Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

RËNDËSIA E VAKSINIMIT NË PARANDALIMIN E PËRHAPJES SË VARIANTEVE TË REJA TË VIRUSIT SARS-COV-2

by

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik *

HEZITIMI NDAJ VAKSINAVE DHE PASOJAT 

Në një botë që është e lidhur në një rrjet të gjerë, të padukshëm, me dendësi befasuese të ndërlidhjeve tona të shumta, nuk është e vështirë të thuhet se e gjithë bota është vetëm ‘gjashtë gradë’ larg – ideja se të gjithë njerëzit mesatarisht janë gjashtë, ose më pak, lidhje shoqërore (breza) larg njëri – tjetrit.  Ndërsa kjo mund të jetë e dobishme per shume gjëra, nuk është mirë kur përpiqeni të kontrolloni një pandemi. Si rezultat, nëse infektoheni me koronavirus, numri i njerëzve që mund t’i dëmtoni pa dashje mund të jetë astronomik. Në shtim te këtij problemi, mungesa e qasjes së vaksinave në një pjesë të madhe të botës, ose hezitimi ndaj saj, në vendet ku ato janë në dispozicion, është një recetë që kjo pandemi të vazhdojë dhe të vazhdojë. Përpjekjet zbutëse si testimi, distancimi dhe maskimi dhe madje edhe bllokimet janë mjete të përkohshme dhe të papërsosura për të parandaluar përhapjen e virusit. Vaksinimi është më i afërti që do të kemi ndonjëherë për të pasur një gjë të sigurt në betejën në dukje të kotë për t’i dhënë fund kësaj pandemie. Ndërsa pandemia u tërbua në të gjithë globin, ne u mbyllëm, u maskuam, u distancuam shoqërisht, u kapëm nga paniku, ndërsa prisnim me durim një vaksinë që do të na lejonte të rifillonim një pamje të jetës normale. Në fund të vitit 2020, në një kthesë mahnitëse të shpejtë, vaksinat u bënë realitet dhe ne filluam të dilnim nga letargjia. Por pastaj, virusi na hodhi një kurbë, siç kanë tendencë të bëjnë viruset, dhe varianti Delta na goditi. 


TË PUSHTOSH NJË SËMUNDJE INFEKTIVE NË ZHVILLIM 

Siç kemi mësuar nga e kaluara, të pushtosh një sëmundje infektive në zhvillim nuk është e lehtë. Ndërsa ne po mësojmë vazhdimisht më shumë rreth këtij virusi dhe si ta menaxhojmë atë më së miri, ai gjithashtu ndryshon shpesh. Kjo do të thotë që edhe sjellja jonë duhet të adoptohet. Ende ka shumë studime duke u zhvilluar, por në këtë pikë duket se Delta jo vetëm që është më ngjitëse se versionet e tjera të virusit SARS-CoV-2, por në disa raste, mund të përhapet edhe tek njerëzit që janë plotësisht të vaksinuar. Për këtë arsye, tani, duke u maskuar kur jeni në turma dhe mjedise të brendshme, nuk mund të jetë vetëm mbrojtja e njerëzve të pavaksinuar. Është edhe për të mbrojtur njerëzit e vaksinuar për të cilët vaksina ndoshta nuk ishte aq efektive. Ne e dimë që vaksina nuk krijon një fushë të forcës magjike os mure të pa penetrueshëm rreth një individi që i  përgjigjet virusit. Lajmi i mirë është se për momentin, për të vaksinuarit, ata kanë shumë më tepër mbrojtje se çdokush prej nesh para vaksinës. Vlen të përmendet se shumica dërrmuese e shtrimeve në spital për shkak të Covid-19 tani janë në mesin e njerëzve të pavaksinuar. Në fakt, sipas Qendrave Amerikane për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC), që nga 18 Gushti, më shumë se 170 milion (më shumë se gjysma e popullsisë amerikane) janë vaksinuar plotësisht dhe megjithatë, 98 përqind e atyre që janë të shtruar në spital janë të pavaksinuar. Kjo do të thotë që vaksinat janë ende duke bërë punën e tyre. Ajo që kemi mësuar është se njerëzit ende mund të infektohen, por me vaksinën, sistemi imunitar përgjigjet aq shpejt saqë personi nuk ka një shans të ndihet i sëmurë, ose ndoshta ata ndjehen të sëmurë butë ose mesatarisht. Sidoqoftë, shmangia e spitalit nuk do të thotë se marrja e Covid-19 nuk është punë e madhe. Dhe sa më shumë qarkullon virusi, aq më shumë kërcënim paraqet për të gjithë ne dhe jo vetëm të pavaksinuarit. Pra, përballë Delta -s, dhe ndërsa vala e fundit po arrin kulmin, është mirë që të gjithë të kthehemi të praktikojmë pak më shumë kujdes.


ÇFARË JANË RI-INFEKSIONET APO ‟BREAKTHROUGH INFECTIONS”?

 Ciklet e pafund të lajmeve dhe mediat sociale virale paralajmërojnë për “infeksione të mëdha” tek njerëzit tashmë të vaksinuar për Covid-19. Fatkeqësisht, këto raporte lënë përshtypjen e gabuar se mbrojtjet e siguruara nga vaksinat nuk po funksionojnë. Ndërsa përhapin ndjenjën e frikës së paarsyeshme, ato gjithashtu mund të nxisin ngurrimin mes miliona njerëzve në SHBA që ende nuk kanë marrë një vaksinë. Por ne e dimë se infeksionet nuk dihet që ndodhin vetëm pas vaksinimit Covid. Ato ndodhin shpesh pas vaksinimit kundër shumicës së sëmundjeve infektive si gripi, fruthi dhe shumë të tjera. Në një mënyrë, SARS-CoV-2, është i veçantë: më shumë se çdo patogjen tjetër me të cilin njerëzimi duhej të merrej ndonjëherë, ai i ka siguruar publikut të gjerë mësime në imunologji. Terma të tillë si “infeksionet breakthrough“, “imuniteti i tufës”, “distancimi shoqëror” dhe shumë të tjerë, kanë fituar një njohje të gjerë. Këto terma janë shqyrtuar dhe raportuar nga shumë “shkencëtarë” të sapokrijuar dhe ka shumë prej tyre. Gjithçka që lidhet me Covid -in, veçanërisht vaksinat, shikohet nga këta “shkencëtarë” të paskrupullt me ​​mikroskopin e tyre elektronik për t’u ndjekur nga një përgjigje “Unë ju thashë” për çdo çështje. Një përgjigje e thjeshtë për ta është: asnjë vaksinë nuk është njëqind për qind efektive, dhe megjithëse disa janë më të mira se të tjerat, shumica e tyre kanë disa infeksione të përparuara, përfshirë vaksinat Covid. Një “breakthrough” thjesht do të thotë që një person i vaksinuar ka rezultuar pozitiv për agjentin shkaktues të sëmundjes, jo se ai do të sëmuret ose do të transmetojë infeksionin tek dikush tjetër. Shumica e njerëzve të vaksinuar të infektuar nuk kanë simptoma, dhe ata që kanë, ka tendencë të kenë sëmundje të butë. Edhe me variantin Delta të SARS-CoV-2, vaksinat ofrojnë mbrojtje të jashtëzakonshme kundër sëmundjeve serioze ose vdekjes. Shifrat e tregojnë këtë qartë: nga 170 milion te vaksinuar kemi regjistruar vetëm rreth 170 mijë raste breakthrough infeksione, dmth, një përqind. Po dhe nëse këto numra janë të nën-raportuara ngaqë ka mundësi që një numër njerëzish mos të bëjnë teste sepse nuk kanë simpoma, dhe në realitet janë dyfishi, prapë del se mund të jenë vetëm dy përqind të vaksinuarve që ri-infektohen. Pra nëse ndodh që ti ekspozoheni virusit dhe të testuar pozitiv për Covid-19, është shumë e shumë më mirë që kjo të ndodhë pas e jo para vaksinimit. 

VAKSINA ZVOGËLON TRANSMETIMIN E VIRUSIT

Numrat nënvizojnë sesi realiteti ndonjëherë shtrembërohet në ndërgjegjen e publikut. Rastet e përparimit nuk ndodhin sepse vaksinat janë joefektive. Imuniteti mund të dobësohet me kalimin e kohës, dhe një vaksinë mund të jetë më pak efektive për një patogjen të caktuar. Vaksina e fruthit-shytave-rubeolës (MMR) është një shembull: mbrojtja e saj kundër fruthit është e fortë, por imuniteti ndaj shytave që jep është më pak. Pra, edhe vaksina e fuqishme e fruthit ka një histori të përparimit të infeksionit. Një shpërthim i fruthit në fund të viteve 1980 që përfshiu kryesisht të rinjtë e vaksinuar çoi në një ndryshim të politikës që kërkonte dy doza në vend të një. Doza e parë MMR jep rreth 90 përqind mbrojtje për një jetë, por doza e dytë mbulon rreth gjysmën e 10 përqind të mbetur. Duke pasur parasysh ngjitshmërinë e lartë të fruthit, marrja e mbulimit më të lartë të mundshëm ishte vendimtare. Vaksinat kundër Covid pritet të zvogëlojnë transmetimet në mesin e atyre, me një infeksion me përparim asimptomatik. Pra, fakti është se ata që janë të imunizuar kanë shumë më pak të ngjarë të infektohen, dhe edhe nëse infektohen, rreziku i transmetimit të virusit zvogëlohet. Një arsye është se sasia e koronavirusit, ngarkesa e tij virale, është më e ulët në infeksione të tilla, kështu që ka më pak për t’u transmetuar te të tjerët. Të dhënat shkencore janë në dispozicion, dhe vaksinat janë mrekullisht efektive në zvogëlimin e transmetimeve. Mesazhi për ata që mbeten të pavaksinuar duhet të jetë:  Vaksinohuni dhe mos lejoni që virusi t’ju dëmtojë ose t’ju përdorë për të dëmtuar të tjerët!

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA.

VALA E KATËRT E PANDEMISË SË COVID-19 DHE PËRHAPJA E VARIANTIT DELTA TË CORONA VIRUSIT SARS-COV2

by

Dr. Gani Abazi, Ekspert i Shëndetësisë Publike, Universiteti i Harvardit, rrëfen ekskluzivisht për gazetën “Dielli”, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, kërcënimin e botës nga varianti Delta i virusit dhe viruset e tjerë, situatën e pandemisë në USA dhe globalisht, frikën për rikthimin e pandemisë në vjeshtë, sa na ruan vaksina dhe a duhet të bëhet çdo vit vaksinimi etj. Me Dr. Gani Abazi bisedoi Editori i “Diellit” Sokol PAJA.

SITUATA E PANDEMISË NË USA DHE GLOBALISHT

Pandemia e COVID-19 është duke hyrë në një fazë kritike në Amerikë, pasi që në 2-3 javet e  fundit ka rritje të dukshme të  numrit të infeksionëve të reja, sidomos në disa shtete ku shkalla e vaksinimit është e vogel. Për fat të keq, në disa shtete të Amerikës është duke u paraqitur rezistencë ndaj vaksinimit dhe ka një diskrepancë të madhë në mes të shtetëve sa i përket vaksinimit. Për shëmbull, në shtetin e  Vermontit janë vaksinuar mbi 70% të qytetarëve, ndersa në shtetin e Alabamës shkalla e vaksinimit është rreth 30%. Sipas institucionëve shëndetësore amerikane, shumica dermuese, mbi 97% e të hospitalizuarve dhe atyre që nuk e mbijetojnë semundjen e COVID-19, i përkasin popullatës që nuk është vaksinuar. Vaksinimi sa më i shpejtë dhe sa më gjithëperfshirës, sidomos në komunitetet ekonomikisht me të varfëra dhe me infrastrukturë shëndetësore me të dobët, është prioritet absolut për vendosjen e pandemisë nën kontroll dhe kthimit të plotë në normalitet.

KUR DO TË MARRË FUND PANDEMIA?

Kjo është një pyetje e cila për momentin nuk mund të ketë përgjigje. Varet se si dhe sa vaksinohet popullsia si dhe evolucioni natyror i vetë virusit në aspektin e mutacioneve gjenetike që mund të pasoje. Një gjë që është tashmë e ditur është se sa më i shpejtë dhe gjithë përfshires që të jetë vaksinimi i popullsisë, jo vetem në Amerikë, mirëpo në nivelin global, atëherë ulet mundesia e paraqitjes së mutacionëve gjenetike të virusit, të cilat mund të jenë më të rrezikshme për njeriun.

FRIKA PËR RIKTHIM NË VJESHTË

Për fat të keq, është tashme e qartë se pandemia do të jetë prezente në një shkallë të theksuar edhe në vjeshtë dhe në shumë muaj pasues. Kjo varet në mënyrë shumë të rëndësishme se sa dhe si vaksionohet popullata, jo vetem në Amerikë, mirëpo në të gjithe globin, pasi që virusi dhe shperndarja e tij nuk njohin kufinj gjeografik, politik, kulturor apo social. Për aq kohë sa në vende të ndryshme të botës ekzistojnë vatra të nxehta të shpendarjes së virusit, atëherë, pandemia do të vazhdoje tëjetë prezente në të gjithë botën.

SA NA RUAN VAKSINA?

Vaksina është menyra më e mirë e parandalimit të infeksionit me virusin e COVID-19. Efektiviteti i të tri vaksinave të prodhuara në Amerikë, ajo e Pfizer, Moderna dhe ajo nga Johnson and Johnson, është mbi 90%, që nënkupton që mbi 90% e popullsisë është e mbrojtur nga infeksioni, ndersa një pjese e vogel e popullsisë mund të infektohet (këto quhen breakthrough cases), mirëpo infeksioni është shumë i lehtë dhe shumica e këtyre pacientëve nuk kanë nevoje të hospitalizohen. Prandaj, është prioritet absolute vaksinimi sa më i gjerë dhe gjithë përfshirës i popullësisë, e cila do të rezultojë me ruajtjen e jetës së qytetarëve amerikanë.

A DUHET TË BËHET ÇDO VIT VAKSINA?

Akoma nuk ka konkludime shkencore definitive se si, me kalimin e kohes, do të vazhdojë të qendrojë imuniteti i pacientëve të vaksinuar dhe gjithashtu akoma ka gjëra të panjohura në raport evolucionin natyror të corona virusit SARS – COV2. Mendoj që në javët dhe në muajt në vazhdim CDC dhe institucionet e tjera shkencore amerikane do të dalin me pergjigje specifike për këtë çështje.

EFEKTET E PANDEMISË NË SHËNDETIN MENDOR

Kuarantinimi i popullësisë gjatë emergjencës së shëndetit publik të shkaktuar nga pandemia e COVID-19 si dhe nderprerja e shumë aktivitetëve ekonomike, edukative, sociale dhe kulturore ka efekte jo të mira në shëndetin mendor të popullatës. Kjo sepse është vetë natyra e njeriut që është qenie sociale dhe kulturore dhe izolimi ka efekte jo të mira në zhvillimin intelektual dhe shoqëror të njeriut, sidomos të moshave të reja. Mirpo, me përshpejtimin e vaksinimit pandemia do të fillojë që të vihet nën kontroll, dhe gjërat dalëngadalë do të fillojnë ti kthehen normalitetit. Institucionet arsimore, mediatike dhe kulturore duhet të gjejnë mënyra kreative që ti zvogëlojnë efektet negative të pandemisë në shëndetin mendor.

A KËRCËNOHET BOTA NGA VARIANTI DELTA I VIRUSIT DHE VIRUSET E TJERË?

Varianti Delta i corona virusit SARS-COV2 paraqet një mutacion të virusit që është shfaqur në Indi dhe studimet tregojnë që ka shkallë me të lartë të shpërndarjes dhe agresivitetit. Mutacionet gjenetike të virusit mund të ndodhin në mënyrë natyrale gjatë procesit të replikimit natyror të tyre. Disa nga mutacionet që ndodhin në mënyrë natyrale, si varianti Delta, mund të jenë shumë të rrezikshëm dhe më agresiv sesa forma fillestare e virusit. Për këtë arsye, vaksinimi i popullsisë është prioritet absolut, pasi që në këtë formë parandalohet shumëzimi dhe replikimi i shtuar i virusit dhe paraqitja e mutacioneve, disa prej të cilëve mund të jenë me të rrezikshme. Duhet theksuar se viruset kalojnë nëpër një evolucion natyror të tyre dhe herë pas here shfaqen forma më agresive të viruseve që shkaktojnë pandemic në të gjithe botën. Egzistojnë shumë teori të ndryshme konspirative në raport me origjinën e corona virusit SARS-COV2, mirëpo mikrobiologet dhe virologet e shpjegojnë shumë mirë që viruset kalojnë nëpër një proces natyror të evolucionit, gjatë të cilit është  terësisht e mundshme të paraqiten mutacione më të rrezikshme për njeriun. Sikur të shikohen gjërat në aspektin historik, pothuajse gjatë çdo dekade kemi pasur paraqitje të formave të ndryshme të virusëve. Dihet që gripi spanjoll i vitit 1918 ka shkaktuar miliona viktima.

SITUATA NË KOSOVË DHE NË SHQIPËRI

Mendoj që Kosova dhe Shqipëria janë duke punuar shumë në mbrojtjen e popullatës nga pandemia e COVID-19, duke implementuar masa parandaluese në shkallë vendi. Vaksinimi i popullësisë në Kosovë dhe Shqipëri është i një rëndësie shumë të madhe në këtë drejtim, mirëpo Kosova dhe Shqipëria kanë kufizime buxhetore në blerjen e vaksinave të prodhuara në Amerikë për të gjithë popullaten e tyre. Mendoj që duhet të punohet shumë në kuader të programeve si COVAX dhe të bëhet partneritet me institucionet nderkombëtare si dhe me shtetet e fuqishme perendimore që të lehtësohet procesi i sigurimit të vaksinave për popullin e Shqipërisë dhe Kosovës.