Xhaketa prej stofi

-Tregim nga Viron Kona-/
“Emrin e tij askush s`e zë në gojë,/
se mos frikshëm shfaqet në derë,/
Qoftë larg! -thonë, – ku i dihet,/
mund të jetë kthyer në cerber.”1)./
Autori/
-Paske blerë xhaketë të re, ta gëzosh!- i tha gruaja, Lenia, sapo Zekoja u kthye në shtëpi. I erdhi mirë kur e pa burrin të veshur bukur.
Ndërkaq ia mbërriti Llazi, komshiu peshkatar, i cili, duke qenë ndër njerëzit më të gjatë në qytet, e thërrisnin ndryshe edhe Llazi i gjatë. Ai erdhi bashkë me të birin Lipen, që vinte i shkurtër e topolak pasi ngjante nga e ëma. Veç shkollës së lartë për fizikë, që po përfundonte, atij i pëlqente të aktivizohej edhe aktor në teatrin e qytetit. Nuk është se shkëlqente në role, por ishte djalë për së mbari, i sjellshëm dhe i gjindshëm. Zekos, ndonëse kishte dyfishin e moshës së Lipes, i pëlqente të bisedonte shpesh me të edhe për probleme që dilnin nga rrethi personal dhe ai i familjes. Flisnin edhe për botën, edhe për qeverisjen, edhe… Ishte qejf e kënaqësi të dëgjoje Lipen e mençur dhe të ditur, ishte nga ata njerëz që të bënte të mendoje ndryshe për shumë gjëra… Kur një ditë Zekoja e pyeti se ç`mendonte për jetën që bëhej matanë ishullit të Sazanit dhe gadishullit të Karaburunit, ai iu përgjigj:
-Zogjtë tek ne jetojnë të mbyllur në kafaz, o Zeko, kurse andej jetojnë të lirë…Sigurisht, edhe matanë ka skifterë, por… -Ajo kishte qenë një bisedë e rrezikshme, ndaj nuk e kishin ngacmuar më tej, por ato pak fjalë kishin lënë gjurmë të thella te Zekoja dhe nuk i hiqeshin nga mendja…
Thuajse të gjithë ata që e njihnin Lipen flisnin vetëm mirë për të. Madje edhe Lenia, kishte thënë një ditë se atë djalë do të dëshironte ta kishte dhëndër për vajzën. -Po kjo shejtanka jonë është ende shumë e vogël, – ishte shprehur ajo me keqardhje.
-Qenka xhaketë për së mbari, ta mbash i gëzuar,- e uroi Llazi i gjatë Zekon duke e shkëputur nga mendimet.
-Te cili dyqan e bleve? -e pyeti Lipja duke u treguar i interesuar.
-Tek ai pranë urës së vjetër të qytetit, – iu përgjigj Zekoja.
-Gjen veshje më cilësore dhe të modës atje,-tha Lipja.
-Se mos dukem si ata modernistët! – tha Zekoja disi me shqetësim. Ishte koha që, veshjet e modës shiheshin shtrembër dhe përfliteshin, madje nxirreshin edhe në fletë rrufe, në qendër të qytetit.
-Jo, jo mos u shqetëso, kjo xhaketë nuk është nga ato që kritikohen,-qeshi Lipja,- Kjo thjesht është qepur bukur dhe të shkon pas trupit. Ti Zeko e ke trupin të gjatë dhe të drejtë, kështu që edhe xhaketa të ka lezet.
-Për pak sa më iku për duarsh, – u kujtua Zekoja, – Kur unë po shihesha te pasqyra, ra telefoni i dyqanit dhe shitësi foli me dikë` në telefon. Pas pakë ai u kthye dhe më tha se i vinte keq, por nuk mund të ma jepte xhaketën, pasi dikush e kishte porositur përpara meje, ishte njëri që donte t`ia bënte surprizë të vëllait. -Por,- kishte shtuar shitësi, – ai i më tha se vëllai është i gjatë, kështu që ti dil përsëri pas nja dy orësh,- se, “i gjatë nuk bëhet dot i shkurtër”. Kur pas dy orësh shkova përsëri te dyqani, xhaketa ishte e varur në kremastar. Shndriste nga rrezet e diellit që hynin nga dritarja e madhe e dyqanit, përballë së cilës ndodhet një kafene, që i thonë ndryshe kafja e pensionistëve. Atje, ata kalojnë kohën duke luajtur tavëll e domino, por edhe duke lexuar gazetat “Zëri i Popullit”, “Bashkimi” e “Sporti popullor”…
Ndërsa Zekoja tregonte, Llazi i gjatë buzëqeshte, kurse Lipja e dëgjonte me vëmendje. Fytyra, kushedi pse i kishte marrë një shprehje disi të shqetësuar, madje të zemëruar për diçka që për Zekon ishte e pakuptueshme…
Lenia i qerasi me gliko arre dhe, ata, duke shijuar glikonë uruan edhe një herë për xhaketën. Pastaj Lipja iu lut Zekos që, si magazinier i arsimit që ishte, mund t`ia gjente një libër që i duhej për temën e diplomës së universitetit.
-Nuk po e gjej dot, mbase atje në magazinat e arsimit, ku ti punon, edhe mund të gjendet…Libri flet për ligjet e fizikës bërthamore. Po e gjete, do të më bësh nder të madh, – iu lut Lipja, duke ia shkruar në një letër titullin e librit.
Të nesërmen, meqenëse ishte ditë e diel dhe kohë e bukur, Zekoja veshi xhaketën e re prej stofi dhe doli.
-Po e pi kafen te lokali i madh, – tha me vete, duke ndjerë edhe një dëshirë që ta shihnin të njohurit me atë xhaketë. U fut në lokal. Meqenëse bënte vapë e po djersitej, e hoqi xhaketën e re dhe e vendosi te shpina e karriges përballë. E rregulloi me kujdes e me merak që të mos rrudhosej. Kamerieri i solli kafen. Piu pakëz dhe kushedi pse ndjehu një acarim në stomak. Shumë po e bezdiste kohët e fundit dhimbja e stomakut. U ngrit dhe u drejtua nga tualeti. U kthye pas pak më i qetë dhe nisi të pinte kafen, kur, befas pa se xhaketa nuk ishte në karrige.
-Oh,-ia bëri,-ku shkoi,-unë aty e vura. Kthehu një herë vështrimin se mos kushedi, dikush e kishte marrë gjoja si me shaka, por njerëzit përreth ishin të panjohur.
-Xhaketën, më vodhën xhaketën! – ngriti zërin Zekoja duke parë rreth e përqark.
-Si more ta vodhën?-e pyeti kamerieri,-ku e kishe vënë ti?
-Këtu mor, varur mbi karrige. Ngaqë m`u duk vapë, e hoqa dhe e vura te shpina e karriges. Shkova vetëm një çast në tualet, u ktheva dhe…
-S`di çfarë të them,-tha kamerieri,-këtu hyjnë shumë njerëz, një pjesë pinë kafe, disa blejnë ëmbëlsira, arançata… S`di çfarë të them, s`di! – përsëriti ai për herë të dytë, si të donte të largonte përgjegjësinë nga vetja.
-Mua,-i tha një burrë i moshuar, – më ra në sy një djalë i ri, që hyri me triko blu dhe doli i veshur me xhaketë, por nuk pashë që të afrohej te tavolina ku je ti.
-Ashtu? Po si ishte ai djalë, të lutem mundesh të ma përshkruash, – iu lut Zekoja, të cilit iu zgjuan shpresa se mund ta gjente vjedhësin.
-Ishte një djalë i shkurtër, disi i shëndetshëm, biond dhe me kaçurrel mbi ballë….Kaq mund të them. Ah, pashë edhe që atij djali iu vu pas një skërfyell i gjatë, që mbanë kostum dimër e verë. M`u duk se është një nga ata të degës që, më së shumti, e kam parë te klubi ku pimë kafen ne pensionistët, përballë dyqanit të veshjeve…Kushedi, ai mund ta ketë diktuar vjedhësin dhe me këtë rast e bënë edhe ndonjë punë të mirë…
-Një skërfyell i gjatë, the?!
-Po, ai që, veç kostumit që mban dimër e verë, i është bërë zakon të kruaj vazhdimisht hundët me gishtin e madh tregues.

Zekoja u kthye në shtëpi tepër i mërzitur.
-Më vodhën xhaketën! – tha sa hyri në derë.
-Qysh ta vodhën, çfarë po thua ore, kaq i humbur paske qenë ti? – u hodh e tha e shoqja e alarmuar.
-S`di ç`të të them, por…-dhe ai nisi t`i shpjegoj gruas se si kishte ndodhur.
-Po ç`ishte ky njëri, si ta vodhi, po ai banakieri, kamerieri nuk panë gjë ata…?
-Nuk e di, atje ishte dyndje e madhe, shumë njerëz, më shumë të rinj që blinin pije freskuese dhe ëmbëlsira. Një i moshuar më tha se kishte parë një djalë të ri biond, i cili kishte hyrë i veshur me triko blu dhe kishte dalë me xhaketë…
-Ai ka qenë, me siguri. Po, hë, si të tha, ishte i ri, i shkurtër, biond, kaçurrel, po ç`më rri si tutkunë, shpejt të shkojmë në polici…!
-Eh, vajti xhaketa! Hodhëm edhe atë të vjetrën! – po thoshte Zekoja i prerë në fytyrë.
Kështu kaloi mesdita. Në mbrëmje u duk Llazi i gjatë në derë, komshiu. Edhe ai, kush e di pse, ishte bërë dyllë në fytyrë.
-Ç`ke, o Llazi, edhe ty të paska kafshuar gjarpri sot? – i tha Zekoja.
–Po, o Zeko, por, më ka kafshuar keq, jam bërë me turp, gaz i botës, sidomos përpara teje.
-Si përpara meje, çdo të thuash, o Llazi?!
-Po ja, si të ta them, tim bir, Lipen, që mos e paça, e morën në polici, e akuzojnë se ka vjedhur një xhaketë.
-Xhaketë?!
-Po, xhaketën tënde, atë prej stofi, thuhet se ta ka vjedhur ai. Unë mbeta disa orë atje prapa murit me hekura të degës, meazallah se më linin ta takoja tim bir dhe ta pyesja se çfarë e si kishte ndodhur.
-Pse nuk thua që paskan kapur hajdutin e Zekos, por e hedh dhe e pret muhabetin si petullat në tigan! – i gërthiti Lenia duke hyrë në dhomë nga kuzhina dhe duke fshirë duart me përparëse: -Po ç`pret nga një njëri që, dogji rrobat e trupit se donte t`i zëvendësonte me rroba të kohës, gjoja moderne. Pika modernes!
-Jo moj Lenie, – e kundërshtoi butë Llazi i gjatë, – ai i dogji rrobat e trupit sepse gjeti tartabiqe.
-Për një tartabiqe s`digjen të gjitha rrobat e trupit, de! Apo ai e bëri si tek ajo fjala që “për një plesht, djeg jorganin”. Po ne të tjerët ç`duhet të bëjmë, t`u vëmë flakën shtëpive? Në kohët e sotme, tartabiqet janë sheshit, nuk i ndalë dot, ato të dalin nga se pretë, të qorrojnë sytë, kurse ai… Pastaj, nuk ia jepte dot rrobat së ëmës yt bir, që t`i vinte në kazanin e finjës e t`i përvëlonte, por vajti dhe i dogji të gjitha, u vuri flakën…Dhe ti kërkon të ma mbrosh. Hajde! Lipsur qofshin fëmijë të tillë!
-Mos ma mallko djalin, o Lenie.
-Ka mallkuar veten ai…
Ndërsa Lenia dhe Llazi i gjatë grindeshin, Zekoja po sillte në kujtesë përshkrimin që i bëri vjedhësit burri i moshuar te kafja e madhe dhe e përqasi me portretin e Lipes. -Ai ka qenë, – tha i bindur, – po, pse, – ngriti zërin, – atij as nuk i bën xhaketa ime se vjen i shkurtër dhe i shëndetshëm.
-Eh, nuk e kupton kaq ti, donte ta shiste ore, atë do të bënte! Ky po e pranon vetë:“Ja ujku, ti po kërkon gjurmët!” -iu hakërrua e shoqja.
-Nëse ai e ka bërë, ju kërkoj të falur dhe ndihem i turpëruar me ju për tërë jetën, por unë nuk e besoj se e ka bërë djali im këtë mynxyrë,- tha Llazi i gjatë dhe doli si ai që ka bërë një turp dhe kërkon sa më shpejt një strehë për t`iu shmangur syve të botës.
Të nesërmen lajmi mori dhenë se djali i Llazit të gjatë, Lipja, aktori, për të cilin i tërë qyteti fliste vetëm mirë, kishte dalë vjedhës. Floriri na ishte kthyer në qymyr. Dhe kujt i kishte vjedhur? Komshiut, njeriut që i kishte hapur derën dhe që e priste si një vëlla më të vogël, madje të dy kishin edhe miqësi…
-U trash keq kjo punë,-tha me vete Zekoja,-edhe kur ata të policisë të ma dorëzojnë xhaketën, nuk kam për ta veshur. Në të vërtetë hall ta vesh dhe hall të mos e vesh. Po të mos e vesh, njerëzit do të më pyesnin me dyshim: -Pse, nuk ta dhanë xhaketën ata të policisë? Apo, mos e kishte shitur ai maskarai! Ose, po ta vesh do të më shohin me keqardhje dhe do të më thonë:-Po hë, si ta bëri kështu ai. Ti me bukë, ai me gur. Bëj nder qenit dhe ai të kafshon këmbën! He, he, kjo xhaketë stofi ishte taksur për ty, o Zeko, si i thonë fjalës: “Haka shkon tek i zoti”, kurse ai, hajduti, e gjeti vendin, le t`i hajë ca vite burg.
-Ca vite?
-Thonë se do ta dënojnë pesë deri në shtatë vjet.
-Për xhaketën time ai do bëj pesë apo shtatë vjet burg?
-Po ore, s`ka mëshirë për vjedhësit!
-Po më duket ca si shumë…
-E po, ky! Ai e vodhi, këtij i ardhka keq! Hajde botë hajde! Si ore të vjen keq? Nuk thua shyqyr që ai u zbulua, se kushedi sesa do të ketë vjedhur para teje apo sa do të vidhte. Kërdinë do të bënte. Prit ta shtrëngojnë ca ata dhe do të dëgjosh se çfarë xhevahiresh do të nxjerrë! Kështu që, edhe shtatë vjet, mua më duken se janë pakë për një vjedhës…
Zekoja mendonte dhe brenda vetes, kushedi pse zemërimi ndaj Lipes, i përzihej me keqardhje. “Po mirë xhanëm, kaq shumë i pëlqeu ajo xhaketë? Ai është djalë i ri, modern, të tjera veshje janë në modë tani. Si i vajti dhe e bëri këtë proçkë! Pastaj, s`mund të them se janë keq nga ana ekonomike? Llazi i gjatë edhe ndonjë peshk e zë dhe e shet, kurse ai vetë merrte diçka atje te teatri…”
Lipen e dënuan pesë vjet, në një nga burgjet famëkeqe të asaj kohe, atje ku çoheshin ata njerëz që dënoheshin për agjitacion e propagandë dhe që konsideroheshin armiq të pushtetit popullor. Edhe motivacioni i dënimit të Lipes, i dukej dyshues dhe e vinte në mendime Zekon. Ç`ne përzihet vjedhja e xhaketës sime me ligjin e agjitacionit dhe propagandës, mos fle tjetër kund lepuri, kurse unë s`po kuptoj dot gjë?!
Llazi i gjatë nuk dukej. Qëndronte i mbyllur në shtëpi. Në punë shkonte rrallë e më rrallë. Thoshin se ishte i sëmurë. Ashtu dhe e shoqja dhe e bija gjimnaziste. U vinte zor nga njerëzia. -Janë me sedër, – thoshte me vete Zekoja. Edhe të tjerëve u vinte keq për ta. I gjeti e keqja, i gjeti! Çfarë nuk të vjen nga fëmija i ligë!
Një mbrëmje, një kohë e keqe me vetëtima dhe bubullima, në derë u duk Llazi i gjatë. Ishte katandisur mos më keq. Ishte dobësuar kaq shumë, saqë dukej sikur ishte futur brenda në rroba.
Zekoja dhe Lenia e ftuan brenda. Llazi i gjatë sa s`qante. Pak çaste ndenjën pa folur, pastaj Llazi tha:
-Më vjen shumë rëndë nga ju për çfarë ka bërë im bir. Dje isha tek ai në burg, ishte ditë vizitash. Ishte ligur djali dhe m`u duk keq me shëndet. Nuk e di se sa e kanë shtrënguar dhe se çfarë i kanë bërë. Sa më takoi, e pati me shumë merak të më thoshte diçka për ty, o Zeko.
-Po të dëgjoj, o Llazi.
-Me siguri që kërkon falje ai, por është shumë vonë, të keqen e ka bërë, s`ka se çfarë rregullon tani,-tha Lenia.
Llazi ngrit vështrimin nga Zekoja:
-Im bir të kërkon të falur për të gjithë shqetësimin, por nguli këmbë të të thosha se: “vjedhjen e xhaketës nuk ia pata me të keq Zekos…”
-Vjedhja bëhet vetëm për të keq, o Llazi,-i tha prerë Lenia.
-Mbase donte ta vishte për ndonjë darkë a mbrëmje me shokët, -tha Zekoja.
Llazi i gjatë e pa me mirënjohje:
-Kështu më tha, “nuk ia pata me të keq Zekos, mbase do të vijë një ditë që ai do të më kuptoj dhe do të më falë”. E kishte shumë merak të t`i thosha këto fjalë…
Zekos i mbetën në mendje fjalët e Llazit. Edhe gjatë natës nuk flinte por mendonte rreth tyre. Ç`donte të më thoshte me ato fjalë: “nuk ia pata me të keq Zekos!”
-Ka dashur të shfajësohet, -i tha Lenia, e cila ia kuptonte mendimet burrit edhe pa ia shprehur, – fli tani.
Pas rreth një muaji, Llazi i shkoi përsëri në orë të vonë dhe u duk që i erdhi mirë kur e gjeti Zekon vetëm në shtëpi.
-Hajde, o Llazi, mos u druaj, – e ftoi Zekoja. -nuk e kam Lenien, por po ta bëj vetë një kafe.
-Jo, nuk ka nevojë se nxitoj, por isha përsëri te djali në burg…
Llazi pa andej këndej.
-Nuk ka njëri këtu, o Llazi, s`të dëgjon kush, – i tha Zekoja i bërë shumë kureshtar, – po çfarë të tha djali?
-Të lutem, ma beso djalin, o Zeko, nuk është vjedhës, por, ai …dyshonte se.. atje, në atë xhaketën tënde të re prej stofi, kur ti nuk e ke pasur mendjen, dikush, ndonjë nga ata të… sigurimit të ka vënë fshehurazi një tartabiqe apo çimkë, një përgjues, kështu i thonë tashti…Me atë që bëri, Lipja deshi që, bashkë me xhaketën të zhdukte, dhe atë …tartabiqen…përgjuesin…
-Nuk po e kuptoj këtë punën e tartabiqes…
-Tartabiqe, përgjues, çimkë, u thonë atyre kleçkave, që u vihen fshehurazi atyre që janë të dyshimtë, që flasin kundër …
Zekoja u bë dyllë.
-Për këtë shkak e dënuan Lipen, vjedhja ishte pretekst, si samari mbi gomar… Ata, dinin ca gjëra që Lipja ka folur kundër, ka sharë këta këtu dhe ka lavdëruar ata jashtë. Ata e kishin pyetur gjerë e gjatë edhe për bisedat që ka bërë me ty dhe, sidomos përse deshi të zhdukte nga xhaketa tënde përgjuesin që të kishin vënë ata të degës… Emrin tënd nuk e ka përmendur në asnjë rast…
Zekos iu mbush balli me djersë, por ishte ende i paqartë dhe dyshues:
-Përse ai nuk më tha kur dyshoi për punën e asaj tartabiqes, atij përgjuesit, hë?
-Druante. Padashur ti mund t`i rrëfeje dikujt, mund ta bisedoje me Lenien, mund ta përmendje gjëkundi dhe, ti e di, fjala ikën e merr dhenë si kali i egër që këput frerin, hë, e mban dot ti? Sot, edhe muret kanë sy e vesh…
Zekoja s`fliste. Trazimi i brendshëm në stomak po i bëhej gjithnjë e më acarues.
-Më tha edhe që të mos e veshësh më atë xhaketë, se nuk i dihet. Mund të të ketë mbetur ndonjë tartabiqe nën mëngë, nënë astar, poshtë jakës… Më shpjegoi se, ai skërfyelli i gjatë, që pi kafen te pensionistët, atë shitësin e veshjeve ku ti bleve xhaketën e përdor si biçim spiuni. Sa herë që vjen dikush, për të cilin ata të degës kanë dyshim, shitësi e sorollat ca blerësin, e bie rrotull me muhabet, kurse skërfyelli shkon dhe vë fshehurazi përgjuesin te xhaketa apo veshjet e tjera. Pastaj ia japin blerësit. Edhe me ty ashtu vepruan, por ti nuk kuptove gjë. Kurse, Lipja sapo të dëgjoi se çfarë kishte ndodhur kur ti bleve xhaketën, dyshoi dhe mendoi se e vetmja mënyrë që të të shpëtonte ishte të të rrëmbente xhaketën pa e parë njëri dhe ta zhdukte…Vërtetë do humbisje një xhaketë me vlerë, por do të shpëtoje nga një bela që mund të të kushtonte shumë shtrenjtë. Në çastet kur Lipja ta mori xhaketën, skërfyelli i degës kishte qenë diku aty rrotull duke përgjuar e kruar hundët. Ai dhe një hundëderr tjetër si ai folën dhe e denoncuan Lipen në gjyq.
-Ti, o Llazi, po më thua se, Lipja, ma rrëmbeu xhaketën… për të më shpëtuar…?
Llazi i gjatë heshti.
-Nuk di ç`të të them tjetër, o Zeko. Ti mund t`i marrësh si të duash këto fjalë që më tha djali…
Zekoja dëgjonte krejt i mpirë. “Gjithë këto gjëra, kurse unë paskam qenë prapa botës!”,-thoshte duke qortuar veten dhe me mend i jepte të drejtë Lenies kur e quante: “tutkun”, “i humbur”, “prapa dynjasë”…
-Edhe sa vite i kanë mbetur Lipes? – pyeti.
-Ç`pyet, edhe katër vjet, një jetë e tërë.
-Ikin vitet, ikin!-tha Zekoja dhe, duke e parë Llazin e gjatë drejt e në sy, i tha: -Atë librin e fizikës bërthamore, kam kohë që ia kam gjetur Lipes, dëshiroj që t`ia shpiesh, mbase e gjen kohën të studiojë atje… Kur të dalë, ta përfundoj shkollën. Si thua?
-Faleminderit! Im bir, me gjithë hallin e madh që ka, do të gëzohet shumë që… e besove…
Kur Llazi u largua, Zekoja po ndiente sikur mijëra gjilpëra të holla dhe të padurueshme po i shponin të tërë trupin. Por më shumë se sa ato, e bënte të ndihej keq mendimi se ishte i përgjuar. Nga xhaketa prej stofi, atje në thellësi të dollapit, i bëhej se dilnin tufa tartabiqesh dhe përhapeshin nëpër trup dhe nëpër shtëpi. Duhej ta zhdukte atë fole me tartabiqe….Edhe më neveritës iu bë ky përfytyrim, kur mendoi se ajo fole e ndyrë, ishte zgjatim i gishtërinjve të palarë dhe me thonj të paprerë të atij skërfyelli sigurims, që bënte ç`bënte dhe kruante jo vetëm hundët, por edhe rrëmonte mendjet e njerëzve…