Nga Anton Çefa*/

Nuk mund të përfshij në një portret personalitetin tënd të aq e aq rrafsheve, rrafshi i atdhetarizmit, i besimit, i burrit të shtetit, i politikanit, i diplomatit, i historianit, i publicistit, i oratorit, i poetit, i letrarit, i kritikut letrar, i përkthyesit, i muzikantit, i muzikologut, i të gjithave, i universales.

Veç kësaj, në veprimtarinë tënde, nuk janë rrafshe këto, po janë maja malesh që shakëlqejnë me madhërinë dhe madhështinë marramendëse mbi botën shqiptare dhe përtej saj, duke e përndezur e  flakëruar me idealet më të fisme dhe me ndjenjat më të ngrohta.

U linde dhe jetove jashtë Atdheut, por Atdheun e kishe gjithmonë me vete. Atdheu qe dashuria yte zjarrpërvëluese që të gufonte në shpirt e të përvëlonte në zemër. Të digjte në kraharor “Zjarri i shenjtë”, si e quaje dashurinë për Atdheun dhe veprimtarinë deri në flijim për t’i shërbyer. “Të kishte zënë shqipja”.

Po, të kishte zënë shqipja, shqipja e fjalës, shqipja e veprës, shqipja e zemrës, shqipja e mendjes, shqipja e ditës, shqipja e kohës.

Si “Kalorës i Skendërbeut”, siç e quaje veten, ndeze një Diell për ta shëndritur Atdheun, dhe krijove një Vatër  për ta ngrohur.

Si “Misionar i Krishtit”, ndërtove Kishën, dhe Kisha foli shqip. E shkëpute nga kthetrat e përgjakshme të Patrikanës, që vollën helm, kallën zjarr, kulluan gjak; ndërsa na sot me mënçurinë tonë të çoroditur, me vullnetin tonë të hallakatur, ia kemi dorëzuar përsëri asaj.

Si Mojsí i tregove popullit rrugën drejt një oazi të bleruar, të lirë, të qytetëruar, demokrat; por ishte shumë heret, tepër heret. Mollës së demokracisë jo vetëm nuk i ishin pjekur frutat, por nuk i kishin çelur as lulet.

Kur u përpoqe të mbillje demokracinë, Atdheu ishte vetëm një shkretëtirë anadollake, shkretëtirë e thatë  varfërie e paditurie, dhe ishe i vetëm, me shumë pak shokë, me një Gurakuq , “shpirt i bardhë si dëborë”; me një Bajram, “trim, tribun i vegjëlisë”, dhe me një Vinjau, “mikun dhe kolegun”. Avniun, udhëheqësin e dashur të rinisë ta vranë, kur Atdheu kishte më shumë nevojë për të; Gurakuqin ta vranë, “me tre plumba na i ranë”; Bajrami u vra, “as je vrarë e as po vritesh”.

U mundove të mbillje demokracinë në shkretëtirën e thatë të varfërisë e të padijes, mes atyre që nuk të kuptonin dhe atyre që nuk donin të të kuptonin, dhe sidomos të atyre që të luftonin.

Doje të krijoje një qeveri të popullit, prej popullit, për popullin, kur ndërgjegjja shqiptare ishte një truall i papunuar, kur asaj i mungonte humusi i atij ideali të lartë, që të digjte në  kraharor.

Si mësues i vyer na lë porosinë: “Shqipërinë, të mirë a të ligë, ne e bëmë, dhe jua lëmë të tjerëve që ta mirësojnë.” Por ja që ne të tjerët dimë vetëm ta keqësojmë, dhe sot Shqipëria është në duar të atyre që janë mjeshtër të  keqësimit.

Njohës i thellë dhe vlerësues i paanshëm i kulturave e qytetërimeve botërore, të lashta e të reja, perëndimore e lindore, ia shtrove mjeshtërisht popullit në sofrën e dijes,të kulturës dhe të artit, i ushqyer nga një dhimbje e thekshme atdhetari idealist. Në verbin e blertë të shqipes çeli lule fjala e sa e sa gjuhëve botërore të gjalla e të vdekura.

Ithtar i flaktë i “mejtimit të lirë”, i pashembullt në energjitë shpirtërore; u bëre një gjenerator i fuqishëm i lëvizjes mendore të kohës, që vazhdon e do të vazhdojë të ndikojë gjithnjë mbi inteligjencien shqiptare, një kultivator i mendimit demokratik, duke e futur popullin tonë në rrugën e gjerë e të vështirë të çlirimit shpirtëror e shoqëror, rrugë në të cilën,Ti qe njëri nga prijësit më të shkëlqyeshëm.

Sot ngrihesh para nesh madhështor, vigan në  bëmat tua,  sot që kemi më shumë nevojë se kurrë për idealin tënd, për mendimin tënd, për fjalën dhe për veprën tënde. Nuk ndoqëm porositë tuaja, prandaj bëmë gabime të pafalshme. Sot jo vetëm nuk i ndjekim, por i mohojmë, bile i luftojmë.

Na flet e na flet, sot e mot, na flet nga Panteoni i atdhetarit idealist, na flet nga Pulpiti i predikatarit të devoçëm, na flet nga kathedrat e shkencës, të kulturës e të arteve; na flet me ndjenjë, na flet me erudicion, na flet me urti. Na të dëgjojmë, përpiqemi të ecim në rrugët që na mësove, po na  merren këmbët dhe ecim kuturu.

Gjithsesi, duke u munduar të ecim në gjurmët Tua, do të na zërë edhe ne shqipja dhe do të ndizet në kraharorët tanë Zjarri i Shenjtë. Është me fat ai që  digjet në këtë Zjarr.

* Ne Foto: Anton Çefa duke mbajtë kumtesë në veprimtarinë e organizuar nga Vatra me rastin e 50 vjetorit të vdekjes së Nolit. 13 Mars 2015