Prezantohet Sondazhi i Parë Dypalësh për Marrëdhëniet Shqiptaro-Greke :47% e grekëve kanë qëndrim negative ndaj shqiptarëve, 58% grekë ka dëgjuar për çështjen çame dhe 72% e cilësojnë Janullatosin si figurë pozitive/
Vjet në dhjetor Fondacioni Helenik për Politikën e Jashtme dhe Evropiane (ELIAMEP) në bashkëpunim me Institutin Shqiptar për Studime Ndërkombëtare (IShSN) të drejtuara nga respektivisht Dr. Thanos Doko Drejtor i Përgjithshëm dhe Dr. Albert Rakipi, Drejtor Ekzekutiv, dhe stafi i tyre prezantuan në Tiranë dhe Athinë gjetjet kryesore të një sondazhi opinonesh për marrëdhëniet greko-shqiptare. Është hera e parë që kryhen hulumtime të përbashkëta të opinionit nëpërmjet sondazheve në të dy vendet ku u bëhet interpretimi i perceptimeve, pritshmërive dhe vlerësimeve të qytetarëve shqiptarë dhe atyre grekë mbi realitetin dhe të ardhmen e marrëdhënieve shqiptaro-greke. Të dy sondazhet e opinionit u mbajtën në Shqipëri nga ISHSN në prill 2013 dhe në Greqi me “Public Issue”, një agjenci e njohur sondazhimi punësuar nga ELIAMEP, në nëntor 2013. Të dy sondazhet ishin kryesisht të krahasueshme dhe gjetjet u analizuan veçmas nga dy institutet partnere. Raporte të veçanta u botuan në gjuhën angleze në dhjetor 2013. Hapi i parë në këtë përpjekje të përbashkët ishte të skicohen shkencërisht qëndrimet dhe perceptimet që të dy shoqëritë fqinje mbajnë për njëri-tjetrin. Sipas raportit grek gjetjet kryesore ishin:Qëndrimet ndaj marrëdhënieve dypalëshe midis Greqisë dhe Shqipërisë: Rreth gjysma e opinionit publik grek i sheh marrëdhëniet e tanishme me Shqipërinë si as të mira as të këqija,ndërsa një e treta konsiderojnë ata si të mira. Të rinjtë, e lidhur me qendrën së djathtë dhe qendrën ë majtë dhe kosmopolitanët janë grupet që e shohin pozitivisht gjendjen aktuale të marrëdhënieve mes dy vendeve. Katër në dhjetë të anketuar presin se marrëdhëniet do të mbeten në të njëjtën situatë në pesë vitet e ardhshme, ndërsa një e treta pret që ato do të përmirësohen.
Ekonomia: Dy të tretat (66%) e të anketuarve të sondazhit grek besojnë se Shqipëria përfiton më shumë nga marrëdhëniet ekonomike mes dy vendeve dhe vetëm një pjesë e vogël (2%) e të anketuarve besojnë se Greqia përfiton më shumë.
Çështja Çame: Pyetjes: “Sipas mendimit tuaj, fakti që: qeveritë shqiptare të ngritur çështjen e pronave çame në Greqi është pengesë për zhvillimin e marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë”, 83% e shtetasve grekë u përgjigjën ndoshta po.
Emigrantët: për opinionin publik grek, deri tani problemi më i rëndësishëm që ndikon në marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë është emigracioni në përgjithësi ku katër nga dhjetë (41%) e grekëve e konsiderojnë aspektin e emigracionit të jetë çështja kryesore që ndikon marrëdhëniet dypalëshe. Femrat dhe të rinjtë midis 18-34 vjeç, të papunët, amvisat, banorët e zonave rurale dhe gjysëm-urbane, dhe ata lidhur me të djathtën politike janë ndër ata që e shohin praninë e emigrantëve shqiptarë në Greqi si një problem.
Nacionalizmi Shqiptar: Shumë më pak të rëndësishme janë çështjet që lidhen me nacionalizmin shqiptar (frikën e Shqipërisë së madhe, e çështjes çame) në 15% dhe shqetësimet mbi praninë greke në Shqipëri (e pakicës greke, e kisha ortodokse) në 11%.
Popullariteti i Kryepis-kopit Anastasios: Kryepeskopi ortodoks i Shqipërisë Anastasios është shumë popullor në mesin e të anketuarve grekë 72%, ndërsa një në katër (24%) e të anketuarve nuk e njohin atë. Ai është veçanërisht popullor në mesin e njerëzve të diplomuar të arsimit fillor dhe të lartë,grup-moshave mbi 55 vjeç, pensionistët dhe ata të lidhur me spektrin politik tës qendrës së djathtë dhe qendrën. Për më tepër, imazhi i kryepeshkopit është portretizuar si veçanërisht pozitiv, ku shtatë nga dhjetë (69%) e qytetarëve grekë të cilët kanë shprehur një mendim pozitiv rreth tij,
Njohja me Shqipërinë: 92% e të pyeturve grekë nuk e kishin vizituar asnjëherë Shqipërinë
Perceptimi i Ndikimit dhe Kërcënimit
Sipas raportit të ELIAMEP, pyetjet e anketës për perceptimet sociale në marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë pasqyruan një tablo të përzier. Opinioni publik grek me shumicë dërrmuese beson se Gjermania ose SHBA po ushtrojnë ndikim në qeveritë greke. Në të kundërt, dy të tretat e grekëve konsiderojnë ndonjë vend i tretë të jetë një kërcënim për Greqinë. Ndër këto, pjesa dërrmuese shohin si kërcënim nga Turqia (kryesisht) ose Gjermania (së dyti). Pjesa më e madhe e grekëve nuk ndjehen të kërcënuar nga ndonjë vend tjetër fqinj të Ballkanit, duke përfshirë këtu edhe Shqipërinë. Shtetasit grekë vendosin rëndësi tepër të kufizuar për marrëdhëniet e vendit të tyre me vendet fqinje, me gjasë për shkak të rëndësisë së çështjeve të brendshme mbi politikën e jashtme në vitet e fundit. Marrëdhëniet me Serbinë, Turqia dhe Bullgaria janë konsideruar më të rëndësishme në krahasim me marrëdhëniet me Shqipërinë dhe ish Republikën Jugosllave të Maqedonisë (FYROM). Në krahasim me para pesëmbëdhjetë viteve, rëndësia caktuar për marrëdhëniet me Shqipërinë është në rritje (dyfishuar) , mirëpo ende është mjaft i kufizuar.
Raporti i ELIAMEP reflekton se nëntë nga dhjetë (88%) e të anketuarve besojnë se Greqia e ka ndihmuar Shqipërinë në njëzet vitet e fundit dhe gjashtë nga dhjetë (58%) se qeveria greke ka ndihmuar Shqipërinë në procesin e saj të pranimit në BE. 32% e të anketuarve besojnë se grekët nuk duan që Shqipëria të bëhet anëtare e BE-së, ndërsa 56% nuk pajtohen me këtë deklaratë. Shumica e grekëve janë negativë ndaj politikave të qeverisë shqiptare ndaj minoritetit grek në Shqipëri me 65% që besojnë se të drejtat e pakicës janë shkelur. Opinioni publik është i ndarë mbi çështjen nëse emigrantët shqiptarë kanë ndihmuar rritjen ekonomike të Greqisë (46% nuk pajtohen,51% pajtohen). Megjithatë,dy të tretat e grekëve nuk i konsiderojnë emigrantët shqiptarë si një kërcënim për Greqinë, ndërkohë që në të kundërt, një e treta besojnë se ata përfaqësojnë një kërcënim për Greqinë . Në këtë pyetje , ka një dallim në 32% në mes të atyre lidhur me të majtën, të cilët kanë nivelet më të ulëta të perceptimit kërcënues nga emigrantët shqiptarë, dhe ata e lidhur me të djathtën greke, të cilët shohin ose perceptojnë këtë kërcënim. Në lidhje me nën- grupet e popullsisë, të vetë-identifikuarit e të majtës/djathtës dhe niveli i arsimit duket si parametra të rëndësishëm që ndikojnë në rëndësinë e marrëdhënieve me Shqipërinë
Dukshmëria e Çështjes së Shqiptarëve të Çamërisë
Sa i përket çështjes çame, rreth gjashtë nga dhjetë (58%) e të anketuarve kanë një shkallë të ndërgjegjësimit të çështjes. Meshkujt e diplomuar e me arsim të lartë, të moshuarit, të punësuarit në sektorin publik dhe pensionistët dhe ata lidhur ideologjikisht me të majtën janë më të vetëdijshëm për çështjen çame. Ndër këto të cilët kanë vetëdije,shumica dërrmuese e të intervistuarve (83%) konsiderojnë se fakti që qeveritë shqiptare të ngritur çështjen e pronës është një pengesë për zhvillimin e marrëdhënieve midis dy vendeve. Sipas anketës, ajo është kryesisht meshkuj (70%, kundrejt 48% të femrave) të cilët janë të vetëdijshëm për çështjen e çamëve dhe pronat e tyre në Greqi, e cila është ngritur nga Shqipëria. Në mënyrë të ngjashme, ndërgjegjësimi rreth çështjes çame ekziston në mesin e njerëzve të moshuar, 55 vjeç e lartë (69%, kundrejt 27% të grekëve të moshës 18-34), të diplomuarit e arsimit të lartë (66%, kundrejt 55% dhe 47% e të diplomuarve të arsimit të mesëm dhe fillor përkatësisht ), punonjësit e sektorit publik (73%, kundrejt 49% të të punësuarve të sektorit privat), përkrahës të së majtës (66%), dhe jo çuditërisht, banorët e rajonit të Epirit (85%). Në mesin e atyre të cilët janë të vetëdijshëm për çështjen në fjalë, ata që besojnë se ajo qëndron një pengesë për marrëdhëniet dypalëshe janë gra (89%, kundrejt 78% të meshkujve), të diplomuar të arsimit të lartë (87%), dhe banorët e rajonit të Epirit (Çamërisë) (89%).
Qëndrimet ndaj Shqipërisë dhe Shqiptarëve
Në përgjithësi statistikat tregojnë se faktorët më të mëdha që përcaktojnë qëndrimet ndaj shqiptarëve janë (kryesisht) ideologjike nga vetëidentifikimi dhe (së dyti) niveli i arsimimit. Bazuar në një shkallë të hartuar posaçërisht për këtë studim, si dhe vërtetimi përmes përdorimit të teknikave të kërkimit statistikor, ne mund të nxjerrë konkluzione në lidhje me nivelin e përgjithshëm të qëndrimeve ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve . Opinioni publik grek duket të ndarë në qëndrimet e saj . Një shumicë e vogël (54%) e të anketuarve në sondazhin e kanë qëndrim pozitiv në përgjithësi , kjo ndryshon në 30% që kanë “qëndrim pozitiv ‘dhe 24 % kanë qëndrim thjesht ‘pozitiv’ . Në të kundërt, nga një total prej 47%, 26 % kanë ” qëndrim negativ ‘dhe 21 % ” qëndrim krejtësisht negativ ‘ ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve. Përqindjet më të larta të “qëndrimeve krejtësisht pozitive” mund të gjenden në mesin e atyre të lidhur me të majtën (38%), të diplomuarit e arsimit të lartë (35%), dhe kozmopolitët (35%). Përqindjet më të larta të qëndrimeve “krejtësisht negative” mund të gjenden në mesin e atyre të lidhur me të djathtën (36%), të diplomuarit e shkollave fillore (31%) , amvisat (31%), të papunët (25% ) dhe etnocentrikët (39%).
Qëndrimet ndaj ‘të tjerëve’ – Marrëdhëniet Sociale midis Grekëve dhe Shqiptarëve
Sondazhi u kërkoi të intervistuarve për të vlerësuar marrëdhëniet midis grekëve dhe emigrantëve shqiptarë në Greqi. 46% e të anketuarve i konsiderojnë këto marrëdhënie të jenë të mira, ndërsa 42% nuk janë as të mira as të këqija, vetëm një në dhjetë (11%) e të anketuarve të parë marrëdhëniet si të këqija. Këto vlerësime janë bazuar në përvojën e drejtpërdrejtë, duke pasur parasysh faktin që 95% e të intervistuarve deklarojnë se kanë takuar personalisht shqiptarë. Shumë më e kufizuar është përvoja e drejtpërdrejtë e vetë Shqipërisë, pasi vetëm 8% e të anketuarve deklarojnë se kanë vizituar Shqipërinë.
Sondazhet e opinionit u mundësuan me mbështetjen financiare të Fondacionit Friedrich Ebert. në kuadër të projektit “Promovimi i procesit të pranimit të Ballkanit Perëndimor në kontekstin e Presidencës greke të BE-së”. Fondacioni Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) është një fondacion jofitimprurës gjerman që angazhohet për avancimin e çështjeve të politikave publike në frymën e vlerave themelore të demokracisë sociale përmes arsimit, hulumtimit, dhe bashkëpunimit ndërkombëtar. Fondacioni me seli në Bon dhe Berlin, u themelua në vitin 1925 dhe është emërtuar pas Friedrich Ebert, presidenti i parë i zgjedhur në mënyrë demokratike i Gjermanisë në 1919. Gjetjet nga sondazhi shqiptar do të prezantohen në të ardhmen.
Analizë dhe Interpretime
Kjo nismë është tepër positive për njohjen e perceptimeve të publikut të gjërë me çështjet që i përkasin shtetit grek dhe atij shqiptar. Por problemi është se këto mbeten perceptime dhe se nuk merren parasysh e as konsiderohen as nga politikanët shqiptarë e as nga ata grekë. Një problem me perceptimet dhe opinionet është se ato nuk janë konstante dhe mund të ndryshojnë me kohë. Greqia si shtet me përgjegjësi rajonale ka pasur mangësi të thella në trajtimin e marrëdhënieve me fqinjët dhe nuk e ka marrë kurrë përgjegjësinë e një shteti që ndjek praktika paqësore me fqinjët. Kjo natyrshëm krijon pasiguri në rajon dhe e zgjat plagën ekonomike greke dhe mbarëvajtjen e rajonit, por edhe keqëson perceptimet e publikut. Përfundimet e nxjerra nga të dhënat e raportit vënë në dukje se Ballkani si epiqendra e trazirave dhe luftës në vitet 1990, është futur në një proces të stabilizimit por ende nuk janë bërë orvatje thellësore e të qëndrueshme për stabilizimin ekonomik, demografik dhe etnik.
Në aspektin ekonomik: shqiptarët në Ballkan si një grup diasporik me remitanca dhe kapital të rëndësishëm, luajnë një rol jo të vogël makroekonomik në rajon. Kjo formë kapitali edhe biznesi i përcjellur nga diaspora shqiptare kanë kapacitet të ndihmojnë më tej sektorët e ndërtimit dhe atë të shërbimeve. Për çudi emigrantët shqiptarë ende mbajnë kapitalin e tyre të fituar me djersën e tyre (lexo: jo të aparatit a të shtetit grek) në bankat greke, pavarësisht nga trajtimi jo i lakmueshëm i shqiptarëve në sferat publike në Greqi. Poashtu mospërgjegjësia e publikut dhe politikës greke sjellin arsye që dihen e ngapse kriza e sotshme ekonomike i gjen shtetasit grekë në këtë situatë.
Në aspektin demografik e etnik, tensionet ndëretnike dhe problemet në funksionimin e demokracisë gërshetuar me rishfaqjen e tendencave nacionaliste në trekëndëshin e republikave të Maqedonisë, Shqipërisë dhe Greqisë dhe mosmarrëveshjet e vazhdueshme ndërmjet Maqedonisë dhe Greqisë përbëjnë shqetësime të thella. Për vazhdimësinë e shtypjeve të emigrantëve dhe popujve pakicë në shtetin e sotshëm të Greqisë nuk është shkruar mjaft. Rrjedhimisht, spikama hidhet mbi mbrojtjen e të drejtave e shqiptarëve në Ballkan, çështjen e pazgjidhur shqiptare në Greqi (ajsbergu shqiptar në Greqi) dhe rolin e Europës. Greqia moderne dhe pas krijimit të saj, fatkeqësisht dhe sot vazhdon të hasë grekë që ushqehen me ideologji mesjetare për zgjerimin e saj. Axhenda-vënës europianë, kryesisht gjermanë, britanikë dhe francezë, kanë dhënë kontributin e tyre për shtypjen e shqiptarëve. Shtetet europiano-perëndimore me diplomacitë e tyre të dukshme antishqiptare, për interesat të ngushta, në kundërshtim me parimet e vetvendosjes, e ndanë Shqipërinë Jugore duke e lënë Çamërinë sot në dorë të shtetit shovinist grek. Duke arrestuar ish-luftëtarët e UÇK, një sherif europian i lodhur me emrin EULEX, ende po e mban Kosovën peng. Dihen metodat greko-sllave te shtypjes se shqiptarve, masakrat në masë, mohimi i mësimit e i përdorimit të gjuhës shqipe, sekuestrimi i pasurive, shkëmbimi i dhunshëm i popullsive, fushatat greko-sllave të shekullit të kaluar ku u dëbuan mbi 2,000.000 shqiptarë nga trojet e tyre mijëravjeçare. Politikbërësit e sotshmëm grekë mendojnë se misioni i spastrimit etnik të shqiptarëve mbaroi. Poashtu siç i ka vendosur rregullat e qeverisjes bizantine, diplomacia greke mendon se ka pastruar pjesën më jugore të trungut Shqiptar – Çamërinë, duke deklaruar se nuk ka Çështje Çame për të diskutuar. Të gjitha këto duke i dhënë kasapëve ballkanik nxitje në formën e stimulit duke i dhënë statusin e kandidatit Serbisë dhe atë të borxheve tëpandalshme gjermane Greqisë. Të gjitha keto kur bashkësia ndërkombëtare vazhdon përpjekjet që të gjithë vendet ballkanike të vendosen në mënyrë të sigurtë (por jo të barabartë) në rrugën e paqes dhe prosperitetit Europian. Këto janë disa shembuj të shenjave shqetësuese që kërkojnë zgjidhje të qëndrueshme me përpjekje të sinqerta nga të tre vendet. Sigurisht se roli i Bashkimit Europian duhet të jetë i matur e unifikues, dhe jo përçarës siç ka qenë në të kaluarën.
Duke patur parasysh krizën ekonomike, populizmin dhe të djathtën në rritje në shoqëritë shqiptare, greke, e evropiane në përgjithësi, pritet për tu gjetur kauza e kësaj rritjeje. Në kontekstin studimor, shkaqet ekonomike janë një variabël jo i mjaftuëshëm për të gjetur pse populli fqinj ende ka tendenca negative ndaj shqiptarëve. Institucionet arsimore dhe fetare kanë 200 vjet që i bëjnë shqiptarët si gogol, lugetër, bujq të pashkolluar e kriminelë. Mjafton për dikë të shikojë dhe lexojë për asimilimin me dhunë të arvanitasve dhe guximin që rilindasit tanë morën për të luftuar me gjak këtë kompleks propagandistik anti-shqiptar nën petkun e helenizmit të kulluar të ortodoksisë së lindjes. Mediat në Greqi janë gjithashtu shkaktare për përcjelljen e raporteve dhe pamjeve duke i shtrëmbëruar faktet dhe duke nxjerrë programe mediatike që ndjellin dhe nxisin urrejtje jo vetëm ndaj shqiptarëve, por edhe ndaj sllavo-maqedonve dhe turqve. Pa i ngatërruar shtetet ose qeveritë me popujt, gjetjet japin një pasqyrim i rëndësishëm për marëdheniet greko-shqiptare që akoma gjenden në mjegull. Duke i patur parasysh dukuritë e lartpërmendura vijojmë si më poshtë:
Për qëndrimet ndaj marrëdhënieve dypalëshe midis Greqisë dhe Shqipërisë, publiku grek ende është i pavendosur nëse do që shqipëria të ketë marrëdhënie të mira me Greqinë. Kjo tregon se publiku grek edhe pse e ka njohur popullin shqiptar në shkallë mbi 95% këto 20 vitet e fundit, prapë nuk e di si të reagojë për një të ardhme të mirë për të dy palët.
Për ekonominë, publiku grek nuk di të bëjë dallimin se a është i rëndësishëm roli i shqiptarëve në ekonominë e shtetit të tyre. Grekët besojnë se Shqipëria përfiton më shumë nga marrëdhëniet ekonomike mes dy vendeve dhe harrojnë që 1 miljon shqiptarët me rrogat e ulëta, e ndihmuan tregun, ekonominë, dhe shoqërinë greke në përgjithësi në një nivel të rëndësishëm. Kjo ekonomi me cheap labor solli edhe rritjen e klasës së mesme dhe asaj të lartë greke.
Për çështjen çame dhe nëse fakti që qeveritë shqiptare ngritin çështjen e pronave çame në Greqi përbëjnë pengesë për zhvillimin e marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë ku 83% e shtetasve grekë u përgjigjën ndoshta po, përbën problem për të dy popujt. Nga të gjithë këta të anketuar, mund të thuhet se askush nuk ka hapur ndonjë libër grek që të tregojë se shqiptarët e Çamërisë u viktimizuan nga shteti grek. Kjo vjen sepse në Greqi, të troket asfalia, ose sigurimi i shtetit nëse dikush boton diçka që flet për Çamërinë, këtë e pohon edhe shkrimtari Dimitri Mihalopoulos. Më tej, në fushën e sondazheve dihet që pyetjet nuk duhet të jenë “leading” pra ta shpienë të anketuarin në konkluzione të gabuara pasi pyetja përmban premisa të gabuara. Për shembull, pyetja e saktë që duhet të ishte bërë do kish formën– A përbën problem çështja çame për dy popujt? Dhe përgjigja do ishte po, jo, nuk e di, ose nuk kam opinion.
Për opinionin publik grek, deri tani problemi më i rëndësishëm që ndikon në marrëdhëniet midis Greqisë dhe Shqipërisë është emigracioni në përgjithësi ku i gjithë spektri shoqëror e shohin praninë e emigrantëve shqiptarë në Greqi si një problem. Siç e thamë, kjo vjen nga keqtrajtimi shoqëror, shtetëror dhe institucional i të huajve dhe sidomos të shqiptarëve nga këto organizma.
Nacionalizmi shqiptar nuk i bezdis shumë grekët për arësye se nacionalizmi është i pranishëm në çdo instance në Greqi, që tek shkollat që urdhërojnë me detyrim arsimin fetar në shkollat publike për të gjithë, tekstet shkollore që i quajnë shqiptarët turkoshqiptar dhe deri tek institucionet e sektorit ushtarak ku me zorrët e shqiptarëve do lidhin opinga grekët. Një ilustrim – sipas disa perceptimeve greke, Turqia është një gogol edhe më i madh që ka pushtuar kryeqytetin e përjetshëm grek Kostandinopojën/Stambollin.
Për më tepër, duke vazhduar në linjën e nacionalizmit grek nga Gjirokastra deri në Lezhë, imazhi kryepeshkopit është portretizuar si veçanërisht pozitiv kur në greqi nuk ka fe tjetër zyrtare përveç ortodoksisë. Madje, për tu bërë shtetas grek, duhet të pagëzohesh nga një prift janullat tjetër që të gëzosh të drejtat e demokracisë helene.
Fundimisht, fakti se anketa dëfton se 92% e të pyeturve grekë nuk e kishin vizituar asnjëherë Shqipërinë tregon se grekët nuk njihen me realitetin social e politik shqiptar prandaj perceptimet e tyre do të jenë të ndryshme nga ato të shqiptarëve që kanë të paktën vizituar dy vende e kultura të ndryshme.
Shoqëria civile dhe institutet jo-qeveritare sigurisht se luajnë një rol të rëndësishëm në ndërtimin e paqes demokracisë në Ballkan. Anketat janë mjete të përdorshme për politikanët në të dy vendet për të ditur ku qëndrimet e tyre duhet të jenë vis-à-vis me popullin në boshtin ose spektrin politik. Anketa të tilla janë të frytshme kur institucionet që i përgatisin sondazhet janë të apolitizuara dhe vijnë nga rangjet shkencore, e jo bastione e shoqata gjysëm-akademike që kanë axhendat e tyre. Krijuesit e politikave të brendshme dhe ndërkombëtare dhe diplomatët duhet ti përdorin me kujdes këto instrumente, dhe jo ti shfrytëzojnë kur ti leverdisë ose atyre ose eprorëve të tyre. Studimi i përbashkët në mes të IShSN dhe ELIAMEP është në një hap i rëndësishëm për të dy vendet, por duhen studime në hapsirë kohore të gjatë për të krahasuar etapat e ndryshme.