Njëqind vjetori i shkollës së Tërbaçit/

Reportazh nga Eqerem Canaj/Shkrimtar/

Deti paskësh ndërruar shtrat në ato ditë fund dhjetori. Dallgëzimi paskësh përflakur Skelën e hyrë pak nga pak në pallatin “Riviera”, pronësi edhe e tërbaçiotit Flamur Çela: Qendra Tregtare “Riviera” Vlorë.

Kështu mu dukën njerëzit, atë mëngjes dimri me diell, që ta kërkonte shpirti e ta dehte zemrën. Njerëz nga të gjitha moshat, por edhe nga e gjithë treva shqiptare. Qenë njoftuar, ndofta edhe në internet, se tërbaçiotët, ku e nga do qenë, më datën 21, do të festonin, në mënyrën më shëmbullore, njëqind vjetorin e çeljes së Shkollës së Parë Shqipe, në Tërbaçin e Labërisë, që: atje në Tërbaç, ku hedhin rrënjë Malet e Vetëtimës (Akrokeraunet) e tërbaçiotët e të tëra kohërave i presin vetëtimat në kraharor, më vjeshtën e 1913 – s, çelën të parën shkollë, në shqip, atje ku tash e ndërmote, siç thonë, pula ha stërrall, njerëzit bëhen fajkoj e petrita, të tillë, pse sytë i kanë te dielli, këmbët mbështetur fort, në rrënjë, domethënë në monopatet gurë e shkëmb, kraharorin ua pushtojnë erërat që flladitin kah Shushica. Ndaj, thonë, janë e bëhen njerëz të zgjuar, ndaj, sjellin në kujtesë bëmatarë të pashoq, si: Lulo Habaz Mehmeti … “anija që çanë detin” …, “Hysni Kapo sypetrit, gjermanëve në gjuhë u flit”, Halim Xhelo – ideologu revolucionar …, gjer  fëmijët e vegjël tërbaçiotë, të veshur me kostumin lab – karakteristik, të cilët u ngjasojnë një tufe pëllumbash që shkëputen majë maleve e davariten përmbi Shushicën valëzjarrtë, Lumi i Vlorës i thotë populli. Këta lloje pëllumbash kanë zbritur në qytet e, me këngët e tyre labe, këndojnë të kaluarën dhe të tashmen, ata, me zërat e bukur të zogjve i këndojnë njeriut, heroizmit, jetës, shoqërisë njerëzore në rrugën e ndryshimit e të përparimit …

Dhe e kremtojnë, këtu, në Qytetin e Pavarësisë, në thelbin e modernitetit. Sepse, ah, Festa e 100 vjetorit të shkollës së tyre, nuk është e tyrja vetëm, por edhe e Vlorës, e Shqipërisë. Këtë fakt e përmbush ardhja e grupeve nga Tirana; Dr. Selim Beqiri e Hamdi Cane me Ali Bajramin …, nga Durrësi poetesha Flora Gjondeda …, nga Elbasani, Myzeqeja … Po edhe emigrantë të moshuar, si Iliaz Habazaj, me fëmijë, nga Italia, të tjerë e të tjerë. Pa llogaritur vlonjatët, me përfaqësues të tëra shoqatave të Labërisë … Kjo pjesëmarrje e beftë të bind e tundon mendimin se Vlora atë 21 – ësh dhjetorjan 2013, është Tërbaçi e Tërbaçi ishte Vlorë, pra kjo – ky festim modern do të bëhej në Skelë, buzë detit valëkaltër, dallgët e të cilit mu pasqyruan në hollin e “Rivierës”, dyndje njerëzish në argëtim e të mbytur në detin e kujtimeve.

Kapiteni lufton me dallgët, t`i pushtojë e ta drejtojë anijen në breg, ta ankorojë atë në një shkëmb të Akrokerauneve: është moderator i veprimtarisë, poeti Albert Habazaj që, me zërin e tij timbrian vendos qetësinë përmbi zhurmërinë e zakontë e në atë fillim beteje pëshpërima shumëzërëshe, i ngjason zbaticës përmbi rërë. Alberti  inspiron përshëndetjen e mirëseardhjes, për të vazhduar programin pasues. Fenerët, anës detit blu, shenjojnë drejtimin e anijes, pasqyrojnë dritë mbi terr: janë televizionet. Lokale e qendrore, po se po, janë ngritur përmbi zhalionë, kamerat e të cilëve përthithin gjithçka: deti, dashuri, kujtime, mbresa …, ka derdhur perlat përmbi rërë … Si mund t`i shpëtojnë kamerave të “TV 6+1 Vlora”?! Kur çdo gjë është e bukur,  gjer në shkallën e madhërisë s`ka se si t`i mbetet mjegullnajës. Se, 100 vjet plot, mjegullnaja është endur brigjeve pa kufi: ka ngjizur, në barkun mjegullor gjak e djersë e stërmund për ditë të bardha …, këto çka tërbaçiotët shijojnë sot, në 21 – shin e njëqind të së çeljes së parë të shkollës shqip, shkollës që ka dritëruar brezash pa kufi.

Këto kontribute, të cilat përbëjnë thelbin e historisë kombëtare për liri, demokraci e përparim, i thonë lektorët, në kumtesat e shkurtra, si: Prof. Dr. Bardhosh Gaçe “Lëvizja kombëtare në Tërbaç dhe mësuesit shëtitës”, Dr. Selim Beqiri me “Çelja e shkollës së parë shqipe në Tërbaç dhe kontributi i saj në arsimin kombëtar”, Dr. Leka Skëndaj “Shkolla e Tërbaçit – vatër e intelektualëve dhe atdhetarëve të zjarrtë” … Kumtesat përmendnin emra, spikatnin ngjarje, figura, jepnin panorama e freskonin kujtesën e brezave, ndofta me pikësynimin e brezit të tretë, për të fiksuar  ca më mirë, çkangjasat që kanë befasuar nër kohët e zhytura në mjegullnajë, në erë, borë e breshër, tashmë, të mbeteshin kuinta në hapësirat ndërgjegjësore të brezit stafetmbajtës për të përçuar përdrejt ardhmërisë mesazhe edhe më të fuqishme: lumturimin e jetës së njeriut, në përgjithësi e vazhdimisht.

Kjo kuptohet mirëfilli, edhe pa analiza e konkluzione, pse: në vitet 70 – të, mësuesit virtyozë të asaj kohe, si Rexhep Habazaj, Mejdi Skëndaj, Shezai e SiIurian Habazaj e tjerë, krahas mësimit bënin edhe kulturën – kulturë që shënonte hapa cilësorë për kohën e paskohën. P. s. Me inisiativën e tyre, si një kërkesë kualite e kohës, ringritën grupin folklorik të fshatit. Poeti popullor, mësuesi Kujtim Mici thurte tekste këngësh labe që konkuronte në Festivalin Kombëtar të Gjirokastrës, virtyozi Rexhep Habazaj qe kthesi i pazvendësueshëm në grup; thonë, i ngjante shpellës së Somait, apo shpellës së Bilbilenjve, si i thonë ndryshe, gryka e të cilës frynte e shfrynte nër tufane e shqotë, mësuesi i gjuhës Zaim Hoxha korrte sukses në fushën e gjuhësisë në aksionin kombëtar të mbledhjes se fjalëve të rralla, të tjerë e të tjerë, kontribute cilësore nër rrugët e shtruara me kalldrem, rrugë nëpër të cilët udhëtojnë brezat. Dhe ata, padiskutim sot e kësaj dite mbushin hapësirat e mëzgallat e këtij holli stërmadh, mbushin me fjalë, këngë, gaz, mbresa, puthje, përqafime: deti i dashurisë është aty, i kaltër, i thellë, i pa anë; ai të rrëmben në gjirin e tij, të shtrëngon, të tundon, të lumturon.

Ndofta, qe moment organizativ që shënon kulmin, kur e kur, në ballinën me flamurë, dalin një pas një tre të dalluarit tërbaçiotë, të cilët dekorohen “Mirënjohja e Labërisë”: mësuesit Zaim Hoxha e Tofik Deda, si dhe veprimtari Fejzo Rrokaj. Mandej, në tavernë zbret mjeshtri  Jani Gjergji me ansamblin e valleve të fëmijëve të Qendrës Kulturore “Aulona” … Befasia bën të të sjellin parasysh Zanat, zbritur nga majëmalet e Vetëtimës. Gjithsecili kafshon buzë, aparaturat fotografojnë pa pushim mrekullinë e çasteve… Syrja Hodo, këngëtari i grupit folklorik të fshatit, ka përgatitur grupin folklorik të fëmijëve: Endri Hodo, djali i tij, marrësi i devotë, orvatet të konkurojë. Tërbaçiotët dinë të ecin gjithnjë përpara. Dhe, ky sens, është veç  virtyt.

Atëherë, vetëm atëherë më trokitën në kujtesë, këtu e 40 vite shkuar, vargjet e një vjershe të gjatë, kushtuar Halim Xhelos: “Labi i vogël” … “Vargan malesh, qepalla ngritur/ përreth qendrojnë/ në grykën e lashtë të luginës së kuqe, je lartësuar në piedestal/ dhe sqepat e bilbilave këngën tënde thonë/ çdo lastar i ri zgjatet te dora jote/ ngjitet përmbi mal” … (botim Rev. “Nentori”, 1976)

Bilbilat e Maleve të Vetëtimës këndonin melodinë që të drithëronte. Shushica buzëqeshte. Deti i dashurisë kishte nderë veladonin dehës. Dhe unë mendoja se aty ishin të gjithë: edhe Lulo Habaz Mehmeti, Hysni Kapoja, Halimi, Muço Delo, Gani Habazi, edhe Miro Tërbaçi, mendoj se edhe mësuesi Rexhep Habazaj rënë pranë të birit, ka larguar tufën e manushaqeve, rrëzë pllakës së gurtë, ka ngritur kokën të dëgjojë bilbilat e Çikës e, asisoj, të marrë pjesë në festimin e 100 vjetorit të shkollës shqipe në Tërbaç. Dhe, po aq, jam i bindur se shkrimtari, përkthyesi e kritiku Hamdi Çanaj përgatit librin e serisë “Flas”, siç jam i bindur se poetesha nga Durrësi Flora Gjondeda, do ta pasurojë vëllimin poetik me mbresa nga kjo veprimtari. Dhe se Albert Habazi do të përcjellë shumëçka të këtij takimi, përdrejt Amerikës së largë, se “Diellit” i bëjnë mirë rreze dielli nga Labëria. Erjalda Skëndaj dhe Ermal Sika të TV 6+1, fiksojnë momente interesante për t`ua transmetuar qytetarëve. Gjë e bukur, kjo përkujtesë dritërimi.