– Dihet botërisht se nga 100 udhëheqësit e luftës së pavarësisë greke, 90 prej ishin shqiptarë, arvanitas dhe çamë…Dua t’ju ftoj të reflektoni për atë se pse populli themelues i pavarësisë së kombit grek u shndërrua në popull armik për t’u përzënë nga toka e vet në mënyrë të përgjakshme ,si ndodhi në mënyrë përfundimtare 70 vjet më parë.
Dua të kuptojmë më mirë të gjithë bashkë pse kombi shqiptar humbi një bastion të ekzistencës së vet në trojet etnike.Kjo ftesë për reflektim nuk është ftesë për vajtim kolektiv. Është ftesë për të kuptuar më shumë rreth kësaj tragjedie dhe drejtesise qe ajo meriton.
NGA SHPËTIM IDRIZI
“Shumë kurajozë Kryetar Pronjo dhe Çapari dhe gjithë çamëve, ju përshëndes! Unë dhe atdheu ju falenderojmë. Dhe tani duke u bashkuar me ne për liri, konsideroheni si vëllezërit tanë- këto janë fjalët me të cilat udhëheqësi i revolucionit grek, Dh.Ipsilanti, u drejtohej figurave më të spikatura të Çamërisë gjatë Revolucionit grek.
Dihet botërisht se nga 100 udhëheqësit e luftës së pavarësisë greke, 90 prej ishin shqiptarë, arvanitas dhe çamë. Çfarë ka ndodhur që këto fjalë të Ipsilantit u shkelën me këmbë, u thye besa, dhe 70 vjet më parë, në margjinat e Konfliktit më të madh botëror të kohës, u konsumua një tragjedi me përmasa fatale për komunitetin çam të Greqisë?
Afro 2700 vetë u vranë në mënyrë makabre, afro 3000 të tjerë vdiqën nga uria, vapa dhe sëmundjet në tokën tonë. 50 mije të tjerë u përzunë. U shkul nga rrënjët, por vetëm fizikisht një pjesë e komunitetit shqiptar të Greqisë, pjesa myslimane e tij.
***
Sot kam dalë para jush, jo thjesht për një ritual të përvitshëm që në 2014, 70 vjet më vonë tingëllon më fort. Një ritual që e përsëris që nga koha kur jam bërë pjesë e këtij parlamenti, qoftë brenda PS-së, qoftë në krye të PDIU.
Jo, dua t’ju ftoj të reflektoni për atë se pse populli themelues i pavarësisë së kombit grek u shndërrua në popull armik për t’u përzënë nga toka e vet në mënyrë të përgjakshme ,si ndodhi në mënyrë përfundimtare 70 vjet më parë.
Dua të kuptojmë më mirë të gjithë bashkë pse kombi shqiptar humbi një bastion të ekzistencës së vet në trojet etnike.Kjo ftesë për reflektim nuk është ftesë për vajtim kolektiv. Është ftesë për të kuptuar më shumë rreth kësaj tragjedie dhe drejtesise qe ajo meriton. Vetëm pasi të keni kuptuar më shumë, atëherë do të jemi të zotë të gjejmë zgjidhje për të vënë në vend këtë padrejtësi historike.
Kjo gjë mund të bëhet në përputhje jo thjesht , mbi një bazë legale të cilën e ka miratuar ky Kuvend i nderuar, por mbi bazën e të gjithë dokumentave të së drejtës ndërkombëtare për minoritetet, për krimet e luftës, për të drejtat universale të pronës, të shtetësisë, etj.

Të dashur kolegë deputetë,
të dashur qytetarë të komunitetit çam dhe të gjithë Shqipërisë, që na ndiqni nga ekrani; Kur e nisa këtë fjalim 70 vjet pas tragjedisë së komunitetit tonë, ju referova një thënie të një heroi të pavarësisë greke, i cili ishte njeri nga ata të dhjetë që nuk ishin shqiptarë me gjak dhe me gjuhë.
Dua t’ju them disa prej refleksioneve të mia rreth asaj tragjedie të ndërtuar mbi pabesi, mbi urrejtje, mbi mungesë ndjenjash njerëzore, mbi mentalitet genocidal që mjerisht nuk ka qenë vetëm cilësi e segmenteve të kufizuara të shoqërisë së vendit fqinjë. Ka qenë cilësi e gjithë qeverisjeve greke, dhe që qeverisjet e sotme nuk e kanë përgënjeshtruar dot.
Komuniteti çam mysliman u përzu nga Greqia, u vra, u dhunua, ju shkatërrua baza e ekzistencës ekonomike, kulturore, sepse ai komunitet ishte komuniteti më i pasur i Greqisë së veriut. Ka boll prova historianësh grekë për këtë.
Janë prova të prekshme ligjet e shumta , që Greqia ka miratuar prej viteve 20 deri në ditët tona për ta zhbërë këtë të drejtë të shenjtë, të drejtën e pronës së shqiptarëve. Komuniteti shqiptar çam ka kontrolluar nëpërmjet zotërimit të pronave të veta të mëdha të trashëguara brez pas brezi, në trojet e veta etnike, një pjesë të rëndësishme të territorit të Greqisë.
A mundet që Greqia ta pranonte përfundimisht që brenda territorit të siguruar me luftëra të përgjakshme, me dredhi, me aleanca të shenjta dhe të pashenjta, të kontrollohej nga shqiptarët?
Jo, dhe jo. Mjerisht e ka bërë këtë me kosto gjaku të mijëra viktimave në kohë të ndryshme.
Ky territor nuk ka qenë dhe nuk është thjesht një vijim gjeografik i tokave të banuara nga shqiptarët, këtej dhe andej kufirit londinez të pjesëve të kombit. Ky territor nuk ka qenë thjesht pjesë e Epirit të banuar historikisht nga shumicë dërmuese shqiptare siç e pohojnë dhe historianët grekë.
Në këtë territor kanë lindur mitet më të rëndësishme të historisë së lashtë greke, madje të periudhës parahelenike. Në këtë territor gjendet Dodona, qyteti ku adhurohej Zeusi, perëndia e hershme, babai i zotave.lumi I Akeronit qe ne Mitologji lidh te kete bote me boten e pertejme. A mundej ta lejonte kontrollin nga shqiptarët të këtij territori shteti modern grek?
Ky shtet e ka ndërtuar kombin modern grek mbi mitin e vijimësisë midis grekëve të lashtë që lidhen me urën bizantine me grekët e sotëm dhe ekzistenca e shqiptarëve në trojet e veta e prish mitin e tyre.
Qeveritë greke nuk e kanë pranuar këtë kontroll të shqiptarëve siç e kemi parë dhe mjerisht kjo e ashtuquajtur vijimësi është mbështetur jo thjesht mbi manipulimin e historisë, por dhe me gjakun e mijëra viktimave të pafajshme shqiptare. Në këtë territor kanë lindur heronjtë më të rëndësishëm të pavarësisë greke, por që kanë patur vetëdije kombëtare shqiptare. Ndihmesa çame për Greqinë është e jashtëzakonshme.
Sot, në ditën e genocidit, deshëm t’ju rikujtonim grekëve trimat e Çamërisë, Marko Boçari, Islam Pronjo, Lule Çapari e shumë të tjerë, që bashkë me vëllezërit arvanitas Andrucët, Mjaulët, Bubulinët, Kanarët, Kriezotët, Shkurtanjotët etj. Ishin udhëheqësit kryesorë të kryengritjes në luftën për Pavarësinë Greke. Grekët në ato vite ishin pakicë dhe, me thënë të drejtën, as nuk e njihnin vehten si pasardhës të grekëve të lashtësisë.
A mundet ta pranonte për një kohë të gjatë Greqia këtë të vërtetë të madhe që kalon nga pohimi se heronjtë e pavarësisë ishin shqiptarë me gjak, me gjuhë, me vetëdije, e që banonin në trojet e tyre etnike?
Jo, Greqia nuk mund ta pranonte dhe për këtë shkak e ashtuquajtura shkencë greke, Kisha greke u vunë në funksion të spastrimit fizik të shqiptarëve që nuk ndërruan gjuhë dhe fe, dhe të manipulimit të historisë në katedrat botërore. Ja si shkruan studiuesi Aristidh Kola: “Përtej çdo dyshimi fuqia dhe pushteti i kleriket sundoi deri në ditët e sotme dhe çdo gjë që u krijua gjatë asaj kohe, vulosi dhe historinë e Greqisë dhe përbëjnë edhe burimin e fatëkeqësisë shumëvjeçare”. Dhe kjo ide bizantino-shoviniste vazhdon të zotërojë edhe sot.
Niko Stillo, studiues nga Preveza që jeton në Gjermani, shqiptar i qytetit më jugor të trojeve etnike, në librin e tij “Historia e Shenjtë e Arvanitëve”, tregon se “mitologjia greke me famë botërore ka në themel mitologjinë çame”. Trojet etnike të shqiptarëve çamë janë ndër viset më të bukura në botë, sepse aty kanë luajtur valle Zotat.
Në ato toka kanë lindur vallet më të bukura të botës, me të cilat mburret sot Greqia, folklori më i pasur i Europës dhe i njerëzimit. Ka dete të bukur, ka fusha të begata, ka male krenarë. Ka pasuri të mëdha natyrore. Sot në ato vise shkojnë e punojnë si argatë shqiptarët. Çdokush që kalon sot në Qafëbotë shikon se si të rinjtë çamë të Konispolit, Shalësit apo Vërvës, ndonëse të shkolluar, kalojnë përditë kufirin për në Sajadhë, shkojnë për të nxjerrë bukën e gojës, por duhet të dini se në mesjetë skela e Sajadhës ka qenë një port, ku prodhoheshin anije të mëdha.
Ne na bie barra t’ia kthejmë madhështinë e dikurshme Çamërisë sonë, që në trojet tona të mos shkojmë si shërbëtorë, por si pronarë të vërtetë, si zotër të vendit. Vitaliteti i madh i popullsisë çame, mund ta kthejë këtë zonë të barabartë me çdo zonë të ngjashme në Europë. Çamëria është si një ëndërr, një perlë e vërtetë, me resurse të jashtëzakonshme, me një mjedis të virgjër, me parametra klimaterikë të favorshëm për jetesë e turizëm, me gërshetim të ultësirave bregdetare dhe ato malore, me mjaft vende historike, me një vijë bregdetare të madhe.
Kjo zona ka rëndësi strategjike për shumë arsye. Dhe Greqia me forcën e vet, me aleancat e shenjta dhe të pashenjta, i ka shkulur shqiptarët nga trojet e veta. Një fjalë e mençur greke e Sofokliut thotë: Arsyetimet e drejta zënë më shumë vend sesa duart e forta.
Greqia deri tani ka përdorur duart e forta, sepse ka qenë një shtet më i fortë sesa ne në skenën ndërkombëtare. Greqia e ka imponuar të vërtetën e saj në rrafsh botëror, nëpërmjet forcës së vet të gjithanshme. Sipas të vërtetës greke, shqiptarët çamë nuk kishin vetëdije kombëtare.
Pra ata ikën në Turqi më 1923-in, sepse ndiheshin turq, thonë grekët. Ata ikën në Shqipëri në 1944 nga frika e ndëshkimit pse kishin bashkëpunuar me fashizmin, thotë një pjesë e historiografisë greke, sepse një pjesë tjetër, sot afirmon të kundërtën.
Dua t’ju them diçka që lidh vetëdijen me kokën. Vetëdija e njeriut gjendet e përqëndruar tek koka e tij. Njëjtë ndodh dhe me shoqëritë njerëzore, me komunitetet, sepse liderët e tyre, prijësit e tyre, janë bartësit, nxitësit, e kësaj vetëdije. Greqia në valë të ndryshme, i preu kokën komunitetit luftarak çam, që mjerisht nuk kishte përmasat e popullit të Kosovës që sot ja ka dalë mbanë.
Prijësit e këtij komuniteti janë vrarë në shekullin e 19, janë vrarë gjatë Luftës së parë botërore në Përroin e Selanjit, janë vrarë më vonë. Unë pyes: si mund të pretendohet që një popull pa kokë, pa prijës me autoritet moral, ekonomik, pa të rezistojë, të motivohet fuqishëm nga vetëdija kombëtare dhe të mos lejojë të shkulet nga tokat e veta? Do të ishte tjetër histori nëse në krye të komunitetit çam do ishin prijësit e vet të vrarë përgjakshëm. Grekët thonë se komuniteti ynë ka bashkëpunuar me pushtuesit italianë dhe gjermanë.
Ky është një mashtrim kriminal historik, sipas skemës së njohur në Ballkan, kur krimineli vesh rrobën e viktimës. Djemtë më të ndërgjegjshëm çamë formuan një nga formacionet e para të luftës kundër pushtuesit fashist, Çetën “Çamëria”. Kjo çetë luftarake, në shkurt të vitit 1943 u rrit në Batalionin “Çamëria”, që ka kryer luftime të ashpra kundër pushtuesit. Legjendare ka mbetur lufta 56-ditore në Konispol kundër forcave gjermane, në gusht-shtator 1943. Është e vetmja luftë frontale antigjermane në tokat shqiptare. Në saje të trimërisë së djemve dhe vajzave çame, gjermanët nuk mundën të shkelin Shqipërinë nga ana e Çamërisë, por u detyruan të kalojnë nga Tri Urat në Leskovik.
Dhe këta djem e vajza çame vazhduan luftën kundër pushtuesit në radhët e Divizionit të 6-të të Ushtrisë NÇ Shqiptare deri në dëbimin e tij. Njëkohësisht, mbi 500 djem të tjerë çamë u rreshtuan në radhët e ELAS-it, ku përbënin shumicën në Regjimentin 15, së bashku me maqedonasit e Greqisë, kundër pushtuesve nazistë. Kjo është e vërteta e të ashtuquajturit “bashkëpunim” me pushtuesit.
Nuk janë çamët fajtorë për “bashkëpunim” me pushtuesit, fajtorë për këtë ishin vetë grekët që nxorën nga gjiri i tyre, Ralisin, Zervën dhe gjithë ata aleatë të shumtë me nazifashistët, që u vunë nën urdhrin e tyre kundër popullit që i lindi. A mund të shpallet Greqia vend bashkëpunëtor pse 30 mijë grekë sipas vetë historianëve grekë bashkëpunuan me pushtuesit? Jo, dhe jo, dhe as ne nuk mund të pranojmë fajësim kolektiv.
Gjithë veprat kriminale të qeverive greke që prej Konferencës së Berlinit deri në ditët tona kanë qenë të programuara. Me doktrinë kishtare, me ligje grabitëse të pasurive, me shkatërrim ekonomik, të traditës, të kulturës, të fesë, me çfarosje masive, me manipulim të historisë. Epo atëherë dhe sipas ekspertëve më të mirë botërorë, ne mund të themi se mbi popullin shqiptar të Camërisë është bërë genocid. Është genocid kulturor dhe fetar ajo çfarë ka ndodhur dhe me komunitetin shqiptar çam ortodoks. Ai ndalohet të flasë gjuhën shqipe, të afirmojë kulturën e vet kombëtare, në viset tona ende sot mbretëron një regjim policor dhe ushtarak i posaçën, megjithëse Greqia është vend i NATO-s.
Të dashur kolegë deputetë,
siç ju thashë në fillim të këtij fjalimi që njëherë në vit është kaq i gjatë, unë u mundova t’ju tregoj pse ajo që kulmoi 70 vjet më parë me largimin e shqiptarëve të Çamërisë, ishte genocid. Epo nëse ishte genocid, pse vallë ne duhet të rrimë duarkryq? Si PDIU ne do donim që të mos ekzistonim si parti. Ne do donim që çështja çame të ishte zgjidhur nga partitë e mëdha.
Por kjo s’ka ndodhur mjerisht. Ndaj ne jemi krijuar, jemi rritur, jemi shumëfishuar, pikërisht pse kjo çështje nuk është zgjidhur, pikërisht pse ekziston kauza jonë. Cili është arsyetimi ynë i drejtë , që duhet të zërë vend më shumë sesa duart e forta të Greqisë, që për të thënë të vërtetën sot s’janë më aq të forta? Ne nuk jemi Shqipëria e Enver Hoxhës e cila e përfshirë në beteja ideologjike në të gjitha anët e kufirit, me Jugosllavinë, me Greqinë, me Bashkimin Sovjetik apo SHBA-të, kishte frikën e rrëzimit të regjimit të vet dhe sakrifikoi çështjen çame. Ne nuk jemi as Shqipëria e dobët e viteve 97 që kishte problem rimëkëmbjen e vet pas ngjarjeve të vitit 1997. Ne jemi Shqipëria anëtare e NATO-s.
Ne jemi Shqipëria që ka përmbushur disa standarte mbi bazën e të cilave ka marrë ftesën për statusin e kandidatit në BE. Ne madje jemi më të fortë sesa Shqipëria e dalë nga komunizmi, e cila i kërkonte Greqisë rikthimin e çamëve në tokat e të parëve. Ne jemi një Parlament që ka miratuar një ditë përkujtimore genocidi me ligj. Ne jemi një parlament i cili s’ka rëndësi sesi, ka miratuar një Rezolutë që e imponon qeverinë dhe shtetin të zgjidhë çështjen çame.
Në atë rezolutë të vitit 2004, të miratuar me presionin dhe gjakun e aktivistëve të shoqatës Camëria ka një bazë ligjore mbi të cilën duhet të punohet. Është gjithë kuadri europian i lirive dhe të drejtave të njeriut. Është Traktati i miqësisë, i cili ngrihet mbi themelet e reciprocitetit, për të drejtat e pronës, të drejtat e gjuhës, të drejtat kulturore, etj, të dy popujve në territoret respektive. Deri më tash ky Traktat është zbatuar vetëm nga ne.Vetëm në favor të grekëve. Le të dalë dikush, nëse ka guxim të më tregojë secili nen është zbatuar në favor të kombit shqiptar. A kemi lapidar për varret masive e viktimave të pafajshme çame, gra, pleq dhe fëmijë?
A kemi liri lëvizje për çamët, të rinj dhe të reja, për pleqtë në viset e tyre? A kemi të drejtë prone? A kemi ndjekje të kriminelëve të luftës? S’kemi asnjerën prej tyre.
E pra, ne nuk mund të pranojmë më që diskriminimi dhe dhunimi I të drejtave të njeriut të vazhdojë dhe sot e kësaj dite mbi shqiptarët e Çamërisë. Unë I bëj thirrje çdo deputeti me ndërgjegje kombëtare në këtë sallë që të most a lejojë më këtë e të reagojë. Por, unë po ju garantoj në emër të 5 deputetëve të PDIU-së që nuk do ta lejojmë më këtë duke filluar që nga kjo ditë. Ne për këtë jemi këtu në këtë parlament. Kemi heshtur kur ky parlament është kthyer në arenë përbaltjeje dhe denigrimi reciprok.E kemi pare kete me shume dhimbje se kauza jone kombetariste eshte perbashkuese.
Ne Ju duam bashke per te bere Pune te Mira per Shqiperine si kur jeni ne kale si kur jeni ne këmbë, por ne për çështjen kombëtare për çështjen çame e për t’I parë shqiptarët bashkë kudo që I ka vënë Zoti, nuk do të heshtim kurrë. Po ju garantoj për këtë që nga kjo séanceë. Ne jemi një parlament ku shumica e sotme në pushtet, propozoi një rezolutë, e cila e shpallte çështjen çame si çështje kryesore të diplomacisë sonë.
Ajo rezolutë, ashtu si dhe rezoluta e 2004-ës, pra dy rezoluta që PDIU-ja i vuri në lëvizje, I imponojnë qeverisë, të vijë të raportojë periodikisht se çfarë është bërë për zgjidhjen e çështjes çame.
A ka raportuar dikush? Nëse jo, kur do ta bëjë? Dikush mund të thotë se ngritja e kësaj çështje kërcënon integrimin. Jo, ne s’mund ta pranojmë këtë. Së pari ne besojmë fuqimisht se çdo hap i kombit drejt Europës, drejt Perëndimit, është hap drejt lirisë. Pse? Sepse sa më shumë që ne përfshihemi, aq më shumë zgjerohet hapësira e lirisë dhe e drejtësisë, aq më shumë marrëdhëniet midis kombeve themelohen mbi reciprocitet.
Perëndimi ka konflikte dhe mosmarrëveshje midis shteteve anëtare të bashkësisë së tij, por ato i zgjidh me rrugë juridike, me pajtim. Ndërkaq ne s’mund të pranojmë që Greqia të përfaqsojë në mënyrë ekskluzive perëndimin dhe aq më tepër të mbajë çelsat e hyrjes sonë në familjen europiane.
Të dashur deputetë,
Dinjiteti në marrëdhëniet dypalëshe shpërblen më shumë sesa servilizmi , intimidimi apo autocensura . E ka treguar deri më sot sjellja e kësaj mazhorance në marrdhëniet me fqinjin. Ne si PDIU e vlerësojmë në përgjithësi- me ndonjë vërejtje veçanërisht për çështjen e toponimeve, sjelljen e diplomacisë sonë ndaj Greqisë. Por sot ka ardhur koha për konkretësi. Sot ka ardhur koha për reciprocitet.
Ndërsa ju ftoj të ngrihemi të gjithë për një minutë heshtje, në nderim të viktimave të pafajshme të genocidit mbi popullsinë çame, unë ju ftoj të reflektoni rreth gjithë atyre hapave, që brenda konventave europiane i kontribuojnë drejtësisë. Një minutë heshtje i nderuar kryetar dhe të nderuar kolegë.
Një vit më vonë të dashur miq, unë s’do të mbaj një fjalim kaq të gjatë dhe sensibilizues, por do t’ju prezantoj bilancin e veprave të partisë sonë për të zgjidhur çështjen çame. Me qeverinë, me opozitën, apo dhe vetëm, ne do ta përmbushim amanetin e të parëve tanë.
Atyre që vdiqën tragjikisht, apo atyre që duan të jetojnë edhe pak sa të shohin dheun e tyre për herë të fundit. Une smund te mos luftoj per Tja permbushur babait Tim kete amanet . Ashtu sic gjysherit e mi nuk munden.
Rrofte Çamëria!
Rrofte Shqipëria!
* Fjala e kryetarit të PDIU-së, zotit Shpëtim Idrizi, në seancën përkujtimore me rastin e 70 vjetorit të genocidit grek mbi Camërinë
26 qershor 2014