Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PAOLA RRAPAJ, NJË TALENT SHQIPTAR NË KONSERVATORIN E PRAGËS

by

Paola Rrapaj, pedagoge e pianos në Pragë, rrëfen për editorin e Diellit të Vatrës Sokol Paja, rrugëtimin e saj artistik, shkollimin në Universitetin e Karlit dhe Konservatorin e Pragës, pjesëmarrjet e saj në koncerte në shtet më kryesore në botë dhe përgatitjet për audicione doktorature në University of North Texas dhe Southern Methodist University në Dallas.

PAOLA RRAPAJ, NJË SHQIPTARE PEDAGOGE E PIANOS NË PRAGË

Fillimisht ju falenderoj për mundësinë për të qenë pjesë e shkrimeve tuaja, veçanërisht kur redaksia e kësaj gazete ndër vite mban emrat e vizionarëve shqiptarë si F. Noli e F. Konica apo A. Frashëri. Aktiviteti im si mësuese e më pas pedagoge e pianos ka nisur rreth 9 vjet më parë. Mësimdhënia është një ndër pasionet e mia prandaj kur ka nisur në fillim ka qenë në mënyrë vullnetare, më pas privatisht atje ku jetoja, vend të cilin e ktheva në studio personale në një farë mënyre, e më vonë mu ofrua puna në një shkollë muzike çeke ku jepja veç bazat e pianos, sëbashku me teori e këndim. Ndjesë nëse po mburrem pakëz tani, për të arritur në shkollat e muzikës shtetërore, lice apo konservator nuk mu desh asnjëherë të kërkoja punë e të aplikoja por puna vinte tek unë dhe kisha mundësi zgjedhje, kjo pasi rrethi i muzikantëve ështe i vogël e për mua, shqiptaren, se ç’thuhej se isha e përgjegjeshme dhe e mire në punën me studentët. Shkollimi im nga Universiteti i Karlit ishte “double master” dhe përveç mësimdhënies në lice artistik , praktikat për mësimdhenie teorike në histori muzike, analizë forme e harmoni nuk kanë munguar. Mendoj se të qenurit mësues, pedagog, edukator nuk është një profesion por një mision. Kemi në dorë formimin e brezave të ardhshëm për ti frymëzuar, ndikuar apo ndryshuar sado pak. Mësimdhënia është dashuri e madhe siç është edhe përgjegjësi e madhe.

PASIONI PËR KËNGËN DHE MUZIKËN KLASIKE

Dëshira për të kënduar ka nisur në fëmijërinë e hershme. Kam në memorie kujtime të çmuara që lidhen me këtë rrugëtim që nga festivalet e fëmijeve në Vlorë ku babai e vëllai im, Maks e Mario Rapaj, kryesisht kompozonin këngët e mia, më pas më kujtohen festivalet e këngëve popullore, apo “Sofra Vlonjate” ku ishte vërtet privilegj ti bashkohesha muzikantëve e këngëtarëve të afirmuar të qytetit në atë moshë. Nuk mund të shmang figurat drejtuese të festivaleve në Vlorë si Vahit Kuçaj, drejtuesi artistik apo prof. Guri Gjeçi që me shumë dashuri e karizëm prezantonte hyrjet e mia në skenë. Më pas kam pas qenë soliste në korin e ashtu quajtur “Zërat e paqes” në kishën katolike të Vlores, aty ku edhe jam pagëzuar e është një ndër vendet shumë të dashura të qytetit tim. Kjo nën drejtimin e këngëtares shumë të dashur jo vetëm për mua por për gjithë shqiptarët, Rovena Ibrahimit. Nga ana tjetër muzika klasike ka qenë dashuri e sfidë më vete. Pasioni për muzikën klasike ka ardhur me kohën. Vështirë një 6-vjeçar të kuptojë mjeshtërinë e Bachut apo Mozartit. Shumë kanë besuar e influencuar tek une këshillat e Prof. Krenar Zanko, prof. Vasil Çuni e prof. Alqi Lepuri (artist i merituar). Pra u deshën vite studimi e leximi e këshillash të vyera e patjetër edhe rrugëtimi im në Pragë që ti jepte botëkuptim e sy më të mprehtë perceptimit tim për muziken klasike. U jam mirënjohëse kujtdo mësuesi , kolegu apo miku që me lojën e tyre, me njohuritë e tyre kanë ndikuar në formimin tim artistik.

STUDIMET NË UNIVERSITETIN E KARLIT DHE KONSERVATORIN E PRAGËS

Edhe pse jetojmë në shekullin e filtrave më lejoni të flas pa filtra. Studimet në Universitetin e Karlit dhe Konservatorin e Pragës kanë qenë të gjata e të mundimshme. Në moshen 18 vjecare, ashtu ëndërrimtare dhe moskokëçarëse vendosa të studioj në Pragë e të mësoj gjuhën çeke e të hyj në audicione në këto shkolla prestigjioze që kanë shënjuar muzikën klasike botërisht. Po studioja aty ku Dvořák e Smetana kanë lindur, aty ku Mozart ka patur premieren e operës “Don Giovanni”,aty ku kanë performuar Liszt, Chopin e Tchaikowsky, aty ku kanë lindur Franz Kafka, Gustav Mahler apo Milan Kundera. Ndryshimet kulturore nuk ishin të pakta por sipas çekëve, çekishtja ime ishte shumë e mirë dhe kjo më bëri të isha më lehtë pjesë e tyre, të kuptoja më mirë kulturën , ndjeshmërinë në poezi por edhe shakatë. Ndoshta duket sikur e egzagjeroj por 10 vjeçari im në Pragë, studimet, eksperiencat e sakrificat që mu deshën të kaloj aty janë aq të shumta sa do të më duhej të shkruaja libër për to. Autori amerikan Alan Levy kur ka jetuar në Pragë ka pas thënë : Mrekullia e jetës sime është, të ngrihem çdo mëngjes në shekullin e 21 në Pragë. Përtej atyre çka përmenda, kështu ndihem edhe unë kur flasim për Pragën.

RRUGËTIMI ARTISTIK DHE PERFORMANCA TË SHKËLQYERA NË ÇEKI, ITALI, SUEDI , SLLOVAKI, AUSTRI , ZVICËR, GJERMANI DHE AMERIKË

U bë 22 vjet që merrem me piano. Konkurset kanë qenë pjesë e rëndëshme e motivimit tim si fëmijë por me kohën kjo u zbeh. Kam marrë çmime të para por edhe inkurajuese kjo nuk është domosdoshmërisht një matës nëse je apo jo i mirë. Muzika është relative dhe gjithmonë do të jetë dikush që do ta sjellë një interpretim ndryshe nga ti. Të jesh autentik në loje, dhe jo perfeksionist për mua ështe më e rëndësishme. Të arrish të gjesh prekjen dhe tingullin tënd është suksesi më i madh. Gjithsesi nga ana pedagogjike dhe roli i mësuesit, konkurset motivojnë dhe zhvillojnë rrugëtimin artistik, ku perballim aftësitë tona dhe frymëzohemi për zhvillim të mëtejshëm.
Kam patur fatin e mirë të luaj në Çeki, Itali, Suedi, Sllovaki, Austri, Zvicër, Gjermani e Amerikë. Deri më tani, eksperienca e Verbier Festival në Zvicër ka qenë ndër më shënjueset për mua nga ana emocionale por absolutisht edhe ajo profesionale. Të isha duke mësuar e përjetuar atë eksperiencë në orkestrën e festivalit nën drejtimin e muzikantëve më të mirë botëror si Valery Gergiev, Gianandrea Noseda, Esa-Pekka Salonen, apo Daniel Barenboim ishte ëndërr më vete.

PËRGATITJE PËR AUDICIONE DOKTORATURE NË UNIVERSITY OF NORTH TEXAS DHE SOUTHERN METHODIST UNIVERSITY NË DALLAS

Momentalisht jam në Amerikë, periudha e covid për muzikantët nuk ka qene e lehtë dhe ky vendim erdhi si dëshirë e të paturit familjen time afër. Momentalisht po përgatitem për audicione doktorature në University of North Texas dhe Southern Methodist University këtu në Dallas, që do të jenë vazhdimësi e studimeve pianistike me degë minore “music business” ose “music production”. Jam ende në proces kështu që planet do të stabilizohen pas disa javëve të tjera.
Pas publikimit në YouTube të këngëve të mia “Mon Amour” dhe “Ti” po shkruaj këngë e po punoj për një duet që dua ta finalizoj nga pranvera, kur të kthehem shkurtimisht në Shqipëri.

ARTI DHE MUZIKA SI AMBASADORË TË KOMBIT SHQIPTAR

Shqipëria jonë, ai vend i bukur e i dielltë mbart shumë muzikalitet, ka nxjerrë shumë talente ndër vite që sot gjenden në skenat botërore e na bejnë krenar, kjo nga muzika pop e deri tek ajo klasike. Më besoni sa krenari kam ndjerë kur si studente e konservatorit shtetëror të Pragës, përpara një provimi oral, pasi morrën vesh nga vija, është përmendur emri i të ndjerit Mustafa Krantja, themeluesit të shkollës se dirizhimit në Shqipëri, dhe ish student i konservatorit të Pragës në vitet e komunizmit shqiptar, e bashkë me të në Pragë kanë studiuar e lënë gjurmët e tyre muzikantë e artistë të tjerë shqiptarë si Simon Gjoni, Ferdinand Deda, Kristaq Antoniu, Kadri Roshi, Pirro Milkani, por edhe Marie Kraja e cila edhe pse studionte në Graz të Austrisë, performonte shpesh në Pragë.

NJË MESAZH I FORTË PËR ARTISTËT E RINJ

Mesazhi im për artistët e rinj është të mos heqin dorë edhe kur ndihen të pafuqishëm për ta vazhduar këtë rrugëtim. Të bërit art e muzikë nuk kërkon vetëm inteligjencë, koordinim, vullnet e shumë aftësi që jo domosdoshmërisht lidhen me njëra tjetrën por kërkon gjithë energjinë e brendshme, pra ndonjëherë nuk është vetëm lodhje mendore por edhe emocionale. Kjo rrugë është e gjatë dhe ka uljet e ngritjet e saja por kurrë nuk duhet të dorëzoheni kur gjërat vështirësohen. Artistët e rinj apo edhe femijet e vegjel që i kanë hyrë botës së artit duhet ta dinë që kjo rrugë s’është aspak e lehtë, dhe jo, me kalimin e kohës nuk vjen duke u lehtesuar dhe ky fakt duhet pranuar ama shpërblimi shpirtëror, që të jep çdo lloj arti që bëni ,dëgjoni apo krijoni vet s’ta jep asgjë tjetër. Arti ynë , instrumenti, piktura a poezia, na lejon të shprehim veten e ndjesitë tona në mënyrën më të sinqertë. Arti është një ndër bekimet më të mëdha që na është dhënë ne, humanëve.

NJË MESAZH PATRIOTIK PËR SHQIPTARËT NË DIASPORË

Në çdo cep të botës, nga Europa, nga ndonjë qytezë çeke, nga rrugicat e Venecias e deri në mes të Manhattan, ashtu pa plan ndodh që takon shqiptar kudo e dëshira e shqiptarëve për të punuar e për tu përmirësuar është e pamasë. Vërtet besoj se shqiptarët janë popull me inteligjencë dhe mprehtësi e kur këtë energji dinë ta venë në punë bejnë mrekullira. Nuk kam domosdoshmërisht mesazh por vlerësim e respekt për të gjitha sakrificat qe shqiparët e diaspores kanë kaluar. Ndoshta kjo e vërtetë dhemb por mendoj se s’jam e vetmja. Të jetuarit jashtë, na bën pak të huaj në vendin tonë, sa herë kthehemi çdo gjë ndryshon, shokët e fëmijërisë janë larguar gjithashtu , e me kohën humbim gjyshërit e pjesën tjetër të familjes që kemi lënë pas . Ndonjëherë ndihemi më të huaj në vendin tonë se sa aty ku jetojmë prandaj ndoshta mesazhi im modest do të ishte të mos e harrojmë rrugëtimin tonë, sakrificat, atë nga kemi ardhur dhe sot, mundësinë të barazohemi e punojmë krah njerëzve që vijnë nga vende shumë më të zhvilluara sesa Shqipëria. Mikpritja dhe bujaria e shqiptarëve më bëjnë të mendoj se shqiptarët në vend të zemrës kanë diell e ky diell s’duhet të shuhet kurrë. A mos ndoshta kjo është edhe një ndër arsyet e emrit të gazetës suaj?

PRINCI VILHELM VIDI NË SHQIPËRI DHE QËNDRIMI I AT GJERGJ FISHTËS NË REVISTËN “HYLLI I DRITËS”

by

Sokol PAJA/

Të gjitha besimet fetare në Shqipëri që nga koha e Rilindjes Kombëtare e deri në Shpalljen e Pavarësisë u shndërruan në një element bashkimi të fortë dhe atdhedashurie. Vuajtjet e gjata që përjetonte populli shqiptar prej pushtuesve, konfliktet e vazhdueshme me fqinjët, luftërat ballkanike, qëndresa e vazhdueshme e popullatës për mos copëtimin e territoreve shqiptare, lobimit në kancelaritë Perëndimore për promovimin e vendit në arenën ndërkombëtare, ishin faktorë themelorë që e mbajtën gjallë frymën e bashkëpunimit në popull si dhe midis klerit fetarë, të cilët e konsideronin një domosdoshmëri dhe detyrim kombëtar. Veprimtaria shpirtërore, atdhetare, diplomatike, klerikale e mediatike e klerit katolik pati një rol te rëndësishëm dhe kontribuoi në bashkimin e shqiptarëve për interesa kombëtare. Në kushtet e tensioneve dhe rebelimeve të vazhdueshme në Ballkan, shqiptarët kishin qëllim kryesorë ruajtjen e paprekshmërisë së Shqipërisë së Pavarur dhe konsolidimin e Shtetit në rang Kombëtarë dhe Ndërkombëtarë. Klerikët katolikë me në krye At Gjergj Fishtën patën ndikim pozitiv dhe mbështeste ardhjen në Shqipëri të Princit, Vilhelm Vidi Vidi. Princ Vidi erdhi në Shqipëri në 7 mars 1914 dhe gjeti mbështetjen e klerit katolik duke shpresuar se do të gjenin shpëtim kombëtar edhe për shkak se Ai ishte perëndimor dhe gëzonte mbështetjen e Austro-Hungarisë si dhe për faktin se Perandoria Habzburge ishte mbrojtëse e krishterimit në Evropë. Për ardhjen e princ Vidit dhe për politikën që do të ndiqte në Shqipëri shkruan gazeta dhe revista të ndryshme të kohës. Në këtë publikim do të veçoja shkrimet e revistës “Hylli i Dritës”, drejtuar prej At Gjergj Fishtës, kryesisht në numrin 6 e 7 të vitit 1914. Shkrimeve e botuar ne revistën“Hylli i Dritës”,  referohen  me titujt përkatës: “Kena Mretin tonë” dhe “Kohë e re n Shqypnijë”. Aty  tregohet qartë se me ardhjen e princ Vidit në Shqipëri, vendi do të ndryshohet për së miri dhe do të forcohet më shumë aparati shtetëror dhe politika e jashtme. Në shkrimin e parë vërehet dhe del në pah pritja me entuziazëm e Princ Vidit, shpëtimi dhe autoriteti që do të vendoste Princi i huaj për forcimin e shtetit shqiptar. Po aty citohet se Fishta nuk harron së theksuari se nuk mjaftonte që të thërrasim rroftë Shqipëria por që të gjithë të ndërgjegjësohemi dhe të punojmë për të mirën e atdheut tonë dhe për ndërtimin e shtetit shqiptar. Dita e ardhjes së Princit, sipas Fishtës është një ditë e madhe për kombin shqiptar pasi e konsideronte si shpresë dhe mundësi e mirë për të shuar problemet e brendshme të krerëve të ndryshme shqiptar dhe për konsolidimin e Shtetit në gjeopolitikën perëndimore. Më e rëndësishmja dhe themelorja sipas Fishtës në këto dy shkrime del formimi dhe përdorimi i një statuti  bazë si ligjë që drejton shtetin dhe institucionet. Gëzimi dhe përkrahja shfaqet në mënyrë maksimale dhe entuziaste në faqet e revistës “Hylli i Dritës” me titull: “Koha e re n’Shqpnije” në numrin 6, faqe 169 të vitit 1914. Citoj: “Kaa Shqypnije kaa. Edhe pak ditë e Mreti po vjen me xanë vendin që i takon e selinë e tij, e armiqtë e Shqypnijës që janë mundue me paat shkimun e t’hupun prej ftyrës së tokës popullin dhe komin shqiptar, kanë më cuce ambasadorët e vet me përshëndetë Mretin e Shqiptarevet Vidin. Shqypnija u ba mretni vetëm prej Evropet, e jo prej noj veprimit të vedit, por për me gjallnue e për me gzue duhet me veprue. Me dashtë me e majtë n’jetë mretninë tonë të Shqypnijes lypet qi qeveria posa e ndertueme, do të jetë e pamvarme e as s’do të jete e detyruese me i dhanë arsye kërkujt për punët e veta, pose Mretit tonë dhe kombit”. Ardhjen e Princ Vidit klerikët katolikë e personifikonin me rilindjen e shtetit të së drejtës në Shqipëri dhe me vendosjen e një rregulli të gjithëmbarshëm. Vetëm mbreti Vilhelm Vid mund ta shpëtonte një vend si Shqipëria që vinte me ato trazira dhe një robërie 500 vjeçare osmane. Shqipëria sipas Fishtës do të bëhet dhe do të eci sa më lart në rrugën e zhvillimit dhe të përparimit të kombit dhe të shoqërisë shqiptare. Pra, ardhja e Mretit u prit me shumë entuziazëm dhe pëlqim pasi tek ai vareshin shpresat e kombit dhe të rindërtimit të shtetit dhe të administratës shtetërore shqiptare të brishte. Ky shtet sipas Fishtës do të ndërtohej dhe nuk do të ishte i detyruar që të jepte llogari tek askush veç do të punonte më ç’të mundte për një zhvillim dhe përparim të shtetit shqiptar. Revista “Hylli i Dritës” në botimin pasardhës, numër 7, viti 1914, faqe 203 titullohet: “Kena mretin tonë” At Gjergj Fishta shprehet: “Ky Mret  tue u dhanë mendve shqiptare shkas kish diea, kaa me i ardhë vendit përparmi i vërtetë, e lirija e popullit tonë s’ka me kënë ma e aq e kundërshtueme. Ky Mret ka me ditë me avitë zëmrat e popullit që për fat të zi u gjetne larg njana-tjetrës , e drejtësie qi ky ka me çue zanin e vet kundra njatyne qi n’çdo mndyrë trazojnë qetësinë e vendit, apo me shkrrye visaret e kombit. Kena Mretin tonë teri lotët moj nanë shqiptare e gzou, gzoju ti qi tuj përkunde foshnjen e gatoshe vetun per me u ba aj fli n’therore të atdheut”. Fishta bën thirrje në “Hyllin e Dritës” për përkrahje të përgjithshme për Princ Vidin pasi do të quhet me plot gojën si një shpëtimtar për popullin shqiptar. Sipas At Fishtës, ardhja e Mbretit Vidi duhet të gëzonte të gjithë sepse Ai do të ndriçojë mendjen e shqiptarëve, do të mbrojë Shqipërinë nga çdo agresion i jashtëm dhe do ta forcojë automatikisht shtetin shqiptar me diturinë dhe personalitetin e tij siç ishte Mbreti i shqiptarëve në një kohë kur vendi kishte më shumë se kurrë nevojë për bashkim. Në këto shkrime del qartë se kleri katolik, me në krye at Gjergj Fishtën shprehu besueshmëri dhe optimizëm në suksesin e Princ Vidit në për stabilizimin e vendit dhe për konsolidimin e Shqipërisë në aspektin politik të brendshëm dhe atë të jashtëm.

U PROMOVUA NË VATËR “VESHJA E NUSËNISË KRAJANE”

by

Sokol Paja/

New York, më 16 Nëntor 2021, në selinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” u zhvillua promovimi i librit “VESHJA E NUSËNISË KRAJANE” i studiuesit Hamid Alaj. Vatranë, studiues, gazetarë, klerikë, historianë, etnografë u bënë pjesë e një ceremonie festive që la shumë mbresa te të gjithë të pranishmit. Nënkryetari i Vatrës Dr. Pashko Camaj në fjalën përshëndetëse deklaroi se: “Vlerësimi për etnografinë është vlerë për ruajtjen e kulturës dhe traditës të një populli dhe kombi. Pasqyrimi i etnografisë është në vetvete pasqyra e shpirtit të kombit. Pasuria jonë, kultura jonë, identiteti ynë europian, tregojnë përkatësinë tonë kulturore dhe vlerat në popujt e tjerë të botës. Ata studiues që promovojnë, ruajnë e trashëgojnë kulturën tonë, meritojnë nderim e respekt përherë. Vatra do mbështesë e promovojë në çdo kohë studime e nisma të tilla në ruajtjen e trashëgimisë sonë kulturore dhe shpirtërore” përfundoi fjalën e tij Dr. Camaj. Edin Gjoni, Imami i Xhamisë Shqiptare të Queens u shpreh rreth vlerave etnografike, historike, kulturore dhe mbi të gjitha teologjike. Ai theksoi se libri është një kryevepër përsa i përket dëshmive dhe intervistave që autori ka sjellë në punim duke dëshmuar kulturën e gjërë dhe pasurinë e jashtëzakonshme të trevës së Krajës. Imami Edin Gjoni falenderoi për organizimin Vatrën e Diellin dhe kryetarin Elmi Berisha për punën në dobi të çështjes kombëtare dhe rivitalizimin e Vatrës. Selman Haxhimurati në fjalën e tij u ndal në aspekte të veçanta të veshjes së Krajës që përbëjnë vlera të veçanta të kësaj treve në krej viset shqipfolëse. Studiuesi Dr. Paulin Marku në kumtesën e tij theksoi se: “Autori ka bere një pune te thelluar ne literaturën perkatese per pasurimin e librit me bibliografi, edhe pse studimet per Krajen nuk jane te mjaftueshme per objektet qe lidhen drejt per drejt me veshjen krajane, etnografine dhe kulturen e kesaj treve te rendesishme shqiptare duke na sjelle ne vëmendje te lexuesit disa intervista si dhe ilustrime me foto te larmishme, te cilat pasqyrojnë mese se miri vlerat e veshjes dhe te traditës krajane. Punimi eshte i pasur me hulumtime dhe reflektime, i radhitur sipas tematikave te studimit qe nga origjina e veshjeve, materiali i përdorur dhe objektet e qëndisjes, ku per keto veshje tradicionale, i japin vlera te rendesishme folklorike historike. Punimi na jep informacione dhe detaje te shumta per veshjen krajane, strukturen e veshjes, dizajnin, dekorin e tyre dhe per stolite e përdorura, duke i dhene vleren dhe imazhin e nje perfaqesimi dinjitoz te femres krajane. Ne liber kemi informacione te shumta për ritualet e ndryshme, duke trajtuar me kujdes edhe menyren e veshjes qe përdoret nga nuset për te shkuar ne dasëm, ne Pazar, ne jetën e perditshme apo dhe ne rast (Zie) mortje”. Hamid Alaj në fjalën e tij theksoi se: “Libri është një studim për veshjet tradicionale të zonës së Krajës. Veshjet kombëtare e tradicionale vishen për të shfaqur identitetin kombëtar dhe atë kulturor të një populli. Ato përveç që përfaqësojnë një komb në tërësi, herë përfaqësojnë edhe një trevë apo një zonë të vogël rajonale, nëpër periudha të ndryshme kohore. Njëra nga karakteristikat kryesore të një treve, krahine, madje edhe të një kombi, pa dyshim se është edhe veshja si pjesë e kulturës popullore. Njëjtë është edhe për trevën e Krajës, e cila karakterizohet me anë të veshjes së nuses krajane. Veshjet popullore janë zhvilluar dhe kanë ndryshuar vazhdimisht nga një epokë në tjetrën. Ky zhvillim i veshjes është bërë në varësi të kushteve konkrete historike, ekonomike dhe shoqërore në të cilën ka jetuar një komunitet” theksoi studiuesi Hamid Alaj. Në përfundim të promovimit, patrioti Toni Musaj në bashkëpunim me Vatrën shtroi një koktejl në respekt dhe nderim të të gjithë pjesëmarrësve.

SHKOLLA SHQIPE “SCANDERBEG” NË PARMA TË ITALISË

by

Sokol  PAJA/

Erlinda Pjeci, drejtuesja e Shkollës Shqipe “Scanderbeg” në Parma të Italisë dhe mësuese pranë kësaj shkolle, rrëfen për “Diellin” e Vatrës në New York historinë e themelimit të shkollës, organizimin e mësimit shqip në Parma, bashkëpunimin prindër-nxënës, ndikimin e pandemisë në mësimin shqip, dhe sfidën për të ruajtur gjuhën, traditën dhe kulturën kombëtare shqiptare në Itali. “Themelimi i Shkollës Shqipe “Scanderbeg” në Parma erdhi si një dëshirë e madhe që kishin shqiptarët për t’i mësuar gjuhën amë fëmijëve të tyre, ndërsa shkolla fillimet e saj i ka që në vitin 2009” shpjegon për “Diellin” Erlinda Pjeci, drejtuesja e Shkollës Shqipe “Scanderbeg”. “Mësimi në shkollën tonë zhvillohet të shtunën në orën 15:00. Mes shumë viteve sakrificë stafi i mësuesve në shkollën tonë vazhdon të japë kontributin vullnetar në shërbim të komunitetit shqiptar” saktëson drejtuesja Pjeci. Mësuesit e angazhuar pranë shkollës shqipe “Scanderbeg” në Parma të Italisë janë: Durim Lika në lëndën Histori- Gjeografi, Elvira Lashi- Muzikë, Traditë, Mimoza Cerri- Letërsi, Sabrije Kulla- Gjuhë Shqipe, Zamira Shkurti- Abetare, Nertila Celmeta- Abetare, Erlinda Pjeci- Abetare, Elona Marika- Mësuesja e artit. Në këtë shkollë kanë kontribuar edhe mësues të tjerë ndër vite të cilët edhe pse nuk janë më pjesë e stafit të shkollës kanë dhënë një kontribut në zhvillimin dhe ruajtjen e gjuhës amtare. “Për të njohur kulturën, historinë dhe vlerat e Shqipërisë duhet t’ia përcjellim gjuhën amtare të trashëguar brez pas brezi, fëmijëve tanë. Gjuha ,është ajo  e cila i bashkon ata me gjakun e tyre” shpjegon për “Diellin” e Vatrës në New York, Erlinda Pjeci, drejtuesja e Shkollës Shqipe “Scanderbeg”.  Sipas drejtueses Pjeci bashkëpunimi prind- nxënës është padyshim çelësi i arritjes së suksesit në objektivin e gjuhës shqipe. Prindi ka rolin më të rëndësishëm në këtë proçes. Është ai i cili duhet t’ia ushqejë fëmijës dashurinë për rrënjët nga vijnë, t’i flasë në shqip, t’i japë kohë fëmijës që të dëgjojë, të mësojë dhe të flasë shqip kur ata janë gati. Pra, mbill sot, korr mot. Vetëm atëherë nxënësi është i përgjegjshëm dhe ka dëshirë të mësojë më tepër gjuhën shqipe, arsyeton drejtuesja e shkollës Pjeci. “Në fillimet e pandemisë padyshim ne si shkollë hasëm vështirësi. Mësimi në prezencë ishte e pamundur. Për këtë sfida më e madhe ishte mësimi online. Duke parë vështirësitë që hasën edhe mësuesit e sistemit shkollor italian,  na frikësoi jo pak. Por me ndihmën e kolegut tonë Durim Lika, i cili ofroi seminare për të na mësuar platformat e Google Meet, Power point, si edhe ambientet e punës së tij për të qenë pranë nesh për ndonjë vështirësi teknike, e kaluam shumë shpejt. Sfidë tjetër ishte ajo, se si ne mund t’i bënim nxënësit të merrnin pjesë me dëshirë në mësimin online. Për këtë përveç librave në dispozicion gjetëm teknika, metoda duke i gërshetuar së bashku. Pjesëmarrja e lartë e nxënësve na lumturonte. Kjo tregonte që ne kishim gjetur rrugën e duhur. Suksesi që ne patëm vjet, si edhe numri i madh i  nxënësve të regjistruar që banojnë jashtë Parmës, na dha shtysë edhe për këtë vit shkollor që mësimin ta bënim online” kujton vështirësitë e mësimit shqip në kohë pandemie drejtuesja Erlinda Pjeci. Më tej ajo shton se: “Vështirësitë e fëmijëve dy gjuhësh janë: Shqiptimi i tingujve të shkronjave shqipe që ata nuk i dëgjojnë në gjuhën italiane. Tingujt që janë të ngjashëm midis dy gjuhëve por që shkruhen ndryshe” sqaron për “Diellin” e Vatrës drejtuesja e shkollës Erlinda Pjeci. Zonja Pjeci ka mbaruar  studimet e larta në Universitetin e Elbasanit dega Cikël i Ulët. Pas studimeve ajo u vendos në qytetin e Parmës ku shumë shpejt filloi të japë kontributin e saj vullnetar në mësimdhënie pranë shkollës shqipe “Scanderbeg”. Duke pasur një dashuri shumë të madhe për fëmijët dhe formimin e lartë profesional, profesionin e ushtron me shumë përgjegjshmëri, përkushtim dhe shumë pasion. Në përfundim të bisedës drejtuesja e Shkollës Shqipe “Scanderbeg” në Parma të Italisë, Erlinda Pjeci uroi Festën e Pavarësisë për të gjithë komunitetin shqiptar në Amerikë dhe në mbarë trojet shqipfolëse.

DR. AIDA MARAJ, NJË KRENARI SHQIPTARE NË UNIVERSITETIN E MICHIGANIT

by

Dr. Aida Maraj, Pedagoge e Matematikës në Universitetin e Michiganit rrëfen ekskluzivisht për gazetën ‟Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, eksperiencën e saj në mësimdhënie, projektin me përmasa ndërkombëtare ku Dr. Aida është bashkë-iniciatore e shkollës ndërkombëtare verore për metodat matematike në analizen e të dhënave që do të mbahet më 18-29 Korrik 2022 në Universitetin e Tiranës, analizon sistemin arsimor dhe kërkimin shkencor në Shqipëri dhe shprehet se eksperienca ndërkombëtare është një domosdoshmëri. Me Dr. Aida Maraj bisedoi Editori i ‟Diellit” Sokol PAJA.

KËRKIMI SHKENCOR NË STATISTIKË ALGJEBRIKE

Puna ime është në statistikë algjebrike. Kjo është një fushë e algjebres që ndërthur disiplina të ndryshme e frymëzuar nga nevoja për metoda të reja efikase në statistikë kur ato klasiket nuk funksionojnë. Një gjë e tille ndodh shpesh kur modeli statistikor është mjaftueshëm i komplikuar apo kur modeli është me një numër të lartë të panjohurash (ndryshoresh). Ekspertiza ime është në të dyten, ku me anë të algjebres, kërkoj rregullin në modelet me dimensione të pafundme. Përqendrohem në zbulimin e veçorive algjebrike dhe gjeometrike të modeleve hierarkike dhe ato të Gausit.

NDARJA E NJOHURIVE ME BREZAT E RINJ

Pjesë e rëndësishme e jetës akademike është ndarja e njohurive me brezat e rinj, gjë që e bëj me kënaqësi. Eksperienca e parë vjen me studentë shqiptarë në Universitetin e Vlorës. Në Kentucky, dedikimi im ndaj studentit u njoh dhe vlerësua me një çmim nga universiteti. Hapat e ardhshëm janë që të udhëheq studentë masteri e doktorature. Uroj që mes tyre të kem studentë shqiptarë.

SHKOLLA VERORE “METODA MATEMATIKE NË ANALIZË TË DHËNASH” NË SHQIPËRI

Së bashku me dy matematiciene nga diaspora, Prof. Fioralba Cakoni dhe Dr. Mirjeta Pasha, morëm iniciativen për shkollën verore “Metoda Matematike në Analizë të Dhënash” që do të ndodhë me 18-29 Korrik, 2022 në Tiranë. Projekti është me përmasa ndërkombëtare. Lektorët janë profesorë të njohur në fushat respektive. Tema lëviz nga aplikime të algjebres e kombinatorikes, tek modelet në sistemet dinamike, problemet e anasjellta, dhe tomografi me rreze X, këto të shoqëruara me programim. Shkolla mbështetet nga shoqata e mirënjohur franceze CIMPA (Centre International de Mathématiques Pures et Appliquées). Sponsorët lokal janë Akademia e Shkencave të Shqipërisë dhe Fakulteti i Shkencave të Natyrës në Universitetin e Tiranës, me këtë të fundit si institucion mikpritës. Gjej rastin ti bëj thirrje të fortë studentëve të matematikës, informatikës, dhe të inxhinierisë në universitetet shqiptare te regjistrohen nëpërmjet faqes sonë zyrtare: https://sites.google.com/vieë/mathschoolinalbania/home. Shkolla është falas. Ne po ju mirepresim! Qëllimi kryesor i këtij projekti është që studenti nga Shqipëria të dijë që mundësitë janë një aplikim larg. Bazuar nga eksperienca personale, kjo, aq e thjeshtë duket, aq e vështirë është kur të mungojnë burimet dhe shembujt. Shkolla është një hap serioz që takon studentët dhe profesorët me këto mundësi në një mjedis miqësor.

NEVOJA E REFORMIMIT TË SISTEMIT ARSIMOR SHQIPTAR DHE PËRSHTATJA ME MODELET E PERËNDIMIT

Ndihem e pasigurtë të jap përgjigje të gjata rreth sistemit arsimor në Shqipëri. Këshilla që do të jepja për sistemin universitar dhe atë pasuniversitar, kjo në shkallën institucionale dhe individuale, është mos izolimi. Eksperienca ndërkombëtare është kritike për avancimin e shkencës duke filluar nga impakti që ka në punime shkencore deri tek njohja dhe këshillimi i studentëve për një karrierë të suksesshme. Kjo është një pikë ku lidhjet me diasporen bëhen shumë të dobishme.

NJË KËSHILLË: SHEMBUJT KANË GJITHMONË RËNDESI

Praktika e zbulimit të teoremave në matematikë është me anë të shembujve. Në moment kur llogaritjet ecin, ne e lejojmë shembullin të na drejtojë në zgjidhjen e përgjithshme. E njëjta praktikë vlen më gjërë. Në vit të fundit të masterit në Shqipëri mësova për herë të parë për arritjet e Prof. Cakonit në USA dhe më gjërë. Kjo mjaftoi të ëndërroja nëse unë mund të vazhdoja studimet jashtë shtetit. E kuptova rëndësinë e shembujve dhe mundohem të jem një shembull i mirë. Të dy institucionet ku kam punuar tanimë kanë studentë shumë të mirë doktorature nga Shqipëria: Edison Mucllari në Universitetin e Kentucky-it, dhe Elima Shehu në Institutin Max Planck për Matematikë në Shkenca.

NË PRITJE TË STUDENTËVE SHQIPTARË

Pres me padurim të takoj studentët shqiptarë këtë verë dhe ti njoh të ftuarit në shkollën tonë në Shqipërinë mikpritëse. Jam e lumtur që në këtë projekt që do të takoj dhe punoj me profesorët e mi dhe me matematicien të rinj të talentuar në Shqipëri. Shpresoj që shkolla ti forcoi këto lidhje. Në fund dëshiroj të përmend prindërit Hajdine dhe Agim. Si prindër të shumë bashkëmoshatarëve të mi në Shqipëri, ata kanë edukim 8-vjeçar. Megjithatë të dy e dinë vlerën e librave dhe shkollës, dhe unë i dedikoj plotësisht dashurinë për dijen nënës sime.

KUSH ËSHTË DR. AIDA MARAJ

Dr. Aida Maraj ka lindur në fshatin Lavdan të Mallakastres,ndërsa sot punon si pedagoge matematike në Universitetin e Michigan-it, ndan me krenari se është një produkt i Universitetit të Tiranës ku zhvilloi studimet e larta (2009-2012) dhe master shkencor në matematikë (2012-2014). Dr. Maraj punoi një vit si pedagoge e brendshme në Universitetin e Vlorës. Ne Gusht të 2015-es, me inkurajimin e profesorit të saj të algjebres Prof. Elton Paskut dhe mbështetje me letra rekomandimi nga Prof. Artur Baxhaku dhe Prof. Ligor Nikolla, ajo filloi doktoraturen në Universitetin e Kentucky-it, në të cilin njëkohësisht punoi si asistente mësimdhënëse. Pas doktoratures Dr. Maraj u bë pjesë e institutit të njohur gjerman Max Planck për Matematikë në Shkenca si kërkuese shkencore në algjeber. Në Universitetin e Michiganit ajo vazhdon kërkimin shkencor dhe jep mësim.