Raimonda Moisiu – Page 21 – Dielli

61 INTERVISTAT E RAIMONDA MOISIUT, URA BASHKIMI DIASPORE& ATDHE

February 10, 2014 by dgreca

Refleksioni rreth librit voluminoz ( 601 faqe.) me Intervista “”Letrat shqip këndej e përtej Atlantikut”/

Nga Prof. Dr. Prend Buzhala/

Shkrimtarja Raimonda Moisiu tashmë ka vënë kontaktin e saj me lexuesin me disa vëllime në poezi, në zhanrin e tregimit artistik, në publicistikë, në zhanrin e romanit, në atë të essesë e analizës letrare dhe së fundmi në zhanrin e privilegjuar të intervistës. E pra, “Letrat shqipe janë të përhapura në ato anë të globit, ku shtrihet civilizimi europian. Mund të flitet për Fjalën & Letrat Shqipe në Europë, SHBA-s, madje edhe në Australinë e Largët, por vështirë se mund të flitet për Fjlaën e Letrat Shqipe në kuadrin e civilizimeve tjera jopranuese të Fjlaës sonë e shkrimit shqip. Intervista sikur e ka trashëguar traditën europiane të dialogëve që nga Platoni e këndej. Ndryshe nga civilizimet e tjera, dialogu, bashëbisedimi është tipar dallues i civilizimit europian që nga ditirambet e lashta greke e deri te dialogët filozofikë të Ksenofonit, Platonit dhe Aristotelit, për të komunikuar një problematikë etike. Edhe intervista është shenjë e Epokës Moderne që nga Renesanca e këndej, kur zuri të përhapej galaksia e Gutenbergut nëpërmes Fjalës së Shtypur; është shenjë moderne e Qytetërimit Europian.Prandaj edhe sot ekziston shprehja e dialogut sokratik, për ta shqiptuar a shfaqur një urti përmes kuvëndimit. Te Platoni dialogu filozofik merr edhe trajtë artistike, ku dialogojnë filozofët, poetët dhe të rinjtë nga rrethi i Sokratit. Intervista me shkrimtarë, publicistë, botues, diplomatë e politikanë që marrin lapsin në dorë për t’i komunikuar dicka tjetrit, te vëllimi “Letrat shqip këtej & përtej Atlantikut”, janë intervista që e marrin rolin e përvojës si mësuese të jetës aq të sigurtë a aq urtakë njëkohësisht, nganjëherë edhe të sertë , dhe aq të shtruar e shkoqitës, herëve të tjera; aq me temperament, duke i paraqitur zhgënjimet tona përballë pritjeve e përballë vlerave të mirëfillta kulturore dhe aq shpresëdhënëse për vlerat. Secili prej nesh ka dicka për t’i thënë Tjetrit, me të cilin i ndajmë mendimet, sqarimet, kuvëndimet, gëzimet, dëshpërimet, po edhe rragatat. E rëndësishme është që në këso rastesh të ndash të domosdoshmen, esencialen.Intervista, megjithatë është ndër zhanret më të kërkuara të epokës moderne. I ka lexuesit e saj të shumtë që e parapëlqejnë dhe që e lexojnë me pasion.Vëllimi me intervista hapet me një shënim të Prof. Murat Gecaj, dhe është redaktuar nga Kryerdaktori i Gazetës TIRANA OBSERVER, z. Altin Sinani, -gazetë e cila ka botuar në të përditshmen e saj, përqindjen më të madhe të tyre. Libri është voluminoz me gati 600 faqe, dhe hapet me bashkëbisedimin e zhvilluar me shkrimtarin Naum Prifti -shkrimtar të cilin ajo e quan Mjeshtër të rrëfimit e dialogut, bashkëbisedim që komunikon vlerat artistike të ëndrrës dhe përvojës së jetës. Dhe pyetjet e Raimondës, në këtë bashkëbisedim, nxjerrin portretin e plotë të shkrimtarit, autobiografinë e tij krijuese e shpirtërore; të fshehtat e artit e laboratorit krijues .Kjo metodë bashkëbisedimi e intervistimi vazhdon me shkrimtarët Petraq Zoto, Skënder Rusi, Agim Shehu, Fatmir Terziu, Ylber Merdani, Albana Mëlyshi -Lifschin, Vangjush Ziko, Alfred Papuciu, Artan Mullaj, Ramiz Gjini, Thani Naqo, Iliriana Sulkuqi, Agim Bacelli, Merita Bajraktari -McCormack, Rozi Theohari, Fatime Kulli, Vullnet Mato,Mëhill Velaj,juristi e diplomati Sokol Brahaj, Adnan Mehmeti, Drenusha Zajmi-Hoxha, Kozeta Zavalani, Kristaq Turtulli, Luan Xhuli, Myrteza Mara, Vilhelme Vranari, -Haxhiraj, Robert Martiko, Sami Milloshi, Jorgo Telo, Edmond Shallvari, Përparim Hysi, Riza Lahi, Mardena Kelmendi, Istref Haxhillari,Fation Pajo, Petraq J.Pali, Teuta Shabani -Toëler, Eleonora Koka-Gjoka, Fiqri Shahinllari, Viron Kona, Ziko Kapurani, Pjetër Jaku dhe Julia Gjika, -Naci, shumica ndër ta edhe publicistë redaktorë e njerës të veprimtarisë kulturore, botuese etj. Sjell ky vëllim edhe njerës të fushave të tjera, si nga diplomacia e politika, si Josef Dio Guardin, nga teatri apo filmi, aktorët e mirënjohur e të talentuar Anastas Nika dhe Zamira Kita, nga jurisprudenca dhe sporti, nga veprimtari kulturore apo gjuhësia biznesi apo aktivistë të shquar të cështjes kombëtare, etj, sic janë: James W.Pandeli, Xho Dio Guardi, Prof. Dr. Murat Gecaj, sopranon e verbër amerikane shqipfolëse Carrie Hooper, kolonelin mes Prishtinës e Tiranës, Dilaver Goxhaj, Medije Vraniqin, intelektualen e shquar në Kanada Ruki Kondaj, Mimoza Ahmetaj,Mimoza Dajci,Pandeli Gëllci dhe Leka Bezhani. Te e fundit Intervistat e Monda Moisiut lexuesi i interesuar ka mundur t’i ndjekë e shijojë edhe nëpërmjet revolucionit teknollogjik informativ të mediave vizive e të shkruara -internetit, revistave, shtypit elektronik të tipit ONLINE.Kjo do të thotë që autorja i ka shfrytëzuar trajtat më bindëse e me autentike të besueshmërisë në mediat elektronike e që janë disa nga avantazhet gati të paarritëshme në krahasim me publikimiet klasike gazetareske apo librore, pikërisht për shkak të dinamizmit në një shkallë jashtëzakonisht të lartë të komunikimit me audiencën. Intervista e Mondës shkon përtej një interesimi të publikut për të marrë të gjitha përgjigjet e pyetjeve që ai kërkon për aktualitetin.Këto intervista arrijnë të ndricojnë një apo më shumë cështje dhe kurdoherë arrijnë ta shqiptojnë aktualitetin e problematikës së shtruar, ndërgjegjshëm, me potencë intelektuale dhe me përgjegjësi teorike, kritike, profesionale e krijuese. Fatmirësisht, dekadave të fundit janë botuar vëllime me vlerë nga zhanri i intervistës. Edhe ky libër na vjen në kohën kur intervistat sot bëhen me bollëk, duke ngritur kulte te rrejshme, sidomos nga sferat e muzikës e sportit, bëhen me poltikanë gjysëmanalfabetë, me pseudointelektualë, me sojsorrollopësh pushtetarë zëdhënësish për informim; bëhen madje edhe me manekinë, me modelistë, me miss-e, me aktorë e me pseudo të panumërt. Intervistat e tilla mbase krijojnë një atmosferë argëtimi me lexuesit që kërkojnë shije të sipërfaqëshme, por nga ana tjetër, nuk kënaqin shijet i intervistës profesionale, sepse krijojnë rrëmujë antivlerash.Bëhen intervista pa i plotësuar kriteret kryesore, pa i plotësuar kërkesën e respektimit të standardit gjuhësor apo kërkesën për të mos bërë pyetje të nivelit pseudointelektual dhe për të mos marrë përgjigje gjysmake, të përcipta e që nuk thonë gjë. Dikur Roland Bart për fenomenin e tillë thoshte:”Është vrasje e dyfishtë ;”njëhere e mendimit, sepse na reziston dhe herën tjetër e gjuhës, sepse na tradhëton.”, Por ky vëllim vjen ndryshe, jo vetëm i përmbush kriteret profesionale, por merr rolin edhe të një kronike të gjallë të letrave shqipe;shëndrrohet në një bashkëbisedues intim e dinamik për proceset në fushat e letërssë e kulturës, si dhe në fushat e tjera përkatëse, kryesisht në atë të letrave shqipe. Shëndrrohet pra sa në një zëdhënes të jetës në Diasporë e po aq edhe në atë të bashkimit të urave midis Diasporës dhe Atdheut, sa në humanisten e bashkëbisedueses për shpalosjen e dhimbjeve e gëzimeve njerëzore, po aq edhe në rolin e bashkëbisedimit atdhetar, të shpalimit të pasoneve, dashurive njerëzore, të atdhedashurisë e patriotizmit, të krenarisë së të qënit shqiptar, të shtegëtimeve magjike nëpër të fshehtat e muzës krijuse e të laboratorit krijues, të jetës midis vargjeve e vatrave të kulturës, midis diplomacisë botërore e mbi të gjitha, midis vatrave të cështjes shqiptare.Aty, te secila intervistë rrezaton dhe buron dashuria për njeriun dhe të bukurën në jetë e art, aty ligjërojnë krahas muzika dhe letërsia, teatri dhe diplomacia, ligji dhe sporti, aty ndizet flakadan prometeik për t’iu dhënë të tjerëve dritë, dashuri, ngrohtësi, mirënjohje, për të shpalosur shembujt aq domethënës të lavdive shqiptare, të urtisë, modestisë e karaktert, për të prezantuar portrete krijuese e njerëzore. Aty krahas një mbijetese të ekzistencës në Diasporë, njeriu shqiptar nuk rreshtet për t’u dhënë pas botës si një banor i dinjitetshëm i këtyre dy brigjeve. Nuk është e habitëshme, prandaj pse ligjërimi bashkëbisedor i intervistave të Raimonda Moisiut, e përmbush funksionin komunikues të gjuhës, tek e ngërthen edhe ngjyrimin emocional, gjithë temperament e gjithë intelekt, të shprehjes së mendimit subjektiv për ta kumtuar të vërtetën apo për ta sqaruar një fenomen.Kuvendimi intervistues shpesh rrezaton vlera të panjohura e që përbëjnë thesare të kulturës sonë. Nëpërmjet këtij vëllimi intervistash autorja e zgjon muzën e kuvendimit a të oratorisë së bashkëbisedimit, dialogun nën shenjën e Polihimnisë e të Kaliopës -muzave të retorikës, porse aty në tryezën e bashkëbisedimit, dëgjihet zëri i korit të muzave, Eratos apo i perëndeshës së drejtësisë-Justicia dhe të gjitha këto kanë frymë e aromë shqiptare.Nëpërmjet kësaj muze të bashkëbisedimit, ajo paraqet kërshëritë, bindjet, qortimet dhe përvojat intelektuale, kulturore, e ruajnë frymën e kohës me angazhimet intelektuale e krijuese dhe me argumentimin racional të lëndës së intervistuar.Me një fjalë, intervista e vëllimit “Letrat shqip këndej e përtej Atlantikut” e luan rolin e zhanrit publicistik, letrar ashtu sikundër e luan edhe rolin të formave të tjera të mendimit e të kuvendimit.Të tubuar rreth një tryeze të përbashkët të bashkëbisedimit të duket sikur të gjithë të intervistuarit i kemi pranë kësaj tryeze duke komunikuar e ndërkomunikuar, duke na përcjellë faktet dhe përvojat e tyre. Libri nuk parapëlqen grindjen, rragatën apo reagimin me temperament. Assesi ! Ai pikësynon të përcjellë tek koha jonë një tryezë tjetër qytetare të komunikimit, atë të urtisë e të dijes, të dëshmisë e të trashëgimisë së pasur shpirtërore e materiale, të pasioneve kërkimore, vepruese, kulturdashëse e arësimdashëse , më në fund, një sistem kulturor identitar vlerash dhe shenjash sa shqiptare aq edhe europiane.Bashkëbiseduesi i tillë ka ndjeshmëri për të tjerët, krijon marrëdhënie të menjëhershëme me një gamë të tërë të njerëzve, pos fjalës te këta njerës flet edhe ngrohtësia, buzëqeshja, prirja për të ndërtuar kontakte njerëzore, janë bashkëbisedues që preferojnë një mjedis bashkëpunues e humanist.Ata janë personazhe të pëlqyeshëm që shohin përtej “sipërfaqes “së gjërave, përtej ngjyrave a realitetit të ngjyrosur sipas paragjykimeve të të tjerëve. Kurse dialogu i tyre na qetëson, në këtë këmbim ndërkomunikues, sepse në këtë ndërkomunikim, pos intervistueses dhe të intervistuarit merr pjesë si bashkëbisedues i heshtur e gjithnjë aktiv edhe lexuesi dhe për këtë arësye ai e ndien veten të qetë dhe të vetdijshëmëm për interesin më të mirë..

Në këso rastesh, intervistueses i duhet të bëjë punë të mundimshme, të qëmtojë krijimtarinë e veprimtarinë e personalitetit të intervistuar, të shfrytëzojë paraqitjet publike, internetin, mediat, arkivat, bazat e të dhënave , leksikonët, bibliotekat , e-mail-et, telefonat, faxet, etj., ashtu sikundër i duhet të përdorë edhe citimet specifike, deklratat figurative, përdorimin e deklaratave përshkruese, tipin e rrëfimit të reportazhit, përdorimin e citimit për ta plotësuar e paraqitur më të plotë portretin e intervistuesit etj.

Së këndejmi, nuk është e habitëshme pse të gjithë këta personalitete të intervistuar shfaqin dhe shqiptojnë mendime të epërme, konsiderata të larta, vlerësime të lartësuara, që nuk ka se si të mos sintetizohen ndryshe, pos si vëllimi e mendimit të zgjedhur e të përzgjedhur.

E vërteta dhe riëndërrimi i së shkuarës…..

February 7, 2014 by dgreca

Mendime rreth vëllimit poetik “ Fundi, i një fëmijërie tjetër”, i poetit dhe publicistit Prec ZOGAJ/

Shkruan: Raimonda MOISIU/

Poetët përtej gjithë aftësisë, pasionit e talentit të tyre, brenda lëkurës poetike, nënkuptojnë rrjedhat dhe tendencat e mendimit filozofik, që i japin formë psikikes e shpirtit artistik, nga e cila rrjedhin fjalët e shkruhen vargjet. Poeti dhe publicisti Prec Zogaj, në vëllimin poetik “Fundi, i një fëmijërie tjetër”, i sapo botuar nga shtëpia botuese Tirana & Times, – ka demonstruar një përsosmëri të rrallë filozofike dhe ndjeshmëri artistike, ka ndërtuar urën emocionale dhe intelektuale ndërmjet “ së vërtetës” dhe “riëndërrimit të së shkuarës”. Pasioni dhe intimiteti i identitetit poetik, vjen jo vetëm nga trashëgimia e traditës poetike e vëndlindjes së tij, -Lezha- e njohur si”vendlindja e poezisë” që ka prodhuar poetë si Gjergj Fishta, Ndoc Gjetja, Mark Simoni, Rudolf Marku, Agim Isaku, Pjetër Jaku, Elinda Marku, Shpresa Rama,etj., por edhe nga përvojat jetësore e njerëzit që e rrethojnë, ura e harmonisë me ta e natyrën, me të mirat e të metat e shoqërisë, dhimbjen e dashuritë e saj. Në këtë vëllim, autori Zogaj me dritën poetike ka penetruar ndjeshëm në kontrastet shoqërore, mes mendimit të pakufi të filozofisë së autorit dhe pikëpamjes së gamës së problemeve, konseguencave, evolimit të tyre, mes formimit shumëdimensional e pasurimit ideor, meditimit e dinamizmit, forcës sociale dhe ngarkesës emocionale, duke përfshirë edhe vecantitë e personalitetit të tij,si pjesë e së tërës,-universit njerëzor e shpirtëror dhe dukurive të tyre psikollogjike, besimi në të vërtetën e sfidës për mbijetesë-riëndërrimin e dashurisë për jetën e me jetën.

Vëllimi poetik, “Fundi, i një fëmijërie tjetër”- nuk është i ndarë në cikle dhe “ngjan” si një poemë e tërë. Autori Prec ZOGAJ për nga forma e poezive është unik me stilin e tij të zakontë në të pazakonëshmen, dhe i konsideron natyrën e njeriun thelbësore, i gëzohet reales, të dukëshmes e të padukshmes, emocionit të castit, duke i dhënë frymë poetike – ekzistencës njerëzore. Kemi poezi të llojit ritmik me rimë e kadencë, me lirizëm të hollë dhe realizëm të spikatur,tharmin e tyre realist e modern, ku ka dashuri, mall, brengë, ndjenjë e ngrohtësi, brishtësi, ironi e sarkazëm, i vetëdijshëm e i guximshëm, poezi me ton historik, patriotik, qytetar, social, intelektual dhe kombëtar, sepse i tillë është dhe vetë personaliteti i autorit.

Vëllimi fillon me poezinë e titulluar; “Me një lëmsh në grykë/po shkon dhe kjo verë” (f.3). Duke ndjekur nga afër fabulën e kësaj poezie, poeti është në përpjekje për të eksploruar vetëdijen njerëzore dhe hiperbolizon gjëndjen e brendëshme shpirtërore.

“Flatra pas flatrash era e Shëngjinit/ gjethe më gjethe ngrihet/valë me valë./C’u bënë gjithë ata diej?/Kaluan, kaluan…/C’u bë gjithë ajo kredhje, ai kthim verbues/I prehjes e endjes në zanafillë?

Poeti Prec Zogaj me delikatesë ka fituar epërsinë harmonike dhe metafiziken e natyrës dhe humanes në pemën e jetës, të përjetuar mes vargjesh me vizionin meditativ, baladës, filozofik, artistik e njerëzor, ka krijuar negotacionin delikat në kufijtë e ëndrrës, riëndrrës e shpresës. Me një incident “dramatik të natyrës” dhe të mahnitëshmen – nga flatra pas flatrash, diejt dhe valë më valë,- poeti demonstron idetë nëpërmjet tingujve lirikë dhe të artit, me natyrën e vërtetë të dashurisë, filozofisë për jetën dhe vazhdimësisë së saj.

Përsa i përket vargut “gjallë e esëll në këto brigje”, poeti na jep një periudhë të caktuar kohore dhe në të njëjtën kohë dallimin fillestar; “Bota trembet të dëgjojë kumte”- midis një të kaluare të idealizuar,–“sa e vjetër është,/sa të lashtë jemi.”. Idealizimi i së kaluarës i ka shërbyer poetit për të sfiduar, “ sa të lashtë jemi”-si një periudhë idilike, heroike, peisazhit dhe figuracionit poetik, – poeti u këndon edhe detajeve; “gjallë e esëll në këto brigje”, pra “ne-(të lashtët)” ende frymojmë, punojmë, jemi gjallë për të kryer vepra –vargje këto që i këndojnë ndjenjës më të bukur misionit të gjallimit të jetës–-përpjekje kjo e autorit për të provuar se të gjallët rritin e mëkojnë dashurinë-ardhmërinë.

Me pas poeti kombinon shpirtin e lirë të një vajze, heroine lirike që “Me sy nga deti një vajzë e re/shkrehet në vaj./Kush vallë e di hallin e saj?/Me një lëmsh në grykë po shkon kjo verë?-Ky version në fund të poezisë është i dallueshëm nga vargjet e tjera edhe pse në të ka momente melankolie të ndjeshme, sozia e një shpirti që vajton.. Meditacioni i poetit është sa i zakonëshme në të pazakonshmen, një koncept mistik e besnik, që të fal emocionin poetik. Poeti na ka dhënë një figurë romantike dhe komplekse –vajzën me brengë e dhimbje, me vajin dhe lotët e saj, mendimet, maturinë, pastërtinë e shpirtit, paqja shpirtërore dhe pafajsia e saj, që “tingëllojnë” pikëllimin e saj, si në sinfonitë e Bethovenit. Ajo e kërkon me sytë nga deti, dashurinë e humbur ndoshta, blasfemon në emër të instiktit njerëzor, apo pengun, brengën, mallin dhimbjen e jetës, pasionit shpirtëror, në emër të asaj, dhimbjes së bukur që quhet -dashuri. Lirizmi i këtyre vargjeve bëhet botëkuptimi i kësaj poezi, që të mrekullon sado njeri i zakonshëm të jesh. Ky është botëkuptimi i poetit, ku nocionet e figurat letrare ruajnë identitetin krijues të tij. Autori Prec Zogaj e ka kthyer Shëngjinin në një Itakë, -me flatrat e erës, valët e detit, të lashtët e të tashmit, vajzën me sytë nga deti, diejt që kanë kaluar nëpër erërat e kohës nëpër të-autori vargëzon të vërtetën, irealen, mistiken e dashurisë njerëzore, duke na dëshmuar kështu pavdekësinë e saj. Jo pa qëllim, Zogaj e fillon vëllimin me këtë poezi, sepse ai e di shumë mirë që asnjë historian nuk mund të tregojë historinë aq shkurt e modestisht, sa e rrëfejnë poetët me poezitë e tyre.

“Vdekja është e ardhmja ime”(f.11)-poezi e bukur, një klithmë e butë për imazhin e hirtë të vdekjes, vargje që tronditin mendërisht e shpirtërisht për dhëmbshurinë njerëzore;

“Atëhere kur gjithë të dashurit, të dashurat/në cift thjeshtohen dhe mbetet/vetëm plaga e madhe -/fletë zambaku hapur në zemër/fije të holla lidhur në eshtra.”

Poeti Zogaj mundohet të përshtatet me rrethanat e reja, mënyra e vetme kjo për t’u ngushëlluar, biseduar me vende dhe njerëzit e dashur, na flet për ata që ikën nga kjo botë dhe të vdekurit që kurrë nuk do mund t’i shohë e takojë përsëri.Ai nuk dëshiron kurrsesi t’i harrojë të dashurit, -dhe në fund poeti ju thotë “plaga hyjnore që zëvendëson plumbin në rrugën/ drejt fundit…./Vdekja është e ardhmja ime.”

Vargje këto që autori me mjeshtëri artistike e filozofike, maturinë dhe urtësinë hyjnore të shpirtit, hyjnizon “kremten” e gamës së emocioneve me brishtësinë dhe intensitetin e tyre, i konverton të vdekurit në heronj mistikë paëndrra, në shenjë zie kjo e ngushëllimi për ta dhe vazhdimësinë e jetës. Zogaj rrëfen të fshehtën e pazbuluar, mistiken e irealen, se cdo gjë që lind e rilind, edhe atë ëndrrën e rrëmben vdekja, -kjo është pavdekësia, se një ditë edhe unë do të vij pranë jush. Te poezia “Vdekja ka frikë të më godasë” (f.110), poeti Zogaj dëshmon psikiken e botës së brendëshme të ekzistenvcës njerëzore, që ka qenë dicka, por normale. Në përpjekjen e tij për t’u përballur me të kaluarën nga vdekjet dhe humbjet, poeti vazhdon të jetojë, të shkruajë kujtimet, ëndrrën, shpresën dhe riëndërrimin e tyre. Poeti idealizon të kaluarën për të sfiduar atë si një periudhë idilike e heroike, si një përpjekje për të provuar dashurinë e tyre dhe të tijën,;”Perëndesha ime mbrojtëse/është maturia ime./Vdekja ndoshta e di këtë/Prandaj më ka caktuar/Një fund të butë, të ëmbël/Në gjumin e pleqërisë së thellë/Ku të më marrë si një insekt/Me një lugë të vogël/Dhe të më hedhë matanë/Pa shpenzuar asgjë vec pritjes/ Që gjithashtu nuk i kushton asgjë/ të pavdekshmes vdekje.”

“Shkëndija e dashurisë” –është një poezi me melodi e muzikalitet të ëmbël e të ngrohtë, dashuria reale e mitike regëtin brenda shpirtit njerëzor. Dashuria është si vala e detit dhe trupi një anije që lundron në brishtësinë e këtij emocioni të fuqishëm: Ku shkrep shkëndija e dashurisë/prej sysh që s’mund të fshehin asgjë, /Afërdita shënon shenjën e një tempulli,/Mbresa shpall vendin e shenjtë/në jetë të jetëve.”

Dashuria në këtë poezi nuk është përfaqësuar si një ndjenjë rigoroze e perceptimeve të jashtëme apo të cekët të bukurisë, ajo shënon shenjën e tempullit të dashurisë në kuptimin më të sinqertë e të pastër të njerëzores e shpirtërores, ashtu sikundër e shpreh edhe vetë poeti “Vetëm dashuria është botë tjetër”(f.6)-poezia “Në qytetin e dashurisë”. Në këtë poezi Zogaj ka përdorur imazhe specifike, të freskëta dhe formulimi i tyre artistik, gjetjen e fjalëve të duhura brenda konteksit të tyre artistik, psikik e filozofik, që lexuesi të kuptojë metamorfozën e forcës së dashurisë, në kohë e hapësirë, nga e dukëshmja në të padukshmen, -nga fundi, i një fëmijërie tjetër.

“Urat janë plot me vajza/S’më besohet se pikërisht këtu ka dhënë shfaqjen e saj magjia:/ Ne duke ikur,/në drejtime të kundërta,/padalë kurrë prej vështrimit,/kurrë prej mallit/kurrë prej dëshirës.”

-Poezia jep dhimbje e mall, dëshirë e pasion,të prekëshmen, bujarinë, urtësinë, maturinë, dashurinë e pafundësinë e një realiteti në një realitet të interpretuar- në një kuptim të ri simbolik; metafora e simbolit të dashurisë njerëzore.

“Kthehem./Dielli vizion me vizë të zjarrtë/kufijtë e thyer të atdheut/sic janë në hartë/Pres, pres, pres të zbres/(f.97)-poezia “Vajtje-ardhje”.

Subjekti poetik këtu shëndrrohet në vargje medituese e vajtuese, vlerat e vërteta që na rrethojnë, për fatin e atdheut e të shoqërisë, me forcën e inteligjencës e sociales. Trajtimin e kohës, Zogaj e vë në funksion, të na pohojë të vërtetën e kujtimeve dhe riëndërrimin e të shkuarës, ndërsa trajtimi i hapësirës të na pohojë jetësën e lidhjes humane e materiale brenda realitetit e identifikimit të këtij realiteti.

“Duke u pëballur trimërisht, njerëzisht/me vështrimin e butë të vajzës tënde-/Asgjë, asgjë, asgjë s’ka ndodhur!/Katastrofa, një zgjim trëndafilash/si vullkan po ngrihet nga brenda./Me dashtë duke qarë/pa lot e pa fjalë. (f.135).

Fjalët; trimërisht, njerëzisht, vajza e butësia e brishtë e saj, katastrofa, vullkani, trëndafilat shprehin metaforikisht subjektin baladesk të këtyre vargjeve, kuptmin e tyre, ndërsa loti pastron shpirtin e vemtuar apo të braktisur, loti del nga dhimbja e trishimi, gëzimi e lumturia e shpirtit njerëzor, është inspirim e forcë poetike. Vëllimi poetik “Fundi, i një fëmijërie tjetër përmban poezi për natyrën, njerëzit, pafundësi ndjenjash e perceptimesh, ankth e frikë, nderim e përcmim, nostalgji e mall, vlerë e antivlerë, groteske dhe shpresë, ndjenja që zbulojnë mirësinë, mirëqënjen e plagët e shoqërisë.Vëllimi përmban vargje lirike për vendlindjen, mërgimin, dashurinë e dhimbjen, balada dhe monologun e shpirtit njerëzor. Prec Zogaj është shëmbulli i qytetarisë dhe inteligjencës me principe thellësisht demokratike; Poet, Publicist dhe Politikan. E gjithë filozofia e mjeshtërisë poetike të tij është kuptimi metaforik, emocional e njerëzor i një fëmijërie të pafund- i vazhdimësisë së jetës,–përceptime e ndjesi këto që rrëfejnë të vërtetën dhe riëndërrojnë të shkuarën e dhimbjes më të bukur –dashurisë njerëzore.

Apostol Simoni -Një ikonë që nuk duhet harruar….

January 24, 2014 by dgreca

Bisedë me shqiptaro-amerikanen Miranda Grabocka-Simoni/

30 vjet më parë, më 19 Janar 1984, e gjithë bota e artit dhe kulturës shqiptare, Korca, komuniteti i këngëtarëve dhe artistëve korcarë, do të tronditej nga lajmi i kobshëm-ndarjes krejt papritur nga jeta, në moshë relativisht të re, 33 vjec, – e kompozitorit, dirigjentit, instrumentistit të talentuar –APOSTOL SIMONI. Ishte në kulmin e karrierës së tij dhe muzika e kompozuar prej tij pati një ndikim të jashtëzakonshëm oshëtime për brezin e viteve ’80 dhe për brezat që vijnë. Këngët e kompozuara nga Apostol Simoni kanë brenda shumë ndjenjë e melodi harmonike. Ai preferonte të kompozonte në akorde minore të ëmbla e sentimentale, këngë që tërhiqnin publikun dhe melodia e tyre shpejt e kapëshme, fërshellehej rrugicave të Korcës. Muzikën dhe ndjenjën e artistit e dalloje lehtë në cdo notë të kompozuar prej tij, sepse ishte në antitezë me artin e muzikën që kërkohej nga rregjimi komunist i kohës.

“Apostoli ishte djalë i rrallë –por “u nxitua shumë” , nuk duroi dhe u largua, “Ishte ndryshe nga bota”, -shprehet me lot ndër sy mikja e tij e fëmijërisë, Zhaneta Stefanllari Ballauri, me të cilën ishte shumë e lidhur dhe ndante të fshehtat e shpirtit, vecmas për muzikën. Ndërsa aktori i shquar korcar Petrika Riza përcjell caste kujtimi me artistin e shquar: “Apostoli ishte muzikant i apasionuar, i talentuar e plot frymëzim, dirigjenti i aftë i orkestrës së Estradës së qytetit, kitarist i shkëlqyer. E ndiqnim me shumë endje prapa kulisave të skenës, ku disa herë luante edhe vetë në kitarë dhe shpesh nga duartrokitjet detyrohej të rikthehej në skenë. Me karrierën e tij virtuoze ishte ndër të paktët antikomformistë me drejtuesit e asaj kohe dhe shpesh herë e nxirrte mërzinë, shpërthente duke kompozuar apo duke i rënë kitarës. Ishte njeri i shqetësuar e me shpirt të trazuar, sic janë përgjithësisht artistët e mirëfilltë.” Skëndër Rusi, poeti i shquar korcar i vargjeve lirike shqiptare dhe autor tekstesh i disa këngëve fituese në festivale kombëtare të kompozuara nga Apostol Simoni, shprehet mes të tjerave: “Ai na la atëhere kur na duhej më tepër. Ai ishte dhe mbetet kitarë malli e dashurie”. Miku i tij fëmijërisë, prof. Gjergji Cikopani:- Apostoli la pas një krijimtari cilësore që do të nderohet dhe kujtohet gjithmonë. Këtë “privilegj” e kanë vetëm artistët,-Nektari i inteligjenceës”. Apostol Simoni vdiq në moshë shumë të re, në Tiranë –ku ndodhej për të marrë këngëtaren e shquar Anita Take, për koncertin e javës në Korcë, “Buqetë këngësh”. Ai ka lënë pas, plot 300 krijime muzikore. Këngët e kompozuara prej tij këndoheshin nga artistë me emër që nga Lindita Theodhori, Leon Menkshi, Liljana Kondakci, Fatbardha Hoxha-Disho-Pëllumb Elmazi, Nertila Koka, Afërdita Laci Zonja, etj. Koha ikën, por kontributi dhe kujtimi i kompozitorit, dirigjentit, kitaristit dhe instrumentistit do të mbetet gjithmonë vlerë kulturore, qytetare, kombëtare e historike në botën e artit e kulturës korcare dhe shqiptare në tërësi. Apostol Simoni do të mbetet dhe kujtohet një vlerë njohëse, një nga figurat që i dha Korcës sonë aq shumë nga vetja në fushën e muzikës, –Një ikonë që nuk duhet harruar! Në ditën e vdekjes së tij, kompozotori i njohur Simon Gjoni, ka shkruar në gazetat e kohës shkrimin me titull; “Autor i këngëve të realizuara” dhe në shtypin lokal të Korcës shkroi asokohe, i ndjeri Sotiraq Vangjeli, ndërsa Pëllumb Elmazi për këngët e tij; “Gëzimi i njerëzve të ditëe tona”. Në këtë bisedë përkujtimore dhe homazh në 30 vjetorin e ndarjes nga jeta me bashkëshorten e Artistit të Shquar Korcar, -Miranda Grabocka-Simoni, e cila aktualisht jeton në Neë York, na rrëfen kush ishin dashuritë e jetës, roli dhe kontributi i tyre në krijimtarinë muzikore të Apostol Simonit,-artisti që jetoi pak e krijoi shumë.

-Së pari ju falenderoj që pranuat të jepni këtë intervistë, për të risjellë në kujtesë kompozitorin e shquar korcar, Apostol Simoni, i ndarë nga jeta në një moshë relativisht të re, por që la pas një kontribut të cmuar në muzikë. Si ndjeheni për këtë intervistë- e ndjeni homazh apo një përcjellje të vlerave qytetare, kulturore e historike të Korcës sonë?

Ju faleminderit Raimonda, për mundësinë që më jepni. Të dyja bashkë edhe homazhin që përkon me 30 vjetorin e ndarjes nga jeta, pikërisht më 19 Janar. Gjithashtu do të dëshiroja të thoja edhe përcjellje të një vlere të cmuar të artit e kulturës korcare në vecanti dhe asaj shqiptare në tërësi, një vlerë njohëse, për një nga figurat që i dha Korcës sonë aq shumë nga vetja në fushën e muzikës. Apostol Simoni lindi në qytetin e Korcës më 16 prill 1950, në një familje autoktone qytetare dhe intelektuale korcare. Ai jetoi shumë pak, ashtu sikundër thotë edhe miku i tij i afërt Klito Fundo—në një moshë me Krishtin, 33 vjec–por ai dha shumë më shumë se sa mosha e tij e re. Është shumë vështirë të sjellësh kujtime mbas 30 vitesh. Kjo intervistë është respekt për familjen e të ndjerit, kompozitorit Apostol Simonit, 3 fëmijët e tij që ka lënë pas, Alda Simoni Ballkameni, Gjergji Simoni dhe Eda Simoni Bandilli, mbesat e nipi i tij, Sara, Xhorxhia, Dionis dhe për veprën e kontributin e tij.

-Si u gjend bashkëshorti tuaj në rrugën e bukur të artit, vecmas asaj të muzikës? E pati të trashëguar genin muzikor, apo ishte dhunti e tij?

Apostoli mbaroi me rezultate të mira shkollën e mesme të muzikës, për violinë. Ai nuk fitoi të drejtën e studimit në Akademinë e Arteve Tiranë dhe pasioni i tij i fshehur ishte gjimnastika. Kështuqë ai ndoqi studimet në Institutin “Vojo Kushi” Tiranë, dega gjimnastikë. Taleni i tij spikati edhe në këtë fushë dhe në vitin 1969 ai doli kampion sëbashku me 6 gjimnastë të tjerë sipas specialitetit. Mbas mbarimit të Institutit të Fiskulturës, emërohet në Gramsh në fshatrat përreth, si mësues fiskulture.Punoi me pasion e përkushtim pa ju ndarë kurrë edhe muzikës, organizonte aktivitete të ndryshme në rang rrethi e më gjerë. Ndërkohë njohja dhe miqësia me mjeshtërin e kitarës, Alfons Ballicin e jep mundësinë që ta mësojë e të luajë në kitarë. Në ato aktivitete ka marrë gjithmonë vlerësime dhe certefikata për punën e mirë që ka bërë.

-A mund të na përshkruani momente nga eksperienca e tij?Kur ka filluar të kompozojë? Cila këngë është kompozimi i tij i parë?

Që aty në Gramsh fillon aktiviteti i tij artistik, në konkurime shkollash, kompozime për festivale fëmijësh në rrethe të ndryshme, si Gramsh, Përmet, Vlorë. “Vëndlindja na fton” ishte kënga me tekst të Klito Fundos, që e bëri disi të njohur, krahas kompozitorëve të tjerë të rretheve. Kjo i dha forcë e optimizëm që Apostoli të konkurojë në Institutin e Lartë të Arteve dhe fitoi të drejtën për të vazhduar studimet në degën Kulturë.Mbas mbarimit të studimeve emërohet në Estradën e Qytetit të Korcës –dirigjent-punë të cilën e kreu deri në mbarim të jetës së tij. Apostoli ka kompozuar këngë edhe kur ishte student në Institut, kur ishte mësues në kursin e kitarës, në Shtëpinë e Pionierit, Tiranë. Aktiviteti i tij muzikor fillon i plotë në Estradën e Korcës, ku në cdo cfaqje ai sillte kompozime të reja për këngëtarët e rrethit të Korcës. Estrada kishte aktivitet të përditshëm dhe përkushtimi i tij ishte maksimal, duke nisur nga këngët e festivaleve për fëmijë ku kanë debutuar artistë të vërtetë si Leon Menkshi, Alfred Bode, Majlinda Sherko Tasho, të cilët edhe sot e kësaj ditë kujtojnë me nostalgji e respekt kompozitorin e tyre Apostol Simoni, por kanë mbetur edhe miq të mirë të familjes dhe të mijtë personalisht. Gjej rastin t’i falenderoj nga zemra.

-C’mund të na thoni për influencat e tij muzikore në muzikën e lehtë? Po atë popullore dhe serenatat?

Ai kompozoi për Festivalet e Korcës, anketat muzikore, Festivali i RTSH, por edhe për anketat muzikore të Radio Tiranës dhe në prill 1982, kënga fituese ishte kënga: “Lule janë fëmijët” e kënduar nga Nertila Koka. Gjithashtu në repertorin e tij ka pjesë intrumentale dhe ka plot muzikë popullore.Pra, krijimtaria e tij përfshin rreth 300 këngë.

-Si një njohëse e hershme e muzikës së kompozuar nga Apostol Simoni , kam vënë re muzika e kompozuar prej tij, ka një mirëkuptim mes dinamikës së muzikës, të kënduarit dhe interpretimit emocional, e cila u jep fuqinë e tingujve, melodisë së këngës . A ka pasur ndonjë trajnim apo eksperiencë në muzikë?

Instrumenti i tij më i dashur ishte kitara. Ai kompozonte gjithë natën. Vijën melodike e niste me kitarën dhe më pas punonte në piano që e kishte në Teatër. Rrugica ku ne jetonim ishte cdo natë e pagjumë, nga tingujt e kitarës. Apostoli ishte edhe një orkestrues shumë i mirë, ai i orkestronte vetë të gjitha këngët.Kompozitori Apostol Simoni, për kohën që jetoi e kompozoi ka qënë shumë i sukesshëm, i vlerësuar me Cmime Kombëtare dhe Cmime të qytetit të Korcës dhe me marrëveshjen e admirueshme të publikut. Këngët e kompozuara prej tij janë kënduar nga këngëtarë të mirënjohur të muzikës shqiptare, si Lindita Theodhori, Myfarete Laze, Liliana Kondakci, Fatbardha Disho, Spiro Katundi, Vaso Qirinxhi, Elektra Hasimi, Zhuljeta Demce, Andoneta Shano, Laxarela, etj, dhe akoma këndohen në Korcë. Kryesisht ai kompozonte këngë për vokalin e këngëtares së mirënjohur Lindita Sota Theodhori, e cila ishte këngëtare profesioniste në estradë dhe ato këngët janë fituese në cdo eveniment. Në konkurimin e trupave të Estradave në Gjirokastër Apostoli u paraqit me këngën –“Përherë të dua”, kënduar nga Lindita. Por momentin më të bukur e tregon shkrimtari z.Petraq Zoto, atëkohë Drejtor i Teatrit A.Z.Cajupi. “Të nesërmen në mëngjes kur po ecja me Apostolin në rrugicat me kalldrëm të Gjirokastrës -tregon Petraqi , ai Apostoli ndaloi për një moment dhe më thotë: “…dëgjo Petraq…dëgjo…!-dikush prapa tyre fishkëllente melodinë e këngës të kënduar një natë më parë. Kënga përcillej aq shpejt dhe bukur tek publiku, sa ishte një kënaqësi e paparë për të. Teksti i asaj kënge fituese ishte nga miku i Apostolit, poeti e publicisti Kostaq Duka, me të cilin ai bashkëpunonte. Këngëtari Pëllumb Elmazi, mik i afërt i tij dhe i familjes sonë aq mik sa ne ndjemë ndihmën e tij sapo shkelëm në token amerikane. Ishte një mirënjohje e tij për mikun e “Fjetur” dhe unë njëkohësisht do të shpreh mirënjohje për familjen e Elmazit. Zoti i bekoftë!, Spiro Katundi, Vaso Qirinxhi, cifti Dhimitraq dhe Fatbardha Disho, miq të cilët i rezistuan kohës deri në ditët e sotme, mirënjohje për të gjithë; Laxarela, Antoneta Shano, Mimoza Shaholli. Mirënjohja e Fatbardhës është e pakufishme, është mikeshë e familjes Simoni. Miq të mirë të Apostolit janë edhe cifti i shquar i skenës e ekranit, Petrika dhe Klaudeta Riza, violinistja Suzana Grabocka Opari është mike e Apostolit dhe e familjes sonë, ruajmë ende miqësinë 30 vjecare, Behxhet Qyteti, etj. Apostoli jepte mësime në kursin e kitarës në Shtëpinë e Pionierit “Mihal Grameno” Korcë…

-U nda nga jeta në moshë të re. Si ishin momentet e fundit të jetës së tij?A ka lënë dorëshkrime”

Në një aktivitet që ishte kthyer në traditë ishte “Buqeta” me këngë që ai organizonte në muajin Janar të cdo viti me këngët fituese të Festivalit të këngës në Radio Television, duke ftuar cdo vit një këngëtar të njohur, si të madhen Vace Zela, Mefarete Laze, Liljana Kondakci dhe së fundmi ai ishte në Tiranë për të marrë Anita Taken. Por nuk mundi dot sepse vdekja e mbërtheu me kthetrat e saj, duke mos realizuar ëndrrën e tij muzikore. Në momentin e fundit kur Apostoli dha frymën e fundit në Tiranë, pranë tij ishte operatori i Radio-Televizion-it, Agron Spahiu. Ai ka ngelur edhe sot e kësaj dite mik i përjetshëm i Apostolit dhe familjes së tij. Agroni solli orën, unazën, amanetin e fundit dhe këtë poezi të shkurtër shkruar nga Apostoli në orët e fundit të jetës

Pas vdekjes..

Një ditë vdekja do të trokasë,

Duam s’duam derën do të hapim,

Varrin mes stërgjyshërve

Aty do ta kemi,

Mbi shpinën e varreve tona,

Nipër e mbesa një cast do të heshtin,

Dhe kjo zemra do të trokase dhimbshëm,

Mbi supet e tyre dielli do të qeshi….

Në ditën e vdekjes së tij, kompozotori i njohur Simon Gjoni shkroi në gazetat e kohës shkrimin; “Autor i këngëve të realizuara”, ndërsa në shtypin lokal të Korcës shkroi asokohe, i ndjeri Sotiraq Vangjeli, ndërsa Pëllumb Elmazi për këngët e tij; “Gëzimi i njerëzve të ditëe tona”. Apostoli Simoni ishte anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë. Ana humane e Apostolit ishte njeri i apasionuar pas pëllumbave i donte shumë dhe kalonte orë të tëra me to, fitonte qetësinë shpirtërore dhe muzën për këngët e tij.

-A ka shkruar poezi apo tekste këngësh Apostoli?

Zakonisht tekstet e këngëve Apostoli i merrte nga poetët korcarë, miq të tij. Nga poeti e publicisti Kostaq Duka kishte një bashkëpunim konstant e të dukshëm, e ndjera Mira Zaimasi, Petraq Kita, Klito Fundo, Skënder Rusi, etj. Me tekstin e këngës që do ta bënte të njohur ishte kënga në Festivalin e 22-të të Këngës në Radio –TV; “Me ty bashkë gjithmonë të rinj”, ndoëse u shkrua për të qenë e fundit në ditët e karrierës së Apostol Simonit, e cila do t’i shënonte emrin e tij në rradhën e këngëve fituese. Më lejo të të tregoj një episod që ai nuk e anashkaloi dot. Ishte pengu i tij për këtë muzikë të bukur. Ai kishte zgjedhur një poezi të poetit Vullnet Mato. Ishte një poezi për dashurinë e dy të rinjve, një mrekulli. Si sot e kam në mëndje atë ditë kur ju kthye kënga nga komisioni i festivalit, mbasi ajo muzikë duhej patjetër të kishte një tekst për Partinë e për udhëheqësin. E diskutoi me mikun e tij Skënder Rusi dhe u gjet teksti. Brenda ditës kënga u pranua dhe ishte ajo këngë që ne e njohim sot; “Me ty bashkë gjithmonë të rinj”, kënduar nga Afërdita Laci Zonja dhe Liliana Kondakci, ishte kënga fituese e Cmimit të dytë.

-Përpos portretit dhe staturës intelektuale, por edhe talentit e kontributit të tij në muzikë , a do t’i mblidhni në CD-i këngët e kompozuara prej tij? Nëse po, cili do të jetë roli hulumtus i tyre?

Sic të thashë këngët e tij janë më shumë të rregjistruara në partitura, sepse e tillë ishte koha. Disa i kam edhe në CD-i, por në kushtete e emigracionit nuk është mundësia ta bëjmë tani për tani, por djali shpreson ta bëjë në të ardhmen një CD-i, me këngët më kryesore të tij dhe kjo arritje nuk ëshjtë e largët. Le të jetë një thesar për fëmijëte e tij, për emrin e tij të mirë, për qytetin tonë Korcën, që ai e donte aq shumë. Apostoli ka shkruar dhe kompozuar edhe këngë për Korcën, që i kanë kënduar Lindita Theodhori dhe Pëllumb Elmazi.

-Cili është mesazhi tuaj në vlerësimin e mosharresën e vlerave të tilla?

Për miqtë e tij, që e kujtojnë dhe ruajnë emrin e tij të mirë, le të jetë kjo INTERVISTË, një vlerë për të gjithë korcarët qe e kanë njohur birin e tyre, që jetoi pak dhe kirijoi shumë.

Ju Faleminderit!

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Brooklyn, New York, USA

JAM BIJË E KORÇËS

January 23, 2014 by dgreca

RAIMONDA MOISIU: KORÇA PËR MUA ËSHTË AROMA E BLIRIT, SERENATES, INTELIGJENCES E QYTETARISË – UNË PËR KORÇËN JAM BIJË E SAJ!/

– Me sa di unë, vendlindja juaj është Korça, një qytet që më ka lënë mbresa të pashlyera, kur kam qenë në verë të vitit 1979, ku edhe sot kujtoj rrugët e pastra, aromën e blirit dhe bisedat mes njerëzve si pëshpëritje serenatash që shpalosnin kulturë, ndaj doja të dërgoja në vitet e fëmijërisë tënde, atëherë kur vatra familjare të pikturohet në shpirt me penelin e kujtesës për t’u marrë me vete gjithë jetën… a mund të na thoni diçka që ju kujtoni në çaste vetmie, apo prej ngaçmimeve të ndryshme të jetës?

– Kësaj pyetje që në krye po i përgjigjem me termin shpirtëror “lokalist”: Jam 24 karat korçare! Korça për mua është aroma e blirit, serenatës, kulturës, inteligjencës e qytetarisë korçare. Ndërsa unë për Korçën – jam bijë e saj. Përmes qytetit tim dikur kalonte një lumë që e ndante atë në dy lagje –të krishterë e myslimanë. Unë jam lindur e rritur në pjesën perëndimore të qytetit, pikërisht në lagjen e aristokracisë myslimane, lagje e hershme e ngritur në shekullin e 15-të me ndërtimin e Xhamisë nga Iljas Bej Mirahori, kleriku historik e i shquar korçar nga ku hodhi themelet e Korçës, të qytetit modern për kohën.

Rrjedh nga një familje e thjeshtë qytetare dhe intelektuale, me tradita patriotike dhe atdhetare. Babi im një idealist e patriot, bir i një fanolisti dhe partizan i plagosur në kokë nga lufta, ku humbi pjesërisht dritën e syve, punoi nëpunës i thjeshtë në ndërmarrje shtetërore, ndërsa nëna ime ishte nga mësonjëset e para të dala në dekadën e parë të çlirimit të atdheut me arsim 7 vjeçar, më pas mbaroi shkollën e mesme pedagogjike në Korçë dhe dyvjeçar në Shkodër, punoi mësonjëse në fshatrat e Kolonjës rrëzë malit të Gramozit, dhe edukatore kopshti në qytet.

Unë jam rritur dhe edukuar e rrethuar nga erudicioni i kockës qytetare e intelektuale, jo vetëm i familjes sime, por edhe familjeve të dëgjuara korçare, si ajo e Merdanëve, Mytevelinjve, Tabakëve, Tuxharëve, historianit Nedim Thëllimi, dhe fermerëve të thjeshtë, fisnikë, shumë punëtorë e duarartë, që në termin popullor i quanim “bostanxhinj”. E rrethuar nga erudicioni i dijes e kulturës i mësuesit Shefqet Selimaj, një burrë i mençur dhe i ditur, mësuesit tjetër për arsimin fillestar Haxhi Çili dhe mësueset, Zhani Zheku, Vasilika Grameno e Nimete Shtylla. Mësuesi e gjuhës dhe letërsisë në arsimin e hershëm, që ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm te unë – ishte Sotir Naçi, biri i mësuesit të shquar të Mësonjtores së Parë shqipe, Nuçi Naçi. Vëllai i vetëm i nënës sime, inxhinier pyjesh, por edhe pasionant mbresëlënës i letërsisë, do të ndikonte tek unë, mbesa e tij, me detyrimin ndaj leximit të krejt bibliotekës së tij të pasur me libra të autorëve më të shquar botërorë që nga; Fan Noli e Konica, Tolstoi, Dostojevski, Aleksandër Dumas, Gorki, Petro Marko, Dritero Agolli, Ismail Kadare, Fatmir Gjata, Haki Stërmilli etj. Nuk e ekzagjeroj po t’iu them se në moshën 12 – 13 vjeçe kam lexuar librat e ndaluar për kohën: “Zonjusha me orkide” e “Belami” të Dumas, “Qyteti i Fundit”, dhe “Hasta La Vista” të Petro Markos, “Sikur të isha djalë” i Haki Stërmillit, “Marsejeza” e Justin Godart dhe “Nëna” e Gorkit. Kështu që unë u rrita dhe u edukova, duke vështruar erudicionin e mençurisë dhe urtësisë intelektuale e krijuese të atyre sa përmenda më lart. Të gjitha këto së bashku me kujdesin dhe rigorozitetin e nënës sime, si mësuese, ndikuan në formimin tim të dijeve dhe letrare. Ajo më mori kohë për të kuptuar se çfarë duhet e si duhet të sfidosh që të bëhesh një shkrimtar, poet apo artist.

Kam pasur një fëmijëri normale të lumtur e të gëzuar. Ajo ç’ka e bënte më të hareshme fëmijërinë time ishte vëmendja e gjithë pjesëtarëve të familjes ndaj meje, jo vetëm si vajza e vetme me dy vëllezër, por mësoja shumë dhe ata krenoheshin dhe gëzoheshin me arritjet e rezultatet e mija në mësime. Me mbarimin e arsimit tetëvjeçar me rezultate të shkëlqyera fitova të drejtën e studimit për gjuhë të huaja, dega anglisht. Në të mesmen do dëshiroja të përmend mësuesen e letërsisë Liri Dhrimo, ajo për mua ngelet modeli shembullor dhe profesional i dijeve, njohëse e shquar e gjuhës e letërsisë shqipe e botërore. Statura e saj qytetare, intelektuale e dijeve dhe e mësonjëses ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm tek unë. Në të lartën dua të përmend studimin në gjuhë të huaj të letërsisë botërore. Mbas mbarimit të studimeve mendova se hapi tjetër ishte puna, të ushtroja profesionin e mësueses të gjuhës angleze në Korçë e rrethinat e saj, deri ditën që kam emigruar në SHBA.

– Si mendoni ju, një krijuese në Shqipëri, a mund të jetë vetvetja në krijimtarinë e saj, po në diasporë, apo ka pengesa të dukshme dhe të padukshme që e stepin atë? Ju ku e vendosni veten, në krijuese që shpalosh pa hezitim ato që ndjen dhe mendon? Cilat janë disa nga problemet aktuale në Shqipëri e në Diasporë?

– Ka ndryshime dhe pengesa duke filluar që nga mentaliteti dhe atavizmi maskilist ndaj krijimtarisë femërore, sigurisht. Nuk më pëlqen ta ndaj në krijuese në Shqipëri e Diasporë. Zëri krijues, qytetar e intelektual femëror është i pranishëm në tërë botën shqiptare në të dyja kahjet e Atlantikut. Megjithatë, ju këmbëngulni për diçka esenciale dhe mbase esencialja mund të jetë kjo: duke e filluar nga vetja ime, unë me mund e sakrifica kam fituar pavarësinë dhe forcën gjatë jetës, jam shumë e lirë, dhe liria ime është modeli i sinqeritetit – pra- Vetvetja. Këtë e reflektoj edhe në krijimtarinë time, ku liria ime është e pafrikshme, e çiltër e pa komplekse. Që do të thotë se frymëzimi, muza, idetë, ëndrrat janë diktuar në një pjesë të jetës dhe lirisë për të jetuar e shprehur.

Ka ëndrra prej tyre që kanë kuptim, por ka edhe të pakuptimta, sigurisht të gjithë kemi të tilla, por ato kanë rëndësinë e tyre të veçantë në jetën tonë, pra në rastin tim ato marrin kuptim nëpërmjet letërsisë. Sepse unë nuk mund ta shpjegoj, pse unë shkruaj disa gjëra që unë kurrë nuk e kam menduar edhe kur kam qenë vetvetja. Ka drama sociale, tragjedi të dhimbshme përtej dhimbjes, që mua më dhëmbin në shpirt, lënë gjurmë të thella në shpirtin tim, ka dashuri të mëdha e të bukura në lirinë dhe jetën time dhe të gjithsecilit dhe unë i kam përjetuar me forcën e shpirtit dhe reflektuar në krijimtarinë time.

Në udhëtimin tim krijues poetik e në prozë gjen vajzën, femrën qytetare emancipuese, kurajoze, ekspozoj brishtësinë femërore, e cila jep e merr dashuri, gjen tonin qytetar e intelektual, me guxim ndaj ambientit, rrethanave, mentaliteteve, dhunës ndaj gruas, -përcjell mesazhin e dashurisë njerëzore. Sa herë ulem të shkruaj, më krijohet ndjesia e një udhëtimi të lumtur e të trishtë, pra më duhet të ekuilibroj gjendjen shpirtërore e pasionin në përshkrimin e realiteti plot jetë, mbresëlënës që mbart në vetvete magjinë e ndryshimit e të shpresës, të mëkoj ëndrrat, që unë dëshiroj të arrij në rrugën e krijimtarisë. Një femër krijuese është vetvetja edhe në rastin kur shkruan për tema tabu duke përshkruar aktin intim me imtësia, ashtu sikundër ajo e ka përjetuar vetë, përpiqet sadopak të jetë e mundur transparente dhe me elokuencë, që është ajo pjesë aq tërheqëse dhe e ndjeshme për meshkujt e tërë botës.

Sot letërsia e femrave autore po zë një vend të veçantë në letrat, ku aderojnë shkrimtare të shquara si Elvira Dones, Natasha Lako, Diana Çuli, Besa Myftiu, Irma Kurti, Flutura Açka, Luljeta Leshanaku, Mira Meksi, Rozi Theohari, Albana Mëlyshi, Ilirjana Sulkuqi, Entela Safet Kasi, Mimoza Ahmeti, Elinda Marku, Lindita Arapi, Yllka Filipi, Ilire Zajmi, Albina Idrizi, Drenusha Zajmi, Eva Gavani, Merita Bajraktari McComarck, Julia Naçi Gjika, Elida Buçpapaj, Vilhelme Vranari, Shpresa Vrana, etj, dhe veçmas prurjeve të reja në letërsinë shqiptare. Të qenit vetvetja në të shkruar do të thotë se dashuria njerëzore triumfon në të bukurën e të përditshmen njerëzore. Për mua më e vështira në artin e të shkruarit ka qenë pjesa kur dhimbjen dhe dashurinë time në shpirt, apo harenë e gëzimin ta kthej fenomen shoqëror apo historik.

– Unë kam lexuar disa krijimtari të shkrimtarëve dhe poetëve të emigracionit dhe vetëm në pak autorë shikoj ngritje cilësore, shumica nuk sjell ndonjë risi të re për letërsinë shqipe, si mendoni ju, pse vjen kjo?

– Sigurisht ka një masivitet të madh të njerëzve që shkruajnë, sepse janë shtuar edhe streset në jetën e përditshme. Disa shkruajnë fjali e paragrafë “të mrekullueshëm”, por nuk kanë asnjë ide si t’i renditin ato së bashku në një rrëfim apo si t’i bëjnë personazhet e veprës të vijnë realë e jetësorë. Të shkruara mjaft çekët, një drejtshkrim gjuhësor analfabet, nën nivelin e mesatares letrare e artistike, jepen më shumë pas sasisë së faqeve, se sa pas cilësisë artistike e letrare, vetëm e vetëm për të fituar imagjinaren – statusin e reputacionit të një shkrimtari të madh, “të talentuar”, të një “poeti të shquar”. Këta janë autorë të importuar nga sindromakarrieriste e përfitimit të famës e parasë, pehlivanët e letërsisë. Verbohen aq shumë nga kjo famë dhe të bëjnë emër, sa nuk kursejnë as financat e tyre ta blejnë reputacionin dhe karrierën si shkrimtarë, bilës kanë guximin shkojnë deri aty sa të vetëquhen “gjeni”. Kjo racë krijuesish janë fenomene groteske paralajmërojnë vulgaritetin dhe mediokritetin në letërsi, injorancën dhe paditurinë, vetëgjymtimin dhe vetëvrasjen intelektuale të shoqërisë, skllavërinë shpirtërore dhe krijuese të talenteve që ripërcaktojnë karakterin e dyfishtë të udhës së artit dhe letërsisë artificiale, realitetin mjeran të kësaj lloj letërsie. Krijues, që nuk kanë asgjë të freskët apo të re për të rrëfyer. Pse ndodh kjo? Ngaqë kemi letërsi jo cilësore e artistike, artificiale, dashuri të rremë, vetëkënaqësi mediokre, plagjiaturë e naivitet letrar. Sepse ata janë të vetëdijshëm në mediokritetin dhe melagomaninë e tyre që përfaqësojnë kokëboshësinë nën kurorat e famës e lavdisë. Ka mjaft poetë e shkrimtarë në ekzil, që me grintën e mençurisë, talentit, profesionalizmit dhe fuqisë shpirtërore përcjellin krijimtari të mirëfilltë letraro – artistike dhe përcaktojnë denjësisht letërsinë më të mirë në nivel letrar e cilësor të viteve të fundit në emigracion.

– Ç’është poezia për ju? Çfarë poezie shkruani ju dhe ku e gjeni më shumë veten në poezi apo në prozë? Kur shkruani prozë, mendoni se e rëndoni me më shumë figuracion se ç’ka duhet? Kjo gjë ndodh tek poetet që shkruajnë edhe prozë, po tek ju?

– Respektoj poezinë në maksimum, ashtu si ai fetari që respekton fenë e tij. Unë besoj shumë në të qenët poet në të gjitha çastet e jetës. Të qenët poet është njerëzore, jo luks. Nganjëherë unë kaloj net pa gjumë duke medituar për funksionimin e poezisë. Poezia për mua është përpjekja që të bashkosh idetë me fjalët, figurat e goditura artistike, muzikalitetin, rimën, kadencën, vargun e lirë, modernen, kombinimin e artit me filozofiken, psikikes me shpirtëroren. Fjalët e përdorura nga poetët janë fjalët ndjellëse dhe kanë anën e tyre intelektuale, ndjejnë sensin që përshkon çdo poet që krijon. Jeta e njeriut është poezi, – poezia është Poeti!

Në prozë humbet në honet e thellësisë së shpirtit, kujtesës dhe përvojave jetësore në këndvështrimin metaforik. Në prozë je thellësisht i vetmuar, ndërsa në poezi bisedon me natyrën, me zogjtë, me dashurinë , me jetën. Poezia e proza kanë vështirësitë e veta. Poeti e prozatori duhet të jetë i aftë për të dyja. Por edhe poezia e proza ecin së bashku si dy nimfa të dashuruara.

– Kam vënë re që ju i shkruani shumë dashurisë në një këndvështrim të veçantë dhe tepër kurajoze, si është pritur fillimisht nga opinioni shqiptar? Çfarë keni parasysh kur botoni, lexuesin, apo veten? Si mendoni ju për kualitetin e lexuesit të poezisë?

– Vetëm dashuria shpëton botën! Fjala dashuri në vetvete është një! E bukur, e brishtë inteligjente dhe gjthpërfshirëse. Ekzistojnë dy shprehje për dashurinë: – Të dashurosh dhe të jesh në dashuri! Që të dyja kanë në themel brishtësinë e sinqeritetit të ndjenjës njerëzore. Të jesh grua të të dashurojnë është art dhe të përjetosh një dashuri nga më të bukurat e jetës është vërtet –art. Pikërisht ky lloj model i sinqeritetit të dashurisë, më ka dhënë mua kurajon, forcën, guximin e besimin për të lëvruar pjesën më të guximshme të poezisë atë liriken, erotiken, meditativen e krehur bukur me skena hipotetike të besueshme të ndjeshme dhe me etikë intimiteti poetik e prozaik. Kam pasur tre lloj vlerësime; të ndershme e objektive – vlerësime lajkatare maskilistësh, – vlerësime ambiciozësh që i shtojnë vetes strese duke pasur zili gjërat të shkruajtura nga unë, një emër jo fort i njohur në poezi para pak vjetësh. Gjithsesi, të gjithë i përshëndes, se fundja ata/ato e kanë lexuar poezinë dhe prozën time. Sa për mbështetjen e poetëve të talentuar kam ndjerë mbështetjen e tyre dhe kemi ndarë së bashku eksperiencat. Është klishe e lashtë; “Çfarë shkon rreth, vjen rreth e rrotull” – një gjetje kjo veçanërisht e vërtetë e mbresëlënëse për komunitetin e poetëve. Unë jam një e apasionuar pas të shkruarit brenda realitetit që jetoj, jo për të qenë e pasur apo të fitoj famë – unë vetëm bëj kompromis me lirinë time dhe lirinë e lexuesit, bëj kompromis me vetveten dhe përshëndes emocionalisht dhe artistikisht lexuesin e krijimtarisë sime, bëj kompromis me mesazhin e emancipimit shpirtëror, qytetar e intelektual që ja edhe ai/ajo/lexuesi/lexuesja të ndjehet ashtu sikundër ndjehem unë –gjithçka në emër të dashurisë njerëzore.

– A mendon se letërsia shqiptare i ka shkallmuar prangat e diktaturës dhe a mendoni ju që një shkrimtar i realizmit socialist të shkruajë vepra të letërsisë moderne?

– Po është më se e vërtetë se ekziston dhe ndjehet ndryshimi thelbësor mes dy epokave –realizmit socialist dhe periudhës postkomuniste, është rrotacion konceptesh e përmbysje dogmash, dhe letërsia ka fituar lirinë dhe forcën shprehëse. Gjithsesi asnjë shoqëri nuk është statike. Shkrimtari, poeti e artisti i shërben një periudhe të caktuar historike, popullit e kombit të tij. Por e përbashkëta brenda krijimtarisë letraro – artistike mes dy epokave janë, frymëzimi, bota shpirtërore e secilit nga ne dhe vlerat njerëzore të saj. Të gjitha këto duhen kuptuar thellësisht në kohën e kushtet kur ajo krijimtari është shkruar. Ne kemi sot shkrimtarë të shquar që u përkasin dy epokave, shkrimtarë që kanë bërë emër dhe janë vlerësuar nga kritika e kohës në epokën që ata kanë jetuar e shkruar. Ndërsa këta shkrimtarë të vjetër shpalosën ide të mëdha, që bota duhet të ndryshonte, për një kohë të re e me koncepte të reja, ata ditën si t’jua kalojnë të rinjve stafetën, dhe të marrin përsipër luftën për ndryshim që është luftë e vazhdueshme. Dhe lexoni letërsinë postkomuniste sa vërehet ndryshimi e progresi, – ndonjëherë ajo merr gjenerata, por shpresa për ndryshim nuk vdes.

– Në vlerësimet e veprave në letërsinë shqipe, a mendoni ju që duhet një komision mbarëkombëtar me specialistë të letërsisë për të bërë veçimin e më të arrirave dhe për të bërë një kritikë të mirëfilltë të tyre dhe si e mendon nëse po?

– Çdo krijues dhe autor duhet të dijë se puna, praktika, eksperiencat jetësore dhe durimi i bëjnë shkrimtarë dhe poetë. Jo gjithçka që shkruhet është perfekt e duhet ta botojmë. Që shkrimtarit apo poetit t’i botohet vepra, së pari ai/ajo duhet patjetër të vetë ndërgjegjësohet për atë që ka shkruar dhe të kërkojë që vepra e tij/e saj të vlerësohet së pari nga një Bord Letrar dhe Kritika e Kohës i përbërë me specialistë profesionalë të gjinive të ndryshme për cilësinë, nivelin letraro – artistik, drejtshkrimin e gjuhës shqipe, si edhe ruajtjen e pastërtisë gjuhësore nga huazimet e gjuhëve të huaja. Kur them që të vlerësohen, dua të theksoj që edhe botuesit e veprës së tyre do të konkurrojnë më pas. Botuesit janë biznesmenë njëlloj si bizneset në profesione të tjera. Nga ata kërkohet “nivel monetar,…”jo artistik, kërkohet për qokë dhe famë. Sepse ata – botuesit – nuk janë filantropistë, ata janë aty për të fituar para. Është domosdoshmëri jetike dhe unike që veprat e reja para se të çohen për botim të vlerësohen nga një komision mbarëkombëtar, jo vetëm për të na dhënë vepra të mira e të arrira, por rritet edhe interesi për të lexuar dhe detyrimi ndaj lexuesve sikur plotësohet më dukshëm e më mirë. Nëse shkrimtari dhe poeti kanë pasionin dhe talentin e lindur, nuk ka rëndësi sa kohë merr, libri do ta shohë dritën e botimit, fundi e justifikon mjetin.

– A mendoni ju, që përveç Ismail Kadaresë, kemi shkrimtarë që e meritojnë të kandidojnë për çmimin “Nobel” dhe cilët janë ata?

– Kjo është temë e prekshme, ka shumë për të thënë rreth saj. Vlerësimi letrar në Shqipëri është i përqendruar vetëm në emra të veçantë e të përhershëm. Për këtë temë po jap vetëm mendimin tim personal. Po kemi sigurisht shkrimtarë dhe shkrimtare që meritojnë të kandidojnë për Çmimin Nobël, bilës nga letërsia shqipe kemi autore femra që e meritojnë atë çmim. Në rast se merret parasysh krijimtaria e Petro Markos mbas vdekjes ai meriton Çmimin Nobel – ndërsa mes gjeneratës së artë të shkrimtarëve dhe figurave të njohura tashmë të letrave shqipe, e meriton Fatos Kongoli, ndërsa për femrat autore shqiptare në poezi Luljeta Leshanaku dhe si shkrimtare e kompletuar, nuk e ekzagjeroj kur e shpreh – e meriton Elvira Dones.

– Në vlerësimet që bën Ministria e Kulturës, apo dhe Bashkitë nëpër rrethe, unë kam shprehur mendimin se këto jepen jo për vepra të arrira, por sa e si ndihmojnë autorët në politikat partiake që janë në pushtet, ju çfarë mendimi keni?

– Si krijuese, intelektuale, qytetare dhe bashkëkombase, ju drejtohem Ministrisë së Kulturës, kolegëve në Shqipëri e krejt botën e trojet shqiptare, të hedhin sytë nga Letërsia që shkruhet në egzil, që jo vetëm i përket periudhës së shtrirjes kombëtare jashtë kufijve të atdheut dhe idealizmit, pasionit dhe shprehjes, zbulimin e zërit të veçantë rreth veprave të Rilindjes të shpirtit shqiptar krijues të letrave shqipe, rreth ideve të artit si frymëzim shpirtëror dhe metaforës së rritjes intelektuale dhe letraro – artistike, dhe shprehin më së miri të vërtetën universale për individin e shoqërinë, dhe ta vlerësojnë këtë letërsi. Të qëndrojnë larg vlerësimit nën sindromën e klaneve dhe qokave.

– Diçka konkretisht rreth krijimtarisë suaj, librat që keni botuar dhe dorëshkrime, po në të ardhmen keni projekte?

– Unë kam punuar shumë fort që ta ndërtoj krijimtarinë time. Nuk ka qenë e lehtë, me mund e sakrifica fizike, mendore, financiare dhe pasion. Jam përpjekur gjithmonë që të jap më të mirën e të bukurën në krijimtarinë time. Deri më tani jam autore e 12 librave në prozë, poezi e publicistikë dhe bashkëautore në gjashtë antologji kombëtare e ndërkombëtare me poezi shqipe dhe angleze, jam bashkëautore në antologji me prozë e publicistikë, që shkojnë në 18 libra. Shpresoj që këtë vit të botoj disa libra që i kam në dorëshkrim në gjininë e romanit, vëllim me poezi në gjuhën shqipe e angleze, një libër me përsiatje, esse dhe kritika letrare, dhe librin voluminoz me publicistikë me intervista. Vajza ime e vetme, Evisa është menaxhere e botimeve të mija dhe shpreson shumë që ato këtë vit të shohin dritën e botimit.

– Si funksionon Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë, a ndihmohet nga shteti amerikan, apo nga donatorë të tjerë? Po për botimin e veprave si veprohet, a ka ndonjë grup kritik në Amerikë që merret me kritikën dhe në ç’nivel është ajo? Roli yt si Kryetare, planet për shoqatën?

– Në kapërcyellin e shekullit 21-ë, poeti, përkthyesi, kritiku letrar dhe publicisti shqiptaro -amerikan Prof. Gjekë Marinaj doli me teorinë në lidhje me Letërsinë Postkomuniste të Diasporës Shqiptare; Grupimin e krijuesve, autorëve, poetëve e shkrimtarëve në egzil, në Shoqatë apo Lidhje Shkrimtarësh, – ide që pati efekt të thellë dhe mbështetje nga figura të njohura të Letrave Shqipe, mërguar në ShBA – ës, në dekadën e fundit të shekullit të kaluar, – ide që do të bënte rrotacionin spektakolar dhe historik në letërsi; Themelimin e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë. Shumica e shkrimtarëve shqiptaro – amerikanë i përkasin Letërsisë Postkomuniste të Diasporës, ata ndajnë e tregojnë historinë nën efektin e karizmës, aureolës të rrënjëve historike dhe kulturës shqiptaro – amerikane. Është një Shoqatë e regjistruar me ligj, jo fitimprurëse, dhe nuk ndihmohet nga shteti amerikan aspak, gjithshka bëhet në bazë të kontributit financiar të vetë krijuesve dhe aktivitetet e Shoqatës përballohen me shumë vështirësi, në bazë të kuotës së anëtarësimit në Shoqatën e Shkrimtarëve. Angazhimi im, me zgjedhjen si Kryetare e Shoqatës, është aktiv, angazhim ekstra me vullnet e dëshirë, që pavarësisht mundësive që ofron Amerika, përballemi me vështirësitë që hasen në emigracion prej punës e obligimeve të ndryshme familjare e ekonomike. Me mbështetjen e Kryesisë, të Presidentit të SHSHSHA – së, poetit e publicistit Adnban Mehmeti dhe anëtarëve të saj, ndaj idesë sime për të mbajtur një simpozium shkencor rreth – i dha frytet e veta dhe në fund të vitit të kaluar zhvilluam Simpoziumin Shkencor me temë “Letërsia dhe roli i saj në Diasporë. Vëmë re se prurjet në letërsi janë të shumta, shtëpitë botuese të shumta, të cilat tashmë janë bërë në modë, duke e trajtuar literaturën, sikur të jenë mallra me shumicë, në një mjet përfitimi material, financiar dhe më shumë gjasa për përfitim moral e intelektual, kështu që veç kumtesave që u referuan aty dhe certifikimi i referuesve, u trajtua dhe ramë dakord në parim, ngritja e një bordi kritik letrar, që do të merret me kritikën e librit para se vepra të shkojë për botim. Aktualisht jemi në koordinim e kontakt të vazhdueshëm me kolegët e kryesisë dhe së shpejti ky bord do të funksionojë. Në muajin prill ose maj nuk e kemi vendosur akoma datën, organizojmë aktivitetin letrar dhe në atë aktivitet do të ndajmë çmimet për veprat më të mira, por jo si para ca viteve me Penda e Artë, por me emrat e korifenjve të letrave shqipe në Diasporë si psh Çmimi: Faik Konica, Fan Noli, Arshi Pipa, Isuf Luzaj, Bilal Xhaferi etj.

– Një mesazh për krijuesit shqiptarë…

– Ëndrrat për t’u bërë krijues – poet apo shkrimtar është sa e bukur aq edhe e ndjeshme. Secili krijues duhet të ruajë besimin, guximin dhe kurajon për të hedhur në letër atë që ndjen e përjeton në udhëtimin e lumtur e të trishtë të jetës. Kjo realizohet vetëm me punë e integritet, pasion e talent, por edhe fat.

Bisedoi:Zyba Hysa

Rrëfehet Mbretëresha e Këngës Vlonjate, Kleopatra Skarco-Dokle….

January 21, 2014 by dgreca

Kleopatra Skarco-Dokle ka lindur buzë Jonit, në Vlorë. Me durimin e maturinë e vajzës së valëve pranë e larg Jonit, plot talent, muzë e passion, me zërin e saj, ajo do të bëhej shumë shpejt një nga këngëtarët më të admiruarat dhe më populloret, jo vetëm brenda Shqipërisë, por në tërë trojet shqiptare. Paradokohe ajo ishte personazh i emisionit “Arratia e Peshkut të Kuq” i gazetares Rezarta Reci në Neës 24, një emision mbresëlënës që përcjell vlera me prirje të forta qytetarie, intelektuale e krijuese. Aty në atë emision do të shihja po atë Kleopatra energjike dhe të talentuar, me interpretimin emocional dhe fuqinë e tingujve të gurrës popullore vlonjate, ashtu sikundër e shihnim në skenë dhe në evente të ndryshme artistike e muzikore ndër vite. E kanë quajtur Mbretëresha e Këngës Vlonjate dhe vlerësuar me Cmime kombëtare dhe ndërkombëtare. Me atë delikatesë e pasion, talent dhe emocion ajo do të këndonte edhe këngët lumjane të Kukësit, aty ku zë fill familja e saj e mrekullueshme –dashuria e jetës. Artistja e Shquar ka mëse dy dekada që bën një jetë mes Shqipërisë e Bullgarisë. Ka disa muaj që ajo ndodhet në Neë York, pranë familjes së vajzës së saj. Në një takim mikesh mundëm t’i shkëputim këtë intervistë Artistes vlonjate. Në këtë bisedë të ngrohtë e miqësore, Mbretëresha e këngës Vlonjate, Kleopatra Skarco-Dokle gdhend me kujdes, qetësi e buzëqeshje staturën dhe imazhin, natyrën femërore, virtytet, atributet, pjekurinë artistike e muzikore të saj. Kontributin dhe energjitë e saj me dinjitet, krenari e modesti vajza e valëve joniane dhe nusja e këngëve lumjane të Kukësit, i ka vënë në shërbim të integrimit të vlerave shqiptare, duke u shëndrruar kështu një vlerë e cmuar kombëtare dhe historike e Artit dhe kulturës shqiptare. Ju lutem ndiqni bisedën.

Bisedoi:Raimonda MOISIU

Përshendetje znj. Kleopatra, jeni me një karrierë të gjatë në artin e muzikës, e njohur si këngëtare e gurrës popullore. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj? Si jeni ndjerë kur keni kënduar për herë të parë dhe cila është kënga e parë? Cfarë viti?

Aktiviteti im muzikor i parë publik fillon me Ansamblin Popullor të Nartës në vitin 1966, nën udhëheqjen artistike të Themistokli Mones dhe të koreografit Jani Gjergji. Pikërisht në këtë aktivitet këndova këngën time të parë “Një Bahce me Portokalle” me tekst të Flamur Laros dhe muzikë të Themistokli Mones. Emocionet kanë qenë gati të papërmbajtshme e të papërshkrueshme, por akoma më e madhe ka qenë kënaqësia e suksesit të përballjes së parë me publikun, pasi u prita me brohoritje. Në ato vite lëvizja artistike amatore kishte marrë një hov shumë të madh, dhe në Festivalin Kombëtar të Ansambleve Amatore të atij viti, ansambli ynë fitoi flamurin e festivalit. Pritja e mrekullueshme e artdashësve të atij ansambli përcaktoi karrierën time të mëvonshme e deri në ditët e sotme. Në atë vit ky sukses më dha mundësine që me Ansamblin Shtetëror të Valleve dhe Këngëve Popullore, të marr pjesë në turneun prej 2 muajsh e gjysëm në Republikën Popullore të Kinës. Ovacionet e një publiku gjigand në numër siç duket rikonfirmuan pritjen e mrekullueshme që do më shoqëronte gjatë gjithë jetës në skenë. Pas kësaj, me artistët më të zgjedhur të Ansamblit të Shtetit shkuam në turne në Rumani ku krahas artistëve të shquar si Vaçe Zela, Bik Ndoja, Luçije Miloti e Hysen Kocia, isha edhe unë. Në të njejtën kohë morra pjesë në Festivalet Kombëtare të Radiotelevizionit Shqipëtar me këngët hit për kohën si; “Festë në Malësi”, “Nënë dhe Shoqe”, “Ne të Dy”, “Interesant” etj, ku gjithmonë jam vlerësuar me çmime të dyta dhe të treta. Sukseset dhe konfirmimi im si këngëtare në vitet 70-ë vazhdoi me turrneun në Kosovë në vitin 1969-ë, me Ansamblin e Vlorës ku përsëri nderohemi me çmimin e parë dhe kjo bëri që në atë vit të emërohesha si këngëtare profesioniste në estradën e Vlorës.Aty momentet e mia të eksperiencës artistike si dhe në vazhdim me lëvizjet e mia, janë të shumta dhe të mbushura me jetë. Emoconiet nuk më janë ndarë asnjëherë, por po ashtu nuk më është ndarë edhe sodisfaksioni.

–Të kënduarit ka qënë një pasion i hershëm i juaji, apo talent i lindur? -Kush ka ndikuar më së shumti në zhvillimet tuaja muzikore? ? Cfarë iu shtyhu të bëheshit këngëtare dhe pse?

Dashuria për këngën më është rrënjosur e kultivuar nga të dy prindërit e mi, të cilët këndonin shumë bukur, gjë që është trashëguar dhe mbajtur gjallë jo vetëm nga unë por edhe nga motrat e vellezërit e mi. Kënga për ne ka qenë dhe është ushqim i përditshëm. Dëshira për ta cuar më tej talentin dhe pasionin tim, më udhëhoqi e më drejtoi në gjithë rrugëtimin tim si këngëtare. Kënga u bë pjesë e pandarë e imja, me të cilën do të jemi “një”deri në fund të jetës.

-Ju jeni e njohur kryesisht për të kënduar këngë lirike, të lehta, balada, me iso të muzikës popullore dhe si një adhuruese e hershëme e juaja, kam vënë re se ju kini një mirëkuptim mes dinamikës së muzikës, të kënduarit dhe interpretimit emocional, e cila u jep fuqinë e tingujve, melodisë së këngës popullore por edhe asaj të trevave të ndryshme shqiptare në përgjithësi. Na tregoni dicka per karrieren tuaj të larmishme? A keni pasur ndonjë trajnim apo eksperiencë në këto gjini?

Në repertorin tim, krahas muzikës së lehtë të festivaleve apo në Estradën e Vlorës kam kënduar këngë jo vetëm ëVlorës sime por edhe të Gjirokastrës, Fierit, Shkodrës, Korçës pastaj për vite me rradhë edhe këngët e bukura lirike kuksiane. Kjo larmi e ka perfeksionuar procesin tim krijues. Në sajë të bashkëpunimit me shumë muzikantë, që nga Themistokli Mone, Reshat Osmani, Mishel Lako, Haxhi Dalipi, Aleksandër Lalo, Alfred Kaçinari, Ardian Hila, Shpëtim Saraçi si dhe i ndjeri Luan Borova e shumë të tjerë, më është krijuar mundësia të përfitoj më të mirën nga eksperienca e tyre dhe t’ja transmetoj atë publikut. Trajnimi ka ardhur spontan e i natyrshëm, i pandarë në krejt rrjedhën e karrierës time, kjo lidhur jo vetëm me dëshirën për të provuar veten apo për ta cuar më tej talentin por edhe me atë që unë kam qenë në lëvizje. Duke jetuar në vende të ndryshme i jam bashkuar gjithmonë jetës artistike të vendit ku kam jetuar, packa se unë gjithnjë kam pasur bazën time artistike dhe kudo kam ardhur me repertorin tim si këngëtare.

Natyrisht, bashin e vendit e zë Kënga Popullore Vlonjate dhe gjithmonë jam ndjerë e përkëdhelur nga vlerësime të ndryshme si në shtyp ashtu edhe në mediat, si “Mbretëresha e Këngës Vlonjate”.

-A keni shkruar ndonjë tekst këngësh?

Jo, tekst të mirëfilltë këngësh nuk kam shkruar, por natyrisht kam kontribuar dhe bashkëpunuar me ide lidhur me materialet që janë shkruar e kompozuar enkas për mua, kjo për efekt përshtatjeje me mënyrën e të kënduarit dhe vijës melodike.

-Në televizione të ndryshme e rrjete sociale qarkulloni me këngë dhe filmime tuajat të arkivave, por edhe të viteve të fundit, si dhe keni një album me këngë të zgjedhura tuajat. Gjithashtu keni dhënë shumë koncerte brenda e jashtë atdheut .C’mund të na thoni për këtë? Cfarë mund të presin adhuruesit nga ju?

Vitet e fundit jam marrë më pak me këngën, kryesisht si e ftuar në emisione televizive, koncerte apo evenimente festive të ndryshme. Por ndërkohë kam marrë pjesë në Festivalin Ballkanik të zhvilluar në Bullgari ku kam përfaqësuar Shqipërinë, si dhe në Festivalin e Ansambleve në Jaltë në përbërje të Ansamblit “Skënderbeu” të Korçës. Gjithashtu gjatë kësaj kohe kam marrë pjesë në koncerte në Rimini të Italisë, dhe Selanik të Greqisë. Shumë ftesave edhe nuk kam mundur t’u pergjigjem me pjesëmarrjen time, pasi kam qenë në lëvizje me familjen. Albumin me këngët e zgjedhura e realizuam si projekt bashkë me bashkëshortin tim Zehrudin Dokle, i cili ka qenë dhe regjizori im përmbi 15 vjet, si dhe në bashkëpunim me muzikantët e mirënjohur, Shpëtim Saraci, Alfred Kacinari dhe Edmond Zhulali, për orkestacionin. Ishte një dëshirë e imja që ta bëja jo vetëm për kënaqësinë time por edhe për fëmijët e mi, por duhet të them se pati shumë sukses dhe kopjet qarkulluan me shumë shpejtësi, aq sa ndoshta nuk arrita të ngop kërkesat për të, ndaj dhe kjo mbetet projekt në vazhdim.

Për adhuruesit e mi planifikoj të realizoj së shpejti një koncert recital, të shumë kërkuar nga vete ata, e të shumëpritur tashmë, ndaj me shumë kënaqësi po punoj drejt tij.

-Jetoni në Bullgari. Cfarë ju lidh me Vlorën? Po me Kukësin dhe Shkodrën?

Vlora është mëma ime, Vlora jam unë, Vlora është kënga ime.

Në Kukës u martova me bashkëshortin tim, dhe aty zë fill familja ime e mrekullueshme me dy vajzat e para, ku kam kaluar mrekullisht mund të them, dhe jam pritur plot dashuri, e respektuar në maksimum nga të afërmit , jo vetëm si nuse që shkoja nga Vlora në Kukës, por edhe nga kolegët e mbarë bashkëqytetarët kuksianë. Në Shkodër rrita fëmijët, aty linda djalin e vogël. Shkodrën e kam shumë të dashur jo vetëm për këtë fakt, por sepse kemi kaluar shumë bukur e jam trajtuar me shumë admirim dhe respekt, si në ambientet familjare ashtu edhe ato artistike të punës time të përditëshme. Lidhjet e mija me të treja këto treva janë shumë të gjalla edhe sot. Dhe të tilla do të jenë gjithmonë, dhe vizitat janë të shpeshta, është jeta ime dhe e familjes time.Sot jetoj në Sofje të Bullgarisë, një rastësi jete. Dy vajzat e mija studionin në Sofie, e madhja Olta në Universitetin e Sofjes për drejtësi dhe e dyta Borjana në Liceun e Muzikës për violinë. Një verë, pasi mbaroi shkollën djali i vogël, u nisëm për të vizituar vajzat në Sofje. Aty, djali si shumë çapkën, duke luajtur theu këmbën në një vend shumë delikat. Menjëherë ju nënshtrua një ndërhyrjeje ortopedike, dhe kirurgët e mrekullueshëm dhe të përkushtuar, pasi e operuan me shumë sukses, na këshilluan për një regjim shumë rigoroz, për një minimum prej 9 muajsh. Kjo u bë shkak që ne të vendoseshim në Sofje familjarisht në fillim përkohësisht deri sa të kalonte çdo gjë sipas këshillave të mjekëve e më vonë qëndruam përfundimisht.Përshtatja jonë në Sofje ishte fare e lehtë dhe e këndshme, atje populli është mikpritës dhe i çliruar nga komplekset nacionaliste. Në Bullgari nuk ka emigrantë shqipëtarë. Jemi gjithsej rreth 10 familje shqiptare, të integruara me dinjitet, të stabilizuara shumë mirë ekonomikisht, e me femijë të shkolluar në universitetet më prestigjioze të Bullgarisë. Atë mungesë të jetës artistike në Sofje ma plotësonte vajza e dytë e cila si violiniste dha disa koncerte recital aty, ku gjithashtu u ftua edhe nga Presidenti i Bullgarisë në ate kohë në Residencën Presidenciale, për të luajtur një pjesë nga Paganini, me Kuartetin e Harqeve të Filarmonisë të Sofjes. Më pas ajo filloi të merrej me këngën, ku formoi grupin e saj Dokle & Greesh, me të cilin ka videoklipe, pjesëmarrje në koncerte televizive, si dhe morri Çmimin Special në festivalin e 42-të të këngës në Bullgari e plot të tjera aktivitete të sajat. Këtë mangësi akoma me shumë ma plotësoi në vijim edhe djali i cili mbaroi Akademin e Arteve me rezultate të shkëlqyera për aktor teatri, ku është aktivizuar në shfaqje të ndryshme teatrale e në disa filma televizivë. Ndërsa vajza e madhe ma përmbush këtë kënaqësi nëpërmjet duarve të saja dhe krijimtarisë së saj në artet pamore dhe figurative. Gjithnjë në lëvizje, të shpërndarë, të gjithanshëm, por me një trung fort të lidhur familjar ku bashkohemi, për këtë jam më shumë krenare se gjithcka tjetër, për familjen time.

-Në opinionin tuaj si Artiste me prirje të forta qytetarie, intelektuale e talenti, a ka ndonjë konfuzion që ndikon në marrëdhëniet njerëzore dhe në marrëdhëniet mes kulturave të tjera ballkanike e europiane, përsa i përket muzikës?

Nuk do t’më pëlqente të flas për konfuzion lidhur me këtë temë po për larmi. Larmia ballkanike është e njohur kudo dhe arsyet tek unë qëndrojnë lidhur me marrëdhëniet e ndërthurrura historike që në lashtësi e në vazhdim. Por duhet theksuar se Shqipëria ka motive të vetat evidente, të formuara, e të pjekura, ato të muzikës së lehtë, qytetare dhe popullore, dhe cfarë nuk do të ngurroja të thosha për këtë është se ruajtja dhe zhvillimi i tyre vjen duke ruajtur bazën e mirëfilltë, nuk duhet të neglizhohet e aq më keq të shkrihet me të tjera tendenca apo të evitohet në tërësi.

-Si nënë, bashkëshorte intelektuale dhe Artiste e Kombit si ndiheni kur dëgjoni për krimin në familje, apo veset e tjera që kanë përfshirë një pjesë të komunitetit, sikundër droga e krimi? Dhunën ndaj gruas?Si mund të reflektojë shoqëria shqiptare për lehtësimin e këtyre plagëve?

Duke ngritur zërin për sensibilizim, duke gjetur forcën përtej frikës e paditurisë, forcën e pastër njerëzore, atë instiktiven. I dënoj dhe me dhëmbin shumë këto dukuri.

-Me cilin këngëtar të shquar shqiptar dhe të huaj, do dëshiroje të këndoje? Preferencat tuaja për ta?

(Qesh) Dikur doja shumë të këndoja me Gaqo Cakon nga këngëtarët shqiptar dhe Domenico Modugno nga ata të huaj, me të dy pasi i adhuroja si këngëtarë si në përformim ashtu edhe prezencë skenike.

-Kë dëshiron të falenderosh për realizimin e ëndrrës tuaj si këngëtare?

Endërra e vërtetë filloi me mua, por mbështetja është faktor lëvizës. E kur flitet për mbështetje i pari që zë vend në mëndjen time është babai im. Gjithë familjen time të madhe prej 6 motrash e 3 vëllezërish dhe nënën i kam pasur ne krah, por babai në vecanti më dha besim dhe shtytje që në momentin e parë, e kisha shok të mirë.

-Gjërat janë duke ndryshuar në rrjedhën e muzikës komerciale. Cfarë mendimi kini për këtë?

Koha është dhe gjithmonë do të jetë faktor dhe jo vetëm për tregun muzikor e atë të artit në përgjithësi. Gjithsesi arti i mirëfilltë ka pjedestalin e vet e i qëndron cdo kohe, kështu edhe me muzikën dhe këngën ndërkohë qëkurse përdoret fjala pazar apo treg muzikor, detyrimisht do të kërkohet dhe ngopja e tyre. Por në Bullgari, ku unë jetoj thonë një fjalë të urtë: “Për cdo tren do ketë pasagjerë!”

-Cili është instrumenti muzikor i preferuar i juaji? A mund të luani me të?

Ka qenë dhe mbetet kitarra. Luaj pak, me raste dhe në ambiente më të ngushta.

-Çfarë mëkati i njihni vetes si këngëtare që i përket dy kohëve, para dhe pas ’90-s ?

Mëkat do të ishte nëse do të zhgënjeja publikun tim, admiruesit e mi si këngëtare, si para ashtu edhe mbrapa 90-s, por besoj asnjëherë se kam bërë. Ndoshta mëkat bëri koha si para ashtu edhe pas 90-s, në fillim me ndrydhjen e imponuar, pastaj me tranzicionet e trazirat tronditëse duke vazhduar me trysninë e të resë dhe shpejtësinë e kërkesave të saj.

-Kush është Kleopatra Skarco Dokle? Cfarë është dashuria për ju?Kur e ndjen një grua se është e dashuruar? A keni shkruar ndonjë poezi dashurie?

Kleopatra Skarco Dokle është bijë, motër dhe shoqe, një grua e fortë dhe e ndjeshme, amvisë dhe e thjeshtë, një nënë e përkushtuar e tre femijëve dhe gjyshe e dy mbesave dhe një nipi, është artiste, është kengetarja bijë e Vlorës, dhe e skenës shqiptare.

Dashuria për mua është të ikësh nga Vlora për t’u martuar në skajin tjetër, në Kukës,për dashurinë e jetës, pa ditur gati asgjë për atë trevë të mrekullueshme lumjane. Kur vendime të mëdha bëhen të lehta pendë për t’u marrë, e ndjen dhe e di një grua se është e dashuruar. Poezi nuk i kam shkruar dashurisë, por i kam kënduar dashurisë pa rreshtur.

-Kur shprehemi “brezi i mëparshëm”, kë keni ndërmend sipas jush? Cilët janë këngëtarët tuaj më të preferuar, shqiptarë e të huaj?

Do të përmend emra të preferuar, e kështu do të kuptohet edhe cfarë kuptojmë me brez të mëparshëm: Lucije Miloti, Fitnete Rexha, Marije Kraja, Mentor Xhemali, Ramiz Kovaci, Avni Mula, Gaqo Cako e Vace Zela, fat e privilegj i artit e kulturës sonë shqiptare të patjetërsueshëm e të pavdekshëm, ndërsa të huaj do të vecoja italianët pasi ata kam ndjekur atëhere: Mina, Rita Pavone, Marcela, Domenico Modugno, e plot të tjerë nga c’kemi pasur mundësi të ndjekim në ato kohë.

-Cilat janë aftësitë profesionale që këngëtaret e reja kanë nevojë sot? Ndonjë këshillë për ata/ato që aspirojnë të bëhen këngëtarë?

Një talent, shumë punë.

-Projektet tuaja në të ardhmen? Cfarë iu ka mbetur peng?

Asnjë peng. Cdo projekt i ardhshëm do të jetë një kënaqësi, një emocion më shumë i dhënë e i marrë.

-Mesazhi tuaj për inteligjencën e shoqërinë shqiptare sot….

Mos të përqëndrohemi vetëm tek përfitimi por edhe tek kontributi.

Ju faleminderit!