Pamflet Nga Rafael Floqi/

Kompania Google procedon trilionë kërkime çdo vit, dhe ne fund të vitit në Mountain View, në Californi  jepet renditja e fjalëve  më të përzgjedhura ne motorët e  kërkimit për vitin 2016. Shumë nga frazat, çuditërisht, pasqyrojnë ngjarje kombëtare, temat e lajmeve dhe fenomenet të cilëve iu  është kushtuar rëndësi gjatë gjithë vitit. Kështu fjala më e klikuar ishte termi “Powerball”, i cili lidhet me çmimin e parë  të lotarisë $ 156 milionëshe në fillim të 2016 që u fituan nga tre mbajtës biletash. Pastaj renditen fjalët  “Prince”, “Hurricane Mateu”, “Pokemon Go” dhe “Slither.io”, që gjenden në pesëshen e parë, ndërkohë që “Trump” dhe “Hillary Clinton” mbyllin listën nga fundi. Lista e plotë ishte 1. Powerball, 2. Prince 3. Hurricane Matthew 4. Pokemon Go 5. Slither.io 6. Olimpiada 7. David Bowie 8. Trump, 9. Zgjedhje dhe 10. Hillary Clinton.

Kjo tregon se për amerikanët dhe për botën anglisht folëse, ikonat e artit Prince e David Bowei. apo lotaria e Powerball e loja “Pokemon Go” janë më të rëndësishëm, sesa zgjedhjet dhe kandidatët presidencialë e fjalët e politikës . Kjo ndodh në SHBA por në Shqipëri nuk ndodh kështu. Politika më e anatemuara mbizotëruan kërkimet për fjalët shqipe. Kështu në mungesë të një sondazhi nga Google nga sitet shqiptare sipas një informacioni kryesojnë, disa  fjalë të huaja që shpesh kanë hyrë me kuptime apo shqiptime të gabuara, që pavarësisht dukjes lidhen ngushtë me  njëra-tjetrën. Le të shohim pesë të parat dhe ndërlikimet e tyre. Përgjithësisht kur ‘Importohet” një fjalë nga një gjuhë e huaj, ajo hyn bashkë me objektin apo  nocionin e ri që sjell, por më vonë i nënshtrohet ligjeve fonetike të shqipes apo të folësve të shqipes që e përtypin, mbllaçitin, shkurtojnë, shartojnë, adaptojnë atë sipas qejfit. Në fillim të shekullit për t’u dukur më modernë dhe për të shmangur fjalët turke u futën në shqip fjalë dhe terma italianë e francezë aq  sa, sot mund të çuditemi pse ne në Shqipëri themi sutjena e reçipeta e në Kosovë i thonë shqip jelek (me zgjerim kuptimi),apo ne themi kanotierë dhe ata majicë.

Por kjo analizë nuk është thjesht gjuhësore, por politiko- socio-linguistike e përtej, si e tillë ka vend për humor.  Të ndalim tek pesë fjalët “e importuara” në shqip nga politika . E para fjalë është “kanabis”, e dyta “vetting”  e treta “hashash”, e katërta “dekriminalizim” dhe e fundit “chek-up”. Ashtu siç kanë hyrë në shqip këto fjalë dhe në përdorimin që kanë marrë, janë transformuar, kopjuar, shabllonizuar, transformuar, madje dhe përdoren me kuptim të zgjeruar e madje deri në kuptim të kundërt nga origjinali. Dëshmi e erudicionit të parisë sonë…

E para fjalë është “kanabis”, e cila ka marrë përdorim të gjerë, madje kësaj qeverisje i takon dhe neologjizmi “kanabizim” ( që ngjan si “kanibalizim” ) që do të thotë ta bësh dhe spinaqin kanabis, të që do të thotë si në atë parullën komuniste, t’u qepemi kodrave e maleve e t’i bëjmë ato më pjellore se edhe fushat  Por boll u morëm me fjalë dhe zhvillimet që ka marrë ajo në kohët e sotme,  por le të shohim bimën fajtore, “Kanabis”, që mbajti me bukë disa mijëra familje ne fshat, që ngjiteshin maleve qysh në orën pesë dhe mbushi xhepat e bosëve te drogës . Po për çudi asnjë bos i kapur vetëm “kultivues të mjerë për 20 mijë lekë dita” të futur në  burg me shumicë sa u detyruan të bëjnë dhe amnisti.  

Në fakt Cannabis sativa është një bimë njëvjeçare barishtore e gjinisë kanabis, një specie e familjes Cannabaceae. Njerëzit e kanë kultivuar kanabis në shekuj. Gjatë gjithë historisë është përdorur si një burim fibrash industriale për thasë, e si vaj farërash, si ushqim, por edhe për qejf, për përdorime fetare dhe shpirtërore, si dhe në mjekësi. Çdo pjesë e bimës korret në mënyra  të ndryshme, në varësi të qëllimit të përdorimit të saj. Si lloj botanik është klasifikuar qysh në fillim nga botanisti Carl Linnaeus në 1753. Po pse “kanabis” kur kemi fjalën e bukur shqipe “ kërp”, që rrjedh nga ( lat. Canabis, it. canapa) me rotacion të ngulitur, që tregon se është fjalë e trungut të vjetër të shqipes. Farat e kësaj bime janë përdorur për të bërë vaj kryesisht, vaj kërpi që mund të përdorej për gatim, për llamba ndriçimi, për llaqe ose për ngjyra druri. Edhe sot kjo ruan emrin e mirë si  kërp industrial,  ai mund të përdoren si ushqim për zogjtë në kafaz,  si një burim të mirë ushqyes për shpendët, si në formë farash kërpi. ( Ju lutem mos u thoni ketë malësorëve të fshatit Dedaj të komunës Shkrel, ku për kërp industrial u prangosën 35 vetë, pasi policia dhe drejtësia nuk e dinte dallimin). Fajin nuk e ka kërpi në vetvete, por vetëm ajo fara e keqe sativa.  Lulja e së cilës (dhe në një masë më të vogël gjethet, rrjedhimisht dhe farat) përmbajnë disa komponime kimike  psikoaktive të njohura, si cannabinoide, që kur konsumohen kanë qëllime rekreative, të dallditjes  të transit shpirtëror. Ka një dallim kur “malli” përgatitet nga lulet quhet (marihuana) kur merret nga gjethet nga nxjerrja e një ekstrakt rrëshinor ( shndërrohet në hashish), që  konsumohen si cigare me të dredhur, me nargjile apo duke e mbllaçitur. Dhe për kuriozitet kjo bimë ka ca si lule mashkullore edhe femërore sa pjellore aq edhe sterile. Shumica e farërave “të femërizuara” janë kthyer artificialisht  në “hermafroditite” femërore pa gjene mashkull, duke e trajtuar bimën me hormone, apo me substancën e thiosulfatit të argjendit. Kështu sugjeroj që kjo bimë të jetë simbol i ylberit LGBT)  Lypset që policia jonë ”e panjollosur “në vend të korrë në male, le të gjejë furnitorët e farërave, madje dhe ata të këtij kimikatit e t’i bëjë të gjitha bimët sterile. Boll i lodhi policët skërkave…

Të shohim fjalën e dytë “Vetting”, siç duket, duhet të ketë ardhur nga anglishtja, kjo folje?

Po të bëjmë në analizë të shkurtër të fjalës, ajo rrjedh nga një shkurtesë “ang. vet” apo si folje (ang. Vetting), që fjalë që kaq shumë u dëgjua në fjalimet e politikanëve. Jo më kot vlerësohet, si fjala e dytë më e përdorur këtë vit, dhe po te kishte një fjalor të plotë të albanglish ( siç ka spanglish)  do të ishte fjala “Vetting”, apo në shqip i përçudnuar “vettingu” me dy “t” dhe me mbaresën “u”, që fjalë për fjalë, do të thotë rishikim, rikontroll, rishoshitje, qëmtim. Kjo fjalë kaq shumë u fol e u shpërfol ne fjalime dhe deklarata politike nga kryeministri e nga politikanët dhe ambasadorët, nga gjyqtarët, ministrat, deputetët sa shqiptarët kuptuan si në kohën e Skënderbeut që duhet pyetur Venecia për ligjin,edhe vendi ynë  e ka kanunin e tij para Magnakartës. Por ajo që populli kuptoi më mirë është se ajo është një fjalë, që të gjithë bëjnë sikur e duan dhe asnjë se do…

Kuptuan se mund të shpallen e shpiken ligje, por kur nuk ka vullnet për t’i zbatuar, nuk kanë për t’u zbatuar kurrë, ose do te kalojnë ne një filtër idiot, si për heqjen e te drejtës për t’u zgjedhur për një mospagimin e një gjobe qarkullimi. Kështu disa njerëz u ndotën nga “vettingu”, të tjerët u anatemuan, por kriminelët ngelën dhe u bënë vetëm subjekte mediatikë. Por ç’ qenka kjo fjalë që gëzuaka e trimëruaka Rilindjen e frikësuaka gjyqtarët e lënka pa frymë opozitën? Por të shohim kuptimin e fjalës- “kuçedër”, sipas fjalorit Merriam-Webster :

Çfarë do të thotë të bësh “ang. vetting” apo “vet” për një kandidat për një pozitë të caktuar? A ka të bëjë kjo folje, diçka me fjalën me veteran “një person me përvojë të gjatë”? Duke pasur parasysh se sa përvojë të gjatë kanë këta gjykatës, kur të ardhurat vetjake i kalojnë me dhjetëra fish të ardhurat nga pagat, ndoshta, por sidoqoftë, sipas fjalorit është tregues se një gjë ose një person është verifikuar, i provuar i pastër, i vërtetë.

Interesante, apo jo, kjo  fjalë nuk është e lidhur fare me kësisoj me veteranët, por me një fjalë tjetër që nuk ka të bëjë aq shumë me njerëzit e njerëzillëkun, por me atë çka janë shndërruar njerëzit sot( në kafshë,) pro me fjalën veteriner, doktor kafshësh, apo siç i quanin me ironi në Kamzë në kohën e universitetit “hajvan doktor”. Amerikanë për gjithësisht janë të drejtë për drejtë kur duan ti bien shkurt. Pra në vend të fjalës “veteriner” shkurt “vet” ”  mjek kafshësh.”  Prej nga ku  folja “vetting”, pra të këqyrësh kafshët, të vizitosh kafshët. U lodh i ziu ambasadori Lu t’ua shpjegonte shqiptarëve këtë fjalë, por më kot.

Kështu “vetting” do të thotë t’i çosh dhe t’i kontrollosh kafshët tek veterineri. Në fakt ky emër u shkurtua në “vet” nga mesi i shekullit të 19-të dhe, brenda disa dekadave, nga emri i shkurtuar ‘vet” për veteriner u kthye në një folje me kuptim “të subjektit (vet i kafshëve) në ekzaminim mjekësor.” Por folja shpejt është aplikuar edhe për qeniet njerëzore, si dhe, me zgjerim kuptimi si një folje a emër foljor që ” tregon një kontroll mjekësor tek veterineri.” Kjo sikur ka lidhje me atë fjalën “ang. chek up”  Deri në fillim të shekullit të 20, kjo fjalë mori në kuptimin figurativ me të cilën njihet sot  “për t’ia  nënshtruar një person një shqyrtim, për t’i zbuluar të metat.” Me pak fjalë për të kontrolluar një soj të ri “kafshësh” të kohëve pas diktatoriale, se për ato para diktatoriale, ka një fjalë tjetër, që këtë vit pak u dëgjua, “lustrim”.

Por të ndalim tek fjala e tretë fituese, po  jo aq e panjohur por këtë vit, edhe në sajë të farave të zgjedhura me cikël të shpejtë vietnamez, në vend të rritej shumë për së larti u rrit për së gjeri. Nuk di pse shqipot i thonë, hashash, ndoshta se bën rimë me kallash, por dhe arabët, nga ku e ka dhe origjinën fjala thuhet “Hashish” që bën rimë me bakshish, apo shish, shtizë si tek fjala shishqebap,  po siç duket kësaj here e kanë gjetur si më kollaj fjalën “hashash”    Fjala arabe ḥashīsh njihet se ka hyrë pak a shumë njëkohësisht me duhanin në Evropë është regjistruar së pari qysh në vitin  1598.

Hashashi është  një substancë pak a shumë e errët që rrjedh nga bima e kanabisit, e përpunuar nga metodat që e nxjerrin rrëshirën me tretës  alkooli dhe me ujë të ngrohje për të krijuar pllaka apo çokollata  ose me edhe me metoda gati për t’u transportuar jashtë shtetit, apo në tregun vendas. Me që hashashi anglez  ishte i zi i pisët (mos marrim në sysh Lazaratin që e ka jeshil të pastër),  si një farë kallëp sapuni. Wikipedia thotë nëse ju doni për të pini hashash të  errët, mund të shkoni në  vende të tilla si  Holanda dhe ta blini atë në një “Koço shop”, më falni një “Coffee shop” një “dyqan kafeje”; dhe pastaj t’ja merrni një këngë të vjetër sarhoshësh-hashashi me titull: “Kuptimi i jetës sipas  “El Saimirit “ apo ”Në gjurmë të Eskobarit, K. Balili”,  thotë :

Tymos hashash, flit hashash

ha hashash, fli hashash

bli hashash, qaj hashash

thaj hashash, shit hashash!

Ju lutem kur ta këndoni këtë këngë, mos ta dëgjojë ministri Tahiri, se do t’u mallkojë që shani policinë, apo zëvendësi i tij sarandjot, Stefan Çipa, që do t’u nxjerrë statistikat që nga koha e komunizmit, kur mbillnin kanabis në Kamëz dhe e shisnin në Itali kontrabandë për të luftuar kapitalizmin e degjeneruar. Dhe mbi të gjitha kujdes se mos prishin namin e mirë që ka kanabisi i Lazaratit.

Por të ndalim tek përcaktimi  fjalës :”Hashish/ hashash  quhet ” Rrëshira e përqendruar e luleve femërore të bimëve si (Cannabis sativa or Cannabis  indica) që tymoset, përtypet ose pihet për shkak të efektit intoksikues të quajtur çaras. Të tjerat i kuptoni vetë. Për më shumë pyesni Ramën në Facebook, pasi edhe ai nuk është pa përvojë tymosje, siç thonë gojët e liga.   Si kjo një anekdote urbane që unë s’e besoj dhe aq.

Kryeministrit tonë ia shkrep ndonjëherë në mes të natës, siç ka thënë vetë, t’ia hipë taksisë dhe të kontrollojë ROGL-të ( më falni ngatërresën në kohë) të vizitojë doganën e Durrësit.  Komandanti i policisë kufitare i kapur në befasi rreshtoi të gjithë policët tok me policin e qenit. Po a mbahej qeni i drogës, me të ndjerë erën tentonte, t’i sulej kujt thoni ju? Gjejeni vetë?

Të nesërmen për sjellje të pa hijshme në publik, qeni u eutanaziua…

Le të ndalim tani tek një fjalë më frikë ndjellëse dhe një çështje më serioze. Një nga çështjet më të mediatizuara për  momentit është ajo “dekriminalizimit” që thuhet se në fund të vitit dha rezultatet e pritura . Nga një kokë për çdo forcë politike, dhe kjo shihet si arritje e PS pasi nga 19 copët e krahut të Ramës, u gjet vetëm një dhe me gjithë dashurinë e kryeministrit për njerëz me shumë emra, ndodhi dhe epilogu i ‘Shkëlqimit të rënies  të z. Roshi”.   Pra, me sa kuptohet, nga ajo që po thonë publikisht ligjvënësit tanë, si i tha dhe z. Rama Lul Bashës, mos më hiqet si i virgjër) se nuk do të ketë më kandidatë për deputetë, kryetarë bashkie madje edhe në poste të larta të administratës publike me precedent apo ndjeke penale. Por mjafton vetëm të analizojmë fjalën “dekriminalizim” për të kuptuar efektin e saj. Në fillim  kemi parashtesën “de-” që ka origjinë latine dhe në shumë gjuhë, përfshirë gjuhën angleze, merr kuptimin e diçkaje që hiqet etj.; edhe fjalën krim, që do të thotë një vepër penale për të cilën ndëshkohesh. Në një hulumtim në internet www.collinsdictionary.com,  kërkova shpjegimin e fjalës “decriminalization”. Më dolën këto shpjegime: decriminalize ose decriminalise (folje) – to remove (an action) from the legal category of criminal offence (ta heqësh apo nxjerrësh (një veprim) jashtë kategorisë së veprave apo kudravajtjeve penale); me shembull: to decriminalize the possession of marijuana (të dekriminalizosh mbajtjen (posedimin) e marijuanës).

Prapë këtu marijuana, si dreqin lidhen këto fjalë kështu?! Siç duket, e ka fajin realiteti sureal shqiptar, ku Ministria e Rendit është shndërruar në Ministri Bujqësie, për shkuljen e bimëve te këqija, ku policia dërgon helikopterë dhe policë me maska me lopata për të kositur kanabis. (Saimir të paktën jepu ndonjë kosore apo kallë siç i thonë në veri) . Sot në Fjalorin e Shqipes, kanabisi duket se është metastazuar. Duket se qeveria Rama që deklaronte se do te luftonte tregun informal, dhe siguronte 300 mijë vende pune e realizoi këtë me kulturën e kërpit sativa dhe me largimin e mbi 200 mije vetëve në azil për shkak te humbjes se shpresës. Kërkesat e opozitës për dekrimininalizimin pollën një mi. Duket se te gjithë Maliqët tërheqin nga vetja…

Po e pesta fjalë që ka marrë të drejtën e qytetarisë, është fjala e panevojshme angleze “ Check –up”, pse duhet një fjalë anglisht, kur kemi fjalën a togfjalëshin e bukur shqip “vizitë mjekësorë” apo kontroll. Siç duket për këtë fjalë duhet të pyesësh ministrin e mjekësisë z. Ilir Beqja  i cili do të përpiqet të shpjegojë se kjo lindi si fjalë me rëndësi, për të mbuluar disa koncesione, dhe se për vizita mjekësore falas, siç e tha dhe kryeministri ynë në “Mea kulpa”-n e fund vitit”,  gjindja do të vazhdojë të pagojë tek doktori, por për “chek up”, falas, jo kurrsesi.

E kështu lum ne që “Fjalori ynë” na u shtua këtë vit me disa fjalë të reja, në thelb, të panevojshme, dhe humbi një fjalë të lashtë me rëndësi  “shpesa”.  Asnjeri se di ku gjendet, disa thonë prapa diellit, por as dielli s’merret vesh ku lind e ku perëndon. Nejse kjo është histori tjetër, sidoqoftë kryeministri ynë, ende nuk ka mësuar atë që thoshte Napoloni se : “Një lideri vërtetë është një shitës i zoti shpresash”.