Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dr. Pashko Camaj për Telegrafin: Duhet të vaksinohen me dy doza 70-80 për qind e qytetarëve për t’u arritur imuniteti i tufës

by

Dr. Pashko Camaj, doktor i shëndetit publik në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka thënë sot se nevojiten të jenë diku rreth 70-80 për qind e të vaksinuarve me dozën e dytë për tu arritur imuniteti i tufës.

Ai se me arritjen e kësaj shifre e të vaksinuarve atëherë virusi shpërndahet me vështirësi.

“Nevojitet të jenë 70-80 për qind me vaksinën e dytë për t’u arritur imuniteti i tufës”, tha ai në RTV Dukagjini.

Sipas tij, siç transmeton Telegrafi në teori kjo është numër por është numri që tregon se virusi nuk e ka të lehtë më të shpërndahet.

Camaj ka folur edhe për kombinimin e vaksinave, e çështje tjera të pandemisë COVID-19. /Telegrafi/

COVID-19: THE PANDEMIC’S GRIP ON THE UNVACCINATED CONTINUES

by

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences *

The summer of 2021, at least for us here in the United States (US) began with such promise. On Memorial Day, the traditional start of summer, with millions of people having been vaccinated, many of us thought that the worst of Covid might be over. A few months later, that optimism had yielded to a more somber and uncertain Labor Day (unofficial end of summer in US) as hot summer turns into the autumn. After an enthusiastic start of the vaccination initiative and a few months in, the vaccination drive hit a wall of resistance.  Add to that, the summer also marked the arrival of the more contagious Delta variant. All that early summer talk about “emerging” from the pandemic morphed into nervous questions: When will we reach a turning point in our battle against Covid 19? When and how will we finally get back to something close to “normal” again? Even with tens of millions of Americans vaccinated, reopening of schools and a recovering economy, the Covid-19 pandemic more than just lingers on, especially among the unvaccinated, here in the US and globally.   

How will next few months look:

As we have seen in the recent past, the next few months will take us through hills and valleys, especially if we continue to lag in getting more people vaccinated. But the challenge is going to remain the size and the shape, how big and distant from each other will these hills and valleys will be.  More vaccines will help to keep the hills manageable.  The novelty of this coronavirus is as like a forest fire that will not stop until it finds all the human wood that it can burn.  It’s also possible that the SARS-CoV-2 won’t follow the path set by the pandemics of the past. After all, it is a different, novel and seemingly more transmissible pathogen. And with a death toll of more than 4.7 million people so far, this pandemic is already more than twice as deadly as any outbreak since the 1918 Spanish flu. Despite brutal initial waves and relatively high vaccination rates, countries including the US the numbers of new infections have been on the rise.  Immunization is helping to moderate incidences of severe cases and deaths, but surging new infections mean the virus is reaching the young and others who remain unvaccinated, leading to rising rates of serious disease in those groups. What seems clear is that the pandemic will not be over in six months. The current outbreak may be tamed only once most people — perhaps 85% to 90% of the global population — have a degree of immunity, through vaccination or previous infection. Some epidemiologists now expect the coronavirus to be endemic, meaning it may be here to stay in cycles like the common flu. But even if the virus persists, it doesn’t mean we will be in a perpetual pandemic. 

Be that as it may, the next few months will be rough. One key danger is if a vaccine-resistant variant develops.  Though it is not very likely to be more virulent that its predecessors, new variants tend be more transmissible, which present a new and everchanging challenge.  Our future battle with SARS-CoV-2, it appears, may be more about domesticating the virus than eliminating it. With widespread vaccination, many of us will still be exposed, maybe even temporarily impacted, but it won’t often be a big deal. Most of the time, we might not even notice. Positive tests, too, may be less alarming. In the absence of symptoms, detecting hunks of virus might simply indicate that immune cells have squashed the pathogen, leaving only debris behind. With the highly sensitive tests, it is very likely that we only need a few viral ‘skeletons’ to test positive.  The virus will become less of a pathogen, and more of a passenger—one that keeps the defensive wheels turning, for the short time that it’s there. Over time, our immunity towards this novel virus will keep growing through vaccination and natural infection; that’s already started.

Vaccines and Immunity:

Vaccines do not provide a perfect immunity for all-something we call a ‘sterilizing’ immunity. Sterilizing immunity means that the immune system can stop a pathogen, including viruses, from replicating within your body. This typically happens when immune cells in the body can bind to the pathogen in places that prevent it from being able to enter a cell where it can start making copies of itself. Some of these immune cells may produce sterilizing antibodies, which are proteins that recognize specific proteins and structures on the surfaces of pathogens.

To achieve sterilizing immunity, our body needs to produce enough neutralizing antibodies and it needs to be able to do so in the long term. Ideally, it leads to life-long immunity. Most vaccines produce an immune response that is not sterilizing, and neither do they need it to be effective at preventing disease. Many vaccines are primarily intended to prevent disease and do not necessarily protect against infection (e.g., a positive covid test). For most of vaccination history, humans have been guided by stopping sickness, and that’s been enough. The very successful smallpox vaccine wasn’t sterilizing; it still helped us eradicate a pathogen. Even measles, a virus that’s much more contagious than SARS-CoV-2, can offer an optimistic example. Some people do end up getting infected after vaccination. But the vaccine has, in the decades since its premiere, largely driven measles into the ground in the US, apart from recent outbreaks largely linked to low immunization rates. And the few immunized people who do fall ill tend to get what’s called ‘modified measles’, which is a much milder version of the disease.  The measles vaccine is not perfect. Neither is a Covid vaccine- no vaccine is. But that doesn’t make them useless. Nothing could be further from the truth.  Even with all the negative publicity towards the vaccines and protection they offer, from many ‘scientists’ that lurk on various platforms such as social media, being vaccinated is the best way of preventing a disease.  For sure and by far, much better to be exposed to the virus after, rather than before the vaccine.  The truth is in the numbers: more than 95% of all US hospitalizations and deaths from Covid during this latest wave have been among the unvaccinated population.

Sterilizing or Functional Immunity:

We know that reaching a sterilizing immunity is almost impossible, our immune systems cannot, in fact, be trained to achieve perfection. That is neither a surprise nor a shortcoming of Covid-19 vaccines, or any other vaccines.  An inoculation that guards exceptionally well against disease – offering as much protection as it can – can still end an outbreak. Life would certainly be easier if vaccines offered invincible armor which pathogens simply bounce off. But the vaccines do not do that. Assuming or expecting them to do that, is misguided and can be dangerous. The fallibility of sterilizing immunity is a reminder that just about any immune response can be overwhelmed if exposures are heavy and frequent enough.  So instead of a sterilizing immunity, the best we can do is to strive for is functional immunity, more like a seat belt in your car, it does not prevent collisions, but it may save your life.

In answer to the question posed at the beginning of this article, the pandemic will end at different times in different places, just as previous outbreaks have.  Governments, local and global, will have to decide how much of the disease they are comfortable living with. It’s likely to be messy, leaving a legacy for years to come.  We will have to find a way to co-exist with it, tenuously, as safely as we can. So, keeping the virus at bay will also require focusing a lot more attention on improving and expanding access to treatments, particularly medications that can be taken orally outside a hospital or infusion center. Until then, many of us, especially and specifically, the unvaccinated, will need to brace for many more months in the hills and valleys of the pandemic’s grip. 

* Vice President of the Pan-Albanian Federation of America – VATRA.

RREZIKU GLOBAL NGA VARIANTI DELTA I SARS-COV-2

by

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Në fillim të pandemisë, shumë pak ekspertë menduan se bota do të kishte një vaksinë efikase kundër Covid-19. Në fakt, sot kemi disa vaksina, dhe më shumë se 3 miliardë doza të shpërndara tashmë në të gjithë botën. Edhe pas pesëmbëdhjetë muajsh që Koronavirusi shkaktoi një mbyllje globale, pandemia është ende e ndezur në shumë pjesë të botës. Në të njëjtën kohë, Koronavirusi ka evoluar në variante super të transmetueshme që përhapen më lehtë se versioni origjinal i tij. Përplasja midis këtyre ndryshorëve do të përcaktojë qasjen e pandemisë në muajt dhe sezonet e ardhshme, sidomos për vendet e pavaksinuara ose me vaksinim të ulët në të gjithë botën. Këtu, pra, janë tre parime të thjeshta për të kuptuar se si ato ndërveprojnë. Me paralajmërime dhe nuanca, së bashku, ato mund të shërbejnë si një udhëzues për manaxhimin e kësaj pandemije globale dhe të ardhmen tonë të afërt.

DELTA, VARIANTI MË I TRANSMETUESHËM I SARS-COV-2

Një gjë është e qartë: Koronavirusi po bëhet më i transmetueshëm nga dita në ditë. Që nga fillimi, kur virusi u shfaq në Kinë, ai ka pësuar mutacione që e ndihmojnë atë të përhapet më lehtë mes njerëzve. Varianti Alpha, i zbuluar për herë të parë në Britani të Madhe vitin e kaluar, është 50 përqind më i transmetueshëm se versioni origjinal, dhe tani varianti Delta, i zbuluar për herë të parë në Indi dhjetorin e kaluar, është të paktën 50 përqind më i transmetueshëm se sa varianti Alpha. Koronavirusët, si të gjithë viruset, fitojnë mutacione në kodin e tyre gjenetik ndërsa kopjohen gjatë replikimit të tyre mbrënda qelizava tona, dhe SARS-CoV-2 nuk bën përjashtim. Kurdoherë kur një virus infekton një mbartës te tij të ri, ai bën kopje të vetvetes, me ndryshime të vogla gjenetike – mutacione – që dallojnë viruset e reja nga “prindërit” e tyre. Shumë nga këto mutacione nuk kanë aspak ndikim në qasjen e mëtejshme të virusit. Por disa mund të ndryshojnë strukturën ose funksionin e virusit. Identifikimi i ndryshimeve në sekuencën gjenetike të një virusi është relativisht e thjeshtë. Të kuptosh se si ato ndryshime ndikojnë në mënyrën e përhapjes së një virusi nuk është aq e thjeshtë. Për shkencëtarët, proteina gjemb që rrethon Koronavirusin, e cila ndihmon virusin të hyjë në qelizat tona, është një vend i mirë për të filluar të shohim këto ndryshime.  

ALPHA DHE DELTA, A JANË TË RREZIKUAR NJERËZIT QË JANË VAKSINUAR?

Ndërsa një epidemi zgjerohet, zgjerohet edhe diapazoni i mutacioneve dhe viruseve që mbajnë avantazhe që i lejojnë ata, për shembull, të përhapen më lehtë ose të kalojnë sistemin imunitar për të tejkaluar paraardhësit e tyre standardë. Kështu kemi marrë variante super të transmetueshme si Alpha dhe Delta. Dhe, ndërsa virusi “rrotullohet” ai krijon mënyra që përfundimisht ne mund të përballemi me variante që mund të infektojnë edhe njerëz të vaksinuar. Pra, të bëjnë vaksinën, për të cilën shkenctarët kanë punuar kaq shumë, jo efikase ndaj tij!  Mutacionet që ndihmojnë virusin të lidhet më fort me qelizat tona mund ta bëjnë më të lehtë transmetimin e tij nga një person te tjetri. Imagjinoni sikur merrni frymë dhe në një pikël që përmban SARS-CoV-2 të përmbajë viruse me aftësi lidhëse më të forta, ato do të jenë më efikase në gjetjen dhe infektimin e qelizave tona. Ndërsa nuk është e ditur ende se sa grimca të SARS-CoV-2 duhet të thithën për t’u infektuar, e dimë se pragu ka të ngjarë të jetë shume më i ulët për një virus që është më i mirë në kapjen e qelizave tona.  Prandaj, ku variant i virusit dhe dominon.

VARIANTET E REJA TË SARS-COV-2 RREZIKOJNË TË PAVAKSINUARIT

Njerëzit e vaksinuar janë më të sigurtë se kurrë, pavarësisht nga variantet, përfshirë këtu dhe variantin Delta. Por njerëzit e pavaksinuar janë në rrezik më shumë se kurrë për shkak të këtyre varianteve. Edhe pse ata do të fitojnë një farë mbrojtje nga imuniteti i të tjerëve, ata gjithashtu priren të grumbullohen shoqërisht dhe gjeografikisht, duke mbjellë shpërthime edhe brenda komuniteteve shumë të vaksinuara. Lajmi i mirë është se vaksinimi ofron mbrojtje të fortë kundër variantit Delta. Studimet e reja tregojnë se vaksina Pfizer-BioNTech ishte 88 përqind efektive në parandalimin e sëmundjes simptomatike nga varianti Delta në njerëz plotësisht të vaksinuar. Vaksina AstraZeneca siguroi pak më pak mbrojtje. Dy doza ishin 60 përqind të efektshme kundër variantit. Efikasiteti i një doze të secilës vaksinë, megjithatë, ishte shumë më i ulët – vetëm 33 përqind. Një lajm akoma më i mirë është se ne nuk jemi aq të prekshëm sa ishim në fillim të pandemisë. Vaksinat induktojnë një shumëllojshmëri të antitrupave mbrojtës dhe qelizave imune. Këto mbrojtje gjithashtu ndryshojnë nga personi në person, kështu që edhe nëse një virus i shmanget grupit mbrojtës të një personi, ai mund të ndalet kur hidhet në një mbartës të ri. Nuk kemi arsye për të besuar se do të ketë papritmas një variant që shfaqet dhe shmang gjithçka, dhe papritmas vaksinat kundër Koronavirusit të jenë të padobishme. Por sa më shumë zgjat, dhe më shumë virusi “rrotullohet”, për çdo ndryshim hap-pa-hapi të virusit, një farë mbrojtje humbet tek individët. Për këtë arsye, peshën kryesore të transmetueshmërisë së varianteve të reja do ta mbajnë personat e pa vaksinuar.

NDIKIMI I VARIANTEVE TË SARS-COV-2 NË SHTETET E BASHKUARA TË AMERIKËS DHE NË BOTË

Me ritmet e vaksinimit në rritje, transmetueshmëria e shtuar e virusit nuk do të ndikojë në ecurinë e pandemisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SH.B.A.). E pamë se variantiti Alpha që nxiti shqetësime rreth një rritjeje gjatë muajve të pranverës, në fakt nuk rezultoi një rritje masive infektimesh. Përqindja e rasteve Alpha vazhdoi të rritet, por numri i përgjithshëm i infeksionëve vazhdoi të ulet. Megjithëse se Alpha u bë dominante në Sh.B.A. dhe virusi ishte bërë më i transmetueshëm biologjikisht, ai nuk po transmetohej tek me shumë njerëz. Kjo është ajo që ne presim dhe për variantin e ri Delta. Çelësi për kontrollimin e kësaj, si dhe të gjitha varianteve të njohura deri më tani ka qenë dhe do vazhdojë të jetë: sa më shumë njerëz të vaksinuar.  Globalisht, më shumë njerëz kanë vdekur nga Koronavirusi në gjysmën e parë të këtij viti sesa në të gjithë vitin e kaluar – një fakt i rëndë, duke pasur parasysh daljen e vaksinave në fund të vitit të kaluar. E vërteta tragjike është se, për pjesën më të madhe të botës, vaksinat dhe mund të mos ekzistojnë. Tre të katërtat e vaksinave Covid janë administruar në vetëm dhjetë vënde të botës, ndërsa vëndet më të varfra kanë marrë më pak se gjysmën e një përqind të furnizimit, duke treguar një pabarazi të madhe. Në SH.B.A. rreth 50 përqind e popullsisë janë plotësisht e vaksinuar. Në Indi, ku virusi u “ushqye” pjesërisht nga përhapja e shpejtë e variantit Delta gjatë muajve të fundit, vetëm 3.3 përqind e popullsisë ka arritur vaksinimin e plotë. Shtetet e Bashkuara kanë premtuar se do të dhurojnë gjysmë miliardë doza në përpjekjen globale të vaksinimit; shpresojnë të japë dyqind milion deri në fund të vitit. Britania e Madhe dhe vendet e tjera evropiane kanë dhuruar gjithashtu qindra miliona doza në vendet më të varfra. Këto përpjekje janë të rëndësishme dhe do të ndihmojnë jashtëzakonisht shumë – por jo për disa muaj, dhe ndoshta deri në vitin 2022. Ndërkohë, shumë vende do të vazhdojnë të përballen me sfidat sociale dhe ekonomike të krijuara nga valët e krijuara nga variantet e reja dhe masat e shëndetit publik për të ndaluar këto valë të reja. Edhe atje ku ekziston vullneti politik për vazhdimin e masave të tilla, ai nuk është i pafund; vendet nuk mund të qëndrojnë në bllokim përgjithmonë.

DELTA ËSHTË VARIANTI I PARË I PERIUDHËS SË PAS VAKSINIMIT

Në një kuptim, mund të themi se Delta është varianti i parë i periudhës së pas-vaksinimit. Një pjesë e njerëzimit, mbase gjashtëqind milion njerëz nga 7,6 miliardë njerëz, janë kryesisht të mbrojtur kundër tij, megjithë transmetueshmërinë e tij të lartë. Për ta, kapitulli më i ri i pandemisë është diçka si një epilog, pasi historia kryesore për ta, në fakt, tashmë ka përfunduar. SH.B.A të paktën ka një furnizim të mirë të vaksinave për të mbushur ato boshllëqe nëse është e nevojshme. Në vendet pa doza të mjaftueshme për ta ndaluar atë, varianti Delta paralajmëron shumë më tepër telashe për popullsinë e tyre. Në disa mënyra, është një luks të thuash që efektet e tanishme të Delta-s në SH.B.A janë të paparashikueshme. Por, për ata që mbeten të pavaksinuar, me zgjedhje ose nga mungesa e vaksinave, Delta përfaqëson sfidën më të fundit në një seri betejash në vazhdim. Në një botë pjesërisht të vaksinuar ose të pavaksinuar, varianti Delta do të vazhdojë t’i ekspozojë ata ndaj rreziqeve të rritura për t’iu nënshtruar Covid-19.

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA. 

THE IMPORTANCE OF DISCOVERING THE ORIGIN OF SARS-CoV-2

by

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences */

A year and a half since the start of the global pandemic COVID-19, the most serious since the Spanish flu of 1918-19, we still do not know the origin of the virus that caused this pandemic. The answer to the question of how the pandemic started has evaded the scientific community. Two competing hypotheses, natural transmission from an animal shelter to humans or a leak from a research laboratory is the focus of scientists. The theory that has recently gained attention is that the pandemic which has killed more than 3.4 million people worldwide, may have come about accidentally from the Wuhan Institute of Virology in China, although this is not conclusive. President Biden has ordered intelligence officials to provide a report by the end of the summer that could bring us closer to a final clarification. Understanding the origins of the pandemic is essential to developing policies that can reduce the likelihood of future pandemics. This means that if we want to prevent another epidemic, it is vital to discover the origin of COVID-19.

VIRUSES – “LIVING” ONLY INSIDE THE CELLS

Viruses are the smallest of all the microbes. They are unique because they are only alive and able to multiply inside the cells of other living things. The cell they multiply in is called the host cell. A virus is made up of a core of genetic material, either DNA or RNA, surrounded by a protective coat called a capsid which is made up of protein. Viruses are capable of latching onto host cells and getting inside them where they “commandeer” the host cell and use its resources to make more viruses, basically reprogramming it to become a virus factory. Emergence of a pathogen such as when viruses switch hosts from animals happens through a process called zoonotic spillover. Most of the human viral and nonviral infectious diseases that have existed for centuries such as measles, influenza, cholera, smallpox (eradicated in 1980), malaria, dengue, HIV, SARS, Ebola and many others—originated by animal-to-human host-switching. The complex genetic events that underlie host-switching differ greatly from pathogen to pathogen, but general mechanisms have been recognized for many of these pathogens. 

NATURAL OR LABORATORY VIRUS?

From the beginning of this pandemic, scientists have tried to determine its source.  So far, there is no clear and verifiable evidence about the origins of SARS-CoV-2 that can rule out the lab-leak hypothesis, or to prove the alternative – that the virus has a natural origin. Many infectious-disease researchers agree that the most probable scenario is that the virus evolved naturally and spread from a bat either directly to a person or through an intermediate animal. So, what do infectious disease researchers and evolutionary biologists say about these arguments? Many scientists say no. Just because the virus spreads among humans doesn’t mean it was designed to do so. It also flourishes among mink and infects other animals.  Importantly, it was not optimally transmissible among humans for the better part of last year. Rather, new, more efficient variants have evolved around the world that have shown to be more transmissible. To name one example, the highly transmissible variant of SARS-CoV-2 first reported in India (B.1.617.2, or Delta) has mutations that appear to make the virus better at infecting cells

DOES THE VIRUS CONTAINS UNUSUAL FEATURES? 

Some lab-leak proponents contend that the virus contains unusual features and genetic sequences signaling that it was engineered in the laboratory. And some say that SARS-CoV-2 spreads among people so readily that it must have been created with that intention. Another argument suggests that SARS-CoV-2 might have derived from coronaviruses found in an unused mine where researchers collected samples from bats between 2012 and 2015. Among the circumstantial evidence that could support the lab-leak theory, some researchers have pointed to the fact that the Wuhan Institute of Virology has in the past conducted a controversial type of scientific research called gain-of-function. Gain-of-function research is a technique used by scientists to enhance aspects of an organism. It is common in some fields to study genetic variations and better understand biological entities – but its use in certain settings to enhance the lethality or transmissibility of a virus has become controversial. The idea is to try and understand these viruses, so we know what we’re facing.  The counterargument was, we’re playing with fire. If it turns out that COVID-19 stems from an accidental lab incident from the Wuhan Institute of Virology, it will turn out that that fear was certainly well-founded.

THE IMPORTANCE OF KNOWING THE ORIGIN OF THE VIRUS

The more we can understand about how this pandemic happened, the better chance we have at stopping it from happening in the future.  Understanding how COVID-19 emerged is a critical point on a steep learning curve we must quickly master. As we face the mounting deaths and societal upheavals of the COVID-19 pandemic, we must not lose sight of how this pandemic began, how and why we missed the warning signs, and what we can do to prevent it from happening again—and again. Expanded research to deal with the urgency of the situation, and more scientists, including scientists working in China and other hotspot countries, should be recruited to these efforts, especially in international research partnerships. Full, open international collaboration involving many countries is essential. The results of the researchers’ much-anticipated report still carry the potential for immense fallout. The goal is to understand the virus’ origins enough to be prepared for, or prevent, the next pandemic. If scientists conclude that the virus originated naturally, virologists would likely be to increase their focus on finding precursors to those next pandemic-causing viruses. 

ARE THE LABORATORIES SAFE?

If SARS-CoV-2 came from a laboratory, the result would likely be fodder for all sorts of conspiracy theorists.  It would in the least require a global crackdown on all high-risk biosafety laboratories. There would be a push to relocate any of these high-security biosafety labs to more remote locations where, if a virus escaped through an accident or breach in safety protocol, it would be easier to contain. More security in labs would not be a bad thing, nor would increase surveillance in the wild. Perhaps more credence should have been given to the last US administration’s position that the lab escape could not be ruled out as it was by much of media and virologists. But we know that the political blame game that comes with the SARS-CoV-2 origin story will likely taint the science around it for decades-and could potentially threaten our preparedness for the next pandemic. 

* Vice President of the Pan-Albanian Federation of America – VATRA.

PANDEMIA GLOBALE NË VISET SHQIPTARE DHE QASJA NDAJ MASAVE DHE VAKSINIMIT ANTI-COVID

by

-Mbresa nga vizita e delegacionit të Vatrës në Shqipëri, Kosovë e Mal të Zi, Prill 2021-/

Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */

Ekziston një skenar i ndarë që po zhvillohet, derisa bota po lufton pandeminë Covid-19. Në vende, si Shtetet e Bashkuara, numri i të vaksinuarve ka qenë në një rritje të qëndrueshme, arsye kryesore kjo, që rastet e Covid-19 kanë vazhduar të bien rregullisht. Miliona doza të vaksinave po hapin rrugë për t’i dhënë fund pandemisë dhe për t’u kthyer në normalitet. Globalisht, manaxhimi i pandemisë nuk ka të ngjarë të përfundojë në të njëjtën kohë si në shtetet e zhvilluara, por më ngadalë, vend për vend, rajon për rajon, pasi secili shtet rrit kontrollin e tij mbi Covid-19, dhe e shtyn virusin drejt niveleve të eliminimit. Shtetet e Bashkuara po e arrijnë këtë përmes vaksinave dhe trajtimeve më të mira mjekësore. Vendet më pak të zhvilluara dhe më të varfra do të përpiqen të arrijnë hapat dhe do të përballen me valë të përsëritura dhe ndezje deri sa të marrin mbështetjen e kërkuar për një kontroll të mirë. 

SHQIPËRIA, KOSOVA DHE MALI I ZI NË PËRBALLJE ME PANDEMINË GLOBALE

Në udhëtimin tim të fundit në rajon, Shqipëri, Kosovë dhe Mal të Zi, unë vëzhgova nga afër disa nga çështjet me të cilat përballet rajoni, si menjëherë ashtu edhe në një periudhë më të gjatë. Kur mbërrita në Tiranë, në mesin e Prillit, rastet e Covid-19 ishin në rënie. Kjo ishte paraprirë nga rritje të mprehtë të rasteve gjatë muajit Mars, në të gjithë rajonin. Edhe me tendencat në rënie të infeksioneve të reja, autoritetet e shëndetit publik vazhduan të kërkojnë kujdes dhe respektimin e masave parandaluese. Që nga 12 prilli 2021, treshja e vendeve, Shqipëria, Kosova dhe Mali i Zi kishin zbatuar karantina ditore nga ora 10:00 e darkës deri në 6:00 të mëngjesit, deri në një njoftim tjetër. Baret, restorantet dhe aktivitete të tjera të ngjashme janë të ndaluara të veprojnë midis orës 10:00 dhe 6:00, përveç shërbimeve urgjente. Lëvizja publike ishte e kufizuar gjatë këtyre orëve, me përjashtim të arsyeve të punës, emergjencave të kujdesit shëndetësor ose nevojave urgjente. Përmes këtyre kufizimeve, lehtësisht vërehej një apati e përgjithshme, për masat parandaluese, dhe ishte një dukuri e zakonshme të vëresh njerëz në turma të mëdha, shpesh pa maska, ​​ose duke i përdorur ato në mënyrë jo të duhur. Kjo ishte veçanërisht e dukshme në tubimet e mëdha parazgjedhore, në qytetet shqiptare. Shumë kalimtarë të rastit, në trotuaret e Tiranës, nuk kishin maska, ​​ose nuk i vishnin ato me kujdes. Duke folur me njerëz, në të tre vendet, unë krijova përshtypjen se këta i shohin kufizimet tepër drakonike, dhe që nuk bëjnë shumë. Maskat për ta janë ekskluzivisht për shfaqje, të veshura nën mjekër, në qafë ose vetëm duke mbuluar gojën. Takimet publike, veçanërisht në restorante, ishin të mbushura me njerëz. Kjo ishte shumë e dukshme në kafene dhe restorante, që rreshtonin në sheshin kryesor të Prishtinës. Ndërsa punonjësit e restorantit kishin maska, vizitorët e restoranteve nuk kishin, as nuk iu kushtua shumë vëmendje kërkesave të distancës dhe distancimit. Unë e them këtë, por në asnjë mënyrë nuk dëshiroj që të interpretohet si marrja e një goditje të lirë ndaj publikut për dukjen e apatisë ndaj këtyre kufizimeve të pafund, as për zyrtarët që mbikëqyrin politikat e shëndetit publik, por për të rritur ndërgjegjësimin se problemi ende ekziston, dhe nuk do të zhduket brenda natës. Se si do të trajtohet në javët e ardhshme, do të ketë shumë të bëjë me rezultatin. Kjo duhet parë si një ftesë e hapur për zyrtarët shëndetësorë, për të marrë të gjitha hapat e nevojshëm në prokurimin e vaksinave dhe zhvillimin e një plani për menaxhimin efektiv dhe shpërndarjen e tij. Një plan i suksesshëm i vaksinimit, me pjesëmarrje të madhe, është mënyra e vetme për të arritur një nivel të duhur të imunitetit, që mund të rikthejë normalitetin dhe t’i japë fund pandemisë.

MËSIMET QË MARRIM PREJ RASTEVE GLOBALE

Të kuptuarit se si virusi ka tendencë të ‘fshihet’ dhe papritmas të shpërthejë dhe të bëhet një zjarr i ndezur duhet të na mbajë të zgjuar. Rastet e fundit të tmerrshme nga India na kujtojnë rrugët e mundshme divergjente në luftën kundër kësaj pandemie globale. Me rritjen e rasteve aktuale që çon në raporte të tensioneve në infrastrukturën e kujdesit shëndetësor të Indisë, zyrtarët brenda qeverisë thonë se qetësia Covid-19 që i paraprinte valës së fundit, duhet të ishte përdorur më mirë për të shtypur sëmundjen. Ata, tani e përshkruajnë këtë kohë si një mundësi të humbur. Le të mësojmë nga kjo! Kombet e Ballkanit janë përpjekur të marrin akses në vaksinat Covid-19 nga kompani dhe programe të shumta, por shumica e kombeve në periferinë juglindore të Evropës janë akoma duke pritur që vaksinat e tyre të para të mbërrijnë, pa ndonjë afat të caktuar, për fillimin e grupeve të tyre të inokulimit kombëtar. Bashkimi Evropian (BE) filloi shpërndarjen e vaksinave të koronavirusit të financuar nga BE këtë javë, në Ballkan, një rajon që dëshiron të bashkohet me bllokun e 27 vendeve, por ku Kina dhe Rusia, tashmë kanë bërë fitime politike duke furnizuar vaksina shumë të nevojshme. E rëndësishme të përmendet se vaksinat e Kinës “Sinopharm” dhe “Sputnik V” e Rusisë nuk janë miratuar deri tani nga administratori i ilaçeve të BE-së. Prandaj, Komisioni Evropian muajin e kaluar njoftoi se mbi 650,000 doza Pfizer-BioNTech do t’u dorëzohen kombeve të Ballkanit duke përfshirë Shqipërinë, Kosovën dhe Malin e Zi, në këste javore nga maji deri në gusht. Kombet e varfëra, të tilla si këto tre, me sisteme të dobëta shëndetësore po mbyten në borxhe, ndërsa kombet e pasura po tregojnë se mund të zhbllokojnë triliona për të ndërtuar spitale të reja dhe për të mbajtur gjallë ekonomitë e tyre. Ndërsa më të pasurit në të gjithë globin po testohen dhe trajtohen më shpejt, me kujdesin shëndetësorë, dhe paratë e gatshme në dispozicion, shumica e njerëzimit përballen me këtë krizë pa asnjërën. 

VAKSINAT “ARMA” MË E MIRË NDAJ VIRUSIT GLOBAL

Shtetet e Bashkuara kanë vaksinuar më shumë se gjysmën e të rriturve të tyre, kundër Covid-19, por mund të kalojnë muaj derisa vendi të ketë vaksinuar mjaft njerëz për të vendosur imunitetin e tufës. Vendet me norma në rritje të vaksinimit, si Shtetet e Bashkuara, mund të presin që numrat e rasteve, ndërkohë të vazhdojnë të bien. Kjo, sepse rastet bien përmes parimit të rënies eksponenciale. Ne dimë për rritjen eksponenciale në ditët e para të pandemisë, për të kuptuar se si një numër i vogël i rasteve mund të rritet shpejt, në një shpërthim të madh, ndërsa zinxhirët e transmetimit shumëzohen. India, për shembull, e cila është në mbërthimin e një krize të madhe Covid-19, është në një fazë të rritjes eksponenciale. Çdo rast i Covid-19 që parandalohet ndërpret zinxhirët e transmetimit, i cili parandalon shumë raste të tjera poshtë vijës. Kjo do të thotë të njëjtat masa paraprake që zvogëlojnë transmetimin mjaftueshëm për të shkaktuar një rënie të madhe të numrit të rasteve kur rastet janë të larta përkthehen në një rënie më të vogël kur rastet janë të ulëta. Dhe këto ndryshime shtohen me kalimin e kohës. Për shembull, zvogëlimi i 1.000 rasteve në gjysëm çdo ditë do të thoshte një zvogëlim i 500 rasteve në ditën 1 dhe 125 rasteve në ditën 3, por vetëm 31 rasteve në ditën 5.

FUNDI I PANDEMISË SI PASOJË E FUQISË SË VAKSINËS

Një rënie e pjerrët e rasteve, e ndjekur nga një periudhë më e gjatë me numër të ulët të rasteve, të tilla, siç po shohim tani në Shtetet e Bashkuara, megjithëse rastet mund të rriten përsëri nëse vaksinat nuk vazhdojnë, ose tepër shpejt lirohemi nga masat paraprake. Derisa, gjithnjë e më shumë njerëz vaksinohen, njerëzit gradualisht mund të lehtësojnë masat paraprake, deh rastet do të vazhdojnë të bien. Mbajtja e tendencës së rënies së rasteve, bëhet më e lehtë me kalimin e kohës, kurse bukuria e imunitetit të tufës, e shkaktuar nga vaksinat, do të sigurojë mbajtjet e ulët të rasteve. Kjo është fuqia e vaksinës. 

* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA