Nga Luan Çipi/
Sot u njoftua se vdiq studiuesi, gjuhëtari, përkthyesi dhe shkrimtari Petro Zheji, një nga figurat më të spikatura, më të ditura dhe më kontribuuese të shqipes.
Nuk mund ta mposht hidhërimin që ndjeva për vdekjen e tij, kjo edhe se më takoi ta njihja nga afër në vitet e rinisë, (ne vitet 1953-54), kur edhe pse me arsim të lart, u diferencua për të kryer (bashkë me mua) në Ersekën kufitare,“shërbimin e detyruar ushtarak”. Kujtimet më sjellin bashkëbisedime intime rinore të kohës, një jetë t% gjallë aktive, kur ai djalosh i fuqishëm dhe i distancuar dukshëm në dije,“shfrytëzohej” edhe atje, më shumë për të ndihmuar në pozicionin e mësuesit te matematikës dhe të gjuhës ruse, “kuadrot ushtarake” që vazhdonin shkolla e kurse. Më kujtohet me mall e dashuri edhe kur aktivizoheshim në lojëra sportive, kryesisht ne ekipin përfaqësues të futbollit dhe në grupet artistike të Repartit Ushtarak 4585 Ersekë.
I biri i Gjirokastritit Spiro Ballo me origjinë nga Zheji, ish oficer madhor laureuar në Itali dhe me shërbim e jetesë në Tiranë dhe vëllai i shkrimtarit dhe gjuhëtarit prestigjioz, mësuesit tim të Gjuhës Shqipe, Gjergj Zheji, Petro Zheji, pak më i vogël nga ai, lindi në Tiranë në vitin 1929.
Babai i Petro Zheit, shok dhe bashkëveprues me antifashistin Spiro Moisiu edhe pse grishet dhe përkrah luftën nacional çlirimtare, pas çlirimit si ish oficer dhe i kamur, përndiqet dhe i sekuestrohen pronat nga regjimi komunist.
Petrua studion Matematikë-Fizikë në nivel dyvjeçar në Tiranë, jep mësim në gjimnazin “Qemal Stafa dhe dërgohet për të dhënë mësim në gjimnazin e Gjirokastrës. Më pas studion për gjuhë shqipe në Universitetin e Tiranës, punon pranë Ndërmarrjes së Botimeve “8 nëntori”, si përkthyes me normë si dhe pranë shtëpisë botuese “Naim Frashëri” në kryeqytet. Martohet me aktoren Besa Imami, martesë nga e cila u lind djali i vetëm, Arturi. Pas 15 vjetësh martesë u ndanë dhe Petrua, mbas viteve të tranzicionit, largohet drejt ShBA-së. Kthehet në Tiranë pas shumë vitesh, në një kohë kur çmohet dhe vlerësohet si veprimtar e personalitet, deri me dhënien e një pensioni suplementar.
Zheji, qysh në moshë të re, u shqua për talent të rrallë në njohjen dhe zotërimin e gjuhëve të huaja. Poliglot që njihte me themel shqipen, zotëronte edhe gjuhët italiane, frënge, angleze, spanjolle, gjermane, ruse, hebraishten, sanskritishten e vjetër, greqishten e vjetër dhe latinishten.
Petro Zhej nisi të dallohet shumë si një nga përkthyesit më elitarë, e më produktiv me mbi 13.000 faqe përkthime të botuara në shumë vite dhe cilësia përkthimeve të tij është superiore. Përkthimi i tij i parë daton më 1958 me vëllimin e parë të romanit “Bruski” të Fedor Panferov; përkthyer së bashku vëllain, Gjergjin. Tituj të tjerë veprash madhore të përkthyera janë “Vuajtjet e djaloshit Verter” të Gëtes, “Sojliu mendjemprehtë – Don Kishoti i Mançës” i Servantes, (që është një kulm i pa dalluar nga përkthimi i Nolit të madh), “Nipi i Ramonit” nga Didero, “Vilet e zemërimit” të Stajnbek, “Njeriu i padukshëm” i Herbert Uells; si dhe shumë e shumë tituj tjerë nga letërsia gjermane, spanjolle, australiane, estoneze, rumune, ruse, kineze e deri nordike. Me këto, Petro Zhej pa mëdyshje, vihet në radhën e parë të përkthyesve te shquar shqiptar, krahas Dhimitër Pasko, Klio Evangjeli, Jusuf Vrioni, Vedat Kokona, Gjon Shllaku, Pashk Gjeçi, Skënder Luarasi, Robert Shvarc, etj.
Një nga drejtimet që e ka angazhuar gjatë gjithë jetës studiuesin Petro Zheji ka qenë filozofia dhe gjuhësia. Në frymën e simbolizmit me veprat e tij edhe pse të botuara me vonesë si “Roli mesianik i gjuhës shqipe”, “Kristologjia”, “Hyrja në Algoritëm”, “Paraqitja e Algoritmit” etj. Veprat e tij filozofike përcaktojnë raportin botëkuptimor dhe fizik të njeriut me natyrën. Këto studime e kanë zanafillën te Etërit e Kishës që nga Shën Pali e deri më sot dhe pasqyrojnë në sferën racionale dhe shoqërore, atë përmbysje, plotësim e sintezë, që bëri Krishti në anën shpirtërore dhe individuale. Sipas Petro Zhejit në këto drejtime ndihet mrekullia e fillimit të realizimit të ëndrrës së heronjve të tillë mendimitsi Niçja dhe Frojdi, Ainshtajni, Hajzenbergu etj.
Për gjuhën shqipe gjithashtu janë me shumë vlerë studimet e Petro Zhejit për kombin shqiptar dhe rilindësit e tij, punime si “Shqipja dhe Sanskritishtja” (në dy vëllime.; 1996, 2001, 2011), “Gjuhët e vjetra dhe shqipja”, “ Gjuhët moderne dhe shqipja”, “Universaliteti i gjuhës shqipe”, “Libri i Aforizmave” (2012), që shënojnë një ringjallje dhe rivlerësim të Rilindjes Kombëtare. Me punën e tyre rilindasit tanë, bënë çvarrosjen e kombit tonë dhe rilindjen e kristalizimin e gjuhës shqipe. Punime si të mësipërmet, tej çvarrosjes, fillojnë të ngjallin realisht kombin shqiptar në përmasat e tij primordiale e pellazgjike dhe realizojnë ëndrrën e rilindësve tanë De Rada, S. Frashëri, Fan Noli, Át Sh. Gjeçovi, Át Gjergj Fishta etj, e madje e ndërkombëtarizojnë dhe e racionalizojnë tërësisht atë.
Këto punime janë në botim e sipër dhe figura të spikatura studiuesish si Martin Camaj, Robert Elsie etj., kanë vlerësuar lart përmbajtjen e tyre.
Do ta mbyllja këtë shkrim homazh e përkujtimor, me fjalët e dhëmsura, enkas për këtë rast, të shkrimtarit të shquar Faruk Myrtaj:
“Ikjet e këtyre përmasave detyrojnë respekt dhe heshtje…Petro Zhej, një altar, ku mund t’i bjemë në gjunjë Gjuhës Shqipe!”
Tiranë, më 15.03.2015
****
Mjeshtri i perkthimit, Petro Zheji u shua në moshën 85-vjeçare
Artistë, politikanë, shkrimtarë, përkthyes si dhe miq e të afërm zhvilluan sot homazhe në nderim të përkthyesit dhe studiuesit, Petro Zhejit, i cili u nda sot nga jeta në moshën 85 vjeçare.
Në ceremoninë e lamtumirës që u zhvilluan në ambientet e Muzeut Historik Kombëtar, ishin të pranishëm Kryeministri Edi Rama, Kreu i Kuvendit, Ilir Meta si dhe kreu i Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha.
Kreu i Kuvendit, Ilir Meta pasi vendosi buqetën me lule pranë trupit të pa jetë të përkthyesit Zheji, në një prononcim për mediat u shpreh se, “kjo është dita e dhënies së lamtumirës një mendimtari dhe kijuesi të niveleve europiane që në atë kohë kur Shqipëria ishte një ishull i izoluar në mes të Europës”.
Megjithatë, shtoi Meta, “kjo është edhe një ditë mirënjohjeje për trashëgiminë e shkëlqyer intelektuale që studieusi, përkthyesi dh mendimtari i shquar Petro Zheji lë pas”.
Edhe Kreu Bashkisë së Tiranës, Lulzim Basha pasi nderoi përkthyesin Petro Zheji theksoi se, “”ndarja nga jeta e Petro Zhejit është një humbje e parikuperueshme për familjen por është edhe një humbje e parikuperueshme për letrat shqipe, për miqtë dhe apostujt e tij të elitës shqiptare të letrave, intelektualët shqiptarë. Ngushëllimet e mia për familjen Zheji. Petro Zheji të gjejë paqen e merituar, ndërsa të gjithë admiruesit, bashkëpunëtorët, kolegët dhe nxënësit e tij të sotëm dhe të nesërm, të kenë forcë dhe vullnet për të çuar përpara mendimin, studimet e papërsëritshme dhe me vlerë që na ka lënë si amanet dhe trashëgimi e çmuar”.
Homazhet në nder të përkthyesit dhe studiuesit të gjuhës shqipe do të kryhen në orën 14.00-15.00 në sallën UNESCO, në Muzeun Historik Kombëtar.
Ai është një ndër figurat më të shquara të gjuhësisë shqiptare duke qenë një përkthyes, studiues dhe gjuhëtar mjaft i njohur.
Poliglot që e njihte me themel shqipen dhe filozofinë e saj, njihte e zotëronte deri në rrënjë edhe gjuhën italiane, frënge, angleze, spanjolle, gjermane, ruse, hebraishten, sanskritishten e vjetër, greqishtën e vRingjalla ” Tolstoit,”, ”Obllomovin ” i Goncarovit, (nga rusishtja), ”Vitet e zemërimt” të Shtajnbekut, (nga anglishtja), ”Zoti President “ dhe “Papën jeshil” të Asturiasit (nga spanjishtja), janë disa nga veprat e përkthyera prej filozofit dhe eruditit Petro Zheji, por pa harruar vëllimin e dytë të “Don Kishotit”, nga spanjishtja. Një vit më parë në Panairin e Librit, Petro Zheji, u vlerësuar me çmimin e mirënjohjes, çmim që u tërhoq nga djali i tij, publiçisti Artur Zheji.
Petro Zheji realizoi pas një pune të thellë dhe të pandërprerë studimin e tij me dy vëllime “ Shqipja dhe Sanskritishtja”.
I lindur në Gjirokastër më 16 tetor 1929, Petro Zheji ka qenë arsimtar, përkthyes i sprovuar dhe gjuhëtar me erudicion.
jetër dhe latinishten.