Vildan Sharra/
Eshte e veshtire te shkruash, te hartosh, apo te flasesh per historine e Shqiperise pa permendur Vloren. Por eshte shume e gabuar kur le ne harrese bijte e nderuar Vlonjate,
patriotizmin e tyre te pashoq, perpjekjet e tyre shume vjecare, atdhedashurine e tyre te pashembullt, sakrificat e medha per formimin e Shtetit Shqiptar. Historianet nuk e “njohin”, apo e harrojne kontributin e madh te bijve vlonjate per ndertimin e Shqiperise pas 1912-s.
Shteti Shqiptar formalisht u njoh nga Fuqite e Medha. Por synimet grabitqare te fqinjeve nuk do te ndaleshin. Atdheu duhej mbrojtur, duhej ndertuar nga themelet. Babai i Madh (quhej Hasan Sharra nga Vlonjatet dhe familjaret) me te ardhur nga Konferenca e Ambasadoreve ne Londer, ne 1913, me perkrahjen e gjithe parise se qytetit vendosen t’i dergojne djemte e tyre ne shkolla te pergatiteshin per ndertimin e Shqiperise.
Per afro pese shekuj trojet shqiptare kishin kaluar nje kataklizem te padegjuar ne histori. Otomanet e shkateruan dhe e pluhurosen krejtesisht vendin e shqiponjave. Nga minarete e larta, gijotinat vdekjeprurese te shqiptarizmit, degjoheshin klithmat histerike te ideollogjise islamike. Te krishteret u zbythen dhe ua mbyllen dyert shpetimtareve te tyre. Tingujt agonistike te kembanave arberore lajmeruan fundin… erresire dhe harrese shume shekullore …
Historia shkruhet e ri-shkruhet. E verteta shpesh here nuk perfshihet ne histori. Ajo kamuflohet… por nuk harrohet. Shekspiri, dramaturgu i famshem, gjeniu i pershkrimit te forces se dashurise njerezore, shpesh here i bashkon ngjarjet me te vertetat historike.
Xhaxhai i im, student ne Universitetin e Kembrixhit, Londer , me tregonte per nje veper te Shekspirit te vendosur ne brigjet e Adriatikut, ne trojet e Ilireve te famshem , pikerisht ne Vlore !
Shume vite me vone…nje pasdite te kendshme… luaja tenis me nje grup shokesh. Gjate nje pushimi, degjova nje ze jashte fushes. U afrova prane tij dhe e pershendeta.
-Mund te me pranoni edhe mua te luaj tennis ne grupin tuaj,- me pyeti ?
-Jeni i mirepritur, kur te doni, – i thashe me mire-sjellje.
Pasi shkembyem numrat e telefonit, mori orarin kur fillonim dhe u largua me shpejtesi?!
Te nesermen e prezantova me shoket e grupit , caktuam fushat dhe filluam lojen. Luante shume mire tenis,kryesisht ne mbrojtje . Kur mbaruam , i kenaqur mu drejtua…
-Ku keni mesuar te luani tenis… sulmues?- Pergjithesisht luajne ne mbrotje (baseline)?!
-Vlore , Albania- ju pergjigja shkurt. Shtangu per nje moment… nje ze i larte, recitues, befasoi te gjithe shoket e mij ! Vlora… Vlora me fame Shekspiriane ! (1)
Ishte aktor, kish ardhur me nje trupe teatrale nga Kalifornia . Do te performin per nje muaj ne “Teatrin Shekspirian”, qe ndodhej 300 metra me poshte fushave te tenisit,
“Drew University” ne Madison , New Jersey.(2) Ne mbremje me prezantoi me trupen teatrale dhe me kenaqesi ndoqa shfaqjen “Twelfth Night” , Nata e Dymbedhjete, e Shekspirit. Ai luante Orsino, Duken e Ilirise. Gjithshka ndodhi rastesisht, sikur te ishte porositur…!
Femijet shqiptare (Inxhinierat e ardhshem) ne Shkollen Teknike, Tirane,Korrik 1921
Ne gazeten e perjavshme Amerikane“Yuniatieta” (tungjatjeta) dhjetor 1921, Ambrose Bradley Kelley ne artikullin per “Christmas” e pershkruan Vloren… Valona of Shakespearian fame ! (3) E kam ndeshur edhe ne studime te tjera kete thenie per Vloren.
Shekspiri nuk kishte dale jashte kufijve te Britanise, por e njihte mire historine e lashte. Historia filloi te tjetersohet pas formimit te Shtetit Grek ne shekullin e 19-te. Do te ndalem nje here tjeter per Shekspirin dhe Vloren.
Shteti Shqiptar u formua ne 28 Nentor 1912, ne Vlore. Por Pavaresine Shteti Shqiptar e fitoi ne 3 Shtator 1920. Lufta e Vlores i tregoi botes patriotizmin , atdhedashurine dhe optimizmin per te ardhmen e Shqiperise nuk ka force qe mund ta ndale. Veshtiresite ishin te shumta, por mundesite ishin me te medha. Trojet shqiptare jane shquar per luftetare trima , si edhe per intelektuale te medhenj gjate gjithe historise se njerezimit.
Paria e Vlores u kerkoi Qeverise se S. Delvines dhe Lidhjes se Kombeve hapjen e nje shkolle teknike ne Shqiperi. Shume femije shqiptare shkonin per studime ne Robert Kollexhin ne Stamboll. Sulltani dhe Porta e Larte kishin lejuar te hapej nje shkolle Amerikane ne Turqi, 1862 ?! Kurse shqiptareve nuk u lejohej te mesonin gjuhen amtare. Studentet shqiptare ne Robert Kollexh hodhen idene per nje shkolle te tille ne Shqiperi.(4)
Ymer Sharra
Ymer Sharra dhe Ali Cungu, te diplomuar ne Robert Kollexh, ishin ideatoret dhe nga kater mesuesit e pare te shkolles teknike ne Tirane. Pa kontributin e tyre, shkruante z. Fultz, Shkolla Teknike nuk do te egzistonte.(5) Edhe pse nuk arriti te behej nje Robert Kollexh, ajo hodhi themelet per ndertimin dhe zhvillimin e Shqiperise me inxhiniere vendas. Cilesohej si shkolla me e mire teknike ne Ballkan.
Ymer Sharra lindi dhe u rrit ne nje ambient te rralle patriotik dhe intelektual, i edukuar nga prinder nga familje e shquar ne mbare Shqiperine per rolin e rendesishem ne krijimin e Shtetit Shqiptar. I ati, Musa Sharra ishte pjesetar i Komitetit Pergatitor te Shpalljes se Pavaresise, me detyren per sigurine ekonomike te Qeverise se Perkohshme. Ymeri , 12-vjecar, qendronte ne maje te karrocave qe shperndanin ushqime per muhaxhiret e shumte rrugeve dhe kodrave te Vlores.
Pasi mbaroi shkollen fillore ne Vlore, e derguan ne shkollen amerikane (Robert College)
ne Stamboll, Turqi. Kur Caleb F. Gates u be president(1903), shkolla u zgjerua dhe u rigjallerua. Krahas shkolles 8-vjecare dhe te mesme, u hap dhe universiteti me programe te larta mesimore, te njejta me shkollat prestigjose ne Amerike. Ymeri ishte nje djale fenomenal ne mesime dhe nje kampion ne atletike.
Studimet i mbaroi ne nje kohe te shkurter, u diplomua ne “Bachelor of Science in Physics”. Ne kete dege te rralle sa edhe te veshtire studjohej…mekanika klasike, elektromagnetizem, mekanika kuantike, mekanika termike, statistikat e mekanikes, matematika moderne, kimi, etj. Ishte pjesetar i keshilit studentor(student council) dhe disa here president.
Nuk e pranoi kerkesen e qeverise turke per te punuar ne Turqi. Me rekomandimin e Presidentit te shkolles, Caleb F. Gates i vazhdoi studimet pasuniversitare ne MIT, Kembrixh , Massachusset. Me pare studentet serioze amerikane shkonin per studime shkencore ne universitet e Berlinit , Gottingenit e gjetke ne Europe. Gjate kesaj periudhe,shekulli i 19-te, te quajtur “Industrial Revolution” kerkohej “ mechanical skill” aftesi mekanike dhe zgjuarsi.
Por, ne epoken e re te industrializimit, fillimi i viteve 1900, kerkohej njohuri dhe formin shkencor per zhvillimin modern te shoqerise njerezore. MIT, CalTech, John Hopkins, University of Chicago,etj., i intensifikuan programet e tyre studimore , arriten te nxjerin inxhiniere te talentuar ne shkence dhe teknologji. Studentet e ketyre shkollave ishin te afte te masnin me saktesi energjine e nje elektroni, base per arritjet shkencore dhe teknologjike te mevonshme.
Ymer Sharra shume shpejt u be i njohur per pergatitjen e tij shkencore si edhe ne sport. Lufta disa muajshme kunder pushtuesve italiane e beri Vloren shume te njohur ne Europe dhe Amerike. Por Vlonjatet nuk ishin vetem te luftes. Imeri shkelqeu ne studime dhe ne sport. Ishte i vetmi shqiptar student ne shkollen prestigjoze MIT. Shok klase kishte djalin e vogel te Thomas Edisonit, Theodore Miller Edison (l.1898-v.1992) , shkencetar i degjuar ne shekullin e 20-te.
Liste e studenteve te huaj ne MIT, nje shqiptar, mbizoterojne studentet kineze
Ne aktivitetet sportive ne v.1922 ne Boston mori 5 medalje, ne hedhje disku,gjyle,shtize dhe vrapime ne distanca te ndryshme.(6) Por talenti i tij do te shfaqej me dukshem ne aspektin tekniko-shkencor. Zhvillimi industrial i shoqerise njerezore kerkonte talente shkencore. Th.Edison, A.Bell, N.Tesla e shume te tjere e kishin filluar revolucionin industrial. Por duhej pershpejtuar. Individe or grupe te vogla shkencetaresh nuk i perballonin kerkesat e nguteshme te nje teknologjie super moderne. Nikolla Tesla ishte shkencetari me i madh i kohes. Por koha kerkonte shpejtesi. Nje individ , sado i afte, nuk mund ta pershpejtonte ate.
Duheshin perpjekjet e dhjetra mijerave, shkencetare dhe inxhiniere. Do te duheshin ¾ e shekullit te 20-te per te arritur aty ku jemi sot. Ishin shoket dhe moshataret e Imerit te shkollave me prestigjoze qe u vune ne balle te zhvillimit shkencor dhe teknologjik. Mervin Kelley, Jim Fisk, William Shockley, Claude Shannon, John Pierce, William Baker etj, ishin iniciatoret e epokes se arte te shkences dhe teknologjise.(7)
Y. Sharra Fitues i 5 medaljeve ne Boston,USA
Ne Boston dhe ne diasporen shqiptare ne Massachuset kishte shume intelektuale shqiptare qe e njihnin Ymerin dhe familjen e tij gjate periudhes se pavaresise dhe me pas. Medaljet e marra ne aktivitetet sportive e rriten prestigjin e tij dhe te shqiptareve ne shtypin e kohes. Pregatitja e larte ne fushen shkencore dhe teknologji i befasoi shqiptaret dhe amerikanet. Vlora dhe vlonjatet,ne vitet 1912-1924, ishin bere te njohura ne arenen nderkombetare. Duhej te ringjallej Shekspiri ta pershkruente famen e saj.
Ymerit i afruan pune shume kompani ne Amerike. Vendosi te punonte per Western Electric, ne Manhatan, NYC. Ne departamentin e inxhinierise punonin rreth 1500 Phd inxhiniere . Nje inxhinier ishte shkencetar dhe nje shkencetar ishte inxhinier. Aty shpikej, projektohej dhe prodhoheshin pajisjet e reja (new equipment and devices) . Idete, shpikjet (inventions) ishin nje pjese e vleshme (valuable part),me kryesore, por nuk ishin te planifikuara dhe te detyruara si ne Gjermanine naziste, me tregonin disa inxhiniere/shkencetare gjermane te asaj periudhe.
Babai i Madh, H.SH. para se t’i dergonin djemte ne shkollat e huaja , Italy, Turqi, Angli apo Amerike i porosiste … atdheut i duhen inxhiniere, per ta ndertuar vendin …dhe jo vjershetore per ta kenduar ate. Gjate informacioneve qe mora nga MIT, Ymeri ka studiuar, edhe per Inxhinieri Civile(double major) (Civil engineering) viti i trete, 1921-1922. Menjehere e kuptova detyrimin e tij per familjen dhe atdheun. Shqiperia duhej ndertuar, kishte nevoje per inxhiniere ndertues.
Atdhedashuria e mposhti pasionin dhe karrieren e suksesshme qe filloi ne Amerike. Ymeri vendosi te kthehej ne Shqiperi. Industrializimi i shoqerise njerezore kishte hyre ne rrugen e pershpejtimit. Ishin te shumte, inxhiniere dhe shkencetare, qe po e drejtonin ate. Amerika po perparonte.Shqiperia nuk egzistonte, per pese shekuj nen sundimin otoman… vetem xhami me minare… Lahuta e malsise me tingujt e saj nostalgjike depertonte ne trojet arberore. Shqiptaret sa malet rrojne … Shqiperine do t’a ndertojne…
Pas perpjekjesh te shumta , ne fund te veres ne 1921 u hap Shkolla Teknike ne Tirane. John Captain Crawley ishte themeluesi i saj, me largimin e tij ne Shtator 1921, Kryqi i Kuq i te Rinjve dergoi Ambrose Bradley Kelly. Ali Cungu dhe Ymer Sharra ishin dy profesoret qe erdhen me deshiren e tyre, dhe dy te tjeret i caktoi Ministria e Arsimit. Ne librin e saj,Joan Fultz Kontos, nuk eshte e sakte, Ymeri vazhdonte studimet per master ne MIT, Massachuset, e vertetuar nga rregjistri i shkolles , sipas kerkeses time. Nuk mori pjese ne dy vitet e para te shkolles.
Ne Janar 1922, revista “ Junior Red Cross News” do te botonte nje tregim, prej te cilit kam perkthyer nje pjese, ku shprehet deshira e prinderve shqiptare per edukimin e femijve te tyre per ndertimin e Shqiperise, me titull …Djaloshi dhe Arma…
“Cfare deshironi,djalosh?” E pyeti nje punonjes i Kryqit te Kuq.
“Kurgje per tani,” pershperiti Ismaili,” Ate, per te cilen e kam kerkuar per jave te tera, e gjeta.”
“Si ta kuptoj? E pyeti me kuriozitet Amerikani.
“Amaneti i fundit i babajt tim ishte,’ Kerko pa pushim derisa ta gjesh armen qe do te shpetoje Shqiperine.’
Nuk po e shikoni , zoteri? Une e gjeta ate.” Dhe i tregoi Shkollen Teknike.
“ Arma ?” tha Amerikani , akoma pa e kuptuar.
“ Po zoteri ! Arma eshte ‘Njohuria’ qe vjen prej librave.” (8)
“ Ymer Sharra, te cilin ne e quanim ‘Gjeniu’ ishte nje person i admirueshem, i komunikueshem dhe ne te njejten kohe serioz,frymezues, atletik,” kujton Zihniu( Buzo).
Ai iu bashkua stafit (te shkolles) ne 1923.I diplomuar ne ‘Robert College’ ne Stamboll, Mr Sharra studjoi per nje vit ne MIT, dhe nje vit tjeter punoi ne Western Electric.(?!) Ai dha mesim ne elektricitetin praktik, kujdesej per centralin elektrik te shkolles, dhe punonte me Ali Cungun per nxitjen e aktiviteteve jashteshkollore,atletike ne vecanti. Me vone , kur dy vite u shtuan per ta rritur Shkollen Teknike ne nivelin e Universiteteve, ai dha mesin te Matematikes te avancuar dhe shkence.(9)
Me sa kam lexuar, apo degjuar prej nxenesve te tij, Ymeri nuk fliste shume per jeten e tij, pasionin e tij per shkencen dhe teknologjine, karrieren e shkelqyer qe filloi ne Amerike. Arkivat e shkolles, MTI, tregojne se ai mbaroi vitin e trete per Inxhnieri Civile ne 1922.
Pak dihet per dy vitet e para te shkolles(deri tani), te cilat i perkasin pasionit te tij,po ashtu punen ne Western Electric , kompanise se famshme teknologjike. Sipas dokumentit lart, vetem nje shqiptar figuron ne arkiven e shkolles MIT ne ato vite.
Shkollen Teknike e financonin dhe drejtonin Kryqi i Kuq i te Rinjve, dega Kanada-SH.B.A, jo shteti Amerikan.Eshte e gabuar qe e quajne Shkolla Amerikane e Fultz-it. Kryqi i Kuq i te rinjve ishte nje organizate e femijve qe i ka fillimet e saj ne vitin ~1862 ne Hollande. Ne 1922 kishte mbi 5 milion femije qe dhuronin e mblidhnin ndihma per femijet ne vendet e varfera. Qeverite Shqiptare dhe me vone mbreti Zog benin investime te vogla. Pedagoget shqiptare mernin nje rroge qesharake nga Ministria e Arsimit ne monarki. Kruqi i Kuq ua plotesonte rrogen.
Deri ne v.1930 mesimet ishin te perqendruara, ne agrikulture, ndertim dhe shume pak ne fushen teknike. Ne te kaluaren,femijet shqiptare shkonin ne shkollat jashte vendit per mjekesi, drejtesi apo filosofi dhe jo per shkence dhe teknologji. Ymeri mundohej dhe i orientonte nxenesit ne drejtimin shkencor dhe teknik, te rendesishme per zhvillimin e Shqiperise se prapambetur. Kishte shume doktore, avokate, filozofe,poete, shkrimtare, por nuk kishte teknike dhe inxhiniere te ndertonin vendin.
Stafi i Shkolles Teknike, 1926, z.Fultz ne qender lart,Y.Sharra i treti djathtas, poshte
Arritjet ne 8 vitet e para ishin te shkelqyera. Revistes se shkolles ‘Laboremus’ ju dha vendi i pare ne konkursin nderkombetar te organizuar nga “Columbia University” ne Amerike, ne 1929.(10) Ahmet Celo, Frederik Nosi, Zihni Buzo ishin nga me te miret. Ata shkuan ne shkollat amerikane, ne Turqi dhe Amerike per pergatitje me te larte.Gjate vitit 1930, nxenesit e shkolles shprehen pakenaqesine e tyre te drejtuesit e shkolles dhe te mekembesit e mbretit. Mjaft me mesimet teorike, duhej pergatitje praktike.Duhet t’i japim prioritet shkences dhe teknologjise kohore ne shkolle, kembengulte Ymeri.
Programi shkollor u ndryshua, nga 5 vjet shkolle, kaloi ne 8 vjet. Ymeri si ideator i programit te ri , nuk u kursye, nxenesit filluan studimet e thella ne deget e elektricitetit, mekanike, inxhinieri civile, matematike dhe shkence. Numri i nxenesve rritej vazhdimisht. Pergatitjet e tyre ne shkence dhe teknologji ishin te nivelit te larte te shkollave me te mira ne Europe dhe Amerike. Shume studente shqiptare shkelqyen ne universitetet e huaja. Me mbarimin e shkolles, shumica, u kthyen ne atdhe dhe ju perveshen punes per ndertimin e atdheut. Zihni Buso, nga Berati, ishte nje inxhinier me fame ne Australi,e kane perjetesuar ne nje film.
Prezenca fashiste italiane po shtohej si edhe presioni dhe kritikat ndaj mbretit. Italianet nuk e pelqenin Shkollen Teknike, punen e palodhur te pedagogeve shqiptare, arritjet e shkelqyera te nxenesve dhe e provokuan mbylljen e saj. Fshehurazi , agjentet e mbretit, futen literature komuniste ne xhepat e nxenesve dhe te mesuesve. Ali Cungu,Ymer Sharra dhe Skender Luarasi u arrestuan. Ymerin e liruan mbas nje dite. Dy te tjeret i mbajten me gjate.(11) Italianet hapen ‘Shkolla Profesionale’ , instruktoret italiane kontrollonin gjithshka.
Abedin Hoxha, kryesekretar i zyres sekrete te mbreterise (1928-1932), dhender ne familjen Sharra, e kujtonte reagimin e mbretit Zog kur i thane per arrestimin e Ymerit.
Dha urdher qe t’a lironin menjehere…nuk duam asnje provokim te situates me vlonjatet…
Ne 5 Shkurt 1933, Mehmet Konica, keshilltar i mbretit, i dha ultimatum ambasadorit amerikan, z. Bernstein, pushimin e menjehershem te drejtorit te shkolles teknike,z.Fultz. Brenda dy muajve Shkolla Teknike u shtetzua. Drejtori dhe gjithe stafi i huaj u larguan nga Shqiperia. Shume mesues i pushuan , ose i transferuan . Shkolla u hap perseri ne vjeshten e v. 1933, me emer ‘Instituti Teknik’. Italishtja u be gjuha e dyte. 80 % e bursave qe jepte shteti per studentet… duhej te shkonin ne shkollat italiane. Fashistet italiane e kishin nen kontroll te plote monarkine shqiptare.
Ymer Sharra dhe Gaspar Beltoja ishin nga te paktet qe vazhduan te punonin ne shkolle.
Edhe me pas , Ymeri do te vazhdonte punen e tij, edukimin dhe pregatitjen e brezit te ri
Shqiptar me teknologjine moderne bashkekohore. Abdyl Sharra, vellai me i vogel i Ymerit, do te mbaronte Shkollen Teknike ne Tirane, Robert Kollexhin ne Stamboll, Universitetin
e Romes, me rezultate te shkelqyera, ne vazhden e te vellait me te madh.
Edhe Abdylit, i ofruan pune jashte vendit, por u kthye ne atdhe, per rindertimin e vendit te shkateruar nga lufta. Shqiperine e kishin zaptuar sllavo-komunistet, ne krye te se ciles ishte edhe nje ish-student i Shkolles Teknike, Mehmet Shehu. Ai( M.SH.) do te punonte per ndertimin e nderteses se Legates Amerikane ne Tirane,(12) nuk kishte aftesi as per brigadier ndertimi, por ne “Shqiperine e Re” u be udheheqes i shquar. Abdyli do te egzekutohej si tradhtar, sabatator i ‘Kenetes se Maliqit’ ?!
Ja si e kujton Harry Fultz, kur u informua per egzekutimin e tij si agjent i Amerikaneve:
“ Une , kurre nuk isha afer projektit (Maliq) , ne Berat e pashe Abdyl Sharren dhe Kujtim Beqirin , vetem nje here, kur shkova atje ne Maj , 1945, erdhen se bashku me ish studentet e Shkolles Teknike, per te me respektuar ne grupe 3, 4 dhe 5. Une nuk e dija qe ata punonin ne Projektin e Maliqit…(13)
Pas shtetezimit, shkolla u vendos ne nje ndertese tjeter. U bene ndryshime renjesore ne pregatitjen e nxenesve. U perqendruan teresisht ne mesimet teorike dhe e shkeputen plotesisht pergatitjen praktike, e mbyllen revisten e shkolles, etj. Ymeri u largua nga shkolla ne 1935. Ne Vlore hapi shkollen e pare shqipe te vajzave vlonjate, ne lagjen Muradie. Drejtoi shoqerine sportive “Vlora”. Punoi mesues matematike ne shkollen tregtare ne Vlore. Emigroi jashte shtetit , ne Itali, France dhe SHBA. Punoi profesor ne universitete te ndryshme.
Pas mbarimit te L2B nuk u kthye ne atdhe. Regjimi sllavo-komunist filloi spastrimin e inteligjencen shqiptare. Inxhnieret e talentuar qe mbaruan Shkollen Teknike u denuan si tradhtare, me perjashtim te atyre qe u rradhiten me regjimin diktatorial.Me vone edhe ata do te denoheshin sipas tekave te diktatorit. Sharrajt do te goditeshin pa meshire, tre vellezerit me te vegjel te Ymerit, Abdyli, Shyqyriu dhe Lekmiu do te egzekutoheshin dhe vdiqen nga torturat.
Ymer Sharra ishte ‘Elektroni’ i pare ne historine e shkences dhe teknologjise shqiptare. I ngarkuar me energji shume te larte atdhedashurie, ai u shkeput nga pasioni i sukseshem personal, u kthye ne pozicionin baze ‘Shqiperi’, dhe leshoi gjithe energjine e fituar ne shkolla dhe pune per pregatitjen tekniko – shkencore te brezit te ri, per ndertimin e atdheut, me te njejten frekuenci patriotizmi qe i karakterizonte Sharrajt dhe banoret autoktone Vlonjate.
Qershor 2023
- Studiues te ndryshem kane mendimet e tyre, mendojne se Raguza(Dubrovniku) eshte qyteti ne vepren e Shekspirit.Mos ekzistenca e Raguzes ne historine e lashte e hedh poshte mendimin e tyre. Vlora eshte qyteti qe i permbush arsyetimet me sakte. Ngushtica (kanali i Otrantos) njihet si e favorshme per piraterine ne te gjitha koherat.
- Teatri Shekspirian te ‘Drew University’ eshte nga paktet qe ekzistojne ne USA. Trupa te shumta teatrale shkojne gjate gjithe vitit.
- Yuniatieta, gazeta e pare Amerikane ne Shqiperi, Dhjetor 1921, Christmas Issue.
Pres. W. Wilson e pershendeti A.B.Kelly-in, Ai u tregua i gatshem t’a ndihmonte Shqiperine perseri… po te ishte nevoja…
- Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p.20
- Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p.92
- Prof K. Mocka, ‘Fillimet e Sportit ne Vlore’, 4-7 Shtator 1930, f.116 Ymer Sharra, kampion ne atletike, vendos record kombetar ne hedhjen e gjyles, 10.42 m…. Hedhje disku kampion, 30.54 m, kampion ne hedhje shtize etj…
- Brezi i arte i shkences dhe i teknologjise moderne, Krijuesit e Radarit, Tranzistorit, Satelitit, Telefonit celular,video telefonit, informatikes etj, etj,…
Bell Laboratories- atje ku shpikjet dhe idete fillonin…
Western Electric- mbi (above) Bell Labs, atje ku shpikjet/idete realizoheshin dhe prodhoheshin
Mervin Kelley- president i Bell Laboratories,drejtues ne shkence dhe enxhinierin ne MIT, Harvard etj, keshilltar ne Washington gjate L2B, keshilltar special ne NASSA etj,
Bill William Shockley-projektuesi i pare i tranzistorit, pa te cilin nuk behet nje hap ne teknologjine moderne, themeluesi i ‘Silicon Valley’ ne Kaliforni….
John Bardeen dhe Walter Brattain- koleget e B.Shockley ne shpikjen dhe krijimin e tranzistorit, 24 Dhjetor 1947, ne Bell Labs, Murray Hills, New Jersey …
Claude Shanon- matematikan i madh, krijuesi i informatikes, etj, etj, etj,
Infomacione te shumta kam mbledhur nga bashkepuntoret e tyre qe kam arritur te takoj
- Junior Red Cross News, Janar 1922, The Boy and The Weapon, nga Louise Franklin Bashe
- Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p. 137-138
10.Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School,p. 125, Laboremus mori dhe medaljen e arte nga ‘Columbia University’ ne v. 1932.
11. Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p.141
12.Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p.200
13. Joan Fultz Kontos, Albanian Vocational School, p.182-183
*** MIT-Massachusetts Institute of Technolgy, ndodhet ne Cambridge,ne very-perendim, ngjitur, te Boston-it. Fokusohet kryesisht ne Shkence, Matematike dhe Teknologji.
Ka fituar # 1 , university me i mire, ne 12 dege ne 2022, per 11 vjet rresht, sipas QS World University Ranking :
Architecture/Built Environment; Chemistry; Computer Science and Information Systems;
Chemical Engineering; Civil and Structural Engineering; Materials Science, Electrical and Electronic Engineering; Mechanical, Aeronautical, and Manufacturing Engineering; Linguistics; Mathematics; Physics and Astronomy; and Statistics and Operational Research.