e plagosin Kulshedrën, e cila tërhiqet në shpellë.Dragojtë ia mbyllin grykën shkambit.Ora e Dukagjinit, shend e verë për fitoren, therrët motrat e tjera e përgatit darkën për dragojtë e lodhur.
Po cilët ishin dragojtë? Ata ishin trimat, që Fishta i njihte me emër. Ndër ta edhe Vocërr Bala, gjyshi i Nikollë Shalës. Ja se si këndon Fishta:
N’atë Bigë të Shalës ka dalë Kulshedra,
Me shtatë krena e gjashtë parë kthetra,
E për krye ka i sy n’ballë,
Bishtin gjatë, me i mrrijtë në zallë:
Qi t’ju hedhë e tuj përdredhë,
Tue tingëllue e tu turf’llue,
Zjarm e surfull tue flakrue,
krepa e gur tue rrokullue,
Dukagjinin don me shue,
Për nji dhunë që i baka Shala:
Kur Dragonin Vocërr Bala,
Fëmijë tu kenë, n’nji shpellë të malit
N’gjumë e ndeshka, e i sy prej ballit
Zjerrë ia paska me një hu,
Kah ia ngulka deri në tru.
Asht ndezë flakë t’anë Biga e Shalës…
Pra Vocërr Balën Fishta e paraqit trim të cartun, i cili që në fëmini nuk i tutej syri të matej me Kuçedrën. Ai paraqitet si prijës i Shalës, si dragoi që nuk ka frikë të matet me përbindshin.
Vocër Bala ka histori në të gjithë Malësinë. Ai ishte i vetmi që me mençuri e trimëri, i fitonte betejat me sllavët. Janë proverbiale historitë që tregohen rreth tij për të nxjerr lejet për ndërtimin e Kishës së Guci. Sapo ai nxirrte një leje në një truall të përshtatshëm, sllavët gjenin një arsye për ta prapsuar, por një ditë ai doli fitues dhe Kisha u ngrit madhështore aty ku donte ai. Por zgjuarsia pa trimëri nuk shkojnë. Trimëria nuk i mungonte Vocërr Balës. Edhe sot rrëfimet rreth trimërisë së tij kanë formën e legjendave, ashtu siç i paraqit dhe At Fishta, si luftë dragojsh me Kuçedra…Po përse pasardhësit e Vocërr Balës e zhvendosën sheshbetejën e luftës kundër kuçedrës nga malet shqiptare në Amerikë? Le të ndjekim rrëfimin e Nikollë Shalës, djalit të Mark Vocërr Balës, pra të birit të Vocërr Balës.
Bijtë e Vocërr Balës, përgjakja me sllavët
Në sheshbetejën e imagjinuar të Lahutës, në këtë truall trimërie, lindi Nikoll Shala, i cili deri në moshën 16 vjeçare do të merrte mësimet e urtitë e gjyshit Vocërr Bala, por Kuçedra nuk do t’i harronte luftrat dhe kundërshtitë e Vocërr Balës dhe pasuesve të tij dhe ia vrau pas shpine bijtë.
Nikolla tek rrëfen historinë e tij, përcjell një dhimbje drithëruese për jetën e të parëve të vet, një pjesë prej të cilëve patën fat tragik.Vetëm pse ishin shqiptar ata u shkuan në plumb.Trualli i Vocërr Balës ishte përgjakur duke çuar në jetën e përtejme trimat që nuk tuteshin ta thërrisnin veten shqiptarë dhe nuk i lëshonin rrugë serbëve të ardhur nga Karapatet të cilët silleshin si zotë shtëpie në trojet shqiptare. Ndërsa rritej në truallin e trimave të Lahutës, Nikollë Shala pyeste veten dhe nënën e tij të mirë se çfarë faji kishin bërë pasuesit e Vocërr Balës që i kishin vrarë?
Trualli ku kishte lindur ishte larë me gjak; Nikolla ndjehej i pasigurtë dhe i ankthshëm në tokën e të parëve. Aty i kishin vrarë babanë, Mark Vocërr Balën,(Shala), pa asnjë faj të kryer, pa gjyq; vetëm pse mbronte identitetin shqiptar. Për të njëjtin faj të pa kryer kishin vrarë edhe xhaxhanë, Shpend Vocërr Balën( Shpend Vocërr Shala), i kishin vrarë edhe tre vëllezërit e nënës, Dedë Gjon Vuklin, Gjergj Gjon Vuklin dhe Nik Gjon Vuklin.Po t’u shtosh këtyre dhe të afërm të tjerë, komshijtë e vrarë, numri i të vdekurëve konkuronte atë të gjallëve.Të gjithë të vrarë pa gjyqe, jo në luftra, ishin vrarë vetëm se ishin shqiptarë dhe kërkonin të ruanin identitetin shqiptar.
Këtë fat e patën mijëra shqiptarë që u ndëshkuan për qëndresën në trojet e veta. I riu Nikoll Shala, i çonte të gjitha këto ngjarje tragjike ndër mendje, dhe ndjente habi, që edhe pse i ishin bërë gjithë ato vrasje, sllavët bënin përpjekje që ta bindnin të punonte për ta, në mënyrë që ta kishin më të lehtë për ta asgjësuar kur t’i vinte koha e kur ta lypnin rrethanat, siç kishin bërë me babën, xhajën dhe tre dajat. Në emër të bashkim vllazërimit i kërkonin të bëhej kryetar rinie, por ai refuzoi. Qëllimi ishte i qartë; duke vënë në krye të rinisë një përfaqësues të një familje me tradita, sunduesit do ta kishin shumë të lehtë për t’i sunduar shqiptarët e tjerë, por për disa vjet radhazi Nikolla i kundërshtoi me kurajo.Pas tre vjetësh filloi presioni që të anëtarësohej në Partinë Komuniste, por ai prapë i kundërshtoi duke u thënë se ende nuk ishte i përgatitur për të marrë detyra e përgjegjësi kaq të mëdha mbi vete. Të dërguarit e “Kuçedrës” bënin lajka duke i thënë se ia njihnin aftësitë dhe ai mund t’i përballonte detyra të tilla, por ai sërish rezistoi.
Ndërsa atij, para syve i kalonin të vrarët e pafajshëm, dëgjonte thellë në ndërgjegje rënkimet e shpirtrave të pafajshëm dhe betohej se nuk do ta ndalte luftën për shqiptarizëm.
Drejt ëndrrës amerikane, UDBA pengon
Nikollë Shala po kërkonte një shteg për të dalë nga skëterra që mund t’i merrte jetën si shumë prej meshkujve të tjerë të asaj familjeje.Po si? Në ç’mënyrë të ikte pa rënë në sy? Ëndërronte që të vendosej në Amerikë, ku kishte dëgjuar se ishte vend i lirive, po si?
Nuk thonë kot se rastësia është mbret i zgjidhjeve të vështira. Xhaxhai i tij, i thotë një ditë se qëndrimi i mëtejshëm aty në Guci ishte i rrezikshëm. Ai për vete kishte vendosur që të merrte rrugën e largët për në Amerikë: ”Po të duash eja me mua në Amerikë, ku do të keshë më shumë shanse për jetën. Nëse nuk do të mërgosh aq larg, shko në Slloveni, ku jeton Gjeloshi, xhaxhai tjetër”. I kishte paraqitur kështu dy alternativa për të shpëtuar nga jeta e pasigurtë.
Nikoll Shala nuk u mendua gjatë. E mori vendimin aty për aty. Zgjodhi Amerikën. Ishte viti 1967. E rëndë ishte braktisja e trojeve, lënia pas e varreve të të parëve, por duhej siguruar jeta, pa e ndërprerë betejën për identitet kombëtar. U bënë kështu disa familje bashkë nga fshati Doli i Gucisë dhe vendosën të mërgonin. Ishte grupi i parë që po linte vendlindjen.. Familjet i bashkonte e zhvendosura “armiqësia” në heshtje me shtetin sllav, që u kishte grabitë lirinë dhe u kishte vrarë të afërmit.Nuk kishte asnjë nga familjet që po lëshonin vendin që të mos ishte në gjak me pushtetin, që të mos kishte një të vrarë nga shteti sllav.(Fragmenti eshte marre nga libri ne proces”Histori Shqiptare ne Amerike)