Nga Dr. Ilir Muharremi/
Te ekzistenca njerëzore ekziston një problem tejet madhështor dhe i arsyeshëm: vetëvrasja. Nëse i rrekemi nga aspekti filozofik atëherë vetëvrasja na del si problem shumë serioz. Kjo merr kahe në të jetuarit dhe të refuzuarit jetën. E jetuarit manifeston asgjënë, te i vetëvrari pyetja filozofike do të vazhdojë përjetësisht. Më shumë njohë njerëz që janë vetëvrarë për shkak së lexuari ndonjë libër, dëgjuarit muzikë sesa të shikuarit pikturën. Vetëvrasja shkon me ndjenjën e tejkalon, por njëherë arrin barazimin. Idetë, që rrjedhin nga shkrimtari, lindin iluzione dhembshurie që japin kuptim jetës së tyre. “Ajo gjë që quhet arsye për të jetuar është njëkohësisht një arsye e shkëlqyer edhe për të vdekur” thotë Kamy. Kuptimin e jetës ai e cilëson si të ngutshëm, atëherë si t’i përgjigjemi? Problemet thelbësore i radhitë te vdekja, ose shumëfishimin e dashurisë për jetën. Nuk kemi barazi edhe pse lufta drejt idealit nuk mungon. Njeriu e di mungesën e aplikimit momental të identikes që nuk mund të arrihet, atëherë më mirë ta teprojmë. Teprimi kërkon ose gjithçka ose asgjë.
Artistët si: Vinsent Van Gogh, Jack London, Ernest Hemingway, Jim Morison, Bekim Fehmiu, Merlin Monro, Robin Wiliams… u vetëvranë, duke vendosur se kishin mbetur prapa me jetën e tyre, ose nuk e kanë kuptuar. Këto veprime ishin të imponuara nga ekzistenca e tyre, kjo ndarje nga atdheu, ky migrim në një pafundësi iluzioniste të pa përvojë, tregon një karakter komik aspak të ndërgjegjshëm, ndoshta krimi edhe rrjedh nga ndërgjegjja sepse të gjitha pakënaqësitë mblidhen në një sekondë dhe akti ndodh.
Parapërgatitja e vetëvrasjes ka dy mendime: njëri është vetjak dhe tjetri vetëvrasës, veprim i tillë jeton në heshtjen e shpirtit. Aktivizimi mund të ndodhë menjëherë, vetëm se një kohë shpirti turbullohet nga kjo ndjenjë. Vetëvrasja buron nga realiteti, e realiteti është i papërballueshëm për shpirtin, zgjidhjen në shuarjen e gjithçkajes, qetësinë e absolutes, lirinë e kufizuar cila supozohet të arrihet më pastaj. A nuk flasim për një shqetësim apo mungesë, që duhet të arrihet nga braktisja e realitetit të zymtë. Nganjëherë njeriu edhe mund mos ta dijë. Tërheq këmbëzën, hidhet nga ndërtesa etj. Në momentin kur fillon të mendojë, njeriun e gërryen e vërteta nga brenda, parapërgatitja ndodhet te shpirti, aty duhet të kërkohet. Këtë lojë idiote që të dërgon drejtë qartësisë reale karshi ekzistencës, duhet ta kuptosh dhe ta sfidosh.
Cilat janë shkaqet e vetëvrasjes? Ato më të dukshmet nuk qentë të efektshme. Gjithçka fillon nga pakontrolli. Në media flitet për sëmundje të pashërueshme, depresione të ndryshme, vërtetë janë publikime të vlefshme. A mund të ndodh që një ditë një mik i një të depresionuari i flet ftohtë. Këtu gjendet fajtori, kaq mund të mjaftojë për t’i dhënë fund pakënaqësive. Nëse mendojmë që është i vështirë kuptimit i çastit të saktë, arsyeja e tendosur ka përzgjedhur vdekjen. Nëse shkojmë më thellë e analizojmë vetëvrasjen tok me absurdin, atëherë na del brohoritja e Kamysë që vetëvrasja shërben si zgjidhje për absurdin. Në çfarë parimi? Besimi i njeriut në të vërtetën përligj veprimin e tij. “Pra besimi në absurditetin e ekzistencës duhet t’i prijë sjelljes së tij” përshkruan Kamy. Atëherë, vazhdojmë së menduari se kureshtja e përligjur, pa lot të rremë, kërkon një përfundim të tillë që i reket braktisjes së gjendjes së pakuptueshme. ‘Vetëkuptohet” bërtet Kamy. Pajtimi me vetveten ngritë mendimin. Ai pranon çdo gjë nga vetja, nuk refuzon, bëhet i përshtatshëm për vetën.
Më shumë do ta shtroj vetëvrasjen filozofike e cila ka po-në dhe jo-në. Jo qëndron te shumica, ndoshta është pak ironizuese dhe satirizuese. “Ata që përgjigjen me “jo”, veprojnë sikur mendojnë të kundërtën”, vazhdon Kamy. Ai pranon kriterin Niçean me po-në. Vrasja e vetvetes ndodh edhe për shkak kapjes së kuptimit të jetës. Në një farë forme, ai do të rrijë, por edhe të vetëbraktiset nga kjo botë. “Këto janë kontradikta të përhershme”. Mprehtësia e tyre shpërfaqej nga logjika e cila dukej qesharake ngaqë aty nuhatej esenca dhe kuptimi i vërtetë, ndonëse përulej. Krilovi, Peregrinosi, Zhyl Lekjesë sipas Kamysë nuk shkuan deri atje sa ta mohonin kuptimin e jetës, por ata nuk e kanë pranuar kuptimin e jetës, jeta nuk ka ndonjë kuptim sepse po të kishte ai tashmë duhet arritur. Njerëzit si Shopenhauer flisnin për vetëvrasjen sikurse Kamy që shkruante për të. Nuk ka hapësirë për tallje me këtë tragjikë. “Ajo së fundi, bën portretin e njeriut që e ka përqafuar”, ulërinë Kamy para se ta mohonte vetë jetën. Ai përpiqet të dijë më shumë se momenti real i vetëvrasjes ai bënë hop më shumë se ndjenja dhe e vërteta. Ai parakupton arsyen e vetëvrasjes, por nuk e ndjen aktin e vendimit. Hemingëay, Londoni vetëvrasjen e bënë me përgjegjësi të madhe, me revoltë të pastër , kanë mbajtur timonin e jetës në larmi të ndryshme të formave, përnjëherë janë fut në shpellën me labirint. Kjo është te shkrimtarët. Te gjenitë është më ndryshe. Trupi arrin ndarjen me shpirtin përjetojnë divorc, realisht asnjëherë nuk qenë bashkë, vetëm në pasqyrë vështrohen nga këndvështrimi i tyre. Disa bëjnë vetëvrasja edhe kur ndjehen më së miri në jetë, por në vetëvrasje nuk ekziston koha e korrigjuarit aktin, nuk ka prapakthim dhe i vetëvrari e di.
Njeriu është ngushtë i lidhur me jetën, por ekziston diçka më e fuqishme. Atë që i ja bënë trupit në të njëjtën kohë ja bënë edhe shpirtit, vetëm se trupi sprapset para aktit. Jeta është para mendimit, por në garë të njëjtë. Gjatë rrugës ekziston edhe shmangia e kësaj tragjedie siç e quan Kamy “Shpresa”. Ndoshta për një jetë tjetër të menduar si të merituar, këta nuk jetojnë për veten, por për një iluzion “ më të madh” se jeta e tyre. Vet Kamy e detyron njeriun të mos mashtrohet nga paqartësitë, papajtueshmëritë dhe ikonosekuencat. Atëherë, duhet të merremi drejtpërdrejtë me të vërtetën. Cilën të vërtetë? Atë që dyshojmë që është e vërtetë. E vërteta përcaktohet dhe pranohet nga vetë individi dhe sipas tij s’ka të vërtetë më të madhe se kjo. Realisht ajo është e vërtetë personale.
Shumë prej tyre vrasin veten duke menduar se nuk ja vlen të jetohet. Kjo qe një e vërtetë sipas Kamysë shterpë dhe kështu duhet të jetë. Ky poshtërim i ekzistencës mos vjen nga mungesa e kuptimit? Kamy këtu vë në thelb absurdin i cili kërkon të shpëtojë përmes shpresës dhe vetëvrasjes kuptimin. Të shpëtojmë këtë kuptim nuk duhet ta kërkojmë, por duhet të jetojmë jetën ashtu si na është dhënë. Vetëm se njeriu i thellë mendon ndryshe. Këtë të dhënë ai e shkrin në vetvete duke e manifestuar nga vetvetja. “Njerëzit që vetëvriten ndjekin deri në fund rrjedhën e ndjenjave të tyre”, shprehë interesimin logjik Kamy duke e cilësuar si të padrejtë. Të jesh logjik është e preferueshme. Logjika a na përcjellë deri në vdekje? Nëse kërkojmë arsyen, atëherë Kamy e ngritë te absurdi, por ajo mund të kuptohet nëse ndiqet pa pasione.
Nëse një çoban 18 vjeçar vret vetën për shkak dashurisë, nuk mund të krahasohet me vetëvrasjen e shkrimtarëve me tituj më të lartë e që mbetën të pavdekshëm në këtë jetë. Të dytë arrijnë kulmin e guximit për aktin e njëjtë, mirëpo për motive dhe arsye të ndryshme. Te Novela e Cehovit, Cerviakovi vret vetën për një teshtitje të pavërtetë nga ana e tij. Atij i fiksohet në kokë se ka bërë një vepër të papranueshme. Gjykon vetën për këtë akt, përplaset në kolltuk dhe vdesë. Kaq mjafton për ta vrarë veten.