Petrit Malushi – Dielli

Dëshnicarët, me zemër dhe shpirt atdhetar

March 18, 2017 by dgreca

LETER PER EDITORIN E DIELLIT/:

Përshëndetje zoti kryeredaktor ! Të falenderoj shumë për impenjimin dhe përpjekjet e vazhdueshme në promovimin dhe ruajtjen e vlerave pozitive të shqiptarëve emigrantë në Amerikë, që nga më të hershmit e deri te më të vonët. Meritë keni edhe për publikimin dhe pasurimin, me rubrika të ndryshme të jetës dhe veprave të tyre nga shoqata “VATRA”, nëpërmjet faqeve të gazetës “Dielli”, të cilën e drejtoni me kompetencë e profesionalizëm, i vetmi burim informacioni që kemi ne këtu në Shqipëri. Personalisht të jam mirënjohës, sepse nëpërmjet Jush arrita të njihem me fakte të panjohura, që gjyshi im, Çoban Malushi, ka qenë anëtar i degës numër 19 “VATRA” që në themelim të saj, më 23 janar 1913, i treti nga e majta në rreshtin e dytë dhe po ashtu në fushatën e 3 qershorit 1917 ka dhënë ndihmesë me 10 dollarë. Kjo më ka nxitur prej kohësh për të bërë një shkrim, gjë vendosa ta realizoj me rastin e 100 vjetorit të fushatës së shoqatës “VATRA”. Në se e gjykoni se mund të botohet,do të të falenderoja së tepërmi.

Me shumë respekt, miqësisht nga Tirana, Petrit Malushi

Dëshnicarët, me zemër dhe shpirt atdhetar/

1 Petrit malushi

Nga Petrit Malushi/

Eshtë vështirë, thuajse në çdo rast kur dikush rastësisht apo jo rastësisht, tek shpreh mendim e opinion për përmetarët brenda të cilëve përfshihen edhe dëshnicarët, të mos flasë me konsiderata dhe admirim për cilësitë dhe vetitë e tyre. Dhe kjo ndodh fare natyrshëm, pa asnjë lloj imponimi, duke pohuar një të vërtetë të prekshme, nëse punon me një përmetar e dëshnicar, e ke koleg, je fqinjë me të, ke pirë një kafe, e ke mik, apo qoftë edhe kur ke bërë bisedë pak minuta, sa për të pirë një cigare. Banorët e Përmetit dhe të zonës së Dëshnicës, ndër vetitë e shumta të shkëlqyera dhe pozitive si mikpritja, shpirti i pastër, zemërgjerësia, humanizmi, toleranca, arsimdashja, harmonia fetare kanë të ngjizur edhe atdhetarizmin e patriotizmin.

Baza e kultivimit të këtyre vetive, zakoneve dhe veseve kanë qenë dhe janë familjet përmetare e dëshnicare me traditat e kulturën e asaj zone, që i përcjellin ato brez pas brezi, prej më të moshuarëve tek më të rinjtë dhe i mbartin me vete kudo që shkojnë, brenda Shqipërisë dhe jashtë saj. Historia është e mbushur me plot shembuj të kësaj natyre, që nga kohët më të hershme. Për ilustrim mjafton të përmendet demostrimi i tyre gjatë Rilindjes, para dhe pas shpalljes së Pavarësisë, në Luftën e Parë Botërore, në vitet pas saj, gjatë Luftës së Dytë Botërore, në periudhën e socializmit apo në vitet e tranzicionit. Në fakt kjo është një temë që asnjëherë nuk shteron dhe nuk mund të thuhet se është thënë gjithëçka. Mund të shkruhen vëllime e seri pa mbarim librash historie, autobiografie, monografi, romane,novela, tregime, vjersha, drama e sërish dalin fakte e ngjarje të reja, pasi përmetarë e dëshnicarë gjen në çdo qytet të Shqipërisë dhe në çdo shtet të botës, e ata kudo lënë gjurmë për mirë e jo për keq.
Fakte që i ruan historia
Por shkak për këtë shkrim u bë afrimi i 100 vjetorit të Fushatës së Shoqërisë Patriotike „VATRA“ në Amerikë për mledhjen e ndihmave financiare në mbështeje të politikës për mbrojtjen e çështjes shqiptare në arenën ndërkombëtare, pasi shteti i ri shqiptar ishte i pafuqishëm. Saktësisht nxitësi i drejtëpërdrejtë ishte miku dhe shoku im i ngushtë, shrimtari dhe publicisti përmetar e dëshnicar, Nuri Dragoj, të cilin mbase nuk gaboj nëse shprehem se nuk ka përmetar që s´e njeh. Duke u kthyer te tema e shkrimit, vlen të theksohet se pikërisht para 100 vitesh, në vitin 1917, më 3 qershor „VATRA“ çeli fushatën me synimin e lartpërmendur, në mbarë Amerikën, ku kishte emigrantë shqiptarë, të cilët u treguan të gatshëm për të kontribuar me sa të mundnin. Natyrisht të shumtë ishin edhe përmetarët e dëshnicarët. Për të qenë sa më konkret për lexuesit e këtij shkrimi, po japim fragmente të botuara dhe të ribotuara të atij viti për këtë ngjarjeje historike me peshë kombëtare. Kështu gazeta “Dielli” e datës 30 qershor 2014, me autor Dalip Grecën, ka hedhur në faqet e saj artikullin e gazetës “Dielli“ të datës 3 qershor 1917, ku shkruhet për fushatën e Vatrës për shpëtimin e Shqipërisë, të shoqëruar edhe me një listë me emra të ndihmëtarëve vatranë për shpëtimin e Shqipërisë, fushatë që nisi pikërisht më 3 Qershor 1917.“ Fushata i parapriu,-risjell në këtë shkrim kryeredaktori Dalip Greca,- Konferencës së Paqes ku çështja shqiptare dhe Pavarësia e shtetit do të ishin në qendër të debateve, me oreksin e shtuar të fqinjëve tanë për t´i rrëmbyer copa të tjera Shqipërisë Londineze. Vatra kishte marrë përsipër që të mbronte të drejtat e shetit shqiptar inekzistent gjatë luftës dhe kishte vendosur përfaqësuesit diplomatikë në Angli-Londër, Zvicër, Uashington etj të cilat i paguante me shpenzimet e saj. Ambasadori Mehmet Konica në Londër dhe dr. Mihal Turtulli në Zvicër ishin ndër më aktivët. Nga raportet e Mehmet Konicës prej Londre shihej rreziku i coptimit të Shqipërisë që gjatë luftës ishte e okupuar. Kush do t´i dilte për Zot Shqipërisë? Qeveria Shqiptare nuk egzistonte. Kolonitë Shqiptare me përjashtim të Vatrës, ishin të paralizuara për arsye të luftës. Barra i ra Vatrës që kishte mbetur i vetmi zë për shpëtimin e Atdheut. Shqiptarët, punëtorë të Amerikës, që ishin mbledhur rreth Vatrës, e vlerësuan jo barrë, por detyrë të shenjtë daljen zot të Atdheut. Për të përballuar shpenzimet e mëdha që nevojiteshin për këtë ndërmarrje kombëtare, nuk mjaftonin mijëra dollarë, por duheshin qindra mijëra. Atë kohë një punëtor i mirë merrte 8-9 dollarë në javë. Si do të grumbulloheshin qindar mijëra? Po familjeve që kishin në Shqipëri, çfarë do t´u dërgonin? Sipas llogarive duke futur dhe frymën kombëtare si faktor inspirues, udhëheqësit e Vatrës, ia nisën fushatës duke synuar që së paku të mblidhnin 40 deri 50 mijë dollarë”. Ditën që Vatra e hapi fushatën “ Për shpëtimin e Shqipërisë”, më 3 Qershor 1917, Noli dha kushtrimin me poezinë e famshme “ Jepni për Nënën”. Me shpenzimet e “VATRES” u mbajtën delegatët, u dërguan misione, u organizua mbrojtja e Shqipërisë. Sipas Konicës shpenzimet e bëra që nga fillimi i aktiviteteve e deri në vitin 1922 arritën shifrën 197.072.89 dollarë. Në atë shkrim jepen edhe emrat e shteteve dhe vendeve të Amerikës ku ndodheshin dhe punonin emigrantët shqiptarë, anëtarë të “VATRES”, që dhanë ndihma financiare si : LAUSANE, SVICRE; MANCHESTER.N.H; ROKLAND,ME; ASHTABULLA,OHIO; ËARREN,MAS; HATHORREN.MASS; MAYNARD.MASS; E.MILLINOCKET.ME; GARDNER.MASS; LEAVEËORTH.KANSAS; ËESTER.OHIO; AUGUSTA.ME; NILES.O; ROCLAND.ME; DUNKIRK N.Y; BANKOR.ME; ËATERVILLE.ME; MADISON.ILLYNOIS; MINOA.N.Y; SYRACUSE.N.Y; HAVERHILL. MASS; GLENDIVE.MONTANA; SANFORD-SPRINVALE.ME; BATH.ME; MECHANICVILLE.CONN; CONCORD.NH;LYNN.MASS; Sipas mundësive kontributet kanë qenë nga 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,15,20 e deri në shifra 1000 dollarë, shifër kjo e shënuar nga Dr. Mihal Turtulli. Shpirti patriotik dhe ndjenjat atdhetare për fatet e Shqipërisë vlonin edhe te emigrantët dëshnicarë e përmetarë. Edhe pse dollarët fitoheshin me vështirësi dhe ata punonin në punë mjaftë të rënda, kishte prej tyre që dhanë fitimet e një jave pune. Midis emrave të shumtë që përmenden në atë shkrim një numër i madh janë përmetarë e dëshnicarë. Ja disa prej tyre: Qani M.Gostivishti, Mehmed H.Gostivishti, Hasbi T. Podgorani, Tefik Ramis Pavari, Sefer Ali Podgorani, Hysen Jemin Podgorani, Myrto Alush Podgorani, Hamit Airedin Podgorani, Dule Sherif Podgorani, Mehmed Zenel Malëshova, Spiro M. Naska Leusa, Peneleon M. Postenani, Athanas Buçka Lashova, Qirjako Bojaxhi Lashova, Themistokli Duhani, Sotir Anesti Lashova, Lambi D. Çarshova, Lazar Botzi Çarshova, Vangjel Petridi Peshtani, Konstandin Dhimitri Trebicka, Adem Dane Maxhanji, Muhamet Qazim Podgorani, Maksut Ali Ribanji, Sefer Ymer Çoroguni, Vëll. Mato Trebicka, Vëll. Nikolla Trebicka, Brahim Hysen Potgorani, Lici Petro Trebicka, Hari Apostol Trebicka, Zonjusha Theodora Adams, Sulejman Hysen Xhananji, Qazim Isa Fratari, Çoban Malush Leskoveci, Hasan Hamet Tolari, Murat Isuf Tolari, Veli Shaban Potgorani, Bakush Zenel Çoroguni, Hasan Isuf Potgorani, Nexhip A. Bënja, Muharem Hasan Maxhani, Haxhi Myslim Këlcyra, Xhemal Adem Tolari, Alim Shem Badlonja, Husen Muharem Ribani, Agush Mecan Senicani, Rusten Vakush Zhepova, Myslym Duli Zhepova, Kalem Adem Senicani, Sadik Rakip Bedyqasi, Dine Kamber Çoroguni, Sherif Sejat Seniçani, Kamber Islam Senicani, Guri D. Opingari, Thimi Angel Odriçani, Zonja Vana K.Ogreni, Kostaq M. Ogreni, Zonjusha Tefta K. Ogreni, Apostol L. Bënja, Gaqi P. Novosela, Loni S. Naum, Hasan Myslim, Qamil Kamber Çoroguni, Qenan Duro Panariti, Hasim Panariti, Ibrush Mehmet Panariti, Riza Teme Panariti, Nail Banush Përmeti,Vait Bakush Përmeti, Xhafer Asllan Panariti, Daman Xhemal Përmeti, Bajram Brahim Përmeti, Hamza Gani Përmeti, Bajram Hajdar Panariti, Abas Jaup Panariti, Sefer Zyla Panariti, Xhemal Oran Panariti, Deme Muke Panariti, Xhelo Sherif Panariti, Nuredin Elmas Panariti, Kamber Rakip Panariti, Safet Xhemal Përmeti, Karafil Shaban Përmeti, Jonus Seran Panariti, Kaçi Latif Panariti, Hasan Jaup Panariti, Refat Tair Panariti, Liço Rahman Panariti, Sabri Frashëri, Faslli Teme Panariti, Banush Feta Përmeti, Abdulla Ahmet Përmeti, Çerciz Osman Miçani, Rakip Ali Panariti, Muhamet Nuredin Frashëri, Riza Mehmet Përmeti, etj. Por ishte puna intensive dhe e palodhur e shoqërisë“VATRA” , themeluar qysh më 28 prill të vitit 1912, që arriti të sensibilizojë çdo shqiptar të Amerikës.
Federata Pan-Shqiptare e Amerikës “VATRA”
Themelimi i “VATRES” erdhi si domosdoshmëri historike në funksion të çështes kombëtare, menjëherë pas formimit të shtetit të ri shqiptar. Pas shumë takimesh e negociatash midis tyre, shqiptarët e Amerikës ngarkuan komisionin e bashkimit, në përbërje të të cilit ishin : Fan S. Noli, Faik Konica, Kristo Floqi, Paskal Aleksi dhe delegatët e shoqërive : Elio Tromara, Llambi Çikozi, Kristo Kirka, Kosta Vasili dhe Kosta Kota, që të merrej me hapat e mëtejshëm. Kështu më 23 mars 1912 u organizua mbledhja e parë, ku u qartësua qëllimi i shoqërisë. Mbledhja e dytë u mbajt më 24 mars 1912 , në të cilën u diskutua organi i shtypit që do të përdorej nga shoqata, ndërsa mbledhja e tretë më 31 mars 1912, dhe në të u vendos emri i shoqatës. Pas këtyre tri mbledhjeve të rëndësishme, ku u trajtuan të gjitha problemet, pasi mbledhje të tjera të zakonshme ishin mbajtur edhe në datat 15,17 e 22 mars, më datën 28 prill 1912, në Boston u themelua shoqëria “VATRA”, që u quajt Federata Pan-Shqiptare e Amerikës. Më datën 13 qershor 1912 ajo u njoh zyrtarisht edhe nga institucionet ligjore të shtetit amerikan. Shoqëritë shqiptare që u mblodhën për themelimin e VATRES, me përfaqësuesit e tyre ishin : “Besa-Besën”, në Boston, “Kombëtarja”, në Ëorchester, “Flamuri i Krujës”, në Boston, “Mirëbërësja”, në Sarakusit, dhe “Skënderbeu” në Gorry Jani. Menjëherë pas mbledhjes themeluese “VATRA” krijoj degët e saj, numri I të cilave arriti mbi 65, kudo ku kishte emigrantë shqiptarë në Amerikë. Dega numër 1 u krijua në Boston, më 12 maj 1912, dega nr. 2 në Lyn Mass, më 26 maj 1912, dega nr.3 në Peobody Mass, më 30 korrik 1912, dega nr. 4 në Manchester N.H më 2 qershor 1912, dega nr. 5 në Ëarchester Mass më 19 maj 1912 dhe Tauntan Mass më 2 qershor 1912, dega nr. 6 në Leëiston Maine më 28 qershor 1912, dega nr. 7 në Bidefford-Saco më 16 qershor 1912, dega nr. 8 në South Framinghom Mass më 19 maj 1912 dhe Brocton Mass më 19 qershor 1912, dega nr.9 në Hudson – Marboro Mass më 26 maj 1912, dega nr. 10 në Southbridge, Mass më 16 qershor 1912 e kështu me radhë edhe degët e tjera.
Përmetarët dhe dëshnicarët anëtarë të “VATRES”
Natyrisht edhe emigrantët e fshatrave të Dëshnicës së Përmetit e mirëpritën këtë fakt dhe të gjithë u bënë pjesë e degëve të kësaj shoqërie patriotike duke e mbeshtetur atë shpirtërisht, moralisht e financiarisht. Falë dokumenteve të kohës në Amerikë, organeve drejtuese të shoqatës “VATRA”, të zgjedhurve në këto organe, arkivit të pasur, të plotë dhe të qartë e të saktë, gazetës “Dielli” , organ I kësaj shoqate që nga themelimi e deri në ditët e sotme, drejtorëve, kryeredaktorëve dhe redaktorëve të saj, me nivel sipëror profesional, pasionant e ndjenja kombëtare, edhe pse ka kaluar mbi një shekull, gjithëçka është ruajtur e freskët pa lënë pluhurin e viteve të mbulojë asgjë. Dhe emrat e mbiemrat e vatranëve patriotë dëshnicarë, shpesh të shoqëruar edhe nga emrat e fshatrave si simbolikë e moshumbjes së identitetit të tyre, janë të pranishëm kudo, në të gjitha degët. Deri tani na kanë rënë në dorë disa dokumente për themelimin e degës numër 19, të cilat po i botojmë në këtë shkrim.
Dega nr.19 e “VATRES”, vetëm dëshnicarë
Duke lexuar materialet e disponueshme për formimin e degës së “VATRES” me numër 19, vëren se më të shumtët janë dëshnicarë. Për konkretizim të kësaj, po botojmë një pjesë të dokumenteve të asaj kohe, ku tregohet themelimi i degës nr.19 të VATRES, më 23 janar 1913 në Concord, Neë Hampshirë, shoqëruar me fotografi dhe me disa prej emrave, që identifikohen lehtësisht se janë nga : Maxhanji, Podgorani, Ribanji, Corgunji, Xhananji, Fratari, Leskoveci, Tolari, Bënja, Këlcyra, Senicani, Badlonja etj. Ja si pasqyrohet ky fakt në dokumentet dhe shtypin e kohës në Amerikë, për themelimin, anëtarët e kryesisë dhe anëtarët e thjeshtë. “Më 26 janar, 1913, u themelua Dega No. 19 e Federatës PanShqiptare të Amerikës VATRA, në Concord, Neë Hampshirë. Kryesia e kësaj dege përbëhej nga :Kryetar Z.Sotir V.Katundi, sekretar Z.Spiro N.Goroshjani, arkëtar Z.Kostandin D.Trebicka, kontrollorë Z. Vangjel N.Trebicka, Asllan Maksut Tolari dhe Zenel Adem Ribani. Disa nga anëtarët e kësaj dege janë : Kostandin Dhimitri Trebicka, Adem Dane Maxhanji, Muhamet Qazim Podgorani, Maksut Ali Ribanji, Sefer Ymer Çorogunji, Vëll. Mato Trebicka, Vëll Nikolla Trebicka, Brahim Hysen Potgorani, Sulejman Hysen Xhananji, Qazim Isa Fratari, Çoban Malush Leskoveci (i treti nga e majta, në reshtin e dytë), Hasan Hamet Tolari, Veli Shaban Ribanji, Xhafer Qazim Potgorani, Bakush Zenel Çoroguni, Islam Ramadan Çoroguni , Nexhip A. Bënja, Muharem Hasan Maxhani, Haxhi Myslim Këlcyra, Xhemal Adem Tolari, Alim Shem Badlonja, Husen Muharrem Ribani, Agush Meçan Seniçani”. Shpresojmë që me këtë shkrim, duke shfrytëzuar materialet e pakëta që na kanë rënë në dorë, të kemi evokuar sado pak vlerat me pozitive të përmetarëve dhe dëshnicarëve, vecanërisht ato atdhetare dhe patriotike.

Shqip,të flasim bukur dhe saktë

December 5, 2015 by dgreca

Nga Petrit Malushi / Çdo gjuhë, nga përdoruesit e saj, bëhet funksionale vetëm nëpërmjet të dëgjuarit , të folurit, të lexuarit dhe të shkruarit. Por ndërsa dy aktet e para, pra të dëgjuarit dhe të folurit, realizohen prej çdo personi që në fazat e para të jetës, si procese biologjike, dy aktet e tjera , të lexuarit dhe të shkruarit janë të kushtëzuara me arsimimin gjatë rritjes dhe zhvillimit fizik e intekektual të njeriut. Pashmagshmërisht janë fjalët dhe mënyrat e të folmeve të mjediseve familjare, ku i çdo sapolindur vjen në jetë , që vënë shtresat e para të fjalorëve dhe trajtat e ligjërimeve te kushdo. Më pas në institucionet arsimore merren njohuri e koncepte shkencore , që njerëzit të flasin e të shkruajnë sipas rregullave të përcaktuara gjuhësore. Nga ky nivel ata i kanë të gjitha mundësit që të reflektojnë ndaj çfarë kanë marrë jo në përputhje me këto rregulla.

Realiteti

Realisht të folmet e mjediseve familjare, shoqërore, sociale dhe zyrtare, nuk arrijnë të demonstrojnë një të folur korrekt, sipas rregullave të shkencave e disiplinave gjuhësore që mësohen në jo pak vite në shkollat e të gjitha niveleve e degëve të arsimit parauniversitar, apo edhe në atë universitar, madje edhe jashtë kësaj kornize. Arsyet janë nga më të ndryshmet , objektive dhe subjektive, që nuk mund të tejkalohen , pra gjuha e folur s’e arrin dot perfesksionin e gjuhës së shkruar. Do të ishte një arritje në se të gjithë folësit, megjithse tek disa ekziston dëshira, në çdo mjedis, do të bënin përpjekje ta përdornin gjuhën siç e mësojnë edhe në të folur. Problemi është se, si gjuha e folur edhe gjuha e shkruar demonstrohen, pra përdoren në jo pak raste, me deformime nga ajo që mësohet në tekstet mësimore. Në se do të kishte një institucion statistikash, shifrat për këto shkelje ndoshta do të shkonin në nivelet të pamendueshme. Specialistë të fushës së gjuhësisë, gjuhëtarë të niveleve të ndryshme, mësues të lëndëve të gjuhës shqipe e letërsisë, apo edhe njerëz të fushave të tjera, që kanë vlerësuar se mund të japin ndihmesë, kanë trajtuar vazhdimisht në mënyrë konkrete e analitike si duhet dhe si nuk duhet folur dhe shkruar, pra kur është folur e shkruar gabim dhe si duhet folur e shkruar saktë. Faktet kanë qenë e janë të shumta në raport me rregullat e morfologjisë, sintaksës, drejtshkrimit, drejtshqiptimit, kulturës gjuhësore, fonetike e leksikore, në marrëdhëniet brenda vetë gjuhës shqipe dhe në marrëdhëniet e saj me gjuhët e tjera. Dhe askush i kësaj fushe nuk e ka të vështirë, në se vendos të trajtojë çështje me një tematike të tillë, të kërkojë e gjejë fakte të reja. Veç mjediseve, mediat elektronike dhe të shkruara , shtëpitë botuese, që nga numri, lloji, niveli, kohështrirja e programeve,numri i faqeve etj, etj, janë “të pasura” në këtë drejtim.

Kur lexojmë dhe dëgjojmë

Po u referohemi mediave dhe shtëpive botuese pasi janë mjete të komunikimit masiv dhe të drejpërdrejta, ku pasqyrohet ashtu siç është realisht formimi dhe niveli gjuhësor së pari i çdo botuesi, drejtori, kryeredaktori, redaktori, gazetari dhe së dyti i të ftuarve, të intervistuarve, politikanëve, shtetarëve, specialistëve të çdo fushe e deri te qytetarët apo banorët më të thjeshtë të zonave rurale, pa asnjë lloj diferencimi, të cilët përzgjidhen për të qënë të pranishëm brenda kornizave të emisioneve televizive e radiofonike apo në faqet e gazetave e revistave. Vetë forca e medias është e tillë që të imponon tërheqje vëmendjeje dhe pëqendrimin për gjithçka që parakalon në ekran edhe në fraksion të sekondit, apo lexon në radhët e një kryeartikulli dhe artikulli kur shfleton një gazetë a revistë. Sytë dhe veshët e secilit duket sikur luajnë rolin e pajisjeve të një “skaneri gjuhësor” që s’u shpëton asgjë, ndërkohë që shkeljet gjuhësore mund të kalohen normalisht në një bisedë familjare, shoqërore, tavoline, takim të rastësishëm , shërbim në supermarket etj.

Pse nuk jemi folës të mirë ?

Po pse nuk bëhemi dot “folës të mirë” ne përdoruesit e gjuhës ? Arsyet ? ! Janë të shumta e të natyrave të ndryshme, është folur e shkruar për to dhe synimi i këtij shkrimi është të përpiqemi ta flasim dhe shkruajmë gjuhën ashtu siç e mësojmë. Shkeljet gjuhësore apo deformimet e shtrëmbërimet në disa raste janë krejt të papranueshme. Kur një politikan ngatërron gjinitë e emrave, apo të përemrave vetorë të vetës së tretë, nuk përshtat mbiemrin në gjini numër dhe rase me emrin, një shtetar bën lëmsh trajtat e shkurtra apo të shkurtra të bashkuara, një zyrtar i ndërton fjalitë me rend jo të drejtë, një gazetar nuk di t’i vendosë foljet në kohët dhe mënyrat e tyre, ngatërron vendosjen e emrit në fjali sipas rasave, trajtën e shquar me të pashquarën, nuk përputh shenjën më shënjuesin pra formën me përmbajtjen e fjalës, del nga tematika, bën pyetje si komente , në gazeta intervistat duken si përshkrime, futen fonema që nuk i ka alfabeti i gjuhës shqipe, hiqen të tjera që nuk duhet të hiqen, në shkresat zyrtare datat nuk shkruhen si duhet të ndara nga muaji dhe viti me pikë, ka përzierje të shkronjave të shtypit me ato të dorës, nuk përdoren kur duhen shkronjat e mëdha dhe shënjat e pikësimit në fillim, në mes apo në fund të fjalisë, zëvendësohen fjalët shqipe me fjalë të huaja të panevojshme… reagimi vjen natyrshëm.

Sigurisht,mund të bëhemi

Sërish , përse të ndodhin kaq shumë shkelje gjatë përdorimit të gjuhës shqipe, gjithnjë referuar asaj se si ajo mësohet në shkollë, dhe , a mundet ne të arrijmë nivelin e një folësi të mirë ? Duke analizuar të gjithë faktorët, në kontekstin e jetës së njeriut, familjarë, shoqërorë, socialë, intektualë etj, peshën kryesore e mban ai arsimor. Më konkretisht, të gjithë kryejmë arsimin e detyruar të ulët e nëntëvjeçar, pjesa më e madhe edhe arsimin e mesëm e të lartë, e pas përfundimit të çdo viti shkollor, në dokumentet përkatëse nuk mungojnë edhe vlerësimet e niveleve sipërore. Mësimi i gjuhës shqipe me rubrikat e të folurit, të dëgjuarit, të lexuarit e të shkruarit fillon qysh në klasën e parë e nuk ndërpritet deri në klasën e dymbëdhjetë apo të trembëdhjetë të shkollës së mesme, me ngarkesë javore pesë, katër, tre e dy orëshe, sipas cikleve përkatës. Gjatë kësaj shtirjeje në programet mësimorë trajtohen të gjitha dukuritë gjuhësore dhe rregullat që duhet të zbatohen gjatë përdorimit të fjalëve e fjalive, njësive më të vogla e më të mëdha se to, për t’u bërë folës e shkrues të mirë. Në orët mësimore trajtohen fonemat, morfemat, fjalët, togfjalëshat, fjalitë, paragrafet, tekstet, kuptimet e fjalëve, funksionet e tyre, fjalëformimi, klasat e fjalëve, kategoritë gramatikore të tyre etj, etj. Brenda një viti shkollor me javë të plota mësimore, e më tej në dymbëdhjetë vite, nuk ngelet asgjë pa thënë, pa u shkruar e pa u analizuar. Sigurisht jo gjithçka që mësohet në shkollë sistemohet në mënyrë të plotë në vetdijen e secilit, megjithatë konceptet bazë vështirë se fshihen nga kujtesa përfundimisht. Po atëherë, të përpiqemi të mendojmë se duhet të flasim ashtu siç mësojmë në shkollë, të mbajmë mend sa më shumë rregulla nga ato të mësuara gjatë viteve të shkollimit, të bëjmë autokontrolle të ligjërimeve tona, të reflektojmë ndaj shkeljeve tona gjuhësore, të dallojmë tek të tjerët shtrëmbërimet gjuhësore, të vlerësojmë mjedisin ku ndodhemi, pozicionin nga flasim, nivelin e dëgjuesve dhe të bashkëbiseduesve etj, etj. Të përpiqemi të mbajmë mend që në strategjinë e të folurit veç cilësive të një folësi të mirë, të kemi parasysh se të folurit është një akt thelbësor i veprimtarisë së përditshme të çdo njëriu. Të dish të flasësh është një aftësi e rëndësishme, por edhe e vështirë për ta zotëruar. Njerëzit mësojnë që të vegjël të flasin, por të dish të flasësh si duhet është krejt tjetër gjë. Të dish të flasësh do të thotë të jesh folës i mirë. Kjo është e rëndësishme në të gjitha situatat ligjërimore të folësve , por rëndësi të veçantë merr në situatat zyrtare dhe kur flitet para një publiku me nivel, që vëmendshëm do të kuptojë atë që thuhet e gjykon mënyrën e të folurit. Ndërkohë që në strategjitë e të shkruarit të mos harrojmë se të dish të shkruash është një aftësi shumë e rëndësishme për jetën e përditshme, si në shkollë edhe në çdo mjedis tjetër familjar, zyrtar, pune, shoqëror , social etj. Por për të qenë një shkrues i mirë do të thotë të dish të shkruash një tekst të vërtetë, të saktë, të rregullt e koherent që është me të njëjtën linjë me situatën komunikuese.

Çfarë mësojmë në shkollë ?

Më poshtë , për të mos lodhur kontigjentin e lexuesve që s’tregojnë asnjë lloj interesi për gjuhën pasi, ose janë folës “shumë, shumë të mirë”, ose janë antonim jo i plotë i tyre, po sjellim fare pak shëmbuj nga më tipikët , kur rëndom në të folur dhe në të shkruar përballemi me shkelje të rregullave të mësuara në shkollë. Theksojmë edhe një herë , synimi i këtij shkrimi është ndihmesa qoftë edhe minimale për të pare të folurin dhe të shkruarin në raport me çka mësohet në programet mësimorë, për të reflektuar sado pak. Kujtojmë se, krahas njohurive për gjuhën në të gjitha klasat, në klasën e nëntë, në pjesën e dytë të “Gjuha shqipe” , ku jepen njohuri nga “Morfologjia” në rubrikën “Njohuri gjuhësore” (faqet 180-182) shtjellohet tema mëismore “Përemrat vetorë dhe trajtat e shkurtra” . Në hyrje të kësaj teme , në krye të faqes, të futura në korniza , jepen pesë objektivat dhe pesë qëllimet e kësaj teme. Midis të tjerave, madje të parat janë : Të mësojmë: – Përdorimin e drejtë në rasë, numër dhe vetë të përemrave vetorë dhe të trajtave të shkurtra e të bashkuara- që të arrijmë : Të përdorim në rasën, numrin dhe vetën e duhur përemrat vetorë dhe trajtat e shkurtra e të bashkuara. Pas rikujtimit se çfarë tregon përemri vetor i secilës vetë, në cilat rasa dalin trajtat e shkurtra dhe si formohen trajtat e shkurtra të bashkuara, ilustrimit me dy fragmente teksti, për të dalluar përdorimet e sakta dhe jo të sakta të përdorimit të trajtave të shkurtra në gjuhën e folur dhe të shkruar, jepen shëmbuj për gabimet që bëhen në përdorimin e përemrave vetorë dhe të trajtave të shkurtra në rasë, numër dhe vetë. Gabime në rasë: Shpesh në vend të trajtave të rasës emërore ose kallzore ne, ju përdoren trajtat e rasës dhanore neve, juve. E gabuar – Mendoj që neve duhet ta hedhim hapin e parë. (rasa dhanore). E saktë – Mendoj që ne duhet ta hedhim hapin e parë. ( rasa emërore). Gabime në numër : Shpesh hasen përdorime të gabuara të trajtës së shkurtër të rasës dhanore të vetë së tretë njëjës (atyre ) i në vend të shumësit (atyre) u. Kur kundrinori i zhdrejtë është një emër ose përemër në numrin shumës , edhe trajta e shkurtër duhet në shumës , pra u dhe jo i. E gabuar – Këto nuk i përgjigjen fjalëve që kam thënë unë. E saktë – Këto nuk u përgjigjen fjalëve që kam thënë unë. Gabime në vetë : Gabohet dhe në përdorimin e trajtës së shkurtër të vetës së tretë shumës (atyre u) në vend të vetës së dytë shumës (juve ju ose ju ju ) si dhe e kundërta . E gabuar – Juve u kam folur herë pas here, por nuk keni zënë mend. E saktë – Juve ju kam folur herë pas here , por nuk keni zënë mend. Ndërsa në “Kulturë gjuhe” (faqja 283), shkruhet : “ Të mësojmë : Ç’janë ligjërimet dhe stilet e gjuhës standard – që të arrijmë – Të dallojmë e të përdorim drejt në të folur e në të shkruar ligjërimet dhe stilet e shqipes standard”. Në këtë temë mësimi , sërish si në klasat e mëparshme, rikujtohet se gjuha shqipe e folur ka tre ligjërime dhe e shkruar ka katër stile: ligjërimin e shkujdesur, ligjërimin bisedor, ligjërimin libror dhe stilin e veprimtarisë shkencore e teknike, stilin e veprimtarisë shtetërore e administrative, stilin e veprimtarisë shoqëore e politike, stilin e veprimtarisë letrare dhe artistike. Për secilin rast jepen veçoritë dhe ilustrimet me shëmbujt përkatës. Nga klasa e tetë mjafton të përmendim te “Emrat” (faqja 159) përdorim e gabuar të trajtave të pashquara e të shquara , “Numërorët” ( faqja 171), tek të cilët vetëm numërori tre del në trajtën e gjinisë femërore tri shoqe dhe në trajtën e gjinisë mashkullore tre shokë. Në faqen 187 lexohet se ka disa mënyra për shkrimin e datës : muaji shënohet me fjalë, muaji shënohet me shifra arabe dhe ndahet nga data dhe viti me pikë, muaji shënohet me shifra romake dhe ndahet nga data dhe viti me pikë. Por po këtu te “Mbani mend” shkruhet : “ Nuk këshillohet ndarja e datës nga muaji dhe viti me vijë të pjerrët”. Nga klasa e shtatë brenda këtij shkrimi ia vlen të sjellim në kujtesë mësimin e faqes 194, ku ndër të tjera citojmë : “Përemrat vetorë të vetës së parë dhe të dytë nuk kanë trajta të vaçant për gjininë , pra ata përdoren si për gjininë mashkullore edhe për gjininë femërore. Përemri vetor i vetës së tretë ka trajta të veçanta për gjininë mashkullore dhe për gjininë femërore(ai/ajo, ata/ato)”. Gjykojmë se shëmbujt e mësipërm janë të mjaftueshëm për arritjen e qëllimit të këtij shkrimi. Pra me qenë se të gjithë arsimohemi , i kemi mundësitë për t’u bërë “folës të mirë” të gjuhës shqipe, ashtu siç e mësojmë në shkollë.