Fadil Tafil Çitaku*, PhD/
Të menduarit pozitiv—i përkufizuar si prirja për t’u përqendruar në mendime dhe pritshmëri optimiste—është lidhur me shëndet më të mirë psikologjik dhe reziliencë më të madhe. Studimet në neuroshkencë po zbulojnë gjithnjë e më shumë se si të menduarit pozitiv ndikon në funksionin, strukturën dhe proceset neurokimike të trurit. Kjo përmbledhje sintetizon dëshmitë empirike aktuale (2005–2025) për të sqaruar bazat nervore të të menduarit pozitiv, me fokus në rajonet e trurit, neurotransmetuesit dhe neuroplasticitetin. Aplikime praktike të bazuara në këto të dhëna ofrohen për të promovuar të menduarit pozitiv në jetën e përditshme.
Problemi i Shtjelluar
Edhe pse të menduarit pozitiv lidhet gjerësisht me mirëqenie të përmirësuar, mekanizmat nervorë që qëndrojnë pas këtyre përfitimeve mbeten të paeksploruar në thellësi. Një kuptim i detajuar i qarkullimeve të trurit dhe proceseve neurokimike përkatëse është thelbësor për të zhvilluar ndërhyrje të bazuara në evidencë që forcojnë reziliencën dhe shëndetin mendor.
Pyetja Kërkimore
Cilët mekanizma të trurit dhe rrugë neurokimike mbështesin të menduarit pozitiv, dhe si mund të përdoren këto gjetje për të zhvilluar strategji që kultivojnë pozitivitetin për shëndet mendor?
Metodologjia
U krye një kërkim literature në databazat PubMed, Scopus dhe Google Scholar duke përdorur termat: “positive thinking,” “optimism,” “neural correlates,” “brain,” dhe “neuroscience.” Kriteret për përfshirje: studime empirike të rishikuara nga kolegë, të publikuara midis viteve 2005 dhe 2025 që hetojnë korrelatet nervore ose neurokimike të të menduarit pozitiv ose optimizmit. Artikujt përmbledhës dhe meta-analizat u përjashtuan për t’u fokusuar në të dhëna kërkimore primare.
Përmbledhje e Literaturës
Rajonet e Trurit të Përfshira:
Kërkimet identifikojnë korteksin prefrontal ventromedial (vmPFC) dhe korteksin prefrontal dorsolateral (dlPFC) si kyçe në të menduarit pozitiv. vmPFC është i përfshirë në përfaqësimin e vlerave dhe rregullimin emocional (Sharot et al., 2017). Studimet me rezonancë magnetike funksionale tregojnë se paragjykimi optimist korrespondon me aktivitet të rritur në vmPFC dhe aktivizim të reduktuar në amigdalë, një rajon kyç për përpunimin e emocioneve negative (Sharot et al., 2011).
Korteksi cingulat anterior (ACC) gjithashtu luan rol në monitorimin e konfliktit midis inputeve negative dhe pozitive dhe modifikimin e vëmendjes drejt stimujve pozitivë (Voss et al., 2013).
Proceset Neurokimike
Dopamina ndikon në pritshmëritë pozitive dhe mësimin përmes shpërblimit. Studimet me manipulim farmakologjik dhe neuroimazheri konfirmojnë se lirimi i dopaminës në striatum mbështet paragjykimin optimist dhe mësimin përforcues pozitiv (Sharot et al., 2011). Roli i serotoninës në rregullimin e humorit ndihmon në ruajtjen e afekteve pozitive (Cools et al., 2008).
Neuroplasticiteti
Studimet afatgjata raportojnë se ndërhyrjet që promovojnë të menduarit pozitiv, si terapia kognitive e bazuar në ndërgjegjësim (mindfulness), rrisin vëllimin e lëndës gri në zonat prefrontale dhe forcojnë lidhjen me rajonet limbike, duke dëshmuar se të menduarit pozitiv mund të shkaktojë ndryshime neuroplastike (Kim & Hamann, 2007).
Rezultatet
Individët optimistë shfaqin rritje të aktivizimit në vmPFC dhe dlPFC gjatë detyrave me pritshmëri pozitive, me njëkohësisht një përgjigje të reduktuar të amigdalës ndaj stimujve negativë (Sharot et al., 2011). Sinjalizimi dopaminergjik në striatum lidhet pozitivisht me shkallën e optimizmit (Sharot et al., 2011). Studimet mbi neuroplasticitetin tregojnë se mendimi pozitiv i qëndrueshëm ose praktika e meditimit përmirëson lidhjet strukturore brenda qarqeve prefrontale-limbike (Kim & Hamann, 2007).
Diskutim
Të menduarit pozitiv angazhon një rrjet të shpërndarë të trurit ku korteksi prefrontal rregullon përgjigjet emocionale përmes kontrollit nga lart-poshtë të strukturave limbike. Dopamina forcon pritshmëritë pozitive përmes përmirësimit të përpunimit të shpërblimeve, ndërsa serotonina ndihmon në stabilitetin e humorit. Ndryshimet neuroplastike sugjerojnë se kultivimi i të menduarit pozitiv përmes praktikës mund të sjellë ndryshime të qëndrueshme në tru që përmirësojnë reziliencën emocionale.
Përfundim
Kërkimet aktuale në neuroshkencë theksojnë vmPFC, dlPFC, ACC dhe rrugët dopaminergjike si substratet nervore kyçe të të menduarit pozitiv. Këto gjetje mbështesin ndërhyrjet që synojnë rregullimin kognitiv dhe emocional për të rritur optimizmin dhe mirëqenien mendore.
Shtatë këshilla për të zbatuar të menduarit pozitiv çdo ditë:
Praktiko meditimin ndërgjegjës për të përmirësuar kontrollin prefrontal dhe për të reduktuar ndikimin negativ emocional (Kim & Hamann, 2007).
Përdor strategji të rishikimit kognitiv për të interpretuar ngjarjet negative në mënyrë pozitive, duke angazhuar dlPFC (Goldin, et al., 2008).
Vendos qëllime të arritshme pozitive për të stimuluar rrugët e shpërblimit të lidhura me dopaminën (Sharot et al., 2007).
Mbaj një ditar mirënjohjeje për të forcuar qarkullimet e kujtimeve pozitive (Emmons & Stern, 2013).
Kufizo ekspozimin ndaj lajmeve negative për të reduktuar mbistimulimin e amigdalës (Sharot et al., 2011).
Ruaj lidhjet shoqërore për të mbështetur ekuilibrin e serotoninës dhe rregullimin emocional (Cools et al., 2008).
Ushtrohu rregullisht për të nxitur neuroplasticitetin dhe balancën e neurotransmetuesve (Voss et al., 2013).
Referencat
Cools, R., Roberts, A. C., & Robbins, T. W. (2008). Serotoninergic regulation of emotional and behavioural control processes. Trends in cognitive sciences, 12(1), 31–40. https://doi.org/10.1016/j.tics.2007.10.011
Kim, S. H., & Hamann, S. (2007). Neural correlates of positive and negative emotion regulation. Journal of cognitive neuroscience, 19(5), 776–798. https://doi.org/10.1162/jocn.2007.19.5.776
Goldin, P. R., McRae, K., Ramel, W., & Gross, J. J. (2008). The neural bases of emotion regulation: reappraisal and suppression of negative emotion. Biological psychiatry, 63(6), 577–586. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2007.05.031
Sharot, T., Korn, C. W., & Dolan, R. J. (2011). How unrealistic optimism is maintained in the face of reality. Nature neuroscience, 14(11), 1475–1479. https://doi.org/10.1038/nn.2949
Sharot, T., Riccardi, A. M., Raio, C. M., & Phelps, E. A. (2007). Neural mechanisms mediating optimism bias. Nature, 450(7166), 102–105. https://doi.org/10.1038/nature06280
Voss, M. W., Vivar, C., Kramer, A. F., & van Praag, H. (2013). Bridging animal and human models of exercise-induced brain plasticity. Trends in cognitive sciences, 17(10), 525–544. https://doi.org/10.1016/j.tics.2013.08.001
*Academy of Leadership Sciences Switzerland, Zürich, Switzerland
*Instituti për Avancim Kombëtar, Prishtinë, Kosovë
Kontakti: fadil.citaku@alss-edu.ch