Nga Sadik ELSHANI*/ Filadelfia/

Me pikellim te thelle e mora lajmin e ndarjes nga kjo bote te regjisorit dhe aktorit, shkut tone te shtrenjte, Ismajl Ymeri. Te njejten dhimbje e kam ndier per Ismajlin sikur per dy vellezerit e mi qe nderruan jete ne nje perudhe te shkurter kohore brenda dymbedhjete diteve. Vdekja e parakohshme e Ismajlit eshte nje humbje e madhe per kinematografine, teatrin dhe kulturen e Kosoves dhe ate mbarekombetare. Me sillen neper mend shume kujtime te paharrueshme nga jeta jone studentore. Me Ismajlin kemi studiuar ne te njejten kohe ne Universitetin e Zagrebit, kuptojhet, ne fakultete te ndryshme. Ne vitin 1977 Televizioni i Prishtines me burse kishte derguar disa studente per te studiuar ne Akademine per Teater, Film e Televizion ne Zagreb, sepse Kosoves i mungonin njerez me pergatitje te tilla profesionale. Ne kete grup benin pjese studentet e regjise: Agim Sopi, Ismajl Ymeri, Fahri Hysaj (i ndjere), Milazim Salihu – kamere, Bardhyl Bekteshi – montazh. Te gjithe ishin mjaft entuziaste dhe e donin mjaft profesionin e tyre. Se bashku me disa studente te tjere e kishim formuar nje shoqeri te ngushte. Meqenese e studionte regjine dhe me pare e kishte kryer shkollen e larte per aktor ne Prishtine dhe per shkak se fizikisht i ngjante shume aktorit dhe regjisorit te njohur amerikan, Orson Welles (1915 – 1985), une fillova ta quaja Orson Welles-i shqiptar. Para disa vitesh vellau im, Shaipi, qe punon ne Zvicer, e kishte takuar Ismajlin ne nje lokal dhe ia kishte perkujtuar se si une e quaja Orson Welles, ndersa Ismajli, ne stilin e tij karakteristik,  ia kishte marre nje te qeshure gjer ne kup te qiellit.

Kur kishim kohe te lire, grupi yne takohej dhe bisedonim per ceshtje te ndryshme, studimet tona, ngjarjet e dites. Por, gjithmone kishim ne qender te vemendjes gjendjen e Kosoves, fatet e kombit tone. Kuptohet, me ta bisedonim shume per teatrin, filmin, artin ne pergjithesi, problemet dhe nivelin jo aq te lakmueshem te jetes kulturore ne Kosove. Ishim ai brez, si edhe shume breza perpara nesh, qe koha, rethanat shoqerore – historike na kishin pjekur para kohe. Ismajli ishte shume i shoqerueshem, i afert, i sinqerte, kishte nje personalitet shume te ngrohte dhe ishte mjaft “muhabetxhi”, sic thone ne Kosove. Prandaj edhe ndejat, bisedat tona neper dhomat tona studentore u ngjanin bisedave qe dikur beheshin neper odat shqiptare. Kishte nje te qeshur karakteristike; i qeshte tere fytyra dhe goja i shkonte vesh me vesh e me nje ze kumbues.qe e mbushte tere dhomen. i pelqente biseda dhe shoqeria e mire. Kur kishim ndonje feste, ditelindje, apo diplomim, shpesh edhe kendonim. Nder kenget tjera, i pelqente ta kendonte kengen e rapsodit Dervish Shaqa 91912 – 1985):

Oj Shqipni kala ner kreshta

Veq shqiponja ke rrite ne djepa

Veq shqiponja e gjeraqina

Hiq nuk dine si kthehet shpina.”

Nganjehere me ndodhte qe ta takoja ne Kinoteken e Zagrebit ku shfaqeshin filma me vlera te larta e te pamohueshme artistike, klasiket e kinematografise boteroer. Studentet e Akademise per Teater, Film, e Televizion ishin te detyruar t’i shikonin keta filma. Ismajli ka qene nje njeri me ndjenja te pastra atdhetare, mjaft i guximshem ne jete dhe ne krijimtarine e tij artistike, njeri qe i ka ndare shqetesimet se bashku me shoket dhe popullin e tij. Ngerthente ne vete virtytet me te mira burrerore te krahines se tij, Drenices.

Ne vitin 1978 ne Zagreb i organizuam Takimet e Majit. Ishin keto takime vjetore te studenteve shqiptare qe studionin ne universitetet e Beogradit, Sarajeves, Zagrebit, Lubjanes. U takonim per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin, por edhe benim gara sportive, shfaqnim programe artistike, muzikore, letrare, etj. Nga keto takime me ka mbetur i fresket ne kujtesen time nje veprim i Ismajlit. Per te shfaqur nje program artistik dhe njeheresh per te organizuar darken, autoritetet e Zagrebit na mundesuan qe ta shfrytezonim nje Shtepi te Kultures. Regjisori i njohur gjilanas, Fetah Mehmeti (i ndjere), qe atehere studionte regjine ne Beograd, kishte pergatitur nje shfaqje shume te fuqishme me poezite e Migjenit. Por ja, vetem pak caste para se te fillonte programi, ai nuk pranonte qe te shfaqej recital i tij,  nese fotografia e Titos nuk hiqej nga skena. Arsyetimi i tij ishte se, ne teater nuk ka fotografi te udheheqesve. “Kur recitohen vargjet: “Pak drite, pak drite, o shok, o vella”, atehere po del se ne po i drejtohemi Titos”, ngulte kembe Fetahu. U ndodhem perpara nje gjendje pak si te veshtire e teper te ndjeshme. Kamerat e Televizionit te Zagrebit ishin bere gati per ta filluar xhirimin. E kontaktuam punonjesin e shtepise se kultures dhe ia spjeguam gjendjen, kerkesen e Fetahut dhe i kerkuam qe ta largonte fotografine nga skena e ta vendoste ne ndonje vend tjeter. Por, ai teper i shqetesuar na ktheu se nuk mund ta bente nje gje te tille. Atehere se bashku me Ismajlin e larguam fotografine dhe e vendosem ne nje vend tjeter jashte salles. Ku te dale le te dale, por kurre askush nuk e permendi kete incident. Jo qe ishim aq trima, por ishim te rinj atehere. I tille ishte Ismajli, nuk priste qe dikush ta bente ate qe ai mund ta bente vete, qofshin keto edhe raste teper te ndjeshme qe mund te kishin edhe rrjedhoja te pakendshme.

Duke bere kerkime ne internet hasa ne nje shkrim te Gani Mehmetajt (ish gazetar i “Rilindjes”, tani drejtor i Ksovafilmit), pjese nga libri i tij “Endrra e madhe” qe rrefen per nje incident qe kishin patur me gazetaret serbe ne Festivalin e Filmit ne Beograd. Ky shkrim ben fjale per permbajtjen e filmit te Ismajl Ymerit dhe njeheresh nxjerr ne pah karakterin e forte te Ismajlit: “Ismajl Ymeri shfaqi filmin artistik te metrazhit te mesem, “Duart e pastra”. Me kujtohet me sa egersi e sulmuan Ismajl Ymerin, vetem sa nuk e thirren policine ta arrestonin, sepse ne portretin qe shihej ne film, ata e pane figuren e presidentit te tyre, mareshalin Tito. Filmi rrefente per nje vend diktatorial qe ekzekutonte njerez me togen e pushkatimit. Ishte film i shkelqyeshem qe fliste shume. Koha e hapesira nuk percaktohej. Gazetaret serbe u terbuan kur pane radioaparatin “Kosmaj” ne filmin e Ymerit, qe ishte mburrja e tyre kombetare, kurse me te e percaktuan edhe vendin ku beheshin ekzekutimet. Nisen ta mberthejne regjisorin Ymeri, ndersa i doli ne ndihme Bajram Sefaj (gazetar e shkrimtar) dhe une (Gani Mehmetaj)… ndersa Ismail Ymeri mbrohej me dinjitet”.

Pervec filmit te lartpermendur, “Duar te pastra” (1981), Ismajl Ymeri ka bere regjine edhe te ketyre filmave: “Lepuri me pese kembe” (1982), “Migjeni” (1989), “Kur shpirti nderron jete” (2001), ndersa si aktor ka luajtur ne filmin e regjisorit Isa Qosja, “Rojet e mjegulles” (1988). Ka kryer edhe shume projekte ne Radiotelevizionin e Kosoves dhe neper teatrot e Kosoves. Se bashku me zonjen Rabije Bajrami e ka themeluar Teatrin e te Rinjve dhe Kukullave ne Prishtine, te cilin me vone do ta pagezonte me emrin, “Dodona”.  Pas viteve te 90-ta te shekullit te kaluar, ne pamundesi per ta vazhduar profesionin e tij ne Kosove, ka emigruar ne Suedi, ku ka qene i angazhuar ne disa projekte filmike ne sherbim te ceshtjes se Kosoves. Pas luftes eshte kthyer ne Kosove dhe ne Prizren e ka themeluar Akademine per Teater, Film, Televizion e Radio. Viteve te fundit eshte kthyer perseri ne Suedi ku edhe ka nderruar jete me 13 korrik, 2016.

Se bashku me koleget e tij, Agim Sopi, Fahri Hysaj, Fadil Hysaj etj. kane dhene nje ndihmese te jashtezakonshme ne zhvillimin e kinematografise dhe teatrit kosovar, duke sjellur tematike te re, qasje te reja, moderne, si ne forme, ashtu edhe ne permbajtje,  ne pasqyrimin e fateve te kombit tone. Ka qene artist i angazhuar dhe shqetesimet e tij per gjendjen e Kosoves dhe popullit te saj i ka paraqitur me realizem e mjeshteri artistike ne filmat e tij dokumentare e artistike. Keto dite lexova ne internet per nje ngjarje mjaft prekese qe kishte te bente me fatin e jetes se nje plaku te pastrehe. Ismajlit ishte prekur shume kur prapa Teatrit Kombetar e kishte pare nje plak duke mbledhur mbeturina neper kontajnera (mbajtese), per te mbijetuar. Nga dhimbja dhe respekti,  Ismajli i kishte ofruar ca para, por plaku pasi e kishte shiquar gjate, duke qeshur ia kishte kthyer: “Jo zotni, une nuk marre pare, nuk jam lypes. Jam nevojtar, po nevojat e mia i plotesoj me keto qe po me sheh. Ismajli pastaj e kishte ftuar plakun per te ngrene dreke ne njerin prej lokaleve te aferta, por plaku i ishte pergjigjur: “Zoti te nderofte, paq bereqet gjithmone, po une vi me hanger dreke kur te jem unte e tash nuk jam”. Megjithate, pas ca ditesh Ismajli ishte takuar me plakun per te pire nje kafe se bashku. Plak i varfer e nevojtar, por me qendrim dinjitoz, stoik e krenar. Varferia nuk kishte arritur t’ia varferonte shpirtin, ta zvetenonte kete plak fisnik. Lidhur me kete ngjarje, Ismajli me siguri ka qene duke punuar ne ndonje projeck filmik. I tille ka qene Ismajli, asnjehere indifferent per ngjarjet qe e kane rrethuar, per problemet qe e kane shqetesuar, qofshin ato edhe per njerez fare te panjohur.

Pas mbarimit te studimeve, me Ismajlin dhe shoket tjere takoheshim here pas here ne Prishtine, ose Zagreb ku isha duke i vazhduar studimet posdiplomike. Me 1988 kam ardhur ne Amerike dhe nuk kam patur me mundesi qe ta takoja Ismajlin, por vellezerit e mi e kane takuar ate here pas here. Para dy vitesh isha ne Kosove dhe mendova se mos do ta takoja Ismajlin ne Prizren, por shoket me thane se ai perseri kishte shkuar ne Suedi. Ne qe kemi studiuar ne Universitetin e Zagrebit, jemi munduar t;i mbajme te gjalla lidhjet me njeri – tjetrin. Ismajli se bashku me disa kolege tjere kane organizuar disa takime ne Prizren me ish studentet shqiptare te Universitetit te Zagrebit. Kolegu im tjeter i studimeve, Arsim Cejku, qe tani jeton ne Baltimore, pati miresine qe te me dergonte nje CD ku ishte i filmuar njeri nga keto takime.

Prania fizike ne kete bote eshte e perkohshme, kujtimet, miqesia e dlire, veprat e mira mbesin te perjetshme. Lamtumire Ismajl, miku yne i shtrenjte, lamtumire Orson Wellesi-i shqiptare! Gjithemone qofsh i kujtuar!

 

Philadelphia, 16 korrik, 2016

Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.