NGA SHEFQET DOBRA*/

     Në Spaç ishte Islam Spahia; unë njihja disa nga spahinjtë e Kuksit,  kushërinj ishin me Islamin por:  të ndryshëm e të ndarë prej njëri- tjetrit sepse, sa ishin nëpër burgje dhe kampet e internimi, po aq ishin  tjerët të pëlqyer të partisë. Islami nuk kishte nga ata që njihja unë, kishte jetuar në Tiranë, prandaj e pyeta një ditë:- përse  të burgosur ty?

-Hëhë…! Përse më burgosën; ke dëgjuar ti që thonë:- “Të vjen nga s’e pandeh; të godet nga s’e pret” Kështu më ndodhi mua; shkova për të respektuar dhe mora goditjen  nga  nuk më shkonte mendja.

-Si qe puna, të hëngrën në besë?

-As bëra, as fola gjë që të më hanin në besë jo, se e njihja frikën- tha

-Po, si, atëherë?

– Djallit- thonë- i pëlqen ti bëjë njerëzit mos duan njëri-tjetrin; u mendua e u mendua dhe vendosi; ndërroi mënyrën e të sjellurit,, u bë mik e gojë ëmbël, u miqësua me njeriun; njeriu e vuri në qoshe dhe kënaqej për ato që thoshte, duke e quajtur fisnik e dashamirin e tyre. Shejtani, gojë ëmbël,  bëri çmos të këpuste atë fijen e padukshme që i lidhte shqiptarët sa, jepnin jetën për njeri tjetrin; me marifet, pak nga pak,  hyri në zemrat e tyre, duke qenë brenda tyre, si ai munafikçiu, i bëri të urrenin shoqi shoqin dhe kua ata dëmtonin njëri- tjetrit, ai kënaqej.  

Humbi besa, humbi burrëria; kemi frik të rrimë dy vet  bashkë se, nuk dimë: kush e ka shejtanin brenda vetes. Të vjen  miku a shoku, dhe pa gjë të keqe,  të pa thënën e të pa bërën, ta bën të thënë e të bërë, të shkatërron jetën, të merr lirinë, të bie në Spaç, kjo është më e mira se, të çon edhe në plumb; të shkatërron familjarisht dhe, në vend të pendohet për krimin që bënë; mburret- thotë: i shërbeva partisë!  Ky është morali i  njeriut të ri që krijoi koha;  për këtë njeriun e ri, mburremi, i thurim lavdi. Që  të mbijetosh ndaj së keqes, duhet pa tjetër, të dëmtosh dikë, pavarësisht ç’far e ke.  Kurrë, nuk ka qenë ky popull ,më keq.  

-Mirë kundër nesh, edhe ndërmjet jush …?- i thash

– Ku ka ndërmjet nesh e ndërmjet jush, shejtani është ndërmjet të gjithëve. Asnjë, nuk është i sigurt,  kot  mbahen pas biografisë a kontributit që gjoja kanë dhënë a postin që kanë; gënjejnë veten të gjithëve,  as gjë nuk të vlen- tha.  

-Po, si qe puna?

– Djali i një të afërmit tonë, nga fshatrat e Kuksit- tha- bëri ushtrinë në bllok, e quajnë  privilegj të madh, të bësh ushtrinë atje; zgjidheshin nga më të besuarit.  Kur u lirua, siç është zakon, shkojnë e urojnë: -Shyqyr që u ktheve shëndoshë e mirë po, fshatarët më tepër ishin kurjoz të dinin: si ishte atje- a e shikonit komandantin?- e pyetnin, etj. Djali tregonte me kënaqësi për të mirat që kishin: si i trajtonin, si i ushqenin, për më tepër kur shikonin udhëheqësit, sidomos – kur na përshëndeste me dorë udhëheqësi kryesor, nuk kishte kënaqësi më të madhe për ne, na dukej sikur na e hiqte me dorë lodhjen- thoshte. Unë- tha- isha shumë afër shtëpisë se sh, Enver, ç’do ditë e shikoja kur bënte xhiro- tregonte me krenari djali. Ndjehej vërtet, i kënaqur.

 Shumë të rinj e dëshironin ta bënin ushtrinë atje po, edhe shumë prindër, ishin po aq ziliqar, pse dhe djemtë e tyre, nuk e kishin atë fat, se, i gëzoheshin biografisë që më përmende, dikush –thoshte se kishte qenë në luftë, e kishte kryer….- secili prej tyre kur takoheshin në raste të tillë, flisnin për trimëritë e tyre në luftë. Edhe zilia, është pjellë e djallit.

Dy vjet më pas, më erdhi një letër:- Të paraqitesh më dt….. në orën 9, të mëngjesit në gjykatën e  Kuksit. Vrisja mendjen: ç’punë kam unë atje! Kur shkova, pash ca pleq mjekër bardhë që dukeshin esnaf nga paraqitja, u dhashë dorën, si të njohur.

Kur u futëm në sallë, pash djalin që: shumë ishte dobësuar, po ky, përse…. po mendoja.   “Esnafllëku” i këtyre pleqve  në pamje, shpejt e humbi vlerën, kur  deklaruan se djali kishe thënë:- Unë isha shumë pran, kur Enveri bënte xhiro, disa herë kam menduar  ta qëlloja, jo për heroizëm jo, po diçka nga brenda më shtynte ta bëja këtë;  do e merrja para sysh jetën time po, mendoja familjen, ndoshta gjithë  fisin, kjo më pengonte. Ne- tha njëri prej tyre- kur dëgjuam këto fjalë; si mund të rrinim more shoku kryetar pa  denoncuar?   Kështu thanë  pa e vrarë mendjen se, po groposnin një djalë të ri, në moshën e djemve tyre, pa u dridhur mustaqet fare.

– Ç’thonë këta? A janë prindër këta…..? -mendoja. Ç’i bënë këta, të humbasin jetën e një të riu?

    Esnafllëku i tyre në paraqitje, u shndërrua në paburrëri, i përdhosën ato mustaqe të bardhe deri te veshët, nga respekti që tregova kur i takova, fillova ti urrej.  Ç’i detyroi këta pleq ta bënin këtë, zilia apo, i kanë detyruar?

Sido të ishte puna,  për moshën që kishin, më nder do ishte për ta: të sakrifikonin veten për ndershmëri, sa të kapërdinin këtë turp, humbnin jetën e një të riu.

 Kjo ishte “besa” e këtyre pleqve që,  për pabesit që i bën këtij të riu,  humbën vlerën e vetes.

       Këta kishin thënë se: ka qenë edhe Islam Spahia, kur është bërë kjo bisedë.

-Po me ty ç’ patën ata?- i thash.

-E shikon ku është katandisur populli ynë, nuk të vlen: as kostum, brenda të cilit je mbështjellë, as mustaqet, si do ti kesh përdredhur, të bardha a të zeza, nëse për të fituar diçka, shet nderin. Iku koha e burrave të dikurshëm, me të cilët mburremi për ti dhënë vlerë njeriut të ri të kohës, të zhveshur nga të gjitha virtytet; këta: i vlerëson “drejtësia” këta mburren për ç’ bëjnë, kanë bindje se i shërbejnë më të “mirës”, djalli i qetë, kënaqet kur shikon se ato që do i bënte ai, i bëjnë vetë njerëzit.

 Djali nuk  pranonte po, nuk e dëgjonte njeri. Në fund më than mua:- çohu! Betohu se do i thuash të vërtetën drejtësisë dhe vetëm të vërtetë!

-Betohem – thash. -Na fol !- Më thanë.

-Po!  Deri sa më keni thirr, sigurisht që do flas.  Atë natë, kur isha unë, është e vërtetë që kanë qenë edhe këta pleq të nderuar- dhe ktheva kokën, i shikova pleqtë me një buzëqeshje që më shumë ishte zgërdheshje- njëri i kënaqur, më shikoi me buzëqeshje, kurse tjetri, si duket, e kuptoi, uli sytë duke e  shkuar pëllëmbën e dorës nga balli, e rrëshqiti mbi mustaqet dhe e mblodhi grusht në fund të mjekrës; nuk i ngriti sytë më:- më kujtohet – thash- që këta e pyetën- si ishte atje e…., dhe ky djali –tha:- udhëheqësi,  dilte pa problem, bënte xhiro në oborrin e shtëpisë, ose dhe kur shkonte te puna, ne e ruanim dhe ishim gati të jepnim jetën për të dhe, do ishte nder për ne, por… atë e donte gjithë populli.  Kaq kam dëgjuar- thash.

– U betove se do thuash të vërtetën- më tha gjykatësi.

 -Sigurisht! Se u betova, do të thotë:-  i dhashë besën partisë, në radhë të parë, dhe drejtësisë, kështu që, në ndërgjegje, jam  i detyruar  të them  vetëm për sa kam dëgjuar, kur kam qenë unë.

-Sipas teje, këta pleq të nderuar gënjejnë?! – M’u kërcënua prokurori.

– Joooo, sh Kryetar! Nuk e thash këtë. Edhe këta janë betuar ashtu si unë?

– Sigurisht që u  betuan, dhe thanë të vërtetën- tha gjykatës.

-Nuk thash gjë  por, meqë kanë thënë se kam qenë edhe unë, për këtë, të mendohen edhe një herë.

-Ti pranove që ke qenë…. ça të mendojnë tjetër ata?

 -Po! Pranova. Por, këta, i kanë shtëpitë afër, si komshinj që janë, besoj se kanë shkuar edhe herë tjera- apo jo?- u drejtova pleqve- Po! Pranuan, ata- për moshën që kanë dhe betimin që bënë, duhet të mendohen edhe një herë: nëse kam qen vërtetë un a jo, kur është bërë kjo bisedë? Se kur isha unë, nuk ka thënë këto fjalë djali.

 .Këta, e thanë atë që kishin për të thënë, kurse ti, po mbron një armik , një vrasës! – tha

-Nuk dëgjova  se ka vrarë njeri shoku gjykatës, nëse ka vrarë, dëshmia është e dukshme, të marr dënimin që meriton!- thash.

-Mjafton që ka menduar!

– Për ça a menduar, nuk di, unë përgjigjëm për atë që kam dëgjuar.  

-Ti nuk po thua të vërtetën, po mbron një kriminel, qëë…. po hëhëëë, nuk ja ka mbajtur të bëjë atë që ka menduar  se, shokët e tij do ja kishin përdredhur kokën.  Prandaj: thirri mendjes….

-Më kërkove të betohem; si mund të them atë që nuk e kam dëgjuar, pasi u betove?- thash. 

– Ulu!- më th- Do e shikojmë sa i vërtetë je!

 Kur u ula, pleqtë më shikuan- ai që fërkoi fytyrën- me thanë: -heu bre Islam, ty të lumtë mor djalë, na nuk mujtëm, e nximë faqen tash n’pleqni!

  -Pse more?- u thash- me gojën tuaj folët  a ….!

-Po ho pra….! –  tha njëri. 

-Nuk ka gjë; nxit faqen,  shpëtuan nga burgu.

-Po ma merë në burg more djalë, se me na ranu ton jetën,  ky turp  qi bom.

-Atë që e derdhët, nuk mund ta mbushni më; për kësaj here zgjodhët më të mirën për vete:  ju gëzojuni lirisë, unë burgut- u thash. Edhe ai djali, do u jetë mirënjohës për nderin që i bëtë. Po kujdes, mos e derdhni prapë që harrohet kjo e para. 

Pas një viti, ua pash sherrin edhe unë pleqve, më arrestuan, më “shpërblyen”  me dhjet vjet burg.

*Ish i burgosur politik