Nga Naum Prifti /

Vajza ime Rafaela udhëtoi dje nga Nju Jorku në Boston për të marrë pjesë në ceremoninë për të nderuar pesëdhjetë vjetorin e përkushtimit fetar të Kancelarit tonë Atit Artur Liolin. Kur u kthye, ajo më tregoi përjetimet e festimit në kopshtin meditativ të Katedrales së Shën Gjergjit. Nga mysafirët dhe të ftuarit që takoi, më përcolli të fala nga Stefan Koçi. Ai i kishte treguar se në kohën e fëmijërisë së tij në Shqipëri kishte lexuar te revista Fatosi diçka që nuk e kishte harruar kurrë. Naum Prifti thoshte se ai kurrë nuk do largohej nga letërsia për fëmijë dhe se do shkruante për ata gjithë jetën e tij. Agroni i tregoi Rafaelës se ky lloj premtimi e kishte ngritur shkrimtarin në një idhull për të. Më duket se kur arrin të kesh jetë të gjatë të bie të përjetosh ngritje e rënie, shkëlqime dhe zbehje të veprës. Për mua po afrohen tre dekada të jetës dhe punës në Amerikë, ose një të treta e moshës sime. Fëmijët që lexonin revistën Fatosi, tani i takon të jenë bërë baballarë e mbase gjyshër. Megjithatë Agroni sot e kësaj dite e mban mend sesi u ndje kur lexoi se shkrimtari Naum Prifti kurrë nuk do rreshte së shkruari për fëmijët. Mendoj se kam të drejtë të them se e kam mbajtur këtë premtim. Ja sesi: Tek parathënia e librit Pas Abetares kam shkruar se vëllimi u hartua posaçërisht për t’u ardhur në ndihmë nxënësve të klasës së parë, menjëherë pas mbarimit të Abetares. Botimi i tij i parë në vitin 1997 hapi një rrugë të re të koordinimit të librave të leximit jashtëshkollor me programin mësimor. Kjo ngjan si një vazhdimësi e logjikshme por të tilla tekste mungonin aso kohe. Kur flisje me mësuesit e klasave të para, ata i shprehnin konkretisht vështirësitë e nxënësve të moshës gjashtë apo shtatë vjeçare që sapo përfundonin mësimin e abetares. Pra, ngatërresat e germave me grafi të përafërt si b-d (e shprehur në gjuhën e tyre me pyetjen: Si ta shkruaj? Me bark para apo me bark mbrapa?”) dhe p-q; së dyti, tinguj të përafërt siç janë dh-ll dhe f-th e bënin të vështirë dallimin mes tyre në të shkruar; së treti, germat e alfabetit që përdoren më rrallë sikurse c, ç, h, x, xh, z, xh shkaktonin hutim në leximin e fjalëve dhe së fundi, grupet me bashkëtingëllore treshe si ngr, ngj, ndr, shtr, ishin veçanërisht problematike. 

Në mesin e viteve 1980 hyri për herë të parë LEXIMI 1 në sistemin shkollor. Për hartimin e tij, Shtëpia e Librit Shkollor ngriti një grup pune me shkrimtarët e njohur për fëmijë: Bekim Harxhi, Ivoni Reso, Naum Prifti dhe me konsulentë për aparatin pedagogjik: Profesor Shefik Osmani dhe Enrieta Bimbashi. Redaktor prej entit botues u caktua Hamza Minarolli. Para se të hartonim fillin tematik, mësuesi i apasionuar Kolë Xhumari, i cili gjithë jetën ia kushtoi abetares, i parashtroi grupit të autorëve vështirësitë nga observimet e mësuesve dhe didaktika praktike. Synimi ynë ishte hartimi i një teksti vërtet të dobishëm nga ana pedagogjike e mësimore por dhe të përshtatshëm nga ana psikologjike. Me gjithë dëshirën e mirë, grupit të punes i mungonte përvoja dhe tradita për këtë projekt. dhe nuk mundi të jetësonte asnjë nga kërkesat e drejta. 

Pasi i përfunduam tekstet e Leximit 1, 2, 3 dhe 4, nisa të mendoja seriozisht për vështirësitë që na kishte parashtruar veterani i tekstit të Abetares, profesor Xhumari. Nisa të mendoj sesi mund të gërshetoheshin pjesët letrare të leximit jashtëshkollor me kërkesat konkrete gjuhësore. Atëhere për herë të parë e ndjeva gjurmën që kishte lënë në arsim, varfëria e letërsisë didaktike. Të thuash se kjo lloj letërsie përçmohej nga autorët, do të thotë të pranosh të vërtetën. M’u desh të rropatesha disa kohë për t’u orientuar drejt. Mendova se e gjeta rrugëzgjidhjen duke krijuar përralla, fabula e tregime letrare, në disa raste edhe adaptime nga letërsia angleze. 

Për shembull tek “Bishtaja me pesë kokrra” përdora dendur germa me grafi të përafërt, “b-p” ndërsa “Te Kopshti i Qershive” ka shpesh fjalë me “d-p”. Te “Dhelpra Thinjoshe dhe Falkoi i Fushës” përdoren dendur bashkëtingëllore me tinguj të ngjashëm “th” e “f” kurse te “Llani dhe Kotelja Dhora” janë përsëritur fjalë me bashkëtingëlloret “dh” e “ll”. Në disa krahina shqiptare këto ngatërrohen gjatë shqiptimit, ose përdoren njëra për tjetrën, në kundërshtim me rregullat e drejtshqiptimit dhe drejtshkrimit.

Hulumtoja dhe qëmtoja subjekte ku mund të përsëritja dendur fjalë me germa të ngjashme, me tinguj të përafërt, germa pak të përdorura, ose grupe tribashkëtingëllore. Te pjesët letrare “Hutini Del Natën Për Gjah”, “Cjapi Kruan Zverkun”, “Xhuli Thërret Dajon”, Çakalli Makut, “Gënjeshtari që Gënjeu Veten” ka denduri fjalësh me germat c, ç, gj, h, z, x, xh, të cilat përdoren më rrallë në alfabetin tonë, prandaj edhe nxënësit hasin më shumë vështirësi në fjalët ku ato janë të pranishme. Germat me përdorim të rrallë duhen dalluar edhe në trupin e fjalëve. 

Harmonizimi midis përmbjatjes letrare-edukative dhe plotësimit të kërkesave didaktike ishte një mjeshtëri që kërkonte njohje psiko-pedagogjike për fëmijtë e moshës gjashtëvjeçare. Për fat unë kisha tashmë përvojë dhe njohuri nga hartimi i leximeve të cilklit të ulët. Te “Breshëri Sa Një Kokërr Arre” vihen përballë -r dhe- rr, ose si u thonë ndryshe r e butë dhe r e fortë, dallimi midis të cilave në disa zona shqiptare është i pandjeshëm.

Te “Dudumi Blen Një Poç Elektrik” dhe “Ngatërrestari e Pësoi” përdoren fjalë me bashkëtingëllore treshe si lpr, shtk, ngr, shtr etj, si psh “Duke u pispillosur, kaloi përpara kasolles së dhelprës bishtkuqe.”

Pjesët me shkronja të zeza u përdorën për të sjellë njohuri praktike për shkallët e mbiemrit. Te “Ngatërrestari e Pësoi” dhe te “Stina më e Mirë” ka shembuj praktikë për kohën e tashme dhe të ardhme të foljeve. 

Libri Pas Abetares u mirëprit nga mësuesit dhe prindërit, sa unë iu ktheva ta punoja dhe ta pasuroja përmbajtjen artistike dhe didaktike të librit. Botimet e mëpasshme u shtuan me copëza të reja, me njohuri të thjeshta për shkallët e mbiemrit, për tri kohët kryesore të foljeve, si edhe ushtrime të thjeshta logjike dhe humor. Për mësuesit ishin të qarta synimet didaktike të çdo cope leximi. Prej vitit 1997 deri tani libri është ribotuar gati vit pas viti, çka shënon një rekord në fushën e botimeve për fëmijë. Pas Abetares mund të jetë leximi jashtëshkollor më me vlerë për breza me radhë. Veç kësaj pas njësimit të mësimit të Abetares, ky botim vlente për nxënësit e shkollave shqipe në Kosovë dhe në trevat shqiptare jashtë atdheut. 

Uroj që Stefani ta di se e kam mbajtur premtimin. Dhe se i mbetem mirënjohës që është nga lexuesit që e bëjnë autorin të jetë i përgjegjshëm deri në fund.