SAINT ELEUTHERIUS NUK ËSHTË GREK ,AS ROMAK SIÇ PRETENDOJNË DISA HISTORIANË. AI ËSHTË QARTË NJË PARAARDHËSI ILIR, LINDUR DHE RRITUR NË EPIR /

Shkruan: Msc.GËZIM LLOJDIA/

                    1.

Gjejmë një fakt për përhapjen e krishterimit në Iliri. Përbënë një fakt njëkohësisht është fat nga ngase të dhënat flasin shkoqur:se ilirët bëjnë pjesë në grupin e popujve që në kohën e tij kishin përqafuar krishterimin. Durrësi, Nikopoja ishin qendrat kryesore bregdetare, nga ku feja e re u përhap pastaj në thellësi të katër provincave ilire: të Prevalit, Dardanisë, Epirit të Ri dhe të Epirit të Vjetër. Të dhënat për krishterimin në Iliri janë të faktike dhe të nxjerra në dritësim dielli.N ë qendrën e çdo province ndodhej kisha metropolitane, thuhet në materialin për përhapjen e krishterimit në Shqipëri, dhe aty e kishte selinë kryepeshkopi. Nën juridiksionin e këtij të fundit ndodheshin peshkopët e dioqezave .Kështu, në katër qendrat kryesore kishtare në trevat shqiptare ishin kryepeshkopatat e Shkodrës (Prevali), Justiniana Prima (Dardania), Durrësi (Epiri i Ri), Nikopoja (Epiri i Vjetër). Kryepeshkopi i Shkodrës kishte nën varësi 3 peshkopata vartëse (ai i Shkupit 5, i Durrësit 8 dhe i Nikopojës 9.

Ndër monumentet më të rëndësishme të hershëm te Nikopolis të krishterë janë:Në bazilikën (e Doumetios)Tre-aisled bazilika kushtuar Shën Demetrios, themeluar nga Doumetios I, kryepeshkopi i Nikopolis, dhe nga pasardhësi i tij, Doumetios II. Ajo ka një futur anësore, një atrium, dhe një narteksi me një sakristi dhe një Pagëzimorje.

Katet janë të mbuluara me mozaikë . Datuar për kohën e saj nga vitet 550-575 pas Krishtit. Bazilika B ( Alkison).Pesë-rreshta bazilikë me një futur anësore, me një narteks dhe një Pagëzimorja .Fragmente te katette e mozaikut janë të ruajtur në atrium, diaconicon dhe anekset. Datuar për kohën e saj nga vitet 450-516 pas Krishtit. Bazilika D (ose Asyrmatos e Ngjitjes.)Ajo shtrihet jashtë mureve bizantine, në një distancë prej 800 m, nga qendra e qytetit. Kjo është një bazilike tre-rreshta: me një futur anësore, me anekse në narteksit, dhe një atrium. Mozaikët me kate janë ruajtur në narteksit dhe diaconicon (rrobave). Datuar në kohën: Midis fundit të tremujorit të tretë të 5-të shekullit të 6 AD .Kjo është Bazilika (Shën Menas e Margarona).Ajo është e vendosur 6 km (SE) Nikopolis. Tre-reshta bazilikë me një futur anësore, narteksi, ekzonarteksit ose atrium një gjysmërrethor me një sternë dhe dysheme me mozaik. Datuar në mesin e shekullit të 6. Episcopeion (Seat Peshkopit).Strukturë e madhe romake me një atrium varg kolonash gjendet në perëndim të bazilikës A. Disa nga katet e mozaikut në porticos datojnë në periudhën e krishterë dhe me sa duket e mundshme, që ndërtesa u shndërrua në vendin e peshkopit, gjatë kohëve të krishtera. Ajo përfshin dhoma të vogla, një hyrje dhe një oborr me një apse. Pjesët e kateve të mozaikut kanë mbijetuar. Datuar në gjysmën e dytë të shekullit të 5.

2.

Në mesin e atyre shenjtorëve, për të cilin shumë pak është përmendur, është Shën Eleutherius, një nga paraardhësit e papëve shqiptarë të tjerë, dhe një prej atyre personazheve të njohur që kanë kontribuar në përhapjen e krishterimit, jo vetëm në mesin e shqiptarëve, por në të gjithë kontinentin evropian. Qindra peshkopë nga Iliri morën pjesë në Sinodin e parë të Romës themeluar në vitin 130 era ere . Ky fakt dëshmon për ekzistencën e një administrate të mirë-organizuar e kishës në Iliri gjatë shekullit të 2. Elementet e para të kishës që përbëjnë themelet e doktrinës së krishterë, shtatë kodet ekumenike, janë nga territoret ilyrian (llyria ishte quajtur dikur “Ishulli i Shenjtorëve”). Kjo është dëshmia më e mirë e kontributeve që shqiptarët kanë bërë të qytetërimit evropian. Shën Eleutherius lindi njëqind vjet pas Krishtit në qytetin e Nikopoj.

3.

Disa arkeologë pohojnë se ky është qyteti i pranishëm në Prevezës. Nikopolis është e vendosur në gadishullin e Prevezës u themelua nga Octavianus Augustus, pas betejës detare të Actium në vitin 3.1 p.e.s. Qyteti kishte nenexhik e vet dhe çdo katër vjet Actia e njohur, duke përfshirë zhvillimin e festivale si dhe lojërat atletike, muzikore. Shumë intelektualë të periudhës, të tilla si Epictetus (AD 89) u mblodhën në Nikopolis. Qyteti vazhdoi ekzistencën gjatë periudhës bizantine.

4.

Ai ishte arsimuar në Romë nëndrejtimin e Papa Shën Aciteti (të cilit i zgjati 11 vjet papat, 157-168), ku ai mori Urdhëratë e Shenjtë. Nëvitin 177 AD, Shën Eleutherius u emërua Papë dhe mori Selinë e Shenjtë në Shën Pjetrit. Gjatë papatit të tij, Shën Eleutherius ka përhapur Biblën në shumë vende të Perandorisë Romake. Bazuar në të dhënat ekzistuese, pas beseechment e Lucas i cili ishte mbret i Anglisë, Shën Eleutherius dërgoi misionarët e krishterimit që të predikonin – besimin për kombet e qytetëruara evropiane dhe që mbeten mbizotërues në ditët e sotme. Në vitin 192 AD, pas 15 viteve të papatit të tij, Shën Eleutherius u martirizua nga idhujtarët e Romës. Përpjekjet nga të tjerët për të kërkuar Shën Elutherius dhe Shën Jeronim, si tëtyre janë të shumta. Në të vërtetë, nuk është as Saint Eleutherius grek as romak siç pretendojnë disa historianë. Ai është qartë një paraardhësi ilir i shqiptarëve, lindur dhe rritur në Epir,një territor i vendosur nga Mbreti Pirros në vitet 277 para Krishtit.

5.Shqiptarët kanë prodhuar personazheve të tilla të shenjta si Shën Eleutherius, Papa Klementi XI, Shën Dardan,Shën Jeronim, Shën Ashtin.

*Anëtar i Akademisë Evropiane te arteve