Shkruan:Shpend Sollaku Noe’/

Në të gdhirë piva një kafe me Et’hemin  e madh. Mbahej mirë. Ai e di ku ndodhet dhe fakti që eshtrat e tij u vidhen të afërmve i kalon shkarazi. 

Nuk është turpi im ai varr i zbrazët në Elbasan, më thotë ndër të tjera. Unë nderin tim nisa ta ndërtoj vetë, që herët. I vura në themelet lirizmin, i ngrita muret tragjikë kur eshtrat e mia ishin ende në formim e sipër. Me tragjedi të mëdha. Ato që do t’i mungonin popullit tim për një kohë të gjatë. Që po e shohin dritën e re pikërsisht së fundi. Falë Hortensias. Falë miqve të panumurt që llava e diktaturës nuk arriti t’i shkrumbëzojë.

Të kemi qenë afër, i them. Edhe kur përmendja e emrit tënd përbënte krim. Të kërkonim, të gjenim, të shpërndanim. Rrezikonim. Pa atë rrezikim do të kishim qenë të pandershëm.

E di, më thotë duke më rrahur shpatullat me sy të njomur.

Kafeja i është ftohur. Por frymëmarrja nuk e tradhëton. Ku jemi këtu, më pyet.

Në Lushnje, i përgjigjem.

Një qytet i pazgjidhshëm prej jetës time më thotë. Këtu në 1928-ën shkruajta “Aleksandri”-n. Kritikët kanë shprehur mendime të ndryshme rreth vendit që kjo vepër zë në krijimtarinë time. Për mua ndërkaq ka një kuptim të vëçantë botimi i saj. Ishte shpresa e përjetësimit. Edhe është. Dhe do mbetet besoj. Ajo që edhe më mban lidhur përjetësisht me Lushnjen tënde.

Lushnjarët të duan, i them. Edhe pse rrugë e insituzione mbajnë ende emra të persekutorëve të tu. E dije që me shumë mundësi je ti ai nëprefekti i një filmi me Tefta Tashkon?

Ah, sot po e dëgjoj. Megjithatë më duket sikur e kam ditur. E shkreta Tefta. Jo vetëm për ikjen e hershme. Por sidomos që nuk arriti të ketë operan e saj. Ndoshta edhe qe me fat. Kushdi çdo t’ikish ndodhur nëse nuk do të kish ikur nga kjo botë që në vitin 1947.

Për fat të mirë apo për të keq, i them.

Fatin varet sesi e lexon. Mua më duket fat i mirë. Sidomos i krahasuar me timin. 

Heshtje e rëndë. Që të dy jemi të përhumbur. Duhet ta thyej unë. Dhe nuk gjej një krismë tjetër veç fjalës “teatër”.

Ah, e dija që do të ma bëje këtë pyetje, më thotë me sytë përdhe. Kujton se nuk më dhëmbi ajo shëmbje me tradhëti e dhunë? Duhet një vepër e madhe ta mbulojë atë turp. Megjithëse besoj qe tashmë do të mbetet një turp historik. 

Unë e kam një zgjidhje, i them, për të tentuar një korrigjim të sjelljes së pushtetit ndaj artit dhe letërsisë.

Et’hemi i mirë m’i ngul sytë.

Është një zgjidhje që mund edhe të tingëllojë si një falje konkrete për ndalimin, burgosjen, fluturimin në mister të skeletit tënd. 

Tragjediani i madh tund kokën me mosbesim.

Dëgjomë deri në fund, i lutem.

Ai behet i gjithi veshë e sy. 

Ç’më thua nëse bëj të plasë si një eksploziv idenë që teatri i ri që do të ndërtohet të ketë emrin “Et’hem Haxhiademi- tragjedian”?

Kush më shumë se ty do të mund ta meritonte atë nder? Është nder i bazuar në talent të pakufishëm, i bazuar në vuajtjet e syrit dhe të penës në terrin e një qelie të egër, në fluturimin përtej jetës prej një dyshimi kurrë të pazbardhur, në humbjen e të mbeturave të një trupi tashmë të ligështuar prej krimit në pushtet. 

“Teatri Et’hem Haxhiademi- tragjedian i madh shqiptar, 1902-1965”. 

Nuk do të ishte e mrekullueshme?  Nuk do të ishte një “kërkojmë falje” e madhe për krime tashmë të paarkivueshme?

Do të vija një javë përpara në Shqipëri për ta festuar atë ditë. Shiritin le ta prisnin ata. Le të merrnin edhe meritat e vënies së atij emri tashmë të shenjtë për letrat shqiptare. Kush më tepër se ty, Et’hem i dashur, do ta meritonte atë nder? Kush do ta meritonte? Kush?

Kafeja e ftohtë nxin mbi tavolinë.