Pellumb Gorica – Dielli

MAGJIA SI FLOÇKA E UJËRAVE KA ZBRITUR NË VOLOREK (DRILON)

June 25, 2018 by dgreca

1 Lasgushi & Pellumbi.JPG 1 Volorek.jpg 1 Pellumb

NGA PËLLUMB GORICA/*

Unë e di se kush vjen në Pogradec nuk mund të mos largohet edhe pa shijuar vizitën në Volorek (Drilon), se është sikur të mos kesh ardhur fare aty dhe bukuria të është vjedhur prej syve. Kjo sepse është një nga perlat më të bukura turistike të Natyrës shqiptare, që dikur ishte një “mollë e ndaluar” për këdo, veç jo për pushtetarët e sërës së lartë dhe tashmë tërheq çdo ditë me qindra vizitorë, të dashuruar me të.

Panorama tërheqëse dhe piktoreske e Volorekut të krijon një kënaqësi të veçantë. Sigurisht të pushton një ndjenjë ndryshe, me kërshëri tundimi, kur kthehesh këtu pas shumë vitesh. Kemi pasur rast të vizitojmë shumë herë në fillim të Viteve ’90, ndaj edhe shumëllojshmëria e kujtimeve dhe të asaj kohe, kaq natyrshëm, të rrjedh si ujëvarë, por mjediset kanë ndryshuar në përshtatje me ndërtime të reja. Ato, edhe pse me nota optimiste për një turizëm elitar, po shpërfytyrojnë jo bindshëm panoramat e bukura, të cilat humbasin vlerat dhe mund të kthehen në antivlera duke i shkatërruar. Aty vështron një përzierje e vorbullës, të asaj që ne i themi zhvillim në emër të progresit me betonizimin pa kriter të ndërtesave e cila nuk duhet të ketë vend në asnjë mendim tolërant.

Voloreku shtrihet pranë liqenit, me valët i numëron pa u lodhur në breg, si një shushurimë e lehtë dhe ndodhet pak kilometra nga qyteti i Pogradecit, aty ku simbolet e reja të zhvillimit modern; pallate shumëkatshe me konstruksione të ndryshme arkitekturore, skulptura, parqet, shatërvanë, rrugë të shtruara me standarte, të rrethuara nga të dy anët me blirë e drurë decorative që ndërthuren me ndërtime të vjetra. Pogradeci njihet për shpirtin e veçantë poetik dhe liqenin, i cili jo vetëm për forcë të zakonit, që nuk shprehet me fjalë, është një lloj pasqyre për bukurinë e tij. Duke shkuar përtej pikëpamjeve gjuhësore, banorëve u pëlqen ta emërtojnë “gjoli“, duke ruajtur autoktoninë e vjetër shqipe të kësaj fjale. Por, më shumë njerëzit e këtij qyteti gjuhën e kanë të ëmbël dhe mburren me këtë pasuri shpirtërore e poetin Lasgush Poradeci, që derdhte në vargje emrin “liqeri”, të cilët identifikojnë njëri-tjetrin, si një binom i trupëzuar. Duke kundruar liqenin që llokoçit lehtë në breg valët, që aq bukur i këndoi Lasgushi dhe të përkëdhelur nga flladi i Malit të Thatë fytyrat emocionohen e të kumbojnë vargjet e tij, ku ai ka derdhur dhimbjen për plagët e nositit:

“Un’ ik liqerit zemërak
Fatlum dh’ i pastër si zëmbak,
Po zemra ime kullon gjak:

Se vijnë-urtuar zogjtë-e mi,
Dh’ u jap ushqim me dashuri-
Një dashuri për llaftari.

Liqeri i shkretë e rrit tallazin porsi det
E shpirtin duke më përcjellë më thotë se:
Ah! Shih sa është i thellë
Ky gjiri em që të patë pjellë”
Voloreku, që ekspozon një panoramë magjepse, si një poezi a telajo e pikturuar me ngjyra drite, si një kartolinë shumëngjyrëshe, të jep një ndjesi mjaft pozitive, me privilegje të së bukurës. Të shprehesh me shumë fjalë e gjithë ndjenja, gati i dalldisur, të rrëmbejnë fluturimthi e befasishëm dhe të pushtojnë aq shumë panoramat qetësuese, të parkut të vogël, i mbushur me drurë të lartë dekorative dhe me shtrirje përgjatë ujërave të qeta e të kristalta, si loti i syrit zbritur nga burimet e malit të Thatë. Kundërmimi erëmirë i luleve, romantika mahnitëse, sa reale, aq edhe e ëndërrt, mërmërima e lehtë e flladit dhe varkat e vogla, si mbi një shilarë natyror, në sipërfaqen e kthjellët, (shto këtu spektaklin e pllaquritjes së mjellmave me përplasjen e krahëve të gjatë mbi ujë, ku valët e lehta që linin pas, përplaseshin në brigjet, por edhe të peshqve, aq sa marrin shikimin e vizitorëve të shumtë) me simfoninë e cicërimave të zogjve nëpër pentagramet e pemëve, të bëjnë të ndjehesh i dehur nga kënaqësia.
E shijon më bukur prarimin e magjishëm të kësaj Natyre, kur edhe
Dielli i Verës, me ndriçimin vezullues, derdh rreze, të cilat, teksa përthyhen në ujrat e reflektojnë mahnitjen e dashuruar të kësaj bukurie të papërshkruar. Ndaj, me syrin e memories së aparatit fotografik, e përjeton këtë Natyrë dhe shushurimën e patrajtshme të gjallesave natyrore, së bashku me freskipuhizën që rrudhos ujërat.

Si një perlë, Voloreku në çdo stinë pret e përcjell pushues të shumtë, të cilëve u pëlqen të kalojnë çaste në qetësinë e tij, jo vetëm në pranverë, ku trëndafilat e parfumosin, apo në Verën e praruar nga rrezet e diellit; Vjeshtën me larminë e ngjyrave dhe freskinë, që të ledhaton butësisht; por edhe në Dimrin me bukurinë e veçantë të bardhësisë verbuese të borës, si një këmishë dhëndri e vello nuse. E zbukurojnë këndshëm edhe bar- kafetë, restorantet e hotelet, që i japin atij një pamje të gjallë e gazmore dhe të afrojnë meny tradicionale (dhe atë që është me rëndësi), përkujdesjen e veçantë. Dhe gumëzhin nga lëvizjet e vizitorëve, të apasionuarve të përhershëm të tij, që i bëjnë miqësi, të shijojmë me ecjaket pastërtinë, ngjyrat, qetësinë, flladin e përkëdheljen e pllaquritjen e e ujërat të kristalta. Qëndrojmë ca çaste aty e nuk ja shkulim sytë pamjes së tij tërheqës e mbi të gjitha ulur diku në bar- kafetë duke ‘’kuvenduar” me gota vere për të shijuar peshkun e famshëm Koran.
Voloreku është pra, një poezi që meriton të interpretohet. Dhe s’ka si të ndodh ndryshe në këtë perlë magjepse të natyrës shqiptare që gjithkush e viziton, gjen dhe Parajsën e shpirtit të munguar!…

*Per me shume foto shih ne fb(dielli vatra)

HAXHI SALI BEJ PËRRENJASI – NDËRTUESI I VEPRAVE PUBLIKE DHE KULTIT NË SULOVË

November 3, 2017 by dgreca

PËLLUMB GORICA/Sa më shumë kalojnë shekujt, aq më e trashë bëhet perdja e errësirës për të ndriçuar figura historike dhe kontribute humane. Kujtdo që nis të shkruaj, me siguri do t’i duhet të shfletojë dokumenta të ndryshme arkivore, botime e shënime udhëtarësh të huaj, pa harruar historitë gojore, morinë e veprave publike apo të kultit, këngët e visaret e tjera të popullit. E sërish, nuk mund të shkruhet gjithçka.

Sulova shtrihet në jug të Shqipërisë së Mesme, në të manjtë të rrjedhës së poshtme të lumit Devoll, rrëzë malit Tomorr. Haxhi Sali Bej Përrenjasi, si askush përmendet edhe sot në bisedat e banorëve të krahinës së Sulovës. Ai ishte pari i krahinës së Sulovës dhe gjatë qeverisjes së tij, aty nga gjysma e shekullit XVIII, ajo ka përjetuar një lulëzim urbanistik. Në atë kohë janë ngritur rrugë, ura dhe objekte të tjera fetare apo publike.

Koha, në të cilën ushtroi sundimin e vet dhe prania reale e ndërtimeve të mira e të forta, që ai kreu në krahinën e Sulovës e përreth, e bëjnë figurën e tij më të prekshme. Natyrisht, çka ka mbërritur deri në ditët tona nga jeta dhe kontributi i tij, është e mbështjellë me shumë rrëfime interesante dhe fakte të hulumtuara në dokumentet e kohës, e që hedhin dritë. Haxhi Sali Bej Përrenjasi rridhte nga një familje e madhe dhe e njohur në ato kohëra në Labëri, pjesëmarrëse në luftëra e kuvende. Haxhi Sali Bej Përrenjasi erdhi në krahinën e Sulovës në moshë fare të vogël, pasi aty kishte të martuar hallën e tij, në derën e bejlerëve të Përrenjasit të Sulovës, dikur derë e parë e qendër kazaje e Sulovës. Halla e tij nuk kishte fëmijë dhe e mori si djalë. Dhe, kështu ai u bë dhe trashëgimtar i një pasurie të madhe që ajo zotëronte dhe më vonë u bë pari i krahinës së Sulovës i një dere me emër e ndikim jo vetëm në Sulovë, por edhe në gjithë trevat e Jugut. Haxhi Sali Bej Përrenjasi jetoi e veproi në periudhën e pashallëqeve të Shqipërisë. Në rini shkoi në Mekë për haxhillëk dhe kur u kthye, mori emrin Haxhi, me të cilin u thirr e u njoh. Duke iu përmbajtur zakonit të bukur të kohëve të hershme, të muhamedanizmit, një pjesë të pasurisë e përdori për vepra bamirësie. Në Sulovë, një sërë toponimesh njihen me emrin Haxhi Sali Bej Prrenjasi, si çezma, ujësjellësa, ura, rrugë, xhami, ndërtime si shenja të zhvillimit ekonomik të krahinës së Sulovës në periudhën e qeverisjes së tij. Më shumë këto i ndërtoi në Përrenjas të Sulovës, e cila në këtë kohë ishte qendër administrative, kaza, duke u kthyer në qytezë mesjetare. Në Përrenjas rindërtoi fortifikimin mesjetar, ndërtoi saraje, xhami, ujësjellës, furrë buke madje edhe burg. Edhe sot në Përrenjas të Sulovës ekziston fortifikimi. Brenda mureve të saj jetojnë brezat pasardhës. Këta dallohen nga pjesa tjetër e banorëve të krahinës për mënyrën e sjelljes dhe të jetuarit. Ndaj atyre edhe sot u thërrasin bejlerë. Një pjesë e tyre në rrjedhat e viteve janë larguar në krahina të tjera. Deri vonë “familja e madhe e bejlerëve” është shikuar me një sy tjetër nga politikat shtetërore, ndërsa nga banorët e krahinës gëzonin admirim për traditat e respektit dhe vlerave humane.

Si vepra më e madhe ishte ura mbi lumin Devoll në Kadipashaj (Sot vendbanimi Lumas i rrethit të Elbasanit), e përjetësuar me emrin e tij. Kjo urë në fakt ishte i vetmi mjet komunikimi gjatë rrjedhës së poshtme të lumit Devoll, që përbënte një lidhje të domosdoshme me krahina të tjera e qytetet treg, si Elbasani e Berati, ku kryehej më shumë tregtia në këtë periudhë. Lumi Devoll gjatë gjithë historisë së tij, në periudhën e dimrit e sidomos të shirave, ishte i pakalueshëm dhe kërkonte patjetër një lidhje. Urë për të cilën tregohen shumë histori gojore. Më e njohur është kjo: “Thonë se beu shkoi tek një hoxhë i mirë. Hoxha i thotë se duhej që ai të fillonte të ndërtonte vepra bamirësie për njerëzit dhe nuk duhet që të merrte asnjë përfitim nga ndërtimi i tyre. Ndaj ai vendosi të ndërtonte edhe këtë urë, që mbeti ndër breza si punë e mirë e tij”. Me tej gojëdhëna vazhdon:“ Do ta ndërtojmë urën, që të mos e shkulin më valët e lumit Devoll, -u tha banorëve. Në fillim dogji 5 furra me gëlqere dhe i la shumë vite në gropë. Me vonë grumbulloi qindra metra kub gur të bardhë e të fortë nga mali i Goricës. Kur u bë gati t’i hynte punës, dërgoi njerëz në Opar ,që ti sillnin ustallarë të zgjedhur, më të mirët e asaj kohe në punimin e tyre. Beu i çoi ustallarët në brrylin e lumit dhe ju tha se aty ai kërkonte që ata të ndërtonin një urë me gurë. “Filloni nga të doni, vetëm urën e dua ta ndërtoni sa më shpejt dhe të fortë”, – u tha beu ustallarëve. Ustallarët iu përgjigjën beut se ishte e pamundur ndërtimi i urës atje. Beu e kuptoi se pa gjë nuk bëhej dhe mori një pale hejbe me monedha floriri dhe i hodhi në ujë. Ustallarët kur panë monedhat që hidheshin në lumë i thanë: “Kështu mund të ndërtohet ura”. Ata filluan menjëherë nga puna. Me muaj të tërë vijoi ajo. Beu urdhëroi që kafshët e punës e meshkujt në moshën e punës, të punonin për urën. Të mbanin materialet: gurët e gëlqeren nga mali i Goricës, drurët nga pylli i Radshit. Ndërtimi qe një punë e vështirë e u shoqërua edhe me kohë të keqe, me shira e shtrëngata, por në fund ura u ngrit e bukur dhe me tre harqe. Mjeshtërit e njohur oparakë i gdhendën gurët mirë e bukur, ngritën këmbë të forta të urës dhe mbi to shtruan trasenë me gurë pllakë të gdhendur si pasqyrë. Dhe, një ditë pasi kishte mbaruar së ndërtuari, beu bëri një festë të madhe dhe theri qindra kokë bagëti. Dhjetra kokët e bagëtive i futi në themelet e urës për kurban. Lëkurët e bagëtive i shiti në pazar të Beratit”.

Për urën e Kadipashajt ka dokumenta arkivore. Studiues e udhëtarë të huaj, që kanë kaluar në krahinën e Sulovës kanë shkruar. Ami Bue në “Rezueil d’itinerarires doms la turquic”, 1854, faqe 319 ka shkruar: “Në mesin e shekullit të XVIII sundimtari Haxhi Sali Bej Përrenjasi ndërtoi urën e Mollasit (Kadipashajt) mbi Devoll në Gostimë me 3 qemerë. “ Kjo urë është projektuar e ndërtuar nga kryearkitekti i perandorisë osmane, Mimar Kasemi nga Tomorrica”,- shkruan studiusi Valter Shtylla në botimin e tij “Rrugët dhe urat më të vjetra në Shqipëri’’, faqe 205.

Në mënyrë të veçantë, Haxhi Bej Përrenjasi do të linte gjurmë në ndërtimin e degëzimeve të rrugës së karvaneve Elbasan- Berat, që kalonte në Sulovë. E rëndë ishte gjendja e rrugëve, sa vendbanimet e Sulovës ishin të veçuara nga njëra – tjetra dhe krahina e pashkelur. Deri në fillim të shekullit XX ishin rrugë të rregullta. Nga qendra e zotërimeve të tij, në Përrenjas, ai i ndërtoi në disa drejtime: Mollas – Qafë e Grekanit – Përrenjas, Ura e Kadipashajt – Dragot – Qafë e Grekanit – Përrenjas. Darzezë – Kuturqarë – Kukucovë – Përrenjas, për të lidhur fshatrat e zotërimeve të tij e të zonave përreth. (shiko në librin “Legjenda nga rrethi i Gramshit” fq. 160) Këto degëzime i lidhi me rrugën e karvaneve Elbasan- Berat, që kalonte luginës së Devollit.

Tjetër arritje e tij ishin ujësjellsat që ndërtoi në disa fshatra, Përrenjas, Tunjë, Dufshan etj. Ka qënë i njohur ujësjellësi i Përrenjasit, që vinte nga thellësitë shkëmbore të malit të Goricës së Çobanit, në toponimin Grekan, ndërmjet një kanali me tuba qeramike e mur guri.

Elementët e trillimit popullor të aty-këtushëm, Haxhi Sali Bej Përrenjasin, e përmendin edhe si keqbërës apo mizor. Gjithsesi, këto nuk e zbehin figurën e tij. Përveç pasurisë që trashëgoi, Haxhi Sali Bej Përrenjasi, siç ishte koha atëherë, siguroi përfitime dhe mbështetje nga administrata turke me taksa, duke e zgjeruar territorin e pasurinë e tij, akoma më shumë me ara, pyje, bagëti. Megjithë mugëtirën që ka lënë koha, rrëfimi i disa historive vjen i shkruar nga studiuesi i trevës së Sulovës, Petrit Basha, në librin “Legjenda nga rrethi i Gramshit”, faqe 159. “Edhe një në Mollas të Elbasanit, Rrapush Venari, nuk ia dorzoi tokën beut dhe ndenji firar arratisur në pyll fshehur, kaçak. Po ta kapte Axhiu e ziente në valë’’. Një tjetër histori e treguar: “Kush i kundërshtonte e të mos i bindej e egzekutonte, duke paguar njerëz dhe duke i varur në vidhin shekullor pranë fortifikimit”.

Në fund të viteve 1700, Pashallëku i Beratit, ku bënte pjesë krahina e Sulovës në kohën e sundimit të Haxhi Sali bej Përrenjasit, hyri në luftë me Pashallëkun e Shkodrës, të cilët donin të shtrinin zotërimet e tyre për t’u zgjeruar. Bushatllinjtë e Shkodrës, me oreksin e madh që kishin, u përpoqën të zgjeronin zotërimet e tyre, duke u shtrirë jo vetëm në Shqipërinë e Mesme, por edhe në Jug. Pengesë u bënë pashallëqet e Elbasanit, Beratit, Peqinit. Pashai i Shkodrës kërkonte t’i shtrinte zotërimet më tej, deri tek ato të Kurt Pashës së Beratit. Prandaj në vitin 1785 Mustafa pasha i Pashallëkut të Shkodrës me forca të shumta në Gostimë, buzë lumit Devoll, zhvilloi luftime të ashpra me forcat e Pashait të Beratit. Për mbështetjen që i dha Sulova Ahmet Kurt Pashës së Beratit, me anën e sundimtarit të Sulovës Haxhi Sali Bej Përrenjasit, Pashai i Bushatllinjëve të Shkodrës me artilieri i shkatërroi kullat e fortifikuara në Sulovë dhe garnizonet e Ahmet Kurt Pashës së Beratit.

Historiani Stavri Naçi në studimin e tij “Pashallëku i Shkodrës nën sundimin Bushatllinjëve”, botim i vitit 1964, faqe 165, është përpjekur të shkruaj për një rrjedhë ngjarjesh në lidhje me figurën e Haxhi Sali Bej Përrenjasit. “Krahina e Sulovës me Haxhi Sali Beun e Përrenjasit mbante anën e Ahmet Kurt Pashës. Kara Mahmudi i Bushatllinjëve,me qëllim që të mund të nënshtronte më mirë gjithë sanxhakun dhe për të lehtësuar fitoren kundër Pashës së Beratit, dukej se kishte shpallur faljen e gjithë kundërshtarëve që nuk do t’i kundërshtonin me armë dhe do të kontribuonin në mbajtjen e ushtrisë së tij me ushqime. Haxhi Sali Beu për të fituar kohë, gjersa nga Berati t’i vinin përforcime ushtarësh, njoftoi Bushatlliun me letër, se do të mbante anën e tij dhe do ta ndihmonte me ushqime. Sipas kësaj letre, Kara Mahmudi u nis nga Elbasani ditën e dielë, më 21 Gusht 1785 dhe mbërriti në Gostimë pas katër ditësh, pasi krahinën e Sulovës dhe veçanërisht Haxhi Sali Beun e fali. Ndërkohë, Haxhi Sali Beut i erdhën nga Berati dhjetë bajraqe ushtarësh. Atëherë ai shpalli se mohonte gjithçka kishte premtuar. Kështu lufta me të u bë e pashmangëshme”.

Në Arkivin Shtetëror Shqiptar, fondi i përzierë, në dosjen 22, një dokument pasqyron qartë këto luftime: “Kara Mahmudi i Bushatllinjëve dërgoi kundër beut të Përrenjasit një pjesë të ushtrisë së vet. Sulmit të shkodranëve, Beu i Përrenjasit nuk iu mbajt dot, u thye dhe ia mbathi këmbëve, i ndjekur gjer në afërsi të malit të Tomorrit. Mbi njëqind të vrarë dhe po aq robër mbetën nga forcat e Haxhi Sali Beut dhe njëmbëdhjet të vrarë e gjashtë të plagosur nga ushtarët e Bushatlliut. Për ndëshkim të krahinës së pabindur dhe prijësit të saj, Kara Mahmudi urdhëroi të digjeshin nga gjashtë kulla për çdo fshat, si dhe sarajet e Haxhi Sali Bej Përrenjasit”. Pas kësaj përplasje, pasuria e pozita e Haxhi Sali Bej Përrenjasit në krye të kazasë së Sulovës pësoi rënie. Pasurinë e tij pas vdekjes e trashëgoi i nipi, Dule Beu, por jo me grykësinë e bëmat e gjyshit. E megjithatë, ndikimi i Haxhi Sali Bej Përrenjasit do të vazhdonte për shumë kohë edhe pas vdekjes së nipit.

Shekujt që kanë kaluar me sundimet e ndryshme, dora shkatrrimtare por edhe agjentët atmosferikë kanë zhdukur mjaft gjurmë të ndërtimeve të bamirësit nga Sulova, Haxhi Sali Bej Përrenjasi. Si dëshmi kanë mbetur pak fragmente dhe kujtimi se dikur këtu ka qenë një ndërtesë, ujësjellës, rrugë, ura.

Haxhi Sali Bej Përrenjasi me bamirësitë e tij në ndërtimin e veprave të domosdoshme, është thesar i historisë, krenari e një fisi, një krahine si Sulova. Nga autorët e ndryshëm më shumë është marrë studiuesi dhe folkloristi nga Gramshi, Petrit Basha. Veçse një monografi për figurën e Haxhi Bej Përenjasit do ta plotësonte me tej atë. Mbetet dëshirë e madhe, që të paktën një ditë do të kujtohen studiuesit e kësaj treve të hedhin më shumë dritë për figurën e tij me fakte e të vërteta historike.

UDHËTIM I PAMBARUAR NË VENDLINDJEN E FIGURAVE HISTORIKE

October 24, 2017 by dgreca

REPORTAZH NGA PËLLUMB GORICA/*

Ura e Vashës në Klos, si një shtojcë e magjisë së natyrës/

Një udhëtim me sfond eksplorues, që nuk ngjan me frymën bajroniane të shtegtimit, por që riaktivizon energji të pashtershme ndaj natyrës dhe historisë, për të depërtuar nëpër labirintet, ku dora e njeriut ka ruajtur dritë-hijet e kohërave, kurioziteti e bën “ritualin” tepër pasionant e vizionin shpirtëror të prekshëm.

Ne Foto:Pamje nga Guri i Bardhe/

Relievi i Luginës së Matit me ngjyrën e kaltër të ujërave dhe faqet e thyera të brigjeve shkëmbore, si një tablo mbresëlënëse që ravijëzohet të shpërfaq malet, përjetimet s’i ka njësoj dhe as të pakrahasueshme me të mëparshmet. Ka veçanti në atë mozaik ngjyrash të natyrës, që bëhet frymëzim për piktorin, poetin, skulptorin, arkitektin, studiuesin, (për të gjithë ata, të cilët fshehin pak talent brenda vetes) dhe mund t’i nxjerrin në pah ato. Lumi i Matit me digat e dy hidrocentraleve të para shqiptare, të Shkopetit dhe Ulzës, me liqenet e krijuara prej tyre, të shndërruara në dritë, na rizgjon kujtesën e një kohe aksionesh të mëdha për ndërtimin dhe zhvillimin e Shqipërisë, ku historia flet për muskuj e për burra, të cilët lanë pas këto vepra të mëdha, por edhe këtë peizazh pyjesh si tunel me klorofil. Janë pjesë të peizazhit që ndryshon kilometër pas kilometri, duke të krijuar ndjesi të mrekullueshme. Të shtojnë emocionet edhe vendbanimet me ndërtime të shpërndara, si dëshmi të origjinës shqiptare gjatë shekujve. Përmes tyre hyn thellësive historike të Matit, në rrënojat që fshehin gjurmët e Së Shkuarës, me këmbët e udhëtarëve të huaj, kronikanëve e studiuesve dhe dëshmitë e tyre.

OLYMPUS DIGITAL CAMERA — Ne Foto:Liqeni i Shkopetit/

Mati është një tokë e banuar në të gjitha periudhat historike, me zanafillë nga qytetërimi prehistorik i Pellazgëve dhe i Kulturës Iliro-Piruste e më gjerë. Ato sot shpërfaqen, me shtrirje në tuma dhe varre ilire, vendbanime shpellash, objekte të epokës së Gurit, Bakrit, me mure fortifikimesh e qyteza antike, me ura e fragmente kalldrëmesh, etj, të cilat përbëjnë krenari edhe në legjenda, këngë, besime, veshje tradicionale të mrekullueshme dhe plot fantazi që, duke u thurur gjatë shekujve, kanë rrjedhur deri në ditët e sotme si pasuri e pashtershme kulturore apo edhe në epikën krijuese të poetëve të kësaj treve.

Miq që afrojnë kohëra dhe figura historike

Pas kthesave të shumta gjarpëruese, mbërrijmë në qytetin e Burrelit, ku po më priste me buzëqeshje miku im, Hamdi Hysuka, kryetar i Klubit të Shkrimtarëve dhe Artistëve “Pjetër Budi” Mat. Pa u shtruar mirë në bisedë me njëri-tjetrin dhe duke këmbyer përshëndetjet e mirseardhjes të kapërcyeshme lehtë, vjen radha e kafesë në këtë pragmëngjesi tetori, si shenjë mirësie që ka rëndësi për pritjen e mikut, në sofrën matjane. Me Hamdiun, ndjehesh këndshëm edhe kur bisedon për historinë.

-Çdo vend ka historinë dhe mençurinë e tij, -thotë Hamdiu. – Ka pasur e ka burra të mençur e fisnikë. Kohërat me trajektore lëvizjesh që lindën me luftra, përplasje, kurthe, kërkuan edhe trimërinë e burrërinë e tyre, që as shekujt nuk i kanë tretur. Mati, si krahinë, i ka dhënë Kombit shumë figura historike: Gjergj Kastriotin, që bën krenar çdo shqiptar; të pakrahasueshmin Pjetër Budin, Rexhep Pashë Matin, Ahmet Zogun, Shahin Toçin e shumë të tjerë, që shkruan dhe ndritën historinë e ndritur arbërore.

Është pohuar se Kastriotët ishin matjanë dhe se në Mat kishin bazat e tyre më të fuqishme, si: kalatë e Stellushit, Petralbës, Xibrit, të cilat ishin fortesa, të të mposhtnin sulmet osmane, por që u shkatërruan pas vdekjes së Kryetrimit nga osmanët e tërbuar. Të tjerë pushtues do të nxitonin të nënshtronin shpirtin matjan, por gjaku i arbërit i thërriste ata, ndaj dhe bashkonin herë-herë armët në kryengritje e kuvende të ndryshme që të mbronin trojet e veta. Dhe si mund të ndodhte ndryshe në këtë vend të përcëlluar në histori, por edhe me patriotizëm për tokën, vendin dhe shtëpinë e tyre; me vuajtje, luftëra për mbijetesë, fitore, humbje, por dhe me fatalitete, shpresa, besim, etj. E kësisoj në atë ecje të Matit, hapi i tyre, herë kthehej në triumf, herë në ndëshkime kolektive.

Kafja, biseda, na prinë të kundrojmë mjediset e gjelbëruara e çlodhësë të Burrelit, që marrin të tjera vlera me statuja dhe buste. Në sheshin kryesor të qytetit përballesh me shtatoren e mbretit të shqiptarëve, Zogu I, birit të Matit, të kthyer këtu tashmë, në monument, në truallin e vet, ku i ra për hise epoka mbretërore shqiptare në fillimshekullin e kaluar. Dhe, pa e ndalur ecjen tonë vështrojmë bustin modest të Gjergj Kastriotit, disi në kontrast me madhështinë e tij e më tej te ambientet e gjimnazit të qytetit, atë të Pjetër Budit. Këta, kanë , aty historinë, që rrezaton për Matin dhe gjithë kombin tonë. Është paradoks që këto buste, të fshihen thuajse larg syrit të matjanëve (vizitorëve patjetër) e të duket sikur nuk u kanë dhënë vendin e duhur nëpër cepa lulishteje, apo oborre shkollash.

Cilido prej shqiptarëve tashmë po përjeton goditjen e dashurisë (madhështisë) për bëmat e figurave historike. Mos vallë jemi në krizë shpirtërore si pasojë e ca shqiptarëve antishqiptarë me qëllime antikombëtare, që po vrasin historinë e lashtë e vazhdojnë të tregojnë instiktet e tyre prej tradhëtari, duke mos lënë figurë historike (dhe jo) pa njollosur e përbaltosur, që të çojnë të ardhmen tonë pa krenari?!

Eh, Shqipërisë s’i ndahet mjegullnaja mbi kokë, edhe pse demokracia që erdhi premtoi se do të ndërtonte një shoqëri vlerash dhe jo “antivlerash” si ajo e Diktaturës. Por fizikisht kjo murtajë e ka lënë litarin jashtë, ku pengohemi, të ngatërruar sa nga një anë, në tjetrën, me ndasi partiake, duke humbur elemente të karakterit tonë tradicional, si: mençurinë, dinjitetin dhe hierarkinë e vlerave. Sepse shoqëria shqiptare dhe insitucionet nuk po gjejnë mënyrën për të pasur një relatë të përgjegjësisë mbi historinë tonë në këto zhvillime të reja, por jemi aty ku kemi qënë, duke ricikluar të njëjtat probleme me të njejtët protagonistë e ide. Por mbase erërat që po fryjnë do ta pastrojnë qiellin e bukur shqiptar nga retë që të shohin horizonte me dritë dhe të japin shpresë.

Ftesë në vënde historike

U bë shkak një ftesë e Hamdiut që të vizitoja Klosin, i cili ndërshtrihet luginës së Matit, të cilin nuk mund ta kalosh pa përshtypjen e Së Bukurës mes malesh miqësore me pamje zanash e djepesh të lashtë, ku po na priste studiuesi i kësaj treve Aqif Ymeri. Është një njeri që meriton t’ja dëgjosh fjalët. Mjafton të dëgjosh emrin Klos dhe përfytyrimet të marrin udhën e historisë Së Largët, edhe këtu e pranishme dhe mbizotëruese së bashku, me këngën e zogjve, apo tringëllimat e zileve të bagëtive, (tek-tuk) me zërat e banorëve, ndërsa dielli lind e perëndon mbi këtë natyrë magjepëse, ku jetohet raliteti i sotëm, duke shpresuar për të nesërmen.

Ecim të nanurisur nga shushurima e lehtë e lumit të Matit, që gjarpëron në shtratin e tij të stërlashtë e sikur të përpin e të gllabëron së bashku me hijeshinë e tij, gjelbërimin e ngjyrosur, për të ngjallur në shpirt një ndjenjë kënaqësie. Nëpër horizontin e mjegullt vjeshtak, në ujin e kristaltë të lumit, me gjethet e verdha e në copëzimet e tokës, në faqet e rrëpirta, në hijet dhe dritën, të shfaqet dora e palodhur, kujdesi i pamunguar i mendjes së hollë të banorëve. Janë karakteristike vendbanimet këtu në ndërtime; secila me pamje të pangjashme, diku- diku të braktisura për shumë arsye, si ajo e infrastrukturë dhe kërkesës për më shumë dije e qytetërim. Kur njerëzit e larguar të jenë lodhur nga zhurma qytetare, ne do ta kërkojnë më shumë qetësinë e saj.

-Është bukur këtu, -thotë Hamdiu, -por pa investuar dhe krijuar ato që mungojnë, gjithëçka mbetet për t’u dëshiruar. Ne duhet t’i thërrasim ndërgjegjes shoqërore dhe politike që diçka të ndryshojë edhe për këto vende me bukuri natyrore.

Pasi përshkon rrugën mes një hapësire me gjelbërim të shoqëruar, me aromën e frutave të Vjeshtës, drejtimin e marrim për në Fshat (Fushat), Klos. S’di ç’të shohësh më parë në mirëqënien arkitekturore mes pemëve, kopshteve, avllive, oborreve të tij, shtrirë rrëzë një shpati shkëmbor. Në këto ndjesi të këndshme ardhjen tonë e përshëndet një tufë zogjsh dhe të lehura qensh. Është një idil i bukur fshati. Banorët, në një bashkëjetesë natyrale, japin e marrin me njëri-tjetrin reciprokisht me dashamirësi, respekt dhe atmosferë miqësore. Një model për gjithë shoqërinë njerëzore, që nga qeliza e saj (familja) e deri në organizma të tjera shoqërore, ekonomike e politike që të shton krenarinë. Ndaj edhe mikpritja për ne, (patjetër si e gjithë të tjerëve) në këtë trevë, ishte një privilegj.

Gjurmë Lashtësie, në themelet e pazarit të Klosit

Të parin aty takuam Aqifin, një burrë i thjeshtë e i ndershëm, njohësi i mirë me frymë drite i zbulimit të kumteve shpirtërore e historike dhe vëzhgues i mprehtë i realitetit e problemeve shoqërore të trevës së tij. Përshëndetjet dhe pyetjet e pasuruan qëndrimin në shtëpinë e tij të fshehur mes gjelbërimit.

Rritet kurba emocionale e rrëfimit të tij kur filloi të bëjë gjeografinë e trevës dhe më tej historinë, duke ngritur lart vlerat, jo vetëm me nerv të hollë lirik, por dhe me argumente që i ka pikasur ato në kujtesën e të moshuarëve të zonës. Natyrisht biseda përzihet me shkëmbime mendimesh dhe (pse jo) me debat të kulturuar gjatë hulumtimit të vlerave historike. Ndaj ajo, e mbështetur në dashuri s’mund ta lejë Aqifin të rrijë duarkryq e me një zë mikpritës, të shëtit me sy e këmbë në pamjet e natyrës dhe aspektin arkeologjik me toponiminë (pëllëmb e vend histori), por edhe me zanafillë të shumë thesareve kulturore, të lëna në harresë si vend e kohë, por që vlerën e kanë të madhe.

Njerëz hulumtues me thellime të tilla vlerash ja shtojnë dinjitetin bisedës. Prandaj jemi me fat që i mësojmë dëshmitë të cilat ngrenë historinë tonë kombëtare në kohëra dhe përcjellin shumë opinione për të ardhmen. Jetojmë në një kohë kur një pjesë e konsiderueshme e njerëzve janë të pushtuar nga problematika të ditës dhe, kësisoj enigmat e misteret e depërtimit në histori e për të përceptuar ngjyrën, formën e natyrës, me përqasje në botën shpirtërore, i shohin si absurditet. Duke ngjitur shpatin të mbuluar aty-këtu me drurë, ku asfalti humbet për t’i lënë vendin rrugës me çakull, makina ecën lehtë duke u lëkundur nga gropat e shumta, që duket se nuk mungojnë në infrastrukturë, e cila bën apel për më shumë fonde nga shteti.

Vështrimin e kalon në tablotë e maleve, që ngrihen triumfatorë në formën e një verande gjatësore mbi luginën e Matit. Hedh shikimin mbi këto pamje madhështore dhe provon një ndjenjë krenarie prej bukurive natyrore. Hije resh rrinë pezull në një lartësi marramendëse dhe heshtja rreth e rrotull është sunduese. Dhe, si për të zgjuar heshtjen e Natyrës u hap biseda për këto gjurmë lashtësie, që i ndesh gjatë rrugës, të cilat sipas Aqifit, janë themelet e pazarit të Klosit, që dikur shpaloste profilin e një qyteti mesjetar autokton. Na bëjnë përshtypje fragmente muresh të kalasë së Petralbës, që ngrihen mbi një majë shkëmbore.

Historia e veçantë e saj (jo vetëm) në të gjithë trevën e Matit e bën një monument historiko-kulturor tërheqës dhe të madh për nga historia. Ajo, pat qënë jo vetëm fortesë ushtarake, por edhe vendverimi i Gjergj Kastriotit me Donikën, gruan e tij. Më tej, nën këmbët e Petralbës, në një grykë përroi (Lesendra), ku shtrihet lagjia e Llaveshëve, ujërat zbresin nga maja e malit dhe derdhen në lumin e Matit. Dëshmitë tregojnë se baroti i zi shqiptar është prodhuar për herë të parë këtu. Aqifi tregon diçka nga trashëgimia në breza e familjes së Llaveshëve, këtyre prodhuesëve të njohur prej pesë shekujsh të barotit, për të cilat ka shumë dokumente e fakte me vlerë, por edhe histori të dhimbshme të qëndresës së tyre e të masakrave që u janë bërë nga pushtuesit turq.

Historia e këtyre dingave (punishte baruti) duhej të vazhdonte ende, por Aqifi të thotë se ato u shkatërruan nga pushtuesi italian në vitin 1939. Nga përtej shpatit të kalasë së Petralbës, Guri i Bardhë, si një copëz Parajse bukurie të fton të ngresh kokën dhe, të shohësh malet. Sa shumë qetësi përcjell natyra e papërsëritshme e kodrave, brigjeve të gjelbëruara, përrenjve, pyjeve e shkurreve, por edhe e ngastrave të vogla, diku zallishte e diku kullota, me prodhime të pakta!

Ndaj, këtu Së Bukurës s’i thua dot E Shëmtuar, megjithëse peizazhi është i ashpër në shkëmbinj, ku, si krifë kali shkunden retë duke t’u shfaqur në ag të kaltër, si krijim i porsadalë nga energjia e Universit. E kush s’do t’i ketë zili këto peizazhe të qëndisura në ashpërsinë e Natyrës, të cilat u ngjajnë kaq shumë atyre të Zvicrës, por që, ashtu si shumë të tjera në Shqipëri, janë lënë në harresë dhe besoj se një ditë do të mbushen nga turistë kuriozë.

Por bukurinë e një vendi e bën dora dhe mendja e banorëve të mirë dhe punëtorë në kohëra; kështu edhe të këtij vendbanimi me tradita. Eh, Guri i Bardhë ka pasur kulturë dhe, kjo është trashëguar edhe ndër breza! Eh, këtu u lind poeti ynë i madh, Pjetër Budi!

Ura e Vashës në Klos, si një shtojcë e magjisë së natyrës

Ura e gurtë shekullore e Vashës, një bukuri arkitekturore nën shenjtërinë e Natyrës si shumë të tjera, mban mbi vete ende gjurmët e brezave. Tatëpjetë rrugës, na duhet të zbresim në një shteg gjithë gjapërime dhe aty ku ajo ka ngulur këmbët e saj, të shfaqen madhështore e të thikëzuara shkëmbinj e kanione të njëanshme në gjatësi dhe lartësi qindra metra, me rrjedhje ujërash nazike në zbritjen e tyre të beftë. Ecja krijon lodhje, por në të njënjtën kohë edhe të gëzon kur prek këtë mrekulli, që i ka mbijetuar shekujve, si dëshmi e rrallë gjithandej te ne pothuaj identike.

Ja dhe Ura e Vashës. Ajo është ndërtuar në fundshekullin XVIII në një grykë të ngushtë duke ndërlidhur dy brigjet e lumit Mat, ku ai gurgullon i rrëmbyer nëpër gurët e bardhë me një virtyozitet mahnitës. Kjo urë harkore, me gjatësi 11 m, 2.8 m e gjerë, e gjatë, 7 m e lartë, e gdhendur me gurë të bardhë, është e ndërtuar me themele mbi shkëmb dhe reflekton më së miri mjeshtërinë e e duarve dhe mendjve të ndërtuesëve gollobordas.

Tek ura duket sikur kalon fryma e lumit me vibrime ndijesore në shpirt e tinguj të Natyrës dhe mërmërimës së saj. Emocionet që vijnë nga errësira e shekujve ta sundojnë vetëdijen, veçanërisht kur njohësi i mirë, jo vetëm i historive të trevës, studiusi Aqif Ymeri, me ligjërimin dhe ngjyrimin lakonik të mendimit, të çon natyrshëm në botën e rrëfimit të tij interesant.

-Këtu bashkë kanë udhëtuar, -thotë Aqifi, -luftëtari dhe tregtari, halli dhe malli për ‘‘të mirë” a për ‘‘të keq”, nuse mbi kalë, krushq e gëzime, sihariqe për djalë e hidhërime, për punë; sigurisht edhe për t’u çmallur me të afërmit, a për të takuar miqtë; por janë shpërfaqur edhe xhinde, dreqër, djaj, maluketër, ëngjëj dhe meleqe.

Dhe, pasi ka mbaruar tregimet e tij, të dhjetra detajeve, fakteve, ngjarjeve nga kujtesa e të moshuarëve, Aqifi të fut në një botë të panjohur, që, nga rrethanat, koha dhe vendet ku kanë ndodhur, nuk e lenë të qetë kështjellën e shpirtit me imagjinatën e pakufijshme. Histori të tilla të marrin përdore dhe ka pasur gjithkund, në çdo krahinë, ku kalonin rrugë e ngriheshin ura, të cilat mbartin moralin, idenë dhe shijet e gjuhës së popullit tonë; veçanërisht duke nxjerrë në pah antitezat edhe kontrastet e Së Shkuarës. Por, përderisa koha evolon dhe shoqëria zhvillohet, ato të mbushin shpirtërisht me mesazhe të gjalla, të cilat përcillen aq qartë e që përfaqësojnë një epokë të artë e të prezantojnë breza e histori.

Kjo urë ishte dikur pjesë e një rrugë të rëndësishme, e cila emërtohej si “Rruga e Arbërit”, ose “Rruga e Karvaneve”, por dhe “Rruga e Detit për Dibër” e kaluar, me kuaj e mushka të ngarkuar me mall e kripë në kriporet e Durrësit, por edhe e mbushur me kalorës e këmbësorë nga fushat e Tiranës vijonte në Shkallën e Tujanit, drejt Qafë-Murrizës, Gurit të Bardhë e zbriste tek Ura e Vashës në lumin Mat për në Dibër e më tej drejt Shkupit e anasjelltas. Ajo kalonte mes pyjeve dhe shkëmbinjëve, me gurra e burime, me prita dhe rreziqe të shumta. Është e vërtetë që jetesa ishte e vështirë dhe rronin edhe me mercenarizëm, vasalitet, apo grabitje me armë, aty ku gjenin terren. Ndaj kjo rrugë dhe Ura e Vashës me vlera e interesa mbrohej me karakolle, por kishte edhe hane për strehim.

-E kthyer në një simbol, -thotë Aqifi, -Ura e Vashës në vetvete ka vlera të patjetërsueshme historike dhe tani mundohet të mbrohet nga vërshimi i lumit e myshqet. Ndaj u jemi mirënjohës të parëve për ato vlera që na lanë trashëgim, por që ato të mos zhduken, duhet ta mirëmbajmë me kujdes. Ndërtimi i Rrugës së Arbërit do ta kthejë në një vend të vizitueshëm. Klosi s’ka parë kurrë një investim kaq me prespektivë për Të Ardhmen, që të përmirësojë jetën e banorëve dhe njohjen e pasurive natyrore e historike të tij. Ndoshta një ditë do të bëhet më mirë, por duket disi e vështirë sa kohë që ata të cilët kanë mundësi të sjellin zhvillim, nuk po mendojnë të bëjnë më shumë.

Kemi nevojë për këto vlerësime të njerëzve të mirë; të shkundin shoqërinë që të mbrojë Natyrën dhe pasuritë historike.

Një udhëtim mes bukurisë natyrore dhe monumenteve arkitekturore të mbetet gjatë në kujtesë, sidomos kur je me miq, mes maja malesh, të përqafuara nga re e të copëtuara nga ujërat, me rrëfenja që kanë mbetur në origjinë, si simbol krenarie, të cilat i flasin bindshëm Të Sotmes për Të Shkuarën e Largët.

Gërshetimi i bukurisë natyrore, i miqësisë, harmonisë dhe artistikes në shoqërinë e njerëzve të fjalës së shkruar, me natyrën shpërthyese të Klosit, të fton të kthehesh përsëri këtu dhe, nëse nuk kthehesh, ajo është e gatshme të zeri një vend të veçantë në kujtimet e tua, prej eksploratori.

Ne foton ne krye te faqes: Autori i reportazhit Pellumb Guri(majtas) me studiuesin Aqif Ymeri duke ecur pergjate fragmented te Rruges se Arberit/

KARABURUN, UDHËTIM NË MAGJINË E KALTËR TË JONIT

August 14, 2017 by dgreca

Ishulli i Sazanit N__ udh__timin drejt Karaburunit Parku komb__tar Karaburun -Sazan OLYMPUS DIGITAL CAMERA

NGA PËLLUMB GORICA/ DIELLI/

Të udhëtosh në vendet turistike përjeton një emocion më vete. Sidomos në këtë vapë përvëluese të Verës, kur rend drejt detit që i tërheq të gjithë të pushojnë brigjeve të tij. Ashtu si Natyra, që ka krijuar kufinj të pakapërcyeshëm, deti është kurorë dhe vlera e veçantë e Vlorës, ndaj bëhet më e padurueshme dëshira të jesh pranë tij, sepse Gjiri i Vlorës, me natyrën përreth në çdo stinë, por sidomos në Verë: ujërat e kristalta dhe plazhet e shumta pa dyshim vizitorët kalojnë pushime të këndshme. Midis gjërave që ofrohen këtu, vizitorët kanë mundësi zgjidhje,jo vetëm duke u rrezitur në plazh, por edhe të eksplorojnë panoramat e shumta të gadishullit të Karaburunit, i cili nuk është larg, por shumë i dëshiruar besoj nga të gjithë.

Udhëtim drejt Vlorës

Mëngjesi tepër premtues për një udhëtim drejt Natyrës dhe detit. Një nga ato mëngjese kur e ndjen të nxehtësinë që ka gjithmonë Vera. Pikërisht ky mot ledhatar është prova e pakundërshtueshme e një dite të re.

Tirana zgjohet nga lëvizjet njerëzore dhe nga automjetet.Tabelat e shkruara buzë rrugës, me dritën e mrekullueshme të kësaj dite, të urojnë një udhëtim të mbarë.Katrorët e fushave, përmasat e kodrave dhe lumenjve, fshatrat e shumtë dhe qytetet me radhë trazohen e formojnë një qilim shumëngjyrësh, por të përvëluar nga dielli i Verës. Shpesh na parakalojnë makina të shumta me shpejtësi. Në horizont spikasin kodra të veshura me ullinj dhe male hijerënda, të radhitur përbri njëri- tjetrit e të mbështjellë nga një hartë resh të bardha. Panoramat ndryshojnë nga ndërtimet në të dy anët e rrugës drejt Vlorës, të cilat janë tregues i shpërthimit të vrullshëm të veprimtarisë ekonomike.

Vlora, si çdo qytet, që ka të veçantën e tij, ka një histori madhështore, që kurrë nuk ka munguar me kontributet në dobi të kombit.

Ecim nëpër Rrugën Transballkanike që të nxjerr andej nga preferia e qytetit, ku me rikualifikimin urban të qytetit, Lungomare i ka dhënë një tjetër bukuri Vlorës dhe pamje të mrekullueshme e të mbushur me ndërtime që i ngjiten faqes së kodrës. Ato kanë mbirë gjithandej buzë detit, kryesisht pallate shumëkatshe dhe vezulluese, afër njëri-tjetrit, aq sa të zihet fryma kur kalon përbri tyre. Por ende pa kaluar tunelin e Ujit të Ftohtë, ndesh një trafik pak a shumë se normalja dhe zhurma të makinave që kalojnë bri nesh, zërat e kalimtarëve dhe mërmërima e valëve të detit që e bëjnë më kumbuese ardhjen tonë, si parathënie e një çlodhjeje të udhëtimit prej disa orësh. Para syve deti shtrihet i kaltër si një pasqyrë gjigante.

Ndërsa dalim nga tuneli, të rëndojnë shikimin deri tej Orikumit ndërtime pa kriter, tokate kafshuara egërsisht për themele të reja, ndotje dhe plehra që hidhen vend e pa vend si diçka e zakontë. Natyrisht në buzë të rri pyetja:

Kur do të mbarojnë një herë e mirë këto ndërtime të nëmura ?!…
Duhet ta ruajmë natyrën nga dëmtimet e të papërgjegjshmëve dhe përfituesve abuzivë, të cilët, me egon e tyre, po e shkatërrojnë atë duke mos menduar për pasojat që vijnë sojesh. Të respektojmë natyrën, sepse, duke e shkatërruar atë, nuk kemi të drejtë më pas të ankohemi. Jemi në dijeni të prishjes së këtyre ndërtimeve në emër të zhvillimit të Turizmit dhe Progresit. Por, sikurse ekzistojnë qënie njerzore që prodhojnë energji, drejtësi për të tjerët dhe lenë gjurmë në emër të Së Mirës, në të njënjtin kohë ekzistojnë dhe qënie njerzore të tilla,në emër çnderues të vlerave; të veshur e ngjeshur me pushtet, por që vjedhin e shkatërrojnë Natyrën, Të Mirën, Të Bukurën e pasurive tona kombëtare.

Karaburuni, toka e ndaluar e diktaturës

Po shkojmë drejt tij në një shëtitje në det si një vend ideal për pushime ditore, edhe pse në Shqipëri vende të tjera të bukura ka plot. Po pak dihet për vlerat e mëdha të tyre…
Vitet e fundit udhëtimi me anije e mjete të tjera lundruese këtu është kthyer në një destinacion të dëshirueshëm për pushuesit e shumtë që kanë preferuar brigjet e Vlorës, por sidomos për të gjithë ata që dëshirojnë t’i ikin rutinës dhe ritmit ditor të qyteteve të mëdha.Me shëtitjen romantike nëpër panoramat e Karaburunit udhëtarët ndjehen të gëzuar dhe të mrekulluar.Natyrish ardhja jonë këtu është një kënaqësi me të vërtetë e paharrueshme, (edhe në një qëndrim që zgjat disa orë) me risinë joshëse e të pashtershme në shpirt.
Karaburuni ka formën e gadishullit, ndaj emërtohet si i tillë dhe është një prej atyre vendeve të lakmueshme. Një mal shkëmbor i rrethuar nga deti, me pak gjelbërim dhe panoramën e tij gri. Kjo është përshtypja e parë e kujdo që e shkel dhe vështron natyrën e tij, blunë e detit me afshin e diellit nën pasqyrën e kaltër të qiellit. Tharmi i kësaj natyre duhet shfrytëzuar edhe më shumë për të mirë, në zhvillim të Turizmit. Dikur, para Viteve ’90, por edhe vite më pas, Karaburuni dhe Sazani ishin një ëndërr për shumicën e shqiptarëve, për të shkelur dhe pushuar pranë brigjeve të tyre. Por sa prej tyre nuk u realizuan dot atëherë?! Sepse këtë privilegj e kishte vetëm një pakicë. Të shkelje aty, përbënte sekret ushtarak. Duhej lejë e posaçme nga Dega … Ndal, Zonë Kufitare !…

Kur erdhi Demokracia, (një kapërcyell që do të ishte i dhimbshëm), rrodhën në të ngjarje të rënda. Për të mbushur xhepat e skllevërve të parasë lulëzoi edhe këtu në mënyrë të paligjshme e të rrezikshme biznesi i trafikut të qënieve njerëzore drejt brigjeve italiane. Ishte koha kur shqiptarët (dhe jo vetëm ata) u dyndën për të gjetur rrugë të papërshtatshme të kalonin detin, të cilat shpesh ishin me humbje jetësh njerëzore. Kjo gjendje vazhdoi vite me radhë dhe ne të gjithë i kujtojmë më shpesh tragjeditë e rënda që ndodhën e u përjetuan aty. Deti është dëshmitar i humbjeve, të cilat jetojnë në dhimbjen e nënave, baballarëve, motrave e vëllezërve të viktimave. Askush nuk mund të thotë se kjo ishte normale, ashtu sikundër mund të pranohej lejimi i këtij fenomeni nga pushteti i kohës. Shoqërisë njerëzore i duhen kujtuar këto ngjarje. Harresa e tyre është gabim i madh. Asgjë nuk duhet harruar, sepse u bë e mundur të frenohej disi fenomeni. Erdhi një kohë që Turizmi ( i cili duhet të lulëzojë më shumë nga nismat private) edhe pse do të përballej me probleme dhe pengesa absurde, siç ishte moratoriumi për ndalimin e mjeteve të vogla lundruese, ishte një dëm për zhvillimin e tij, duke ngritur përsëri mure të mbyllur për këto panorama të bukura.

Përmes kaltërsive të Karaburunit

U ndalëm në Radhimë. Ishim pak metra larg detit që llokoçitej lehtë bregut. Një nga një zbritëm nga autobuzi për t’u gjendur pranë tij. Një fllad i këndshëm e gjallërues endej bregut që e dallgëzonte lehtë detin. Dielli, i ngrohtë, por jo shumë i nxehtë. U akomoduam në anijen “Rexhina” për të pritur çastin e nisjes. Ajo është një anije e vogël udhëtarësh. Padurimi për t’u nisurte çdokush kërkon shpjegime, por janë të detyrueshme proçedurat e udhëtimit eksplorues në Karaburun.

Sidoqoftë të gjendesh në det të hapur nën zhurmën ritmike të motorit dhe dallgëve të vogla që përplaseshin, duke lënë pas gjurmë të shkumbëzuara, është bukur, duke na dhënë mundësinë të shijonim udhëtimin. Herë- herë kreshtat e dallgëve përplaseshin beftas në trupine anijes. Deti reflekton kaltërsinë me fuqinë e magjishme të madhështisë së tij. E kaltra e tij dhe e qiellit shkëlqente nga drita e diellit. Është dhe kjo pastërti e qiellit që kthjellon gjithçka; na bënte të shikonim me hollësi çdo gjë në breg, që edhe të nxisin dëshirën për t’i fotografuar.

Natyra ka krijuar shkëmbinj që në kohëra i ka gërryer pa mëshirë deti me dallgë. Asnjë arkitekt, apo piktor, sado i guximshëm qoftë, s’do ia dilte dot mbanë të thurë mrekulli të tilla për syrin tonë. Thuajse asnjë nga ne nuk kishte udhëtuar këtu dhe ndjesia e kuriozitetit që të shkakton e panjohura e kësaj natyre të grish t’i vështrosh me shumë kënaqësi. Pamjet janë interesante me forma të shtresës shkëmbore shkallë – shkallë, ku gjire të fshehura të ftonin të pushoje. Pak përtej bregut, në lartësitë e gdishullit vraga rrugësh e përshkojnë atë, por ndesh edhe dëshmitë e ndërtimeve ushtarake, në ca godina të shkatërruara, bunkerë, tunele dhe qëndra zjarri, që Socializmi i ndërtoi edhe këtu me shumicë, si në çdo pëllëmbë të Shqipërisë, të cilat të sjellin në kujtesë periudhën kur gadishulli popullohej vetëm nga ushtarët. Natyrisht është e kuptueshme se sot ato ndërtime fortifikuese nuk mund të jenë gjë tjetër përveçse gërmadha.

Në shpellën e Haxhi Aliut

Po shkojmë drejt shpellës së Haxhi Alisë. Kush ishte ky Haxhi Alija ?! Mbase ndonjë pirat deti i zoti, mbase ndonjë shenjt i krijuar nga njerëzit … Ajo do ta pasuronte me tej udhëtimin tonë. Fundja ky ishte qëllimi i udhëtimit, zbulimi i vendeve interesante me përbërësit e kurtheve të natyrës. Atmosfera bëhet më gazmore kur të rinjtë, nën tingujt e këngëve ritmike, vallëzojnë. Ata, të shpenguar, duan të marrin sa më shumë kënaqësi nga ky udhëtim. Stafi i anijes, i miqësuar me ne, sikurse ne me ata, të përkushtuar krejtësisht që udhëtimi në det të jetë i këndshëm, e shoqërojnë atë me tregime për detin, malin e Karaburunit, dhitë e egra dhe gjarpërinjtë helmues, për shpellat, koralet, Majën e e Frëngut, etj. Kalojnë minutat mes këtyre bisedave të këndshme dhe ja ku iu afruam shpellës së famshme, që nuk është larg, përballë ishullit të Sazanit. Masivi i tij në mes të detit, shfaq konturet aq qartë në një ashpërsi diku të veshur me drurë e diku me fortifikime ushtarake.

-Pas pak do t’i afrohemi shpellës së njohur të Haxhi Alisë,- flet nga kabina e anijes Arbeni, kapiteni i saj. Patjetër bëhesh tepër kureshtar të mësosh nga ai për misteret e kësaj shpelle, që në Lashtësi ka qënë një vendstrehim për piratët e detit. Por, kur çdokush është përballë saj, befasohet nga përmasat gjeometrike, e futur thellë barkut masiv të malit. Aty, ku bregu shkëmbor shtrihet pingul mbi det, të shfaqet zgavra e saj me mbi 30 metrash gjatësi. Hyrja e saj ka një lartësi mbi 10 metra dhe është kësisoj shpella më e madhe detare në Shqipëri. I mrekulluar nga emocionet që ndodhesh këtu, duke bërë ëndërrën realitet dhe jo vetëm kaq, nuk i shmangesh ngasjes të eksplorosh labirinthet e saj.

Historia e kësaj shpelle është përmbledhur në një legjendë, që në thelbin e vet tregon për piratin Haxhi Aliu, mjaft i njohur i shekullit XVII.Në këtë shpellë ai strehohej së bashku me anijet dhe njerëzit e tij.Ajo i ofronte atij vendin më të përshtatshëm për të sulmuar anijet turke, veneciane, dalmate, napolitane, etj dhe për të ruajtur mallrat e plaçkitura.Edhe pse legjenda i ka zmadhuar trimëritë e tij ajo ka ardhur deri në ditët tona nëpërmjet rrëfimeve që tregojnë se Haxhi Aliu ishte një hero dhe tmerr i anijeve të Venedikut, të Anglisë e Napolit dhe nuk i trembej askujt në përleshjet me ushtri e piratët nëpër Mesdhe.Ai ishte nga Ulqini dhe kishte mbaruar shkollë detarie në Stamboll.

– Deti është shtëpia ime,- thoshte Haxhi Aliu,- por pragu i kësaj shtëpie është toka. Dallgët e detit i kam jastëk për kokë; ato do të jenë dhe guri i varrit tim. Interesante kjo histori që natyrisht tregon guximin e Haxhi Aliut.

Një pirat turk me origjinë algjeriane, nga Afrika, i dërgon një letër Haxhi Aliut:

-Arnaut, hiqmu nga sytë, hiqmu nga udhët e detit! Unë jam më i fortë se ti. Përndryshe, do t’a rrjep lëkurën tënde dhe do ta bëj pergamen për të shkruar në të suret e Kuranit. Me të marrë letrën Haxhiu iu përgjigj kështu:

-Kafkën tënde unë do ta bëj kokë për çibukun tim.

Dhe u nis Haxhi Aliu, ngriti velat për t’u ndeshur me piratin osman. U hodh në anijen e tij dhe vrau çdokënd që i doli përpara. Piratin, që ia kërkonte lëkurën, e zuri të gjallë, ia preu veshin me gjithë vath; pastaj atë vath ia nguli në hundë dhe ashtu e tërhiqte zvarrë nëpër kuvertë të anijes”. Thonë se Haxhi Aliu, ky pirat i detit, u vra me të birin nga Venecianët dhe e varrosën në Sazan.

Mik me detin

Të ngarkuar me impresionet e Karaburunit, të shpellës së Haxhi Aliut dhe me këtë hapsirë me thyrje të bregut shkëmbor e me gjire të vegjël si të vizatuar me dorë, ne vazhdojmë drejt Shën Vasilit.Ky gji i vogël prej vitesh është kthyer në një kënd të qetë. Aty ndodhet një kalatë për t’u ankoruar anije të vogla, motobarka e skafe, duke u kthyer në një vend pushimi ditor me kushte të përshtatshme e që të bëjnë të ndjehesh i kënaqur. Dhe, duke e shijuar këtë pushim, nën ngopjen e nxehtësisë përvëluese të rrezeve të diellit, ne iu gëzuam fatit se po pushonim në një gji të qetë, ku magjike është deti dhe kthjelltësia e tij.Jo më kot atje nuk kishte shumë pushues.Personalisht i adhuroj këto vende të bukura për pushime, me qetësinë mbretëruese përmbi çdo gjë tjetër. Natyrisht të kaplon një ndenjë kënaqësie e thellë me ajrin e freskët, i cili i farfuronte dallgët, duke e thithur me tërë mushkritë aromën e detit, që të futet thellë në shpirt, shoqëruar me rrezatimin e diellit, i cili shpërndante reflekse të shëndritshme. Është një gjë që edhe ata që s’janë poetë i bën të fantazojëpanoramae gëdhendur dhe e qendisur si me dorë nga nëna Natyrë, me ngjyrën e diellit dhe detit…
Ja, përmes këtyre përjetimeve të bukura me miq, ngrohtësi, dritë, diell, natyrisht njeriu nuk ka se si të mos ndjehet i lumtur, edhe psenë fytyrat e të gjithëve endej një lodhje e lehtë e një dite të kaluar këndshëm, mes erës, dhe magjisë së kaltër të detit Jon.

Ne ishim në Karaburun dhe shpirti ynë kishte nisur që të rrihte nën ritmin e valëve.

‘‘ LIQERI ’’ I LASGUSHIT, PARAJSA E SHPIRTIT …

June 19, 2017 by dgreca

Natyra këtu ka magji. Lasgushi këtë magji e kishte kthyer në poezi. Tani “dremit liqeri” me kujtimet për të…/

NGA PËLLUMB GORICA/Një ndenjë e bukur dhe e këndshme kënaqësie shoqëroi udhëtimin tonë drejt juglindjes, mes një grupi miqsh të penës. Mëngjesi gëzimdhënës, plot dritë, por edhe me aromë kundërmuese lulesh gjithfarësoj.

Udhëtojmë luginës piktoreske të Shkumbinit plak. Malet, me madhështinë e tyre, e rrethojnë luginën e thellë. Thyrjet e relievit, diku me një ashpërsi tërheqëse, e diku të mbytur nga deti i gjelbërimit të drurëve të lartë e të shumëllojshëm me blerimin e harlisur, i japin një bukuri të veçantë. Pa fjalë një natyrë e magjishme shqiptare!

Kalojmë Elbasanin, Librazhdin dhe Përrenjasin. Makina duket sikur fluturon në panoramat interesante, që të emocionojnë për çdo metër udhëtim. Herë pas here shfaqen e zhduken vendbanime të vogla, të shtrira në shpate kodrash. Po gjithsesi, me gjarpërimet e saj është një rrugë që ecet shpejt dhe këndshëm. Ajo kalon ngjitur rrjedhës së stërlashtë të lumit Shkumbin, gurgullues e i kaltër si një shirit argjendi, me vërshimin e ujrave drejt detit Adriatik.

Në liqen mahnitja dashuruar

Por kur kalon Qafën e Thanës, një ndjesi e këndshme të kaplon si asosacion me malet e hirta në horizont, të mbuluara me qeleshen e bardhë dhe liqenin e Ohrit. Një panorama magjepse si një poezi a telajo e pikturuar me ngjyra drite. Mes qiellit e tokës, ky liqen, një bukuri që natyra e krijoi në zemrën e bukurive të Ballkanit.

Re puplore era i lodron në hapësirën qiellore. Dielli, duke i sfiduar ato me ndriçimin vezullues, derdh rreze, të cilat, teksa përthyehen në liqen e reflekton mahnitjen e dashuruar të kësaj bukurie të papërshkruar. Kur vjen këtu në një ditë të tillë, e shijon më bukur prarimin magjik të liqenit dhe natyrën rrethqark tij. Ndaj me syrin e aparatit fotografik e përjeton këtë panoramë të shushurimës së patrajtshëm të gjallesave natyrore, së bashku me freskipuhizën që rrudhos pasqyrën liqenore. Kodrat, malet, vendbanimet, si roje, i shtrohen në gjunjë. Qytetet e Ohrit, Strugës, Pogradecit me panoramat piktoreske, por edhe perlat turistikë: Shën Nauni, Lini, Voloreku etj, me pamjet e tyre të mrekullueshme, të mahnitin veçanërisht në ditë të kthejllta qiellore. Natën, dritat e tyre vezullojnë si yje uji në liqen. Lini, me shtëpi të ngjeshura rreth kodrës, të rrethuara me pemë të llojeve të ndryshme, të magjeps me pozicionin e tij tërheqës e të ngjason si një vapor i ankoruar prej kohësh.

Ecim drejt Pogradecit, qytet i vendosur në skajin jugor të liqenit. Tablotë e natyrës kalojnë me radhë. I soditim këndshëm, duke thithur ajrin e freskët të stinës. Aty këtu shfaqen shtëpi dhe lokale midis mozaikut të kulturave bujqësore, dhe pemëve frutore të gjelbëruara. Nëpër kodra bari mbulon tokën si qylym i blertë e që ndrit nga vesa. Bregut në ca kallamishte nositët cicërijnë. Valët numërojnë njëra-tjetrën në breg me një shushurimë të lehtë. Tutje ca varka lëkunden në sipërfaqen e pastër të ujit. Panorama tërheqëse e piktoreske e Pogradecit, të krijon një kënaqësi të veçantë. Sigurisht të pushton një ndjenjë ndryshe, kur kthehesh këtu pas shumë vitesh. Kemi pasur rast të vizitojmë qytetin e Pogradecit shumë herë në fillim të viteve ’90, ndaj dhe shumëllojshmëria e objekteve me kujtimet e asaj kohe, kaq natyrshëm na rrjedhin si ujëvarë. Godina të pakta disa katëshe, rrugë të shkatërruara, parqe të rrënuara, dritat e venitura…

Qyteti sot shfaqet më i mrekullueshëm e impresionues si një kartolinë shumëngjyrëshe. Ndërtimet e vjetra ndërthuren me simbolet e reja të zhvillimit modern të këtij qyteti. Pallate shumëkatëshe me modele të ndryshme arkitekturore, lokale, skulptura, parqe, shatërvanë, rrugë të shtruara me standarte, të rrethuara nga të dy anët me blirë e drurë të tjerë dekorativë.

Shijojmë me ecjaket tona pastërtinë, ngjyrat e qytetit, flladin e liqenit… Koloriti i stinës i jep një tjetër hijeshi qytetit. Rugët e tij gumëzhijnë nga lëvizjet e vizitorëve. Pogradecarët, banorë të dashur e mikpritës ndjehen të lumtur që janë nga ky vend kaq i bukur, e me trashëgimi të pashtershme kulturore, historike dhe fisnikëri vlerash, që meritojnë pa dyshim respekt. Ata krenohen me qytetin e tyre, figurat e njohura të tij dhe liqenin. Liqeni, jo vetëm për forcë të zakonit, që nuk shprehet me fjalë, por, është një lloj pasqyre për Pogradecin dhe bukurinë e tij. Duke shkuar përtej pikëpamjeve gjuhësore, banorët u pëlqen ta emërtojnë gjoli. Ndërsa Lasgushi derdhte në vargje emrin liqeri. Por liqeni dhe Lasgush Poradeci identifikojnë njëri-tjetrin. I ngritur fare pranë liqenit me vështrimin nga ai, monumenti i Lasgushit plot hir me qenin Cuci para këmbëve dhe pak metra më tutje i Mitrush Kutelit, dy korifejve të penës, bij të këtij qyteti, përbëjnë simbolet e Pogradecit. Ndalemi pak çaste, ku valët e liqenit llokoçiten lehtë në breg dhe i flladit fytyrat tona të emocionuara. Por, duke kundruar Pogradecin, malin e Thatë, liqenin, të kumbojnë vargjet e Lasgushit, ku ai ka derdhur dhëmbjen për plagët e nositit:

“Un’ ik liqerit zemërak
Fatlum dh’ i pastër si zëmbak,
Po zemra ime kullon gjak:

Se vijnë-urtuar zogjtë-e mi,
Dh’ u jap ushqim me dashuri-
Një dashuri për llaftari.

Liqeri i shkretë e rrit tallazi porsi det

E shpirtin duke më përcjellë më thotë se

Ah! Shih sa është i thellë

Ky gjiri em që të patë pjellë”

Magjia ka zbritur në Volorek( Drilon)

Të shkosh në Pogradec e të mos vizitosh Volorekun është sikur të mos kesh ardhur fare aty. Kjo sepse është një nga perlat më të bukura të natyrës shqiptare, që dikur ishte një “mollë e ndaluar”, për t’u shijuar sot nga gjithkush. Të shprehesh me shumë fjalë e gjithë ndjenja, gati të dalldisur të rrëmbejnë befasishëm e të pushtojnë aq shumë panoramat qetësuese, të parkut të vogël, i mbushur me drurë të lartë dhe me shtrirje përgjatë ujërave të kristalta e të qeta, që nën rrezet shëndritëse të diellit janë një kënaqësi ripërtëritëse. Kundërmimi i luleve, romantika mahnitëse sa reale dhe e ëndërrt, mërmërima e lehtë e flladit, shto këtu përjetimin e pllaquritjes së pulëbardhave e të peshqve të veçantë, aq sa marrin shikimin e vizitorëve të shumtë dhe varkave të vogla, apo simfoninë e cicërimave të zogjve nëpër pemë, të bëjnë të ndjehesh i dehur nga kënaqësia.

– Voloreku i mbushur me aromë natyre, të jep një ndjesi mjaft pozitive si një privilegj i së bukurës,- thotë Besniku, bashkëbiseduesi dhe miku ynë pogradecar.

Në Volorek ndërtimet: bar kafetë, restorantet dhe hotelet e zbukurojnë këndshëm në çdo stinë të vitit, ku nuk mungojnë shije të ndryshme, të cilat ofrojnë pushime, por dhe zbavitje të këndshme me një shërbim të kulturuar dhe ajo që është me rëndësi, përkujdesjen e veçantë.

Por, pak më tej Volorekut të bukur e të mirëmbajtur, spikatin ndërtimet e vjetra, por edhe të reja të Tushemishtit. Ato, edhe pse me nota optimiste për një turizëm elitar po shpërfytyrohen barbarisht. Një përzierje e vorbullës, të asaj që ne i themi zhvillim në emër të progresit me betonizim pa kriter buzë liqenit, duke e ngushtuar pjesën e plazhit. Panoramat e bukura humbasin vlerat dhe nuk mund të kthehen kurrë në antivlera duke i shkatërruar.

Voloreku është një poezi që meriton të interpretohet. Natyra e tij të përkëdhel aq bukur sa të josh ta vizitosh atë përherë, jo vetëm në verë, por edhe në ditët e dimrit me borë. Se s’ka si të ndodh ndryshe, në këtë perlë magjepse të natyrës shqiptare gjithkush që e viziton gjen parajsën e shpirtit të munguar.