COVID-19 – Dielli

IMUNITETI I NJERIUT NDAJ COVID-19 I PËRKOHSHËM APO I PËRJETSHËM?

June 4, 2021 by dgreca

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Në Shtetet e Bashkuara (SHBA), mesatarja ditore e rasteve të reja të Covid-19 ka vazhduar në rënie të vazhdueshme duke shënuar një pikë të tërëndësishme në rrugën për t’i dhënë fund pandemisë globale. Mesatarja shtatë-ditore e rasteve të reja të Covid-19, e 1 qershorit, ra në 11,239, sipas të dhënave të Universitetit Johns Hopkins. Nisur nga numri i javëve të fundit, është hera e parë që mesatarja shtatë ditore e rasteve të reja të Covid-19 në Shtetet e Bashkuara ishte nën 20,000 shifër kjo që nuk shënohej që nga marsi i kaluar. Përveç kësaj, të dhënat e Qendrave për Kontrollin e Sëmundjeve kohët e fundit konfirmuan se më shumë se gjysma e të rriturve amerikanë tani janë vaksinuar plotësisht ndaj Covid-19. Këto numra të rinj vijnë në kohën kur qyteti i Nju Jorkut, i cili ishte epiqendra e pandemisë Covid-19 në SHBA, javën e kaluar nuk regjistroi vdekje të reja nga Korona Virus dhe pa rënien e normës së tij të pozitivitetit në nivelin më të ulët të regjistruar që kur filloi pandemia. Të gjitha këto janë lajme të mira dhe përputhen me analizat e mia të mëparshme se pandemia në SHBA do të përfundojë këtë verë. Kjo kthesë në rezultate mund t’i atribuohet suksesit të parashikuar të vaksinimit. Në një kohë që shumë shtete të botës vazhdojnë të përmbajnë infeksionet dhe të përmirësohen në qasjen dhe shpërndarjen e vaksinave, këtu në SHBA dy pyetje janë ende në nevojë për përgjigje: a është arritur imuniteti i tufës dhe sa kohë do të zgjasë imuniteti ndaj Covid-19.

IMUNITETI I TUFËS, ÇFARË ËSHTË DHE ÇFARË DO TË THOTË NË TËVËRTETË?

Për shumicën e komunitetit shkencor, fundi i kësaj pandemie përfshihet në dy fjalë: imuniteti i tufës. Në kohën kur një debat akademik shtjellon se kur ose edhe nëse SHBA mund të arrijë në një përqindje të mjaftueshme të njerëzve me imunitet për të arritur këtë qëllim, disa shkencëtarë thonë se është koha që publiku të mos shqetësohet më për këtë dhe të ndjekë një këshillë të thjeshtë: Vaksinohuni. Kjo pandemi do të marrë fund kur mjaftueshëm njerëz të mbrohen nga sëmundjet e rënda dhe si pasojë hiqen nga “zinxhiri i infeksioneve”. Vaksinimi i bën të dyja, ndihmon juve dhe ndihmon komunitetin tuaj të arrijë qëllimin për t’u kthyer në normalitet.

Pra, çfarë është imuniteti i tufës? Ideja e imunitetit të tufës filloi në mënyrë të çuditshme me lopët dhe jo me njerëzit, prandaj përdoret fjala “tufë”. Në vitin 1916, veterineri Adolph Eichhorn dhe kolegët vunë re se një kope (tufë) lopësh mund të bëhej e imunizuar kolektivisht nga një sëmundje, nëse shumica e kafshëve do t’i mbijetonin infeksionit fillestar. Që nga ajo kohë, imuniteti i tufës është bërë një term i përdorur zakonisht në epidemiologji dhe shëndetin publik për t’iu referuar pikës së fundit matematikore të një epidemie sëmundjesh infektive. Kur një përqindje e caktuar e njerëzve janë të imunizuar, ose nëpërmjet infeksionit ose vaksinimit, virusi nuk ka vende për t’u përhapur. Epidemia – ose, në këtë rast, pandemia – venitet dhe jeta kthehet në normalitet. Pragu i imunitetit të tufës mund të ndryshojë gjerësisht nga sëmundje në sëmundje. Me kaq shumë të panjohura për Korona Virusin që shkakton Covid-19, ka qenë një temë e shumë diskutuar. Gjatë rrjedhës së pandemisë, vlerësimet për pragun e nevojshëm për të arritur imunitetin e tufës janë luhatur nga 20% deri në 90% ose dhe më shumë. Për shumicën e komunitetit shkencor dhe studiuesve, duke përfshirë edhe mua, 60-70% dukej si numri magjik për t’u kthyer në normalitet. Deri në pranverën e vitit 2020, termi imuniteti i tufës ishte term i rretheve akademike. Ndërsa Korona Virusi u përhap nëpër Azi, Evropë, dhe më në fund në SHBA, disa modele parashikimesh fillestare treguan se kjo ishte e pa ndalshme dhe e pa kontrollueshme. Kjo çoi në këtë qasje të “imunitetit të tufës”, që do të thoshte “lëre virusin të shkojë”, lëre natyrën të marrë drejtimin e saj. Por kjo nuk u fut kurrë në fuqi pasi u pranua gjerësisht se lënia e Korona Virusit të lirë të veprojë në një popullsi të caktuar do të kishte çuar në një numër edhe më të madh vdekjesh, ndoshta 1-2 milion të vdekur ne SHBA, disa vlerësime madje edhe e dyshifojnë ose trefishojnë këtë numër. Kjo ishte e pa pranueshme.

IMUNITETI NGA VAKSINAT APO INFEKSIONET NATYRORE, SA KOHË DO TË ZGJASË?

Ne e dimë se vaksinat punojnë në dy mënyra: së pari, ato sigurojnë imunitet duke stimuluar antitrupat ndaj virusit i cili mund të ketë vetëm një përgjigje të përkohshme mbrojtëse. Së dyti, dhe shumë të rëndësishme, ato fillojnë një formacion të “kujtesës” – T dhe B – qelizave, që ofrojnë mbrojtje më të gjatë nga ri-infeksioni viral. Pasi sistemi imunitar përshtatës e ka mundur pushtuesin, bëhen një pellg qelizash T dhe B që kanë jetë të gjatë. Këto limfocite të kujtesës mbeten të “fshehura” deri në herën tjetër që hasin të njëjtin patogjen. Megjithatë, këtë herë, ato prodhojnë një reagim imun shumë më të shpejtë dhe më të fortë. Kujtesa është tipari kyç i sistemit imunitar përshtatës, duke bërë të mundshme mbrojtjen afatgjatë dhe prodhimin e antitrupave. Ka një shtim të literaturës që sugjeron se imuniteti Covid-19 pas infeksionit mund të zgjasë një vit, por disa që tregojnë një mbrojtje shumë më të gjatë, ndoshta një imunitet gjatë jetës, duke u përmirësuar me kalimin e kohës veçanërisht pas vaksinimit. Kur merren së bashku, studimet sugjerojnë se shumica (por jo të gjithë) individët e vaksinuar që ishin infektuar më parë me SARS-CoV-2 nuk do të kenë nevojë për nxitje shtesë të vaksinës. Ata që u vaksinuan pa e kontraktuar më parë virusin ka të ngjarë të kenë nevojë për dozë shtesë në një moment në të ardhmen, ndoshta në disa vjet. Duket se imuniteti te këta individë luan shumë ndryshe, pasi “kujtesa imunitare” mund të duket ndryshe pas vaksinimit në krahasim me infeksionin natyror. Ky informacion i kohëve të fundit me shpresë do të ndajë frikën e zvarritur se mbrojtja kundër virusit do të jetë jetëshkurtër.

IMUNITETI NDAJ VIRUSIT COVID-19 A MUND TË JETË I PËRJETSHËM?

Imuniteti ndaj virusit që shkakton Covid-19 mund të jetë i përjetshëm, në kundërshtim siç është rasti me Korona Viruse të tjera që ndodhin natyrshëm dhe që shkaktojnë ftohje të zakonshme. Ndryshimi është se këto viruse ndryshojnë ndjeshëm çdo disa vjet. Pra, arsyeja pse ne infektohemi me virus të zakonshëm herë pas here gjatë gjithë jetës mund të ketë shumë më tepër të bëjë me variacion të këtyre viruseve dhe jo imunitetit tonë. Në fakt, qelizat e kujtesës B të prodhuara në përgjigje të infeksionit me SARS-CoV-2 dhe të rritura me vaksinimin janë aq të fuqishëm sa që pengojnë edhe variantet e virusit, duke mohuar nevojën për vaksina nxitëse. Njerëzit që u infektuan dhe u vaksinuan kanë një reagim të fuqishëm, sepse ata vazhdojnë të evoluojnë antitrupat e tyre, që mund të zgjasin për një kohë të gjatë. Është interesante se rezultati mund të mos zbatohet për mbrojtjen që vjen vetëm nga vaksinat, sepse kujtesa imunitare ka të ngjarë të organizohet ndryshe pas imunizimit, krahasuar me atë që pason infeksionin natyror. Në fund, nëse jeni infektuar me SARS-CoV-2 apo jo, vaksinat do të sigurojnë një mbrojtje të nevojshme dhe ndoshta afatgjatë kundër Covid-19, kështu që vaksinohuni.

* Nënkryetar i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA.

PANDEMIA GLOBALE NË VISET SHQIPTARE DHE QASJA NDAJ MASAVE DHE VAKSINIMIT ANTI-COVID

May 10, 2021 by dgreca

-Mbresa nga vizita e delegacionit të Vatrës në Shqipëri, Kosovë e Mal të Zi, Prill 2021-/

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Ekziston një skenar i ndarë që po zhvillohet, derisa bota po lufton pandeminë Covid-19. Në vende, si Shtetet e Bashkuara, numri i të vaksinuarve ka qenë në një rritje të qëndrueshme, arsye kryesore kjo, që rastet e Covid-19 kanë vazhduar të bien rregullisht. Miliona doza të vaksinave po hapin rrugë për t’i dhënë fund pandemisë dhe për t’u kthyer në normalitet. Globalisht, manaxhimi i pandemisë nuk ka të ngjarë të përfundojë në të njëjtën kohë si në shtetet e zhvilluara, por më ngadalë, vend për vend, rajon për rajon, pasi secili shtet rrit kontrollin e tij mbi Covid-19, dhe e shtyn virusin drejt niveleve të eliminimit. Shtetet e Bashkuara po e arrijnë këtë përmes vaksinave dhe trajtimeve më të mira mjekësore. Vendet më pak të zhvilluara dhe më të varfra do të përpiqen të arrijnë hapat dhe do të përballen me valë të përsëritura dhe ndezje deri sa të marrin mbështetjen e kërkuar për një kontroll të mirë.

SHQIPËRIA, KOSOVA DHE MALI I ZI NË PËRBALLJE ME PANDEMINË GLOBALE

Në udhëtimin tim të fundit në rajon, Shqipëri, Kosovë dhe Mal të Zi, unë vëzhgova nga afër disa nga çështjet me të cilat përballet rajoni, si menjëherë ashtu edhe në një periudhë më të gjatë. Kur mbërrita në Tiranë, në mesin e Prillit, rastet e Covid-19 ishin në rënie. Kjo ishte paraprirë nga rritje të mprehtë të rasteve gjatë muajit Mars, në të gjithë rajonin. Edhe me tendencat në rënie të infeksioneve të reja, autoritetet e shëndetit publik vazhduan të kërkojnë kujdes dhe respektimin e masave parandaluese. Që nga 12 prilli 2021, treshja e vendeve, Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi kishin zbatuar karantina ditore nga ora 10:00 e darkës deri në 6:00 të mëngjesit, deri në një njoftim tjetër. Baret, restorantet dhe aktivitete të tjera të ngjashme janë të ndaluara të veprojnë midis orës 10:00 dhe 6:00, përveç shërbimeve urgjente. Lëvizja publike ishte e kufizuar gjatë këtyre orëve, me përjashtim të arsyeve të punës, emergjencave të kujdesit shëndetësor ose nevojave urgjente. Përmes këtyre kufizimeve, lehtësisht vërehej një apati e përgjithshme, për masat parandaluese, dhe ishte një dukuri e zakonshme të vëresh njerëz në turma të mëdha, shpesh pa maska, ose duke i përdorur ato në mënyrë jo të duhur. Kjo ishte veçanërisht e dukshme në tubimet e mëdha parazgjedhore, në qytetet shqiptare. Shumë kalimtarë të rastit, në trotuaret e Tiranës, nuk kishin maska, ose nuk i vishnin ato me kujdes. Duke folur me njerëz, në të tre vendet, unë krijova përshtypjen se këta i shohin kufizimet tepër drakonike, dhe që nuk bëjnë shumë. Maskat për ta janë ekskluzivisht për shfaqje, të veshura nën mjekër, në qafë ose vetëm duke mbuluar gojën. Takimet publike, veçanërisht në restorante, ishin të mbushura me njerëz. Kjo ishte shumë e dukshme në kafene dhe restorante, që rreshtonin në sheshin kryesor të Prishtinës. Ndërsa punonjësit e restorantit kishin maska, vizitorët e restoranteve nuk kishin, as nuk iu kushtua shumë vëmendje kërkesave të distancës dhe distancimit. Unë e them këtë, por në asnjë mënyrë nuk dëshiroj që të interpretohet si marrja e një goditje të lirë ndaj publikut për dukjen e apatisë ndaj këtyre kufizimeve të pafund, as për zyrtarët që mbikëqyrin politikat e shëndetit publik, por për të rritur ndërgjegjësimin se problemi ende ekziston, dhe nuk do të zhduket brenda natës. Se si do të trajtohet në javët e ardhshme, do të ketë shumë të bëjë me rezultatin. Kjo duhet parë si një ftesë e hapur për zyrtarët shëndetësorë, për të marrë të gjitha hapat e nevojshëm në prokurimin e vaksinave dhe zhvillimin e një plani për menaxhimin efektiv dhe shpërndarjen e tij. Një plan i suksesshëm i vaksinimit, me pjesëmarrje të madhe, është mënyra e vetme për të arritur një nivel të duhur të imunitetit, që mund të rikthejë normalitetin dhe t’i japë fund pandemisë.

MËSIMET QË MARRIM PREJ RASTEVE GLOBALE

Të kuptuarit se si virusi ka tendencë të ‘fshihet’ dhe papritmas të shpërthejë dhe të bëhet një zjarr i ndezur duhet të na mbajë të zgjuar. Rastet e fundit të tmerrshme nga India na kujtojnë rrugët e mundshme divergjente në luftën kundër kësaj pandemie globale. Me rritjen e rasteve aktuale që çon në raporte të tensioneve në infrastrukturën e kujdesit shëndetësor të Indisë, zyrtarët brenda qeverisë thonë se qetësia Covid-19 që i paraprinte valës së fundit, duhet të ishte përdorur më mirë për të shtypur sëmundjen. Ata, tani e përshkruajnë këtë kohë si një mundësi të humbur. Le të mësojmë nga kjo! Kombet e Ballkanit janë përpjekur të marrin akses në vaksinat Covid-19 nga kompani dhe programe të shumta, por shumica e kombeve në periferinë juglindore të Evropës janë akoma duke pritur që vaksinat e tyre të para të mbërrijnë, pa ndonjë afat të caktuar, për fillimin e grupeve të tyre të inokulimit kombëtar. Bashkimi Evropian (BE) filloi shpërndarjen e vaksinave të koronavirusit të financuar nga BE këtë javë, në Ballkan, një rajon që dëshiron të bashkohet me bllokun e 27 vendeve, por ku Kina dhe Rusia, tashmë kanë bërë fitime politike duke furnizuar vaksina shumë të nevojshme. E rëndësishme të përmendet se vaksinat e Kinës “Sinopharm” dhe “Sputnik V” e Rusisë nuk janë miratuar deri tani nga administratori i ilaçeve të BE-së. Prandaj, Komisioni Evropian muajin e kaluar njoftoi se mbi 650,000 doza Pfizer-BioNTech do t’u dorëzohen kombeve të Ballkanit duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Malin e Zi, në këste javore nga maji deri në gusht. Kombet e varfëra, të tilla si këto tre, me sisteme të dobëta shëndetësore po mbyten në borxhe, ndërsa kombet e pasura po tregojnë se mund të zhbllokojnë triliona për të ndërtuar spitale të reja dhe për të mbajtur gjallë ekonomitë e tyre. Ndërsa më të pasurit në të gjithë globin po testohen dhe trajtohen më shpejt, me kujdesin shëndetësorë, dhe paratë e gatshme në dispozicion, shumica e njerëzimit përballen me këtë krizë pa asnjërën.

VAKSINAT “ARMA” MË E MIRË NDAJ VIRUSIT GLOBAL

Shtetet e Bashkuara kanë vaksinuar më shumë se gjysmën e të rriturve të tyre, kundër Covid-19, por mund të kalojnë muaj derisa vendi të ketë vaksinuar mjaft njerëz për të vendosur imunitetin e tufës. Vendet me norma në rritje të vaksinimit, si Shtetet e Bashkuara, mund të presin që numrat e rasteve, ndërkohë të vazhdojnë të bien. Kjo, sepse rastet bien përmes parimit të rënies eksponenciale. Ne dimë për rritjen eksponenciale në ditët e para të pandemisë, për të kuptuar se si një numër i vogël i rasteve mund të rritet shpejt, në një shpërthim të madh, ndërsa zinxhirët e transmetimit shumëzohen. India, për shembull, e cila është në mbërthimin e një krize të madhe Covid-19, është në një fazë të rritjes eksponenciale. Çdo rast i Covid-19 që parandalohet ndërpret zinxhirët e transmetimit, i cili parandalon shumë raste të tjera poshtë vijës. Kjo do të thotë të njëjtat masa paraprake që zvogëlojnë transmetimin mjaftueshëm për të shkaktuar një rënie të madhe të numrit të rasteve kur rastet janë të larta përkthehen në një rënie më të vogël kur rastet janë të ulëta. Dhe këto ndryshime shtohen me kalimin e kohës. Për shembull, zvogëlimi i 1.000 rasteve në gjysëm çdo ditë do të thoshte një zvogëlim i 500 rasteve në ditën 1 dhe 125 rasteve në ditën 3, por vetëm 31 rasteve në ditën 5.

FUNDI I PANDEMISË SI PASOJË E FUQISË SË VAKSINËS

Një rënie e pjerrët e rasteve, e ndjekur nga një periudhë më e gjatë me numër të ulët të rasteve, të tilla, siç po shohim tani në Shtetet e Bashkuara, megjithëse rastet mund të rriten përsëri nëse vaksinat nuk vazhdojnë, ose tepër shpejt lirohemi nga masat paraprake. Derisa, gjithnjë e më shumë njerëz vaksinohen, njerëzit gradualisht mund të lehtësojnë masat paraprake, deh rastet do të vazhdojnë të bien. Mbajtja e tendencës së rënies së rasteve, bëhet më e lehtë me kalimin e kohës, kurse bukuria e imunitetit të tufës, e shkaktuar nga vaksinat, do të sigurojë mbajtjet e ulët të rasteve. Kjo është fuqia e vaksinës.

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA

COVID-19, NJË INTERPRETIM PSIKOLOGJIK

March 24, 2021 by dgreca

Natalja Marolli, Long Island University of Brooklyn, në një bashkëbisedim me gazetarin Sokol Paja, analizon për Diellin e Federatës Mbarëshqiptare të Amerikës VATRA në New York, përjetimet e kategorive të ndryshme shoqërore në këtë kohë pandemie, transformimin e përditshmërisë së njerëzve dhe tronditjen psikologjike që Covid -19 solli në jetën e gjithësecilit prej nesh.

COVID -19 KAPËRCEU TERRITORET GJEOGRAFIKE

Covid -19 tronditi botën teksa kapërceu territoret gjeografike në një kohë rekord dhe u shpall Pandemi nga Organizata Botërore e Shendetësisë në Mars të vitit 2020. Pandemia ishte një koncept i padëgjuar për shumë njerëz dhe për shumë të tjerë një fjalë e harruar. Gripi Spanjoll dukej si një ngjarje e largët edhe pse miliona njerëz humbën jetën gjatë asaj periudhe. Pandemia shpesh përceptohej si diçka që nuk mund të përsëritej në shoqërinë e zhvilluar dhe moderne në të cilën jetojmë. Pavarësisht përceptimeve të gabuara, pandemia u bë pjesë e përditshmërisë sonë duke paralizuar jetën ekonomike, politike dhe sociale të të gjitha vendeve në mbarë botën. Jeta jonë ndryshoi rrënjësisht në një periudhë shumë të shkurtër kohore. Ndërkohë që numri i përsonave të infektuar dhe viktimave rritej në mënyrë marramendëse, paralelisht rriteshin dhe masat shtërnguese nga vende të ndryshme për të parandaluar përhapjen e mëtejshme të virusit. Sirenat a ambulancave zëvendësuan zhurmat e trafikut monoton të qyteteve. Ekonomia botërore u gjunjëzua para virusit dhe statistikat e njerëzve që humbën punën u rritën frikshëm. Sistemet më të mira shëndetësore në mbarë botën pësuan kolaps dhe vërtetuan se sa të papërgatitur ishim për tu përballuar me këtë pandemi. Distancimi social u bë pjesë e përditshmërisë për të frënuar përhapjen e virusit. Njerëzit filluan të mos takohen, të mos përqafohen, hoqën dorë nga gjera të vogla të përditshmërisë por në të njëjtën kohë shumë domethënëse për ta.

VIRUSI VRAU JETËN SOCIALE

Virusi vrau jetën sociale, shtoi më shumë dyshimet dhe frikërat në jetën tonë të përditshme. Kishat dhe xhamitë mbyllen dyert dhe besimtarët kthyen sytë drejtë qiellit dhe menduan se apokalipsi ishte më afër se sa e kishin menduar. Lutje të thëna nën zë, heshtje dhe deri diku dyshim i ligjëruar për ekzistencën e Zotit që braktisi njerëzimin atëherë kur ata kishin më shumë nevojë për të. Të braktisur nga Zoti njerëzit filluan të ndihen të vetmuar e gjithnjë e më shumë të izoluar. Bashkë me gjithë ndryshimet e reja që ndodhën për t’ju përshtatur jetës së re, filluan të bien dhe këmbanat e para të shëndetit mendor. Ankthi, depresioni dhe stresi postraumatik u rritën në menyrë domethënëse gjatë kësaj periudhe dhe për fat të keq shumë pak vëmendje iu kushtua gjatë pandemisë. Distancimi social, kaq shumë i vlerësuar në këto kohë pandemie, anashkaloi rëndesinë e socializimit të qënies njerëzore dhe impaktin që izolimi social do të kishte në mirëqënien psikologjike të individit. Mungesa e informacionit dhe shpesh herë abuzimi i mediave me lajmet në lidhje me pandeminë gjeneroi më shumë panik tek njerëzit. Frika për humbjen e njerëzve të dashur, frika për shëndetin personal, frika për humbjen e vendit të punës dhe për më teper frika e të ardhmes së pasigurtë shkaktuan dhe vazhdojnë të shkaktojnë ende pasiguri.

KUSH E PËRJETOI DHE PO E PËRJETON MË KEQ PANDEMINË?

Më të rinjtë duket se janë disi më të shqetesuar për të moshuarit dhe shpesh virusi ju duket si diçka inekzistente. Të moshuarit mendojnë se sa keq ju vjen për brezat më të rinj që po kalojnë këto kohë të vështira. Të ngujuar brenda apartamenteve të tyre me sytë nga dritarja shpresojnë të kenë mundësinë të përqafohen sërish me nipërit dhe mbesat.

PO FËMIJET SI PO E PËRJETOJNË KËTË PERIUDHË?

Ata duken pak si më të shpenguar por sërish mund ta kuptosh e s’ke se si të mos e vësh re një trishtim të lehtë në vështrimin e tyre kur shohin këndin bosh të lojërave dhe shokët që mungojnë aty. Pastaj nuk është vetëm loja dhe shokët realë që mungojnë, po në pandemi ata mësuan se si të bëjnë mësim onlinë, duke u ulur ashtu para kompjuterit për orë të tëra dhe duke e zëvendësuar atë botën e tyre të bukur reale me botën e ftohtë virtuale.

BLUZAT E BARDHA, HERONJTË E HESHTUR

Herë pas here mendoj se sa e vështirë duhet të jetë të shohësh njerëz që mposhten, njerëz që dorëzohen dhe nuk ja dalin mbanë e ndërsa çdo ditë sheh pacientët e tu të vdesin, shpirtërisht vdes dhe ti, çdo ditë pak e nga pak bashkë me ta. Mendoj gjithashtu se sa e vështirë duhet të jetë të vendosësh në kushte të vështira se kujt do ti japësh respiratorin e fundit, kujt do ti japësh dorën dhe do ta ndihmosh dhe kujt për fat të keq nuk ja del ta ndihmosh. Mendoj edhe për agoninë në momentet e fundit të jetës së pacientëve. Të mposhtur nga virusi tinezak, rrethuar nga tuba dhe aparatura që ju mundësojnë të marrin frymë, rrethuar nga njerëz të huaj për ta që në mungesë të familjes ju shtrëngojnë duart dhe ju përgjërohen të mos dorëzohen. Për fat të keq vdekja triumfon, pacientët bëhen numra dhe numrat statistikë dhe beteja bëhet gjithmonë e më e vështirë ndërsa ditët kalojnë. Sa vështirë duhet të jetë të duash ti japësh lamtumirën e fundit njeriut të zemrës dhe të mos mundesh dot. E megjithatë jeta vazhdon, duhet të vazhdojë.

TEORI KONSPIRATIVE DHE MENDJE SKEPTIKE

Shpesh dëgjojmë se asgjë nuk do jetë si më parë pas kësaj pandemie. Kjo pandemi na ka ndryshuar, na ka bërë më vulnerable, na ka tjetërsuar. Izolimi social na ka bërë më të vetmuar dhe më dyshues. Njerëzit e kanë humbur besimin tek shkenca, tek humanizmi dhe në gjithë këtë situatë kaotike duket sikur teoritë konspirative japin gjithnjë e më shumë një shpjegim të kënaqshëm për mendjet më skeptike. Aludimet për kontrollin e njerëzimit nga të plotëfuqishmit e botës jehojnë në shtypin e ditës dhe ndërkohë njerëzit bëhen akoma dhe më shumë dyshues dhe irracionalja mposht arsyen. Sa të vërteta janë këto konspiracione? Jane këto konspiracione të frymëzuara nga një grup i caktuar njerëzish apo janë skenare të vërtetë të periudhës që po jetojmë? Dilema ka gjithashtu dhe në lidhje me vaksinimin dhe sigurinë e këtij procesi. Sa mundësi do të kemi të kthehemi sërish në normalitet? A do munden vendet e varfëra të vaksinohen në kohë? Për fat të keq askush nuk di të japë një përgjigje dhe shpresojmë që për herë të parë bota të solidarizohet dhe të kuptojë që për ironi të fatit, të varfër dhe të pasur jemi një dhe se vdekja nuk di të bëjë dallime. Ndërkohë që ende nuk dihet se kur kjo pandemi do përfundojë, duhet që në këto kohë të vështira të mos humbasim kurrsesi shpresën tek shkenca, tek ajo shkencë që udhëhiqet nga etika dhe humanizmi njerëzor. Besimi se do ja dalim duhet të na bashkojë të gjithëve më shumë se kurrë. Kemi kaluar ditë shumë të vështira, mbase do na duhet të kalojmë ditë të tjera dhe më të vështira. E megjithatë ka ende shpresë.

MALL PËR NDJESINË E LIRISË

Shpesh mendoj për ditët e bukura që lamë pas. Kujtimet e ditëve normale duken të largëta në këto ditë pandemie. Kam nostalgji për kohën kur mund të përqafoje nënen, kohën kur mund të kaloje orë të tëra në shoqërine e miqve dhe mund të ecje e shkujdesur rrugëve të qytetit pa patur frikën e distancës fizike. Më ka marrë malli për ndjesinë e lirisë që ndjen kur je në aeroport në pritje të udhëtimit të radhës apo kur rri e pret e përmalluar njerëzit që vijnë dhe të vizitojnë nga larg. Sa mall kam për të qënë sërish e lire, mall për tu rikthyer në normalitet. Ndërsa mendoj këto, kthehem sërish dhe mendoj rutinën e re, tashmë të përditshme. Klasa onlinë, takim me doktorin onlinë, intervista pune onlinë dhe për ta permbyllur ditën me pak argetim një vizitë në muzeum dhe kjo sigurisht onlinë. Të gjithë këto aktivitete ndodhin në tavolinën e punës nëpërmjet kompjuterit, a nuk duket paksa absurde? Megjithë shqetësimet dhe pyetjet që kam në kokë shpeshhere mendoj që sërish ka dritë në fund të tunelit. E në fund të fundit a nuk është e krijuar e tillë qënia njerëzore, të shpresojë edhe atëherë kur nuk ka shpresë? Dëshira për jetën më bën të shpresoj se do ja dalim, do mbijetojmë ashtu siç kemi mbijetuar që nga fillesat e jetës njerëzore. Çdo gjeneratë ka patur sfidat e veta dhe ne do na duhet të përballemi me këtë sfidë. “E gjithë kjo do kalojë” thotë një shprehje e vjetër persiane, çdo gjë është kalimtare dhe ne duhet të mos dorëzohemi. Ne mund të humbasim disa beteja por ne nuk do humbasim kurrsesi luftën.

COVID-19 në Kosovë me rritje të rasteve, rekomandohet rigorozitet i masave

February 26, 2021 by dgreca

-Situata epidemiologjike me COVID-19 në Kosovë ka shënuar rritje të rasteve në dy javët e fundit për 7.7 %, me trend të rritjes në tri ditët e fundit të kësaj jave nga 320 raste në 422 raste në mesatare këtë javë (24,1%)

-Sipas përfaqësuesve të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës, rekomandohet rigorozitet i masave për të ndalur trendin e rritjes së rasteve me virus

Prishtinë, 26 Shkurt 2021-Gaeta DIELLI-Kryeministri në detyrë i Republikës së Kosovës, Avdullah Hoti, sot ka mbajtur takim me ministrin në detyrë të Shëndetësisë, Armend Zemaj, me përfaqësues të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës dhe të Shërbimit Spitalor Klinik Universitar të Kosovës.

Në këtë takim është vlerësuar situata epidemiologjike me COVID-19 në Kosovë, e cila ka shënuar rritje të rasteve në dy javët e fundit për 7.7 %, me trend të rritjes në tri ditët e fundit të kësaj jave nga 320 raste në 422 raste në mesatare këtë javë (24,1%).

Për këtë qëllim, janë dhënë një mori rekomandimesh duke u bazuar në situatën epidemiologjike në vend, ku është theksuar nevoja që Inspektoratet sanitare të AUV dhe Inspektoratet komunale të zbatojnë në përpikëri Ligjin Anti-COVID, Ligjin për Inspektoratin dhe Ligjin për parandalimin e sëmundjeve ngjitëse, si dhe të merren masa përgjegjësie në rast të mos zbatimit eventual të rekomandimeve të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës dhe Ministrië së Shëndetësisë në të gjithë sektorët.

Sipas përfaqësuesve të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës, rekomandohet rigorozitet i masave për të ndalur trendin e rritjes së rasteve me virus.

Ndërsa, sa u përket vaksinave, Ministria e Shëndetësisë është duke pritur kontingjentin e parë të vaksinave dhe është e gatshme që posa të vijnë, të zbatohet strategjia e vaksinimit Anti COVID-19 në tërë territorin e Republikës së Kosovës.

Gjatë këtij takimi, Kryeministri Hoti theksoi se institucionet përgjegjëse, përkatësisht Policia e Kosovës dhe inspektoratet përgjegjëse, do të mbikëqyrin me përpikëri dhe do të ndërmarrin të gjitha veprimet e nevojshme për zbatimin e masave dhe vendimeve të tjera në fuqi në zbatim të Ligjit për parandalimin dhe luftimin e pandemisë COVID-19 në Republikën e Kosovës.

Në fund të këtij takimi është përsëritur domosdoshmëria e zbatimit të rekomandimeve të Institutit Kombëtar të Shëndetësisë Publike të Kosovës dhe respektimit të masave kufizuese për të gjitha aktivitetet publike, përkatësisht kufizimeve për grumbullimin e qytetarëve dhe tubimeve publike.

PANDEMIA COVID-19: FUNDI PO AFROHET

February 20, 2021 by dgreca

Shkruan: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Teksa i afrohemi një vjetorit të shpërthimit të Covid-19 këtu dhe në të gjithë globin, një pyetje mbetet po aq e rëndësishme si sot dhe për muaj me radhë: “kur do të kthehet jeta në “normalitet” ? Kjo është pyetja që unë i kam bërë vetes dhe më është bërë edhe nga të tjerët, që kur shpërtheu pandemia Covid-19. Për pjesën më të madhe të vitit 2020, përgjigjja e kësaj pyetje ishte e paqartë: Jeta do të kthehet në “normalitet” kur të arrijmë imunitetin e tufës – kur të paktën 65 deri në 70 përqind e popullsisë është imune ndaj Korona Virusit. Askush nuk mund të jepte një parashikim të qartë se kur do të ndodhte kjo. Në një kohë kur është e vështirë të sugjerosh një periudhë specifike kur normaliteti do të kthehet, një skenar i veçantë po shfaqet në horizont. Skenari “i mirë”: imuniteti i tufës arrihet deri në verë, kryesisht përmes vaksinimeve. Për të pranuar një të vërtetë të dhimbshme, nuk ka asnjë rezultat “të mirë” në një pandemi që tashmë ka vrarë më shumë se 490,000 Amerikanë dhe më shumë se 2.5 milion njerëz në mbarë botën. Trendet në shifrat e fundit në Shtetet e Bashkuara (SH.B.A.) tregojnë një ulje prej 75 përqind të niveleve të infeksioneve nga kulmi i të gjitha infeksioneve ditore të më shumë se 300,000 rasteve më 8 janar 2021. Në këtë shkrim, unë përshkruaj pesë arsye pse pandemia do të përfundojë gjatë muajve të ardhshëm të verës – të paktën në SH.B.A ku unë jam më i njohur me zhvillimet aktuale rreth pandemisë globale.

PESË ARSYE PSE PANDEMIA DO TË PËRFUNDOJË GJATË VERËS

Së pari, vaksinimet po përshpejtohen. Që nga dat 20 shkurt, më shumë se 60 milion amerikanë kanë marrë të vaksinën kundër Covid-19. Kjo përfaqëson 17.8 doza të administruara për çdo 100 njerëz. Shkalla e vaksinimit do të vazhdojë të përshpejtohet, pasi Moderna dhe Pfizer janë zotuar të sigurojnë edhe 200 milion doza shtesë përtej planeve të tyre origjinale, dhe ndërsa shtetet bëhen gjithnjë e më të sofistikuara në logjistikën e tyre dhe shtrirjen në planet e tyre që të vaksinojnë sa më shumë njerëz, sa më shpejt të jetë e mundur.

Së dyti, vaksinat e reja janë duke u rishikuar dhe do të jenë në dispozicion në javët e ardhshme. Johnson & Johnson, Novavax dhe AstraZeneca po prodhojnë vaksina konvencionale, të cilat shpërndahen më lehtë sesa vaksinat ekzistuese të bazuara në mARN nga Moderna dhe Phizer. Së bashku, këto kompani farmaceutike janë zotuar të sigurojnë qindra miliona doza vaksinash në botë, duke sugjeruar se do të kemi doza të mjaftueshme për të vaksinuar çdo të rritur në SH.B.A. deri në verën e vitit 2021.

Së treti, e vërteta e zymtë është se më shumë njerëz po fitojnë imunitet natyror nga infeksionet e koronavirusit. Deri më tani më shumë se 28 milion Amerikanë kanë testuar pozitivisht për virusin, dhe ekspertët e shëndetit publik besojnë se shumë herë më shumë janë infektuar pa një test konfirmues dhe shpesh herë pa simptoma. Ndërsa nuk është saktësisht e përcaktuar se sa do të zgjasë imuniteti i tyre, e mira është që ata janë një popullsi në rritje me të paktën një nivel mbrojtjeje. Duke shtuar të gjithë këta faktorë, ne tashmë mund të kemi 1/3 e popullsisë amerikane me imunitet natyror (përmes infeksionit) ose të fituar (përmes vaksinës) ndaj këtij virusi.

Së katërti, edhe nëse variante të reja të koronavirusit provojnë se janë në gjendje të infektojnë pacientët e vaksinuar, vaksinat tona ekzistuese ende duket se parandalojnë Covid-19 të kthehet vdekjeprurës. Sipas të dhënave shkencore, edhe pse vaksinat mund të mos parandalojnë infeksionet në të gjithë njerëzit, është treguar se ato do të parandalojnë raste të rënda dhe vdekje nga Covid-19.

Më në fund, pranvera po vjen, dhe përvoja e vitit 2020 sugjeron që infeksionet e koronavirusit do të bien kur moti të ngrohet. Brenda pesë-gjashtë javëve, moti do të përmirësohet në pjesë të mëdha të vendit. Njerëzit do të jenë në gjendje të mblidhen përsëri jashtë, duke zvogëluar tundimin e tubimeve të brendshme më të rrezikshme. Ky efekt sezonal, kur kombinohet me rritjen e normave të vaksinimit, do të bëjë që infeksionet të bien. Kjo, nga ana tjetër, do të zvogëlojë nivelet e zënies së spitaleve, të cilat do të ndihmojnë ofruesit tanë të kujdesit shëndetësor të ofrojnë kujdes me cilësi të lartë për çdo pacient, duke ulur më tej shkallën e vdekjeve.

Globalisht, pandemia nuk ka të ngjarë të përfundojë aq papritur, por më ngadalë, vend për vend, rajon për rajon, pasi secili shtet rrit kontrollin e tij mbi Covid-19 dhe e shtyn virusin drejt niveleve të eliminimit. Kombet e zhvilluara do ta arrijnë këtë përmes vaksinave (duke përfshirë ridizenjimin dhe rishpërndarjen e tyre të vazhdueshme) dhe trajtime më të mira mjekësore. Vendet më pak të zhvilluara dhe më të varfra do të përpiqen të arrijnë hapat dhe do të përballen me valë të përsëritura dhe ndezje deri sa të marrin mbështetjen e kërkuar për një kontroll të mirë. Mjerisht, kjo është historia e shëndetit global: probleme që menaxhohen fillimisht dhe më pas harrohen shpejt.

NJË MBROJTJE KOLEKTIVE

Vaksinimet mbrojnë nga Covid-19 brenda disa javësh nga marrja e të dhënave. Por nëse vetëm disa njerëz në një komunitet vaksinohen, virusi mund të vazhdojë të përhapet pa kontroll. Ndërsa më shumë njerëz marrin vaksinën, grupe njerëzish fillojnë të ndërtojnë një mbrojtje kolektive kundër virusit. Pasi një pjesë e caktuar e një popullate të jetë bërë imune ndaj një virusi, një shpërthim do të ndalojë të rritet në mënyrë eksponenciale. Mund të vazhdojë të ketë raste të reja, por çdo rast i ri do të ketë më pak të ngjarë të fillojë një zinxhir të madh infeksionesh. Koncepti njihet si imunitet i tufës. Shkencëtarët e përkufizojnë atë si pikë kur shpërthimet e reja nuk mund të mbështeten më. Për shembull, edhe nëse ka një tufë rastesh në një komunitet të pavaksinuar, imuniteti i tufës e parandalon atë të valojë në të gjithë vendin.

Para vaksinimit, proteinat me gjemba në sipërfaqen e koronavirusëve kapen në qelizat njerëzore, i rrëmbejnë ato, i përdorin ato si fabrika për t’u replikuar dhe më pas i lënë të vdesin. Tani, pas vaksinimit, kur armiqtë me gjemba pushtojnë mushkëritë, ato kapërcejnë qelizat tona, pa mundur të kapen. Ato janë shënuar për shkatërrim, së shpejti do të rrethohen dhe eliminohen nga antitrupat tanë që janë iniciuar nga vaksina. Megjithëse disa mund të shpëtojnë përmes rrugëve të frymëmarrjes, ata përballen me të njëjtën mbrojtje në shënjestrën e tyre të ardhshme. Kjo do të shënonte fundin e virusit-fundin e pandemisë së koronavirusit. Dhe kështu do të ndodhë në Shtetet e Bashkuara. Ndërkohë, ndërsa shohim një dritë në fund të një tuneli të gjatë dhe të errët, ne vazhdojmë të mbajmë maska dhe të shmangim mbledhjet e mëdha, dhe numrat Covid-19 bien në mënyrë të qëndrueshme pas një serie valësh në fillim të këtij viti. Përfundimisht, ndërsa gjithnjë e më shumë njerëz zhvillojnë imunitet përmes ekspozimit dhe vaksinimit, dhe sa më e rëndësishme, trajtimet bëhen më efektive, Covid-19 mund të tërhiqet në tufën e sëmundjeve të zakonshme, një ftohje e thjeshtë sezonale e zakonshme dhe e padëmshme, që shumë e marrim çdo dimër.

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA