Nga: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik */
Një vit e gjysëm nga fillimi i pandemisë globale COVID-19, më seriozja që nga gripi Spanjoll i vitit 1918-19, ende nuk e dimë origjinën e virusit që e shkaktoi këtë pandemi. Përgjigja përfundimtare për pyetjen se si filloi pandemia ka evituar komunitetin shkencor. Dy hipoteza konkurruese, transmetim natyror nga një strehë kafshësh tek njerëzit ose një rrjedhje nga një laborator kërkimi janë fokusi i shkencëtarëve. Teoria që ka marrë vëmëndje kohët e fundit është se pandemia e cila ka vrarë më shumë se 3.4 milion njerëz në të gjithë botën, mund të ketë dalë aksidentalisht nga Instituti i Virologjisë Wuhan në Kinë, megjithëse kjo nuk është përfundimtare. Presidenti Biden ka urdhëruar zyrtarët e inteligjencës të japin një raport deri në fund të verës që mund të na sjellë më pranë një sqarimi përfundimtar rreth kësaj. Kuptimi i origjinës së pandemisë është thelbësor për zhvillimin e politikave që mund të zvogëlojnë gjasat e pandemive në të ardhmen. Kjo do të thotë, nëse duam të parandalojmë epideminë tjetër, është me rëndësi jetike të zbulojmë origjinën e COVID-19.
VIRUSET DHE VEPRIMI BRENDA QELIZAVE
Viruset janë më të vegjlit nga të gjitha mikrobet. Ato janë unike sepse janë vetëm të gjalla dhe janë në gjendje të shumohen brenda qelizave të gjallesave të tjera. Qeliza në të cilën shumohen quhet qelizë pritëse. Një virus përbëhet nga një bërthamë e materialit gjenetik, ADN ose ARN, i rrethuar nga një shtresë mbrojtëse e quajtur kapsid e cila përbëhet nga proteina. Viruset janë të aftë të futen në qelizat pritëse dhe të futen brenda tyre, ku ata “komandojnë” qelizën pritëse dhe përdorin makinerinë e saj qelizore për të bërë më shumë viruse, në thelb riprogramimin e saj për t’u bërë një fabrikë virusesh. Shfaqja e një patogjeni të tillë si kur viruset kalojnë strehuesit nga kafshët ndodh përmes një procesi të quajtur përhapje zoonotike. Shumica e sëmundjeve infektive virale dhe jovirale njerëzore kanë ekzistuar me shekuj si fruthi, gripi, kolera, lisë (çrrënjosur në 1980), malaria, dengu, HIV, SARS, Ebola dhe shumë të tjerë kanë ‘kërcyer’ nga kafshet në njeriun. Ngjarjet komplekse gjenetike që qëndrojnë në themel të kalimit nga kafshët tek njeriu ndryshojnë shumë nga një patogjen në patogjen tjetër, por mekanizmat e përgjithshëm janë të njohur për shumë prej këtyre patogjenëve.
VIRUS NATYROR APO LABORATORIK?
Që nga fillimi i pandemisë COVID-19, shkencëtarët janë përpjekur të gjejnë burimin e saj. Deri më tani, nuk ka asnjë provë të qartë dhe të verifikueshme në lidhje me origjinën e SARS-CoV-2 që mund të përjashtojë hipotezën e rrjedhjeve laboratorike, ose për të provuar alternativën – se virusi ka origjinë natyrore. Shumë studiues të sëmundjeve infektive pajtohen se skenari më i mundshëm është që virusi të evoluojë natyrshëm dhe të përhapet nga një lakuriq nate direkt tek një person ose përmes një kafshe të ndërmjetme. Pra, çfarë thonë studiuesit e sëmundjeve infektive dhe biologët evolucionistë për këto argumente? Shumë shkencëtarë thonë jo. Vetëm për shkak se virusi përhapet midis njerëzve nuk do të thotë që është krijuar ne laboratore për ta bërë këtë. Ky virus përhapet gjithashtu në mes të vizonave dhe infekton kafshë të tjera. E rëndësishme është se ky virus nuk ishte i transmetueshëm në mënyrë optimale midis njerëzve për pjesën më të mirë të vitit të kaluar. Përkundrazi, variante të reja, më efikase janë evoluar në të gjithë botën që kanë treguar se janë më të transmetueshme. Për të përmendur një shembull, varianti shumë i transmetueshëm i SARS-CoV-2 i raportuar për herë të parë në Indi (B.1.617.2, ose Delta) ka mutacione që duket se e bëjnë virusin më të mirë në infektimin e qelizave.
VIRUSI PËRMBAN TIPARE TË PAZAKONTA
Disa ithtarë të rrjedhjeve laboratorike pretendojnë se virusi përmban tipare të pazakonta dhe sekuencat gjenetike që sinjalizojnë se është prodhuar në laborator. Dhe disa thonë që SARS-CoV-2 përhapet midis njerëzve aq lehtë saqë duhet të jetë krijuar me atë qëllim. Një argument tjetër sugjeron që SARS-CoV-2 mund të ketë dalë nga koronavirusët e gjetur në një minierë të papërdorur, ku studiuesit mblodhën mostra nga lakuriqët e natës midis 2012 dhe 2015. Ndër provat rrethanore që mund të mbështesin teorinë e rrjedhjeve laboratorike, disa studiues kanë theksuar faktin që Instituti i Virologjisë Wuhan në të kaluarën ka kryer një lloj kërkimi shkencor të quajtur “fitim i funksionit” që ka mundesi te jetë problematik. Hulumtimi i përfitimit të funksionit është një teknikë e përdorur nga shkencëtarët për të përmirësuar aspektet e një organizmi. Eshtë e zakonshme në disa fusha të studiojmë variacione gjenetike dhe të kuptojmë më mirë entitetet biologjike – por përdorimi i tij në mjedise të caktuara për të rritur vdekshmërinë ose transmetueshmërinë e një virusi është bërë i diskutueshëm. Ideja është të zbulojmë dhe të kuptojmë këto viruse, kështu që ne të dimë se me çfarë mund te përballemi. Kundër argumentimi ishte, ne po luajmë me zjarrin. Nëse rezulton që COVID-19 buron nga një incident aksidental në laborator nga Instituti i Virologjisë Wuhan, do të dalë se kjo frikë ishte më se e arsyeshme.
RËNDËSIA E NJOHJES SË ORIGJINËS SË VIRUSIT
Sa më shumë që të mund të kuptojmë se si ka ndodhur pandemia globale COVID-19, aq më shumë shanse kemi që ta ndalojmë atë të ndodhë në të ardhmen. Të kuptuarit se si u shfaq COVID-19 është një pikë kritike në një kurbë të pjerrët të të mësuarit, të cilën duhet ta mësojmë shpejt. Ndërsa përballemi me vdekjet në rritje dhe përmbysjet shoqërore të pandemisë COVID-19, nuk duhet të harrojmë se si filloi kjo pandemi, si dhe pse humbëm shenjat paralajmëruese dhe çfarë mund të bëjmë për të parandaluar që ajo të ndodhë përsëri në të ardhmen. Kërkimi i zgjeruar për t’u marrë me urgjencën e situatës, dhe më shumë shkencëtarë, përfshirë shkencëtarët që punojnë në Kinë dhe vende të tjera të pikave të nxehta, duhet të rekrutohen në këto përpjekje, veçanërisht në partneritetet ndërkombëtare të kërkimit. Bashkëpunimi i plotë dhe i hapur ndërkombëtar është thelbësor. Rezultatet e raportit të shumëpritur të studiuesve ende mbajnë potencialin për pasoja të mëdha. Qëllimi është të kuptojmë origjinën e virusit aq sa të përgatitemi, ose të parandalojmë, pandeminë tjetër. Nëse shkenctarët arrijnë në përfundimin se virusi ka pasur origjinë natyrore atëherë, virologët kanë të ngjarë të rrisin përqendrimin e tyre në gjetjen e pararendësve të atyre viruseve të ardhshëm që mundë të shkaktojnë pandemi në të ardhmen.
A JANË LABORATORËT TË SIGURTË?
Nëse SARS-CoV-2 do të vinte nga njç laborator, rezultati ka të ngjarë të ishte ushqim për të ata që shofin gjithçka përemes prizëms së konspiracionit. Të paktën do të kërkohej një qëndrim global i ri ndaj të gjithë laboratorëve të biosigurisë me rrezik të lartë, si ajo në Wuhan të Kinës. Do të bëhej një nxitje për të zhvendosur këto laboratorë me ‘siguri të lartë’ në vende më të largëta, pasi një virus nëse shpëton përmes një aksidenti ose shkelje të protokollit të sigurisë, do të ishte më e lehtë për t’u përmbajtur. Më shumë siguri në laboratorë nuk do të ishte një gjë e keqe, sikurse nuk do te ishte nje ide e keqe rritja e mbikëqyrjes se këture virusëve edhe në natyrë. Ndoshta duhet t’i jepej më shumë besim qendrimit të administratës së fundit Amerikane që deklaronte kohë-pas-koheë, se origjina e kësaj pandemije mund të ishte ikja e virusit nga laboratori dhe se kjo mundësi nuk duhej të përjashtohej siç ishte bërë nga shumë media dhe virologë. Por ne e dimë që loja e fajësimit politik që vjen me historinë e origjinës SARS-CoV-2 ka të ngjarë të dëmtojë shkencën përreth saj për dekada – dhe potencialisht mund të kërcënojë gatishmërinë tonë për ndonjë pandemi të ardhshme.
* Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës –VATRA.