* Nga cikli: Udhetim neper trojet ne Shqiperi dhe trojet shqiptare/

* Qeparoi është një fshat i vjetër i bregut, 450 metra mbi nivelin e detit, përballë ujrave blu të Jonit. Me një klimë fantastike e me njerëz të mrekullueshem. Pikërisht këtij vendi të rrrallë, i këndon me elegji, poeti dhe shkrimtari qeparotës, në mërgim në Vrixhinia (SHBA), Petraq Pali me poezinë “Një vendi të bekuar nga Perendia”/

BREGDETI JON  :  Një fshat i vogël në vargun e fshatarave të bregut të riverës shqiptare, në mes të bregdetit të detit Jon, ngritur si të gjitha fshatrat në bregun përballë Jonit, është edhe Qeparoi. Fshat, ky, sot ku të gjitha Itineraret(guidat) turistike të çojnë deri këtu në Qeparo. Çka, ishte shumë e vështirë 23 vjet më parë, për t’a viztuar.  Ndoshta, sepse fshatrat e bregut ishin shumë largët, nga Vlora dhe Saranda, ndoshta për shkak të rrugëve jo të mira,… Ndoshta, edhe nga “frika”, e regjimit, me atë alibin se ata që do të vinin nga rrethet e tjera për vizitë mund shikonin me iluzion detin Jon duke parë ishujt grek, përballë që dukeshin shumë afër, dhe ndoshta “mendonin” të arratiseshin nëpërmjet detit, e kushedi çfarë……djallin tjetër i shkonte nëpërmend athëre atij regjimi që e pati harruar këtë magji të bredetit Jon.

Mirëpo, 35 vjetë më parë, unë isha i “perviligjuar” të jetoja gati dy vjet si banor “endacak” në të gjithë perlën e bregdetit shqiptar. Fati e solli të kaloja me ditë të tëra, duke filluar nga fshatrat e Bregut të Detit Palasë, Dhermiu, Iliaz, Vuno, qyteti i Himarës, Qeparoi ,Piluri, Kudhësi, Broshi – Qazim Pali · Piqerasi, Lukova · Çorraj – Nivice – Bubar · Shenvasil · Fterra · Sasaj, dhe deri më në jug deri në Ksamil – Sarandë.

 Fati, pra e solli që edhe unë të bëhesha “banorë” i atyre anëve, për dy vjet. Dhe, këtë përvilegj në atë kohë për mua ma sollën vitet e ushtrisë, të cilat i kreva në një repart pune – Ku në vend të armës, në të “presekutuarit” kishim lopatën, dhe një palë rroba uniformë ushtarake të grisura ( ne na jepnin kapotën, këpucët dhe uniformën e paraardhës tanë, mjafton të ishin sa për tu veshur).

       Ne, ishim një repart pune, që merreshim në atë kohë (1978-1980) me “fortifikimin” e bregdetit! Duke e betonizuar atë bregdet të bukur, me Bunkierët e famshëm të Enver Hoxhës. Gjoja, nga rreziku një sulmi si na thoshte propaganda e atëhershme( komandatët oficerat), “e rrerzikut të Flotës së Gjashtë Amerikane, që ndodhej në Mesdhe”, sipas tyre,  pra, frika të një sulmi imagjinar, ky, që kurr nuk ndodhi…. !

 Mirëpo, as sot nuk jam në gjendje t’a kuptojë, sepse ishin lënë kaq pasdore dhe në harresë këto fshatra, perla të bregdetit shqiptar, të cilat, sot janë bërë krenaria e turizmit shqiptar. Janë ato vise që ne të mburremi para të huajve, me këto bukuri të rralla të bredetit shqiptar. Ndoshta, sepse rajoni ishte shumë i largët, ndoshta për shkak të rrugëve jo të mira, ka aq shumë ndoshta sa nuk mund t’i jap përgjigje.

Por, diçka mund të them se kur t’ju bjerë rasti që ta “zbuloni” këtë bregdet, i cili fillon me Parkun Kombëtar të Llogarasë, vazhdon poshtë me fshatrat Dhermi, qyteti i Himarës, , Qeparo, Borsh, Piqeras dhe përfundon me Lukovën, duke rënë më poshtë me Sarandën, Ksamilin dhe deri në Butrint, pa tjetër do të kesh dëshirë të kthehesh përsëri këtu – në pikën më jugperendimore të plazheve më ekzotike dhe më të bukura të Shqipërisë.

Do të gjeni varg-fshatra dhe plazhe që fshehin vetëm perla nën gjarpërimin e rrugëve. Do të bëni pushime të paharruara, eksplorime në vende të mrekullueshme dhe qetësi në zona thuajse të paprekura, që do të gjeni në këtë bregdet. Nga Palasa në Dhërmi, Qeparo e deri në Bunec, ju mund të shijoni çfarë ju ofron Bregu i Detit ose i quajtur ndryshe “Shtëpia e Madhe e Diellit – Detit dhe Malit”. Kjo mund të thuhet pa frikë për Bregdetin shkëmbor të Jonit nga Palasë, Dhërmi, Vuno, Himarë, Qeparo, Broshë, Piqeras, Lukovë, Bunec, e tjera të cilat:” fshehin perla të kaltërsisë së Detit magjik, plazheve egzotike, gjelbërimit gjatë gjithë vitit, të agrumeve, qitrove, mandarinave, portokalleve dhe limonave, gjelbërimit të pemëve të mbjella frutorve dhe plantacionve të pa fund të ullinjëve mijëra vjeçar nën gjarpërimin e rrugëve, kryesishtë të ndërtuara gjatë qeverisjes së Kryeministrit Berisha në 8 vjetët e fundit.”

 Ngaqë, ekzotikja nuk do të thotë vetëm palma dhe plazhe të nxehta, plazhe me guraleca që nga valët krijonë një melodi klasike, por edhe nga mundësia që ke të përjetosh takime interesante me njerëzit dhe kohën dhe të kënaqet syri me pamje gjeografike, të papara deri tani. Këtu ke rastin të njihesh me njërëz të mrekullueshem, Me njerëz që në kujtimet e mija sot, që kam bërë me ta, më bëjnë të mallëngjehem dhe të them se kur do të vijë prapë në këtë fshatë, dhe t’i takojë edhe njëherë këta njerëz.

  Po si mundet unë të harroi unë Qeparoi, bariun me dhitë e fshatit Andrea Kokedhima, vëllai i Persofonit. Po, Bekshiu i Agrumeve Petro Koçi quhej ose Sokrat Dede-n apo peshkatarin e famshëm të fshatit që e kapte “peshkun me dor në një zhytje në det” dhe i pëlqente të gjunate tek gjiri i “topit”  Dhimo Gjokrushin ( i cili më tha Petraq Pali se vdiq po nga dinamiti )

Do të veçojë Qeparoin dhe qeparotsit se këtu dhe në Brosh kishim edhe “bazën” çadrat e ushtrisë. Por, sepse, për mua Qeparoi, është nje model i këtyre fshatrave të bregut që i ofron pikërisht, këto të gjitha mbasi, Qeparoi, është me të vërtet një perlë e mrekullueshme, e cila mund të krahasohet vetëm me plazhet egzotike dhe bregun e Kalifornisë, ose ishujve Paradajsë të Karaibeve, apo dhe të ashtuquajturën “Sunshine” Florida për nga relievi.

 Duke mbërritur në Qeparo, gjeja e parë që ju bie në sy është deti i kaltërt dhe i kthjellt si kristali. Dallgët  romantike, të argjendta shkëlqejnë nën diellin dhe mund të shihen nga çdo kënd i gjirit, deri mbi malet për rreth ku në shpat të malit është ndërtuar Qeparoi i vjetër dhe kalaja. Mbi fshat çdo mbasdite fluturojnë deri në mbrëmje tufa zogjsh që i bëjnë foletë në malet për rreth dhe kalanë e Qeparoit. Një gjë tjetër që ju bën përshtypje, nëse vizitoni Qeparoin janë  shtëpitë e bukura të ndërtuara në stilin arkitektural, më karakteristik për qytetet dhe fshatrat e të gjithë bregdetit dhe të gjitha me lule. Atyre që kryesishtë i përkasin ndërtimeve të vendve të Mesdheut. Ato janë shtëpi me gurë të bardh me mure guri të trasha dhe ngado me rrugica dhe kalldreme , ku dora e mjeshtërve të gurë-gëdhendësve shihet kudo.

 Ndërkohë, për hir të sinqeritit, i cili gjatë gjithë jetës ka qenë një apostulat i karakterit tim – gjithmonë prej kohësh në mendje më është sjellur pyetja;, pse disa nga fshatrat e Bregut të Detit, s.p.sh. Palasë, Dhermiu, Iliaz, Vuno, qyteti i Himarës, Qeparoi flasin greqisht dhe fshatrat e tjera të bregut, Piluri, Kudhësi(megjithëse pak më larg), Broshi – Qazim Pali ·  Piqerasi, Lukova · Çorraj – Nivice – Bubar · Shenvasil · Fterra · Sasaj flasin shqip . Nuk e di në se ka ndonjë studim të mirëfillt për këtë, poqese do të isha i kuroiz t’a mësoja këtë fakt.

 Megjithëse, kam lexuar librin “Historia e Qeparoit” ku thuhet se :” Nino Guma, po qeparotas, për të treguar mospajtimin e tij me politikën grekomane, vuri në kokë një qylaf të bardhë e doli në Qafë, si shenjë proteste për greqizmin e vendit, me de facto pushtimin e tij nga greku, që në Qeparo e deri në Palas!” ka thënë një nga eruditët e bregut Janko Pali

   Qeparoi është një fshat i vjetër i bregut, 450 metra mbi nivelin e detit, përballë ujrave blu të Jonit. Me një klimë fantastike e me njerëz të mrekullueshem. Pikërisht këtij vendi të rrrallë, i këndon me elegji, poeti dhe shkrimtari qeparotës, në mërgim në Vrixhinia (SHBA), Petraq Pali me poezinë “Një vendi të bekuar nga Perendia”

Qeparoi të shfaqet menjëherë pas gjirit të Panoramës (Palermos) aty të shfaqet një pamje tjetër e mrekullueshme, lugina e Qeparoit, plazhi, fusha e gjelbër dhe fshati i ri Qeparo fushë, më lart Qeparoit, kalaja e Karosit dhe në thellësi fshati Kudhës.

  Emri i fshatit Qeparo vjen nga bima e qiparisit. Plazhi i Skalomes, i veçantë për rërën e hollë dhe detin e cekët të shfaqet përpara.

        Në gjirin e vogël gjendet moli i lashtë, një bankinë prej blloqesh guri, shpella e Frengut dhe Hunda e Madhe. Rruga nacionale përmes ullishtave të çon në qendër të fshatit, përmbi të cilin ngrihet manastiri i Shën Mitrit i ndërtuar në 1881, Kisha e Shën Mitrit është e stilit bizantin e ndërtuar në vitin 1760 dhe ka vlera të mëdha për ikonostaset e saj prej druri.

Qeparoi, është një destinacion i rëndësishëm  e turizmit shtëpiak, ekoturizmit dhe turizmit elitar. Në të gjen karakteristika të fshatrave Mesdhetarë, kalave të lashta dhe kishave Ortodokse, shtëpitë me murë guri, me tavane druri të gëdhendura me oranamente popullore, si dhe rrugët janë të shtuara me kalldrëm. Në fakt, peisazhi alternohet nga zona malore, dhe një luginë që shtrihet në me dy maleve deri sa del në plazhin e mrekullueshëm, fauna nënujore, deri tek plantacionet me portokaj, mandarina dhe limona dhe ullishtet e vjetra.

    Qeparoi është i vendosur në shpatin perëndimor të malit Gjivlash , në rreth 450 metra ( 1,480 ft) mbi nivelin e detit . Në kohët e lashta , Qeparo ishte vendosur në kodrën e Kastelit . Më vonë , banorët e saj u vendosën pak më poshtë , në shpatin Gjivlash , në juglindje të kodrës së Kastelit , për të qenë më afër me fushat e tyre dhe për të shpëtuar të ftohtit e dimrit . Nga 1957 e tutje , Qeparo ishte e ndarë në Fshatin e Vjetër, dhe Fshati i Ri.

Në lindje , Qeparo kufizohet nga fshati i Borshit , në verilindje nga Çorraj , në veri me Kudhës , në veriperëndim nga Piluri , në perëndim me qytetin e Himarës dhe në jug dhe jugperëndim nga deti Jon .  Kalaja Porto Palermos , e ndërtuar nga Ali Pasha për të mbrojtur Himarën por edhe Qeparon e cila ishte pjesë e territorit të saj

Fshati përbëhet nga lagjet e mëposhtme ose vëllazërit: Ballëguras , Bragjint ‘e Poshçërës , Bragjint ‘ e Sipërmë , Dhimëgjonas , Gjikëbitaj , Mërtokaj , Ndregjin , Peçolat , Pogdan dhe Rushat . Çdo vëllazëri kishte vetë figurën e tij .

  Qeparoi ka kultivuar ullinj për shekuj me radhë , siç u përmend në fillim të shekullit të 19 në punën e François Pouqueville , konsullit të përgjithshëm Napoleon Bonaparte së në oborrin e Ali Pashës në Janinë ( citim i plotë i duhur) : dëshmi të kësaj , janë disa ulliri njëqindvjeçar pemëve ende ekzistuese në fshat .

 Qeparoi i Vjetër (i sipërm) – Gjithë fshati ka pamje të bukur dhe arkitektonikë tradicionale. Gjithë rrugicat me kalldrëm dhe kishat e vjetra përbëjnë një figurë magjepsëse. Interes të veçantë paraqesin epigramet Iliro-Kaone në muret e ndërtesave të ndryshme. Nga ky fshat e ka origjinën ish Drejtori i CIA Amerikane Xhorxh Tenet.